Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sabirlər (sabarlar, savirlər, suarlar) — qədim Türk xalqı.
Tarixi
Sabirlərin adı ilk dəfə Klavdi Ptolemeyin (100-175) əsərində "Savar" kimi (Ptolomey, VI,V,10), Bizans mənbələrində isə "Sabir" kimi qeyd olunmuşdur. Bəzi tədqiqatçılara görə( V.V.Bartold və b.) Suvar (əsli Savar) Bolqarların bir hissəsinin adı idi.Mənbələrdə Suvarların III əsrdən başlayaraq Cənubi Qafqaza basqınları barədə məlumatlar var.515-ci ilə aid Bizans mənbəsində Suvarlar Don-Volqa çayları arasında qeyd olunurlar. Oradan onlar Kuban çölləri və Şimali Qafqaza keçmiş və orada kiçik bir xaqanlıq yaratmışlar, daha sonra isə onlardan bir qismi Anadoluya qədər yayılmışlar.Sibir əvvəllər Ob çayının orta və aşağı hissəsinə deyilmişsə, sonradan Sabirlərin İrtış çayı və Baykal gölünə doğru yayılmaları nəticəsində nəhayət Kamçatkaya qədər uzanan bütün Quzey Asiyaya "Sibir" deyilmişdir. Ərəbdilli mənbələrdə bu ölkənin adı "Sibir" və ya "İbir", Çin mənbələrində "Si-bi-rh" və "Bissibur" kimi qeyd edilmiş, rus mənbələrində də "Sibir" kimi göstərilmişdir.
Sabirlər və Azərbaycan
Şəmkir şəhərinin taleyi VI yüzildə türk tayfası savirlərlə bağlıdır. Azərbaycanda savir (ermənilər onları sevordik, ərəblər isə siyəvərdiyyə adlandırırlar) tayfasının izinə IV yüzildə, daha dəqiqi 350-ci ildə rastlanır. Arxasından 600-cü ildə İdil bulqarları arasında bir suvar boyu görünür. Daha sonra 1300-cü ildə isə Qərbi Sibirdə bir sibir boyuna ürcah olunur. Bu boyların bir kökdən gəldiyini alimlər sübut ediblər. Savirlər 515-ci ildə Anadoluya keçərək o dönəmdə Kappadokiya kimi tanınan bölgəyə getdilər. Ancaq 527-ci ildə Aran və Şirvana bölgəsinə gəldilər. 528-ci ildə bu dövlətin başında Balak,sonra arvadı Boarik(əsli Buy-Arik) dururdu.Elə həmin il Boarik Xatun 100 minlik ordu ilə Bizansın tərəfində Sasanilər imperiyasına qarşı vuruşmuşdur. Burda gah sasanilərlə birləşib Bizansla, gah Bizansla birləşib Sasanilərlə savaşdılar. İran şahı I Xosrov Albaniyaya 10 min suvar yerləşdirmişdir.576-cı ildə türk tayfası savirlər Bizansa gedərkən yolüstü bu çiçəklənən şəhəri dağıtdılar. Səbəbi isə elçilərin öldürülməsi idi.
Q.Kazımov yazır ki, hunlarla Albaniyaya qayıdan savarların e.ə. III minillikdə Zaqros ərazilərində, Şumerlərdən şimalda yaşayan subir tayfasının bölümlərindən olduğu şübhə doğurmamalıdır. Biz sakların kaslar olduğuna, İtaliya ərazisindəki tursakaların Albaniyadakı turlar və saklarla bir kökdən olduğuna şübhə etmədiyimiz kimi, hunlarla birlikdə eramızın ilk əsrlərindən Albaniyada görünən savarların da 3 min il əvvəl şumerlərin qonşuluğundakı subarlarla eyni kökdən olduğuna şübhə etmirik." Əksər tədqiqatçılar Biləsuvar toponiminin suvar tayfasının adından yarandığını qeyd edir. N.Əsgərov isə bu etnotoponimin bülər və suvar tayfa adlarından yarandığını göstərir.Həmçinin bəzi tədqiqatçılara görə V əsrdə təşəkkül tapmış Şabran şəhərinin adı məhz Sabaran(Savaran) adının fonetik formasıdır.Bu onunla bağlıdır ki,VI əsrdən Suvarlar şimaldan Albaniyaya gələrək orada məskunlaşdılar.VI əsrin axırlarında Avarlar Subarları özlərinə tabe etdilər. Ondan sonra suvarların bir hissəsi avarlarla qarışdılar.Digər hissəsi isə Azərbaycana gəlib,orada məskunlaşdılar.
Mənbə
- Артамонов М. И. История хазар. — Л., 1962.
- Глашев А. А. Очерки истории хазар. Ин-т тюркологии и Ин-т арх. Кавказа. М., 2009, Изд-во "У Никитских ворот" ().с. 118—142.
- А. А. Глашев. К вопросу о языке хазар и гуннов Северного Кавказа //Вопросы алтайской филологии. Вып. III. Сб. памяти Э. Р. Тенишева. Ин-т языкознания РАН и Ин-т арх. Кавказа. М.: Изд-во "Тезаурус", 2008. с. 34-55.
- Новосельцев А. П. Восточная Европа V — первой половины VII века и образование Хазарского государства. // Новосельцев А. П. Хазарское государство и его роль в истории Восточной Европы и Кавказа. — М., "Наука", 1990. — Глава 3.
- Ситнянский Г. Ю. Фольклорные версии исторического прошлого юга Западно-Сибирской низменности в начальный период тюркизации (V—IX вв.). 2013-04-13 at the Wayback Machine // Ситнянский Г. Ю. История лесостепной полосы Западной Сибири в V—XVIII вв. по данным фольклора тюркских народов. — Дипломная работа по , 1989. — Глава I, § 1, с. 19-21.
- Əsməd Muxtarova."TÜRK XALQLARININ TARİXİ", 2010
İstinadlar
- Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Khazar". Encyclopedia Britannica, 5 Aug. 2021, https://www.britannica.com/topic/Khazar. Accessed 14 September 2021.
Həmçinin bax
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sabirler sabarlar savirler suarlar qedim Turk xalqi TarixiSabirlerin adi ilk defe Klavdi Ptolemeyin 100 175 eserinde Savar kimi Ptolomey VI V 10 Bizans menbelerinde ise Sabir kimi qeyd olunmusdur Bezi tedqiqatcilara gore V V Bartold ve b Suvar esli Savar Bolqarlarin bir hissesinin adi idi Menbelerde Suvarlarin III esrden baslayaraq Cenubi Qafqaza basqinlari barede melumatlar var 515 ci ile aid Bizans menbesinde Suvarlar Don Volqa caylari arasinda qeyd olunurlar Oradan onlar Kuban colleri ve Simali Qafqaza kecmis ve orada kicik bir xaqanliq yaratmislar daha sonra ise onlardan bir qismi Anadoluya qeder yayilmislar Sibir evveller Ob cayinin orta ve asagi hissesine deyilmisse sonradan Sabirlerin Irtis cayi ve Baykal golune dogru yayilmalari neticesinde nehayet Kamcatkaya qeder uzanan butun Quzey Asiyaya Sibir deyilmisdir Erebdilli menbelerde bu olkenin adi Sibir ve ya Ibir Cin menbelerinde Si bi rh ve Bissibur kimi qeyd edilmis rus menbelerinde de Sibir kimi gosterilmisdir Sabirler ve AzerbaycanMehranilerin bayragi Semkir seherinin taleyi VI yuzilde turk tayfasi savirlerle baglidir Azerbaycanda savir ermeniler onlari sevordik erebler ise siyeverdiyye adlandirirlar tayfasinin izine IV yuzilde daha deqiqi 350 ci ilde rastlanir Arxasindan 600 cu ilde Idil bulqarlari arasinda bir suvar boyu gorunur Daha sonra 1300 cu ilde ise Qerbi Sibirde bir sibir boyuna urcah olunur Bu boylarin bir kokden geldiyini alimler subut edibler Savirler 515 ci ilde Anadoluya kecerek o donemde Kappadokiya kimi taninan bolgeye getdiler Ancaq 527 ci ilde Aran ve Sirvana bolgesine geldiler 528 ci ilde bu dovletin basinda Balak sonra arvadi Boarik esli Buy Arik dururdu Ele hemin il Boarik Xatun 100 minlik ordu ile Bizansin terefinde Sasaniler imperiyasina qarsi vurusmusdur Burda gah sasanilerle birlesib Bizansla gah Bizansla birlesib Sasanilerle savasdilar Iran sahi I Xosrov Albaniyaya 10 min suvar yerlesdirmisdir 576 ci ilde turk tayfasi savirler Bizansa gederken yolustu bu ciceklenen seheri dagitdilar Sebebi ise elcilerin oldurulmesi idi Girdiman knyazligi 629 705 Q Kazimov yazir ki hunlarla Albaniyaya qayidan savarlarin e e III minillikde Zaqros erazilerinde Sumerlerden simalda yasayan subir tayfasinin bolumlerinden oldugu subhe dogurmamalidir Biz saklarin kaslar olduguna Italiya erazisindeki tursakalarin Albaniyadaki turlar ve saklarla bir kokden olduguna subhe etmediyimiz kimi hunlarla birlikde eramizin ilk esrlerinden Albaniyada gorunen savarlarin da 3 min il evvel sumerlerin qonsulugundaki subarlarla eyni kokden olduguna subhe etmirik Ekser tedqiqatcilar Bilesuvar toponiminin suvar tayfasinin adindan yarandigini qeyd edir N Esgerov ise bu etnotoponimin buler ve suvar tayfa adlarindan yarandigini gosterir Hemcinin bezi tedqiqatcilara gore V esrde tesekkul tapmis Sabran seherinin adi mehz Sabaran Savaran adinin fonetik formasidir Bu onunla baglidir ki VI esrden Suvarlar simaldan Albaniyaya gelerek orada meskunlasdilar VI esrin axirlarinda Avarlar Subarlari ozlerine tabe etdiler Ondan sonra suvarlarin bir hissesi avarlarla qarisdilar Diger hissesi ise Azerbaycana gelib orada meskunlasdilar MenbeArtamonov M I Istoriya hazar L 1962 Glashev A A Ocherki istorii hazar In t tyurkologii i In t arh Kavkaza M 2009 Izd vo U Nikitskih vorot ISBN 978 5 91366 106 7 s 118 142 A A Glashev K voprosu o yazyke hazar i gunnov Severnogo Kavkaza Voprosy altajskoj filologii Vyp III Sb pamyati E R Tenisheva In t yazykoznaniya RAN i In t arh Kavkaza M Izd vo Tezaurus 2008 s 34 55 Novoselcev A P Vostochnaya Evropa V pervoj poloviny VII veka i obrazovanie Hazarskogo gosudarstva Novoselcev A P Hazarskoe gosudarstvo i ego rol v istorii Vostochnoj Evropy i Kavkaza M Nauka 1990 Glava 3 Sitnyanskij G Yu Folklornye versii istoricheskogo proshlogo yuga Zapadno Sibirskoj nizmennosti v nachalnyj period tyurkizacii V IX vv 2013 04 13 at the Wayback Machine Sitnyanskij G Yu Istoriya lesostepnoj polosy Zapadnoj Sibiri v V XVIII vv po dannym folklora tyurkskih narodov Diplomnaya rabota po 1989 Glava I 1 s 19 21 Esmed Muxtarova TURK XALQLARININ TARIXI 2010IstinadlarBritannica The Editors of Encyclopaedia Khazar Encyclopedia Britannica 5 Aug 2021 https www britannica com topic Khazar Accessed 14 September 2021 Hemcinin bax Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin