Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tomas Hobbs (ing. Thomas Hobbes; 5 aprel 1588[…] – 4 dekabr 1679[…]) — məşhur ingilis filosofu və siyasi mütəfəkkiri, müasir siyasi fəlsəfənin banilərindən biri.
| Tomas Hobbs | |
|---|---|
| ing. Thomas Hobbes | |
 | |
| Doğum tarixi | 5 aprel 1588[…] |
| Vəfat tarixi | 4 dekabr 1679[…](91 yaşında) |
| Vətəndaşlığı | |
| Dövr | XVII əsr fəlsəfəsi |
| İstiqaməti | siyasi fəlsəfə, politologiya, Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi, tarix, etika, həndəsə |
| Təsirlənib | Platon, Aristotel, Hüqo Qrotsi, Frensis Bekon |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
XVII əsr İngiltərəsində dramatik hadisələrin fəal iştirakçılarından olmuşdur. Monarxist olan Hobbs parlament tərəfdarlarından canını qurtararaq Fransaya mühacirət edib orada gənc II Karlın (edam edilmiş I Karlın oğlu) tərbiyəçisi olur. O, 1651-ci ildə vətənə qayıdır və Kromvelin respublikaçı hökuməti ilə barışır. Hobbs özünün başlıca əsərlərində (Fəlsəfənin əsaslar (1642); Leviafan (1651); Begemot (1668)) İctimai müqavilənin yeni nəzəriyyəsini irəli sürür. Bu yeni nəzəriyyə onun rədd etdiyi İngiltərə inqilabı hadisələrinin təhlili nəticəsində meydana gəlmişdi. Hobbsun həll etməyə çalışdığı başlıca məsələ vətəndaş iğtişaşlarının səbəbi və onların qarşısının alınmasından ibarət idi.
Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Həyatı
O, dövlət və siyasi hakimiyyəti problemlərini "Leviafan, və ya Materiya, kilsə və vətəndaş dövlətinin forma və hakimiyyəti" adlı əsərində araşdırmışdır. Hobbs dövləti "süni cisim" ilahi varlıq olaraq deyil, insan fəaliyyətinin məhsulu kimi dəyərləndirirdi. Hobbsa görə dövlət "təbii vəziyyət"dən yaranan "ictimai müqavilə" əsasında meydana gəlmişdir. Bu zaman hər tərəfə dağılmış insanlar "hamının hamıya qarşı müharibəsi" vəziyyətində idilər.
İctimai müqavilə əsasında azadlıqlarını könüllü şəkildə məhdudlaşdıraraq müəyyən vətəndaşlar sülhü qorumaq, rifaha nail olmaq kimi hüquqlarını hökmdarların (və ya dövlət orqanlarının) ixtiyarına buraxırlar. Filosofun fikrincə, icitimai müqavilə cəmiyyətin və dövlətin eyni vaxtda yaranmasına səbəb olmuşdur. Bunun vasitəsilə də kütlə mütəşəkkil cəmiyyətə çevrilir və tək sima — dövləti yaradır. Hobbs dövlət təşkilatını canlı orqanizmin quruluşuna bənzədirdi: suverenlik — dövlətin ürəyi, gizli agentlər — dövlətin gözləri və s. Vətəndaş sülhü onun tərəfindən dövlətin sağlamlığı, üsyanlar və vətəndaş müharibələri isə sonradan dövlətin dağılmasına və məhvinə səbəb olan xəstəliklərlə eyniləşdirilirdi. Hobbsun siyasi idealı dövlətdə suverenliyi və daxili iradə birliyini təmin edən monarxiyadır. Dövlət hakimiyyəti vahiddir və heç nə ilə məhdudlaşmır. Vətəndaş qanunları üzərində dayanır. Bu qanunlar yalnız ondan öz güclərini ala bilərlər.
Hobbsa görə, insan anadangəlmə təbii hüquqları (Rights of Nature) — tələbatlarının ödənilməsi haqları ilə doğulur. Onlara yaşamaq, başlıca həyat tələbatları, düşmən təcavüzündən qorunmaq haqları daxildir. Təbii hüquqlar vəhşi, cəmiyyətəqədərki tarixi dövr insanlarını səciyyələndirir, burada hələ nə qanun, nə də mülkiyyət — yalnız hər kəsin özünə lazım olan şeyləri qoparıb almaq haqqı var. İnsan özü özünə hakimlik edir. Və insan təbiəti etibarilə eqoist olduğuna görə (Hobbsa görə, insan insanın canavarıdır) hər kəs çalışır ki, daha çox şey ələ keçirsin, buradan da hamının hamıya qarşı müharibəsi başlayır.
Bu müharibənin qarşısını almaq məqsədilə insanlar öz aralarında öz təbii haqlarını, öz qeyri-məhdud azadlıqlarını hamılıqla könüllü məhdudlaşdırmaq haqqında razılığa gəlirlər. İnsanlar onları bir-birindən müdafiə etməli olan bir dövlət yaratmaq haqqında ictimai müqavilə bağlayırlar. Hobbs hər şeyə qadir olan dövləti azman və hər şeyə qadir Bibliya əjdahası — Leviafan ilə eyniləşdirir. Dövlət tam suverenliyə vətəndaşlar üzərində tam hakimiyyətə malikdir. Suveren qanuna tabe deyil, o, qanunları özü yaradır. Suveren yalnız Allah qarşısında məsuldur. Parlament də, aristokratiya da suveren rolunu oynaya bilər, lakin kral olsa, daha yaxşı olardı.
Hobbsun ideyalarını həm mütləqiyyətin, həm də demokratiyanın xeyrinə izah etmək olar. Məsələn, Hobbsun nəzəriyyəsinin belə bir müddəası monarxistlər partiyasının qəzəbinə səbəb oldu ki, dövlət vətəndaşların könüllü razılığı ilə yaradılır və hökmdar vətəndaşların təhlükəsizliyini təmin edə bilmirsə, hakimiyyətdən salına bilər. Hobbsun ictimai müqaviləsi ədalətli ictimai quruluşa dair antik və orta əsr baxışları ilə müqayisədə irəliyə doğru böyük bir addım oldu və liberalizm nəzəriyyəsinin inkişafına təkan verdi.
Əsərləri
- Fəlsəfənin əsasları (trilogoya) — "Vətəndaş haqqında" (1642), "Cisim haqqında" (1655), "İnsan haqqında" (1658).
- Leviafan, yaxud materiya, kilsə və vətəndaş dövlətinin forma və hakimiyyəti" (1651)
Mənbə
- Politologiya. İzahlı Lüğət. Bakı,2007. səh.131–132.
- Hikmət Hacızadə — "Demokratiya — Gediləsi uzun bir yol"
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- LIBRIS. 2012.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tomas Hobbs ing Thomas Hobbes 5 aprel 1588 4 dekabr 1679 meshur ingilis filosofu ve siyasi mutefekkiri muasir siyasi felsefenin banilerinden biri Tomas Hobbsing Thomas HobbesDogum tarixi 5 aprel 1588 1588 04 05 Vefat tarixi 4 dekabr 1679 1679 12 04 91 yasinda Vetendasligi Ingiltere kralligiDovr XVII esr felsefesiIstiqameti siyasi felsefe politologiya Dovlet ve huquq nezeriyyesiEsas maraqlari felsefe Dovlet ve huquq nezeriyyesi tarix etika hendeseTesirlenib Platon Aristotel Huqo Qrotsi Frensis Bekon Vikianbarda elaqeli mediafayllar XVII esr Ingilteresinde dramatik hadiselerin feal istirakcilarindan olmusdur Monarxist olan Hobbs parlament terefdarlarindan canini qurtararaq Fransaya muhaciret edib orada genc II Karlin edam edilmis I Karlin oglu terbiyecisi olur O 1651 ci ilde vetene qayidir ve Kromvelin respublikaci hokumeti ile barisir Hobbs ozunun baslica eserlerinde Felsefenin esaslar 1642 Leviafan 1651 Begemot 1668 Ictimai muqavilenin yeni nezeriyyesini ireli surur Bu yeni nezeriyye onun redd etdiyi Ingiltere inqilabi hadiselerinin tehlili neticesinde meydana gelmisdi Hobbsun hell etmeye calisdigi baslica mesele vetendas igtisaslarinin sebebi ve onlarin qarsisinin alinmasindan ibaret idi Adi tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib HeyatiO dovlet ve siyasi hakimiyyeti problemlerini Leviafan ve ya Materiya kilse ve vetendas dovletinin forma ve hakimiyyeti adli eserinde arasdirmisdir Hobbs dovleti suni cisim ilahi varliq olaraq deyil insan fealiyyetinin mehsulu kimi deyerlendirirdi Hobbsa gore dovlet tebii veziyyet den yaranan ictimai muqavile esasinda meydana gelmisdir Bu zaman her terefe dagilmis insanlar haminin hamiya qarsi muharibesi veziyyetinde idiler Ictimai muqavile esasinda azadliqlarini konullu sekilde mehdudlasdiraraq mueyyen vetendaslar sulhu qorumaq rifaha nail olmaq kimi huquqlarini hokmdarlarin ve ya dovlet orqanlarinin ixtiyarina buraxirlar Filosofun fikrince icitimai muqavile cemiyyetin ve dovletin eyni vaxtda yaranmasina sebeb olmusdur Bunun vasitesile de kutle mutesekkil cemiyyete cevrilir ve tek sima dovleti yaradir Hobbs dovlet teskilatini canli orqanizmin qurulusuna benzedirdi suverenlik dovletin ureyi gizli agentler dovletin gozleri ve s Vetendas sulhu onun terefinden dovletin saglamligi usyanlar ve vetendas muharibeleri ise sonradan dovletin dagilmasina ve mehvine sebeb olan xesteliklerle eynilesdirilirdi Hobbsun siyasi ideali dovletde suverenliyi ve daxili irade birliyini temin eden monarxiyadir Dovlet hakimiyyeti vahiddir ve hec ne ile mehdudlasmir Vetendas qanunlari uzerinde dayanir Bu qanunlar yalniz ondan oz guclerini ala bilerler Hobbsa gore insan anadangelme tebii huquqlari Rights of Nature telebatlarinin odenilmesi haqlari ile dogulur Onlara yasamaq baslica heyat telebatlari dusmen tecavuzunden qorunmaq haqlari daxildir Tebii huquqlar vehsi cemiyyeteqederki tarixi dovr insanlarini seciyyelendirir burada hele ne qanun ne de mulkiyyet yalniz her kesin ozune lazim olan seyleri qoparib almaq haqqi var Insan ozu ozune hakimlik edir Ve insan tebieti etibarile eqoist olduguna gore Hobbsa gore insan insanin canavaridir her kes calisir ki daha cox sey ele kecirsin buradan da haminin hamiya qarsi muharibesi baslayir Bu muharibenin qarsisini almaq meqsedile insanlar oz aralarinda oz tebii haqlarini oz qeyri mehdud azadliqlarini hamiliqla konullu mehdudlasdirmaq haqqinda raziliga gelirler Insanlar onlari bir birinden mudafie etmeli olan bir dovlet yaratmaq haqqinda ictimai muqavile baglayirlar Hobbs her seye qadir olan dovleti azman ve her seye qadir Bibliya ejdahasi Leviafan ile eynilesdirir Dovlet tam suverenliye vetendaslar uzerinde tam hakimiyyete malikdir Suveren qanuna tabe deyil o qanunlari ozu yaradir Suveren yalniz Allah qarsisinda mesuldur Parlament de aristokratiya da suveren rolunu oynaya biler lakin kral olsa daha yaxsi olardi Hobbsun ideyalarini hem mutleqiyyetin hem de demokratiyanin xeyrine izah etmek olar Meselen Hobbsun nezeriyyesinin bele bir muddeasi monarxistler partiyasinin qezebine sebeb oldu ki dovlet vetendaslarin konullu raziligi ile yaradilir ve hokmdar vetendaslarin tehlukesizliyini temin ede bilmirse hakimiyyetden salina biler Hobbsun ictimai muqavilesi edaletli ictimai qurulusa dair antik ve orta esr baxislari ile muqayisede ireliye dogru boyuk bir addim oldu ve liberalizm nezeriyyesinin inkisafina tekan verdi EserleriFelsefenin esaslari trilogoya Vetendas haqqinda 1642 Cisim haqqinda 1655 Insan haqqinda 1658 Leviafan yaxud materiya kilse ve vetendas dovletinin forma ve hakimiyyeti 1651 MenbePolitologiya Izahli Luget Baki 2007 seh 131 132 Hikmet Hacizade Demokratiya Gedilesi uzun bir yol IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 LIBRIS 2012