Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Girdiman knyazlığı — Qafqaz Albaniyasının Girdman vilayətində knyazlıq.
| Knyazlıq | |||
| Girdiman knyazlığı | |||
|---|---|---|---|
| |||
 Girdman knyazlığının 1017-ci ildəki tərəfindən ələ keçirildikdən sonra ərazisi (sarı rəngdə) | |||
| | |||
| Rəsmi dilləri | Alban dili | ||
| Dövlət dini | Politeizm, Xristianlıq | ||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||
| Davamiyyət | |||
| → | |||
VII əsrin əvvəllərində Albaniyanın Girdiman vilayətində Girdiman knyazlığı yaranmışdır.
591-ci il Sasani-Bizans müqaviləsinə görə Albaniyanın Girdiman vilayəti,eyni zamanda,Tiflis və Dvinə qədərki ərazisi Sasanilərin hakimiyyəti altında qalmışdı.Bu ərazidə əsas üstünlüyü Azərbaycan türkləri təşkil edirdilər.Lakin hələ çox qədimlərdən Girdman vilayətində Azərbaycan türklərinə soy-kök cəhətdən yaxın,daha doğrusu,qohum olan sabir tayfaları yaşayırdılar.Sabir tayfaları cəsur və döyüşkən olduğundan Sasanilər və Bizans dəfələrlə onların hərbi qüvvəsindən istifadə etmişdi.Dörd əsrlik tarixə malik Sasani imperiyası artıq öz ömrünü başa vurmaqda idi.Sasanilərin hakimiyyəti altındakı əksər ölkələrdə yerli feodallar güclənərək,mərkəzi hakimiyyətlə hesablaşmaq istəmirdilər. Məhz belə bir qarışıq dövrdə - IV əsrin sonu – VII əsrin əvvəllərində əsasını Mehranilər sülaləsinin qoyduğu Girdman knyazlığı meydana gəldi.Əvvəlcədən onu qeyd edək ki,Mehranilər sülaləsinin soy-kökünü farslarla əlaqələndirməyə cəhd göstərilsə də, bu ideyanın müəllifləri,uğur qazanmamışlar.Məlum ideyanı irəli sürən müəlliflər Mehranilər sülaləsinin banisi Mehranın (570-590) Sasani şahı II Xosrova qohum olduğuna işarə vurmaqla bu sülaləni farsmənşəli hesab etmişlər.Məsələ ondadır ki, Mehranilər sülaləsi zaman-zaman gah Bizans,gah da türk meylli siyasət yürütmüşlər.Ən əsası isə Girdman knyazlığının qədim oğuz yurdu – Albaniyada yaranmasıdır.Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi burada yaşayan əhalinin əsas hissəsini-nüvəsini Azərbaycan türkləri təşkil etdiyinə görə Girdiman knyazlığını yaradanların fars olduğunu düşünmək düzgün olmazdı.
Yarandığı ilk zamanlarda knyazlıq kiçik ərazini əhatə etsə də, sonralar – Mehranilərin ən görkəmli nümayəndəsi Cavanşirin (642-681) hakimiyyəti illərində genişlənərək İberiya (Gürcüstan) sərhədlərindən Araz çayına və Dərbəndə qədər çatırdı.Mülahizələrə görə Girdiman qalasını Mehranın nəticəsi cəsur Vardan (600-615) tikmişdir. Qeyd edək ki, VII yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycan şimaldan gələn xəzərlərin, ortalarına yaxın isə cənubdan ildırımsürətli ərəblərin hücumlarına məruz qalırdı. Girdiman hökmdarı Varaz Qriqorun oğlu Cavanşir təlatümlü belə bir dövrdə taxt-tacı qəbul etməli oldu. Cavanşir dövrünün uzaqgörən dövlət xadimi, səriştəli, qorxubilməz bir sərkərdə idi. Ərəb-Sasani müharibələrində Sasanilər tərəfində vuruşaraq qəhrəmanlıqlar göstərmiş, 636-cı ildə baş vermiş Kadisiyyə döyüşündə şücaətlə seçilmişdi. Hətta sasani şahı ona qiymətli hədiyyələr – qızıl kəmər, qızıl dəstəkli qılınc vermiş, başına gözəl qızıl tac qoymuşdur.
Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Mehranilər sülaləsi daim inadlı bir şəkildə Albaniyanın müstəqilliyi siyasətini yeridirdi. Digər tərəfdən, Cavanşir siyasi hadisələri düzgün qiymətləndirməyi bacardığından Sasanilərin hakimiyyət günəşinin qürub etdiyini, dünyanın siyasi xəritəsində yeni bir dövlət - ərəb xilafəti yaradan ərəblərin bəxt ulduzunun parladığını anlayırdı. Albaniyanın siyasi müstəqililyini özünün həyat kredosuna çevirmiş Cavanşirin 638-ci ildə ərəblərin Ktesifonu mühasirəyə aldığı zaman 6 ay sasanilərin tərəfində Ktesifonun müdafiəsində ərəblərə qarşı vuruşması siyasi müttəfiqlik səbəbindən idi. Ərəblərə qarşı vuruşmağın faydasız olduğunu dərk edən Cavanşir 640-cı ildə Girdimana-Albaniyaya qayıtmağa məcbur olur. Hakimliyin ilk mərkəzi-iqamətgahı Girdiman qalası artıq tələbləri ödəmədiyinə görə Cavanşir paytaxtı Partav-Bərdə şəhərinə köçürdü. Bununla da, o, hakimiyyətini daha geniş ərazilərə yaymağa nail oldu. Məlum olduğu kimi, şimaldan xəzərlərin hücumunun ardı-arası kəsilmirdi. 662-664-cü illərdə xəzərlər Albaniyaya soxularaq Albaniyanın sərvətini qarət etdilər, xeyli sakini əsir apardılar. Xəzərlərin dağıdıcı yürüşlərinin qarşısını almaq məqsədilə Cavanşir xəzərlərlə sülh bağlamağa məcbur oldu. O, bu sülhü "diplomatik nikah"la möhkəmləndirdi – Xəzər xaqanının qızıyla evləndi. Cavanşir eyni zamanda Bizans imperatoru II Konstantinlə 654-660-cı illərdə siyasi müttəfiqliyə dair müqavilələr imzalamışdı. Lakin Bizansın zəifliyi, özünü ərəblərdən güclə qoruması Girdiman-Alban hökmdarı Cavanşirə güclü tərəfdaş zərurətini anladırdı. Göstərilən nüansları nəzərə alan Cavanşir 667-670-ci illərdə ərəb xilafətinin paytaxtı Şama (Dəməşqə) səfər edərək, xəlifə Müaviyə ilə görüşmüşdü. Bu səfərlər Albaniyanüın daxili müstəqilliyinin saxlanması şərtilə ərəb xilafətindən asılılığı qəbul etməklə sonuclanmışdı. Bununla yanaşı, Cavanşir Albaniyadan Xilafət xəzinəsinə axan vergilərin üçdə birinə qədər azaldılmasına nail olmuşdu. Başqa sözlə, Albaniya seriyası müstəqilliyini saxlamaqla, xilafətdən nominal asılılığı qəbul etmişdi. Yəni, Cavanşir Albaniyanın qeyri-məhdud hakimiyyətə malik hökmdarı olmaqla, xilafət xəzinəsinə yalnız vergi ödəyirdi. Albaniyada Bizanspərəst feodalların Cavanşirin yeritdiyi siyasətdən narazılıqları onları sui-qəsdə sövq etdi. Məhz həmin Bizanspərəst qüvvələrin səyi nəticəsində Cavanşir 681-ci ildə qətlə yetirildi. Hakimiyyət Cavanşirin qardaşı oğlu Varaz Tiridatın əlinə keçdi. Varaz Tiridatın hakimiyyətə gəlişi, Albaniyaya Xəzərlərin hücumu ilə eyni vaxta təsadüf edir. Kürəkəninin öldürülməsini bəhanə edən. Xəzər xaqanı Alp İlitver Albaniyaya hücum edərək, genişmiqyaslı talançılıqla məşğul olur. Varaz Tiridat xəzərlərlə danışıq aparıb sülh bağlayır. Lakin, Bizans imperiyası ilə münasibətlər dözülməz həddə olduğundan Varaz Tiridat imperatorla danışmaq üçün 699-cü ildə Konstantinopola getmək qərarına gəlir. Varaz Tiridat o qədər səbatsız hökmdar idi ki, onu xilafətlə əlaqədə günahlandırıb, 705-ci ilədək Bizansın paytaxtında Zindanda saxlayırlar. 705-ci ildə Albaniyaya qayıdan Varaz-Firidat yalnız ərəblərə xərac verərək xəlifənin tabeçiliyini qəbul etsə də, ölkənin ərəblər tərəfindən işğalının qarşısını ala bilmədi. Mehranilər sülaləsinin bütün nümayəndələri ərəb ordularının başında Cənubi Qafqaza gəlmiş ərəb sərkərdəsi tərəfindən həbs olunaraq Xilafətin mərkəzinə - Şama göndərilmiş, orada gizli surətdə xilafətin əmrilə edam olunmuşdular. Mehranilər sülaləsinə son qoyulmaqla Albaniya daxili müstəqilliyini itirdi, ölkənin idarə olunması isə xəlifə tərəfindən təyin olunmuş canişinlərə tapşırdı. Bununla da, 705-ci ildə Albaniya dövlət kimi siyasi səhnədən silindi. Girdiman knyazlığı Azərbaycanın ilk feodal dövləti olmaqla yanaşı, IX əsrdə yaranmış sonrakı Azərbaycan dövlətləri üçün təməl rolunu oynamışdı.
Knyazlar
- I Firuz (330-361)
- (~430)
- I Barzabod (~440) - Yesuagenin qızı ilə evlənmişdi.
- (~450)
- (ö. 480)
- (ö. 510)
- (ö. 540)
- I Varaz Qriqor (628-642)
- Cavanşir (638-670)
- I Varaz Trdat
- II Vardan (~ 710)
- Narse
- I Qagik (~770)
- I Stepanos
- II Varaz Trdat (~821)
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Girdiman knyazligi Qafqaz Albaniyasinin Girdman vilayetinde knyazliq KnyazliqGirdiman knyazligiBayraqGirdman knyazliginin 1017 ci ildeki terefinden ele kecirildikden sonra erazisi sari rengde Resmi dilleri Alban diliDovlet dini Politeizm XristianliqIdareetme formasi MonarxiyaDavamiyyetAzerbaycan Gurcustan Ermenistan VII esrin evvellerinde Albaniyanin Girdiman vilayetinde Girdiman knyazligi yaranmisdir 591 ci il Sasani Bizans muqavilesine gore Albaniyanin Girdiman vilayeti eyni zamanda Tiflis ve Dvine qederki erazisi Sasanilerin hakimiyyeti altinda qalmisdi Bu erazide esas ustunluyu Azerbaycan turkleri teskil edirdiler Lakin hele cox qedimlerden Girdman vilayetinde Azerbaycan turklerine soy kok cehetden yaxin daha dogrusu qohum olan sabir tayfalari yasayirdilar Sabir tayfalari cesur ve doyusken oldugundan Sasaniler ve Bizans defelerle onlarin herbi quvvesinden istifade etmisdi Dord esrlik tarixe malik Sasani imperiyasi artiq oz omrunu basa vurmaqda idi Sasanilerin hakimiyyeti altindaki ekser olkelerde yerli feodallar guclenerek merkezi hakimiyyetle hesablasmaq istemirdiler Mehz bele bir qarisiq dovrde IV esrin sonu VII esrin evvellerinde esasini Mehraniler sulalesinin qoydugu Girdman knyazligi meydana geldi Evvelceden onu qeyd edek ki Mehraniler sulalesinin soy kokunu farslarla elaqelendirmeye cehd gosterilse de bu ideyanin muellifleri ugur qazanmamislar Melum ideyani ireli suren muellifler Mehraniler sulalesinin banisi Mehranin 570 590 Sasani sahi II Xosrova qohum olduguna isare vurmaqla bu sulaleni farsmenseli hesab etmisler Mesele ondadir ki Mehraniler sulalesi zaman zaman gah Bizans gah da turk meylli siyaset yurutmusler En esasi ise Girdman knyazliginin qedim oguz yurdu Albaniyada yaranmasidir Yuxarida da qeyd etdiyimiz kimi burada yasayan ehalinin esas hissesini nuvesini Azerbaycan turkleri teskil etdiyine gore Girdiman knyazligini yaradanlarin fars oldugunu dusunmek duzgun olmazdi Yarandigi ilk zamanlarda knyazliq kicik erazini ehate etse de sonralar Mehranilerin en gorkemli numayendesi Cavansirin 642 681 hakimiyyeti illerinde genislenerek Iberiya Gurcustan serhedlerinden Araz cayina ve Derbende qeder catirdi Mulahizelere gore Girdiman qalasini Mehranin neticesi cesur Vardan 600 615 tikmisdir Qeyd edek ki VII yuzilliyin evvellerinde Azerbaycan simaldan gelen xezerlerin ortalarina yaxin ise cenubdan ildirimsuretli ereblerin hucumlarina meruz qalirdi Girdiman hokmdari Varaz Qriqorun oglu Cavansir telatumlu bele bir dovrde taxt taci qebul etmeli oldu Cavansir dovrunun uzaqgoren dovlet xadimi seristeli qorxubilmez bir serkerde idi Ereb Sasani muharibelerinde Sasaniler terefinde vurusaraq qehremanliqlar gostermis 636 ci ilde bas vermis Kadisiyye doyusunde sucaetle secilmisdi Hetta sasani sahi ona qiymetli hediyyeler qizil kemer qizil destekli qilinc vermis basina gozel qizil tac qoymusdur Lakin butun bunlara baxmayaraq Mehraniler sulalesi daim inadli bir sekilde Albaniyanin musteqilliyi siyasetini yeridirdi Diger terefden Cavansir siyasi hadiseleri duzgun qiymetlendirmeyi bacardigindan Sasanilerin hakimiyyet gunesinin qurub etdiyini dunyanin siyasi xeritesinde yeni bir dovlet ereb xilafeti yaradan ereblerin bext ulduzunun parladigini anlayirdi Albaniyanin siyasi musteqililyini ozunun heyat kredosuna cevirmis Cavansirin 638 ci ilde ereblerin Ktesifonu muhasireye aldigi zaman 6 ay sasanilerin terefinde Ktesifonun mudafiesinde ereblere qarsi vurusmasi siyasi muttefiqlik sebebinden idi Ereblere qarsi vurusmagin faydasiz oldugunu derk eden Cavansir 640 ci ilde Girdimana Albaniyaya qayitmaga mecbur olur Hakimliyin ilk merkezi iqametgahi Girdiman qalasi artiq telebleri odemediyine gore Cavansir paytaxti Partav Berde seherine kocurdu Bununla da o hakimiyyetini daha genis erazilere yaymaga nail oldu Melum oldugu kimi simaldan xezerlerin hucumunun ardi arasi kesilmirdi 662 664 cu illerde xezerler Albaniyaya soxularaq Albaniyanin servetini qaret etdiler xeyli sakini esir apardilar Xezerlerin dagidici yuruslerinin qarsisini almaq meqsedile Cavansir xezerlerle sulh baglamaga mecbur oldu O bu sulhu diplomatik nikah la mohkemlendirdi Xezer xaqaninin qiziyla evlendi Cavansir eyni zamanda Bizans imperatoru II Konstantinle 654 660 ci illerde siyasi muttefiqliye dair muqavileler imzalamisdi Lakin Bizansin zeifliyi ozunu ereblerden gucle qorumasi Girdiman Alban hokmdari Cavansire guclu terefdas zeruretini anladirdi Gosterilen nuanslari nezere alan Cavansir 667 670 ci illerde ereb xilafetinin paytaxti Sama Demesqe sefer ederek xelife Muaviye ile gorusmusdu Bu seferler Albaniyanuin daxili musteqilliyinin saxlanmasi sertile ereb xilafetinden asililigi qebul etmekle sonuclanmisdi Bununla yanasi Cavansir Albaniyadan Xilafet xezinesine axan vergilerin ucde birine qeder azaldilmasina nail olmusdu Basqa sozle Albaniya seriyasi musteqilliyini saxlamaqla xilafetden nominal asililigi qebul etmisdi Yeni Cavansir Albaniyanin qeyri mehdud hakimiyyete malik hokmdari olmaqla xilafet xezinesine yalniz vergi odeyirdi Albaniyada Bizansperest feodallarin Cavansirin yeritdiyi siyasetden naraziliqlari onlari sui qesde sovq etdi Mehz hemin Bizansperest quvvelerin seyi neticesinde Cavansir 681 ci ilde qetle yetirildi Hakimiyyet Cavansirin qardasi oglu Varaz Tiridatin eline kecdi Varaz Tiridatin hakimiyyete gelisi Albaniyaya Xezerlerin hucumu ile eyni vaxta tesaduf edir Kurekeninin oldurulmesini behane eden Xezer xaqani Alp Ilitver Albaniyaya hucum ederek genismiqyasli talanciliqla mesgul olur Varaz Tiridat xezerlerle danisiq aparib sulh baglayir Lakin Bizans imperiyasi ile munasibetler dozulmez hedde oldugundan Varaz Tiridat imperatorla danismaq ucun 699 cu ilde Konstantinopola getmek qerarina gelir Varaz Tiridat o qeder sebatsiz hokmdar idi ki onu xilafetle elaqede gunahlandirib 705 ci iledek Bizansin paytaxtinda Zindanda saxlayirlar 705 ci ilde Albaniyaya qayidan Varaz Firidat yalniz ereblere xerac vererek xelifenin tabeciliyini qebul etse de olkenin erebler terefinden isgalinin qarsisini ala bilmedi Mehraniler sulalesinin butun numayendeleri ereb ordularinin basinda Cenubi Qafqaza gelmis ereb serkerdesi terefinden hebs olunaraq Xilafetin merkezine Sama gonderilmis orada gizli suretde xilafetin emrile edam olunmusdular Mehraniler sulalesine son qoyulmaqla Albaniya daxili musteqilliyini itirdi olkenin idare olunmasi ise xelife terefinden teyin olunmus canisinlere tapsirdi Bununla da 705 ci ilde Albaniya dovlet kimi siyasi sehneden silindi Girdiman knyazligi Azerbaycanin ilk feodal dovleti olmaqla yanasi IX esrde yaranmis sonraki Azerbaycan dovletleri ucun temel rolunu oynamisdi KnyazlarI Firuz 330 361 430 I Barzabod 440 Yesuagenin qizi ile evlenmisdi 450 o 480 o 510 o 540 I Varaz Qriqor 628 642 Cavansir 638 670 I Varaz Trdat II Vardan 710 Narse I Qagik 770 I Stepanos II Varaz Trdat 821 Xarici kecidler