Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şəkildə Yer örtüyünün termal konveksiya hesablamaları |thumb|Şəkildə Yer örtüyünün termal konveksiya hesablamaları göstərilmişdir. Qırmızı rəng isti, göy rəng isə soyuq əraziləri təsvir edir. Az qalınlığa malik olan qırmızı rəng isti maddələrin yuxarıya, qalın göy rəng isə soyuq maddələrin aşağıya doğru hərəkətini göstərir.|215x215px]] Konveksiya- Enerjinin maye və qaz axını (maddə daşınması) ilə köçürülmə prosesi. Bəzən konveksiya prosesində yaranan maye və qaz axını konvektiv axın da adlandırılır. Bərk cisimlərdə istilikvermə maddə daşınması ilə baş vermədiyindən (molekulyar quruluş əsasında) konveksiya hadisəsi də baş vermir. Konveksiya istilik ötürülməsinin ən əsas növlərindəndir.
Konveksiya nümunələri
Konveksiya atmosferdə, okeanlarda, planetar geniş miqyasda meydana gəlir və günəş və bütün ulduzların xariclərində və daxillərində daim konveksiya prosesi baş verir. Konveksiya zamanı mayenin hərəkəti görünməz dərəcədə yavaş ola bilər və ya qasırğadakı kimi açıq və sürətli ola bilər. Astronomik cədvəllərdə, qazın və tozun konveksiyası, qara dəliklərin akkreditasiya disklərində, işığa yaxınlaşa biləcək sürətlə meydana gələcəyi düşünülür.
Atmosferdə konveksiya
Atmosferdə konveksiya müəyyən miqdar hava kütləsinin şaquli hərəkətidir. Ətraf mühitə nisbətən daha isti və seyrək havanın yuxarı, daha soyuq və sıx havanın isə aşağı hərəkəti nəticəsində baş verir. Konveksiya zəif inkişaf etdikdə nizamsız, turbulent xarakterli olur. Atmosferin (xüsusilə ekvatorial enliklərdə) aşağı və yuxarı qatları arasında istilik və rütubət mübadiləsində konveksiya prosesi mühüm rol oynayır. Qlobal atmosfer hərəkətindən daha çox lokallaşdırılmış hadisələr də külək və bəzi hidroloji dövrlər daxil olmaqla konveksiya ilə əlaqədardır. Məsələn, fön bir dağ silsiləsinin aşağı tərəfində meydana gələn aşağı yamaclı bir küləkdir. Havanın adiabatik istiləşməsi nəticəsində rütubətin böyük hissəsini külək yamaclarında azaltmışdır.
Bir termal sütun (və ya termal), Yer atmosferinin aşağı hündürlüklərində yüksələn havanın şaquli hissəsidir. Termallar Günəş radiasiyasından Yer səthinin qeyri-bərabər istiləşməsi nəticəsində yaranır. Günəş yerin istiləşməsini təmin edir və bu da birbaşa öz üstündəki havanı istiləşdirir. İsti hava genişlənir, ətrafdakı hava kütləsinə nisbətən daha az sıx olur və aşağı təyziq yaradır. Yüngül havanın kütləsi yüksəlir və olduğu kimi, aşağı hava təzyiqlərində genişlənərək soyuyur. Ətrafdakı hava ilə eyni temperaturda soyuduqda yüksəlməyi dayandırır. Digər bir konveksiya ilə əlaqəli hava effekti dəniz çovğunudur .
İsti hava sərin havadan daha aşağı bir sıxlığa malikdir, buna görə isti hava şarlarına bənzər soyuducu hava daxilində isti hava yüksəlir . Soyuq havanın içərisində nəm daşıyan nisbətən isti havanın meydana gəlməsi nəticəsində buludlar əmələ gəlir. Nəmli hava qalxdıqca soyuyur, artan rütubətlilik hava buxarının bir hissəsinin yoğunlaşmasına səbəb olur. Nəm qatılaşdıqda, artan paketin ətrafdakı havadan daha az soyumasına imkan verən gizli kondensasiya istiliyi kimi tanınan enerjini buraxır, buludun qalxmasına davam edir. Atmosferdə kifayət qədər qeyri-sabitlik varsa, bu proses ildırım və ildırım dəstəkləyən fırtına buludlarının meydana gəlməsi üçün kifayət qədər davam edəcəkdir. Ümumiyyətlə, göy gurultulu yağışların əmələ gəlməsi üçün üç şərt tələb olunur: nəm, qeyri-sabit bir hava toplanması və qaldırıcı qüvvə (istilik). Konvektiv buludlar (lat. convectiv- aparıram, birləşdirirəm)- yuxarı qalxan hava kütləsinin adiabatik soyuması nəticəsində tərkibində olan su buxarının kondensasiyaya uğraması ilə əlaqədar yaranan topa buludlardır.
Okeanda konveksiya
Okeanda konveksiya suyun şaquli hərəkətidir. Suyun sıxlığının dəyişməsindən əmələ gəlir. Konveksiya okeanın yuxarı qatlarında və səthində temperaturun aşağı düşdüyü, yaxud duzluluğun artdığı, böyük dərinliklərdə isə temperaturun adiabatik yüksəkdiyi şəraitdə inkişaf edir. Konveksiya əhatə etdiyi qatlarda suyun qarışmasına, soyuq və isti səthaltı su qatlarının əmələ gəlməsinə, daha aşağı qatların oksigenlə zənginləşməsinə səbəb olur. Payız-qış dövründə konveksiya böyük dərinliklərə, ayrı-ayrı subtropik və tropik qurşaqlardakı dənizlərdə isə dibədək yayılır.
Günəş radiasiyası okeanlara təsir göstərir: Ekvatordan gələn isti su doğru irəliləyir, soyuq qütb suyu Ekvatora doğru yönəlir. Səth cərəyanları əvvəlcə yerüstü külək şəraitindən diktə olunur. Passatlar tropiklərdən qərbə doğru əsir, və qərb küləkləri orta enliklərdən şərqə doğru əsirlər .
Mantiyada konveksiya
Mantiyada konveksiya, Yerin daxili hissəsindən səthə istilik daşıyan konveksiya cərəyanlarının yaratdığı Yerin qayalı mantiyasının yavaş sürünən hərəkətidir. Tektonik plitələrin Yer səthində hərəkət etməsinə səbəb olan 3 hərəkətverici qüvvədən biridir.
Yer səthində olduğu kimi daxilində də konyektiv axınlar hərəkət edir. Yerin daxilindəki daxili istiliyin qızdırdığı maqma dəyişən temperaturu nəticəsilə daim hərəkətdədir.
Sərbəst (təbii) konveksiya
Təbii konveksiya və ya sərbəst konveksiya, mayenin sıxlığına və beləliklə nisbi qatılığına təsir edən temperatur fərqləri səbəbindən meydana gəlir. Daha ağır (daha sıx) komponentlər endikcə, yüngül komponentlər qalxdıqca, toplu mayenin hərəkətinə səbəb olur. Təbii konveksiya yalnız buna görə də cazibə zonasında baş verə bilər. Təbii konveksiyanın ümumi bir nümunəsi oddan tüstünün artmasıdır. Bun alt qatdakı isti və daha az sıx suyun yuxarıya doğru irəlilədiyi və qazanın üst hissəsindəki sərin və daha sıx suyun da batdığı qazanda da müşahidə edilə bilər.
Təbii konveksiya, iki maye arasındakı sıxlığın daha böyük bir dəyişməsi ilə, konveksiya və ya konveksiya mühiti üzərindən daha böyük bir məsafəyə sürət edən ağırlıq səbəbiylə daha böyük sürətlənmə ilə daha yüksək və daha sürətli olacaqdır. Təbii konveksiya daha sürətli yayılma qabiliyyətinə malik və ya yapışqan maddələr arasında daha az miqdarda və daha az sürətlə olacaqdır.
Məcburi konveksiya
İstilik qəbulu adlanan məcburi konveksiyada, bir fan və ya nasos kimi xarici səth qüvvələri nəticəsində mayenin hərəkəti meydana gəlir. Məcburi konveksiya ümumiyyətlə istilik mübadiləsinin sürətini artırmaq üçün istifadə olunur. Qarışdırmanın bir çox növü bir maddənin digəri içərisində yayılması üçün məcburi konveksiyadan da istifadə edir. Məcburi konveksiya, başqa bir proses kimi yan məhsul olaraq meydana gəlir. Maye radiator sistemləri, həmçinin bədənin hissələrinin qan dövranı ilə istiləşməsi və soyudulması məcburi konveksiyanın digər tanış nümunələridir.
Məcburi konveksiya təbii yollarla baş verə bilər, məsələn, bir yanğın istisi bu vasitə ilə havanın və toplu hava axınının genişlənməsinə səbəb olduqda. İstilik və kütləni partlayışlardan kənarlaşdıran şok dalğası da məcburi konveksiya növüdür.
Həmçinin bax
Xarici keçid
[1]İstiliyin okean və atmosfer arasında daşınması
İstinadlar
- Qərib Məmmədov, Mahmud Xəlilov. Ensiklopedik ekoloji lüğət. Bakı-Elm-2008.
- Pidwirny, Michael. "CHAPTER 8: Introduction to the Hydrosphere (e). Cloud Formation Processes". Physical Geography. 2008. 2008-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-01-01.
- "What is a monsoon?". National Weather Service Western Region Headquarters. 2008. 2012-06-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-03-08.
- Hahn, Douglas G. "The Role of Mountains in the South Asian Monsoon Circulation". 1975.
- Civil engineers' pocket book: a reference-book for engineers, contractors. D. Van Nostrand Company. 1913. İstifadə tarixi: 2009-08-31.
- Ancient Chinese Inventions. Chinese International Press. 2005. İstifadə tarixi: 2009-06-18.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sekilde Yer ortuyunun termal konveksiya hesablamalari thumb Sekilde Yer ortuyunun termal konveksiya hesablamalari gosterilmisdir Qirmizi reng isti goy reng ise soyuq erazileri tesvir edir Az qalinliga malik olan qirmizi reng isti maddelerin yuxariya qalin goy reng ise soyuq maddelerin asagiya dogru hereketini gosterir 215x215px Konveksiya Enerjinin maye ve qaz axini madde dasinmasi ile kocurulme prosesi Bezen konveksiya prosesinde yaranan maye ve qaz axini konvektiv axin da adlandirilir Berk cisimlerde istilikverme madde dasinmasi ile bas vermediyinden molekulyar qurulus esasinda konveksiya hadisesi de bas vermir Konveksiya istilik oturulmesinin en esas novlerindendir Konveksiya numuneleriKonveksiya atmosferde okeanlarda planetar genis miqyasda meydana gelir ve gunes ve butun ulduzlarin xariclerinde ve daxillerinde daim konveksiya prosesi bas verir Konveksiya zamani mayenin hereketi gorunmez derecede yavas ola biler ve ya qasirgadaki kimi aciq ve suretli ola biler Astronomik cedvellerde qazin ve tozun konveksiyasi qara deliklerin akkreditasiya disklerinde isiga yaxinlasa bilecek suretle meydana geleceyi dusunulur Atmosferde konveksiyaDunyada qlobal hava sirkulyasiyasinin ideal tesviri Atmosferde konveksiya mueyyen miqdar hava kutlesinin saquli hereketidir Etraf muhite nisbeten daha isti ve seyrek havanin yuxari daha soyuq ve six havanin ise asagi hereketi neticesinde bas verir Konveksiya zeif inkisaf etdikde nizamsiz turbulent xarakterli olur Atmosferin xususile ekvatorial enliklerde asagi ve yuxari qatlari arasinda istilik ve rutubet mubadilesinde konveksiya prosesi muhum rol oynayir Qlobal atmosfer hereketinden daha cox lokallasdirilmis hadiseler de kulek ve bezi hidroloji dovrler daxil olmaqla konveksiya ile elaqedardir Meselen fon bir dag silsilesinin asagi terefinde meydana gelen asagi yamacli bir kulekdir Havanin adiabatik istilesmesi neticesinde rutubetin boyuk hissesini kulek yamaclarinda azaltmisdir Bir termal sutun ve ya termal Yer atmosferinin asagi hundurluklerinde yukselen havanin saquli hissesidir Termallar Gunes radiasiyasindan Yer sethinin qeyri beraber istilesmesi neticesinde yaranir Gunes yerin istilesmesini temin edir ve bu da birbasa oz ustundeki havani istilesdirir Isti hava genislenir etrafdaki hava kutlesine nisbeten daha az six olur ve asagi teyziq yaradir Yungul havanin kutlesi yukselir ve oldugu kimi asagi hava tezyiqlerinde genislenerek soyuyur Etrafdaki hava ile eyni temperaturda soyuduqda yukselmeyi dayandirir Diger bir konveksiya ile elaqeli hava effekti deniz covgunudur Isti hava serin havadan daha asagi bir sixliga malikdir buna gore isti hava sarlarina benzer soyuducu hava daxilinde isti hava yukselir Soyuq havanin icerisinde nem dasiyan nisbeten isti havanin meydana gelmesi neticesinde buludlar emele gelir Nemli hava qalxdiqca soyuyur artan rutubetlilik hava buxarinin bir hissesinin yogunlasmasina sebeb olur Nem qatilasdiqda artan paketin etrafdaki havadan daha az soyumasina imkan veren gizli kondensasiya istiliyi kimi taninan enerjini buraxir buludun qalxmasina davam edir Atmosferde kifayet qeder qeyri sabitlik varsa bu proses ildirim ve ildirim destekleyen firtina buludlarinin meydana gelmesi ucun kifayet qeder davam edecekdir Umumiyyetle goy gurultulu yagislarin emele gelmesi ucun uc sert teleb olunur nem qeyri sabit bir hava toplanmasi ve qaldirici quvve istilik Konvektiv buludlar lat convectiv apariram birlesdirirem yuxari qalxan hava kutlesinin adiabatik soyumasi neticesinde terkibinde olan su buxarinin kondensasiyaya ugramasi ile elaqedar yaranan topa buludlardir Okeanda konveksiyaOkean axinlari Okeanda konveksiya suyun saquli hereketidir Suyun sixliginin deyismesinden emele gelir Konveksiya okeanin yuxari qatlarinda ve sethinde temperaturun asagi dusduyu yaxud duzlulugun artdigi boyuk derinliklerde ise temperaturun adiabatik yuksekdiyi seraitde inkisaf edir Konveksiya ehate etdiyi qatlarda suyun qarismasina soyuq ve isti sethalti su qatlarinin emele gelmesine daha asagi qatlarin oksigenle zenginlesmesine sebeb olur Payiz qis dovrunde konveksiya boyuk derinliklere ayri ayri subtropik ve tropik qursaqlardaki denizlerde ise dibedek yayilir Gunes radiasiyasi okeanlara tesir gosterir Ekvatordan gelen isti su dogru irelileyir soyuq qutb suyu Ekvatora dogru yonelir Seth cereyanlari evvelce yerustu kulek seraitinden dikte olunur Passatlar tropiklerden qerbe dogru esir ve qerb kulekleri orta enliklerden serqe dogru esirler Mantiyada konveksiyaMantiyada konveksiya Yerin daxili hissesinden sethe istilik dasiyan konveksiya cereyanlarinin yaratdigi Yerin qayali mantiyasinin yavas surunen hereketidir Tektonik plitelerin Yer sethinde hereket etmesine sebeb olan 3 hereketverici quvveden biridir Yer sethinde oldugu kimi daxilinde de konyektiv axinlar hereket edir Yerin daxilindeki daxili istiliyin qizdirdigi maqma deyisen temperaturu neticesile daim hereketdedir Serbest tebii konveksiyaTebii konveksiya ve ya serbest konveksiya mayenin sixligina ve belelikle nisbi qatiligina tesir eden temperatur ferqleri sebebinden meydana gelir Daha agir daha six komponentler endikce yungul komponentler qalxdiqca toplu mayenin hereketine sebeb olur Tebii konveksiya yalniz buna gore de cazibe zonasinda bas vere biler Tebii konveksiyanin umumi bir numunesi oddan tustunun artmasidir Bun alt qatdaki isti ve daha az six suyun yuxariya dogru irelilediyi ve qazanin ust hissesindeki serin ve daha six suyun da batdigi qazanda da musahide edile biler Tebii konveksiya iki maye arasindaki sixligin daha boyuk bir deyismesi ile konveksiya ve ya konveksiya muhiti uzerinden daha boyuk bir mesafeye suret eden agirliq sebebiyle daha boyuk suretlenme ile daha yuksek ve daha suretli olacaqdir Tebii konveksiya daha suretli yayilma qabiliyyetine malik ve ya yapisqan maddeler arasinda daha az miqdarda ve daha az suretle olacaqdir Mecburi konveksiyaIstilik qebulu adlanan mecburi konveksiyada bir fan ve ya nasos kimi xarici seth quvveleri neticesinde mayenin hereketi meydana gelir Mecburi konveksiya umumiyyetle istilik mubadilesinin suretini artirmaq ucun istifade olunur Qarisdirmanin bir cox novu bir maddenin digeri icerisinde yayilmasi ucun mecburi konveksiyadan da istifade edir Mecburi konveksiya basqa bir proses kimi yan mehsul olaraq meydana gelir Maye radiator sistemleri hemcinin bedenin hisselerinin qan dovrani ile istilesmesi ve soyudulmasi mecburi konveksiyanin diger tanis numuneleridir Mecburi konveksiya tebii yollarla bas vere biler meselen bir yangin istisi bu vasite ile havanin ve toplu hava axininin genislenmesine sebeb olduqda Istilik ve kutleni partlayislardan kenarlasdiran sok dalgasi da mecburi konveksiya novudur Hemcinin baxAtmosfer Okean Deniz cereyanlari BuludXarici kecid 1 Istiliyin okean ve atmosfer arasinda dasinmasiIstinadlarQerib Memmedov Mahmud Xelilov Ensiklopedik ekoloji luget Baki Elm 2008 Pidwirny Michael CHAPTER 8 Introduction to the Hydrosphere e Cloud Formation Processes Physical Geography 2008 2008 12 20 tarixinde Istifade tarixi 2009 01 01 What is a monsoon National Weather Service Western Region Headquarters 2008 2012 06 23 tarixinde Istifade tarixi 2009 03 08 Hahn Douglas G The Role of Mountains in the South Asian Monsoon Circulation 1975 Civil engineers pocket book a reference book for engineers contractors D Van Nostrand Company 1913 Istifade tarixi 2009 08 31 Ancient Chinese Inventions Chinese International Press 2005 Istifade tarixi 2009 06 18 Vikianbarda Konveksiya ile elaqeli mediafayllar var