Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atmosfer yağıntıları — buludlardan damcı (yağış) və ya bərk halda (qar, dolu) yerə tökülən və havadan yer səthinə və ya əşya üstünə çökən (şeh, qırov) su. Yağıntının miqdarı düşən suyun əmələ gətirdiyi qatın qalınlığı ilə, mm-lə ölçülür. Atmosfer yağıntıları Yer kürəsində qeyri-bərabər, lakin qanunauyğun paylanır.
Azərbaycanda yağıntıların miqdarı və rejimi müxtəlifdir. Yağıntının orta illik miqdarı 110 mm-dən (Puta) 1750 mm-ə qədər (Kəkiran, Lənkəran) dəyişir. Atmosfer yağıntıları hava və iqlimin mühüm elementlərindən olub kənd təsərrüfatı üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Atmosfer yağıntıları xüsusi cihazlarla (yağışölçən, plüvioqraf və s.) ölçülür.
Respublika ərazisində yağıntıların miqdarındakı böyük fərqlər relyef xüsusiyyətləri, dağ silsilələrinin hündürlük fərqi, yamacların dikliyi və səmtinin müxtəlifliyi, böyük su hövzələrinə yaxınlıq və verilmiş ərazi üçün səciyyəvi olan atmosfer dövranı ilə qarşılıqlı əlaqələrlə izah edilir. İlin soyuq dövründə (noyabr-mart) ən az yağıntı Kür-Araz ovalığında - Kür çayı vadisində, xüsusilə də qərb hissədə 150 mm, bəzi yerlərdə isə 100 mm-dən az olur. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında bu kəmiyyət 250 mm, cənub yamacda 350 mm və daha çox, Kiçik Qafqazın şimal və cənub hissələrində müvafiq olaraq 150–200 mm, Naxçıvanda 300 mm, Talış dağlarında isə 1600 mm-dən çox olur. İsti yarımillikdə (aprel-oktyabr) ən az yağıntı Kür-Araz ovalığı və Abşeron yarımadasının Xəzər sahili hissəsində müşahidə olunur (50–100 mm). Buradan Kür vadisi ilə yuxarıya doğru getdikcə, xüsusilə də dağlara yaxınlaşdıqca yağıntıların miqdarı artır. Bu kəmiyyət Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında 400 mm, cənub yamacda isə 800 mm-ə çatır, Kiçik Qafqazın şimal hissəsində 400 mm, cənub hissəsində 500 mm, Naxçıvanda - Araz çayı boyunca 100 mm, yüksək dağlıq zonada, xüsusilə də Zəngəzur dağlarında 300 mm, Talış dağlarında isə 500 mm təşkil edir. Buradan da görünür ki, illik yağıntının paylanmasından fərqli olaraq ilin isti dövründə maksimum yağıntı Talış dağlarında deyil, Böyük Qafqazın cənub yamacında müşahidə edilir.
Yağıntılı günlərin illik miqdarı
Orta çoxillik yağıntı məlumatlarının təhlili göstərir ki, sutkalıq miqdarı 2–5 mm olan xırda yağıntılar tez-tez, 20–30 mm və artıq olanlar isə az-az təkrarlanır. Ə.M.Şıxlınskinin (1949) tədqiqatlarına görə miqdarı >0,1 mm olan yağıntılı günlərin sayı, Kür-Araz ovalığında 60-70 gün, dəniz sahilində isə bir qədər azdır. Bu cür az miqdar Naxçıvanın Arazboyu düzənliklərində də müşahidə edilir. Kür-Araz ovalığından dağlara doğru yağıntıların təkrarlanması artır: Böyük Qafqazda cənub yamacda 160 gün, şimal-şərq yamacda 140 gün, Kiçik Qafqazın şimal hissəsində 120, cənub hissədə 130 gün, Talış dağlarında 130 gün, Naxçıvanın dağlıq zonasında isə 120 gün təşkil edir. Respublika ərazisində bol yağıntıların şaquli paylanmasının (sutkalıq miqdarı >20 mm olan) təhlili göstərir ki, (Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacı və Lənkəran vilayəti istisna edilməklə) yağıntılı günlərin hündürlüyə doğru dəyişməsinin ümumi qanunauyğunluqları mövcuddur, yəni müəyyən hündürlüyə qədər yağıntılı günlərin sayı artır, sonra isə azalır. Böyük Qafqazın cənub yamacında onların kəmiyyəti təqribən 2200–2400 m-ə qədər, Kiçik Qafqazın şimal hissəsində 1400–1500 m, Naxçıvanda isə 3200–3600 m-ə qədər artır. Bu yüksəkliklərdən sonra yağıntılı günlərin sayı azalır. Sutkalıq miqdarı > 20 mm olan yağıntılı günlərin, yəni, bol yağıntılı günlərin ən böyük kəmiyyəti (25 gün). Böyük Qafqazın cənub yamacında və Lənkəran vilayətinin sahil rayonlarında, ən az isə (5 gündən az) Kür-Araz ovalığında, Naxçıvanın və Talış dağlarının yüksək hissələrində müşahidə edilir.
Ən az yağıntı Abşeron yarımadasının cənubunda, ən çox yağıntı isə Talış dağlarının ətəyində müşahidə edilib.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Buludlar və yağıntı
- Atmosfer yağıntıları-təsnifatı və təsviri
İstinadlar
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.
- Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. Fiziki coğrafiya. Bakı, 2014, 528 səh. 156
- Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. Fiziki coğrafiya. Bakı, 2014, 528 səh. 156-157
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Atmosfer yagintilari buludlardan damci yagis ve ya berk halda qar dolu yere tokulen ve havadan yer sethine ve ya esya ustune coken seh qirov su Yagintinin miqdari dusen suyun emele getirdiyi qatin qalinligi ile mm le olculur Atmosfer yagintilari Yer kuresinde qeyri beraber lakin qanunauygun paylanir Aylar uzre orta yagintiOlkeler uzre ortalama illik yaginti Azerbaycanda yagintilarin miqdari ve rejimi muxtelifdir Yagintinin orta illik miqdari 110 mm den Puta 1750 mm e qeder Kekiran Lenkeran deyisir Atmosfer yagintilari hava ve iqlimin muhum elementlerinden olub kend teserrufati ucun boyuk ehemiyyete malikdir Atmosfer yagintilari xususi cihazlarla yagisolcen pluvioqraf ve s olculur Respublika erazisinde yagintilarin miqdarindaki boyuk ferqler relyef xususiyyetleri dag silsilelerinin hundurluk ferqi yamaclarin dikliyi ve semtinin muxtelifliyi boyuk su hovzelerine yaxinliq ve verilmis erazi ucun seciyyevi olan atmosfer dovrani ile qarsiliqli elaqelerle izah edilir Ilin soyuq dovrunde noyabr mart en az yaginti Kur Araz ovaliginda Kur cayi vadisinde xususile de qerb hissede 150 mm bezi yerlerde ise 100 mm den az olur Boyuk Qafqazin simal serq yamacinda bu kemiyyet 250 mm cenub yamacda 350 mm ve daha cox Kicik Qafqazin simal ve cenub hisselerinde muvafiq olaraq 150 200 mm Naxcivanda 300 mm Talis daglarinda ise 1600 mm den cox olur Isti yarimillikde aprel oktyabr en az yaginti Kur Araz ovaligi ve Abseron yarimadasinin Xezer sahili hissesinde musahide olunur 50 100 mm Buradan Kur vadisi ile yuxariya dogru getdikce xususile de daglara yaxinlasdiqca yagintilarin miqdari artir Bu kemiyyet Boyuk Qafqazin simal serq yamacinda 400 mm cenub yamacda ise 800 mm e catir Kicik Qafqazin simal hissesinde 400 mm cenub hissesinde 500 mm Naxcivanda Araz cayi boyunca 100 mm yuksek dagliq zonada xususile de Zengezur daglarinda 300 mm Talis daglarinda ise 500 mm teskil edir Buradan da gorunur ki illik yagintinin paylanmasindan ferqli olaraq ilin isti dovrunde maksimum yaginti Talis daglarinda deyil Boyuk Qafqazin cenub yamacinda musahide edilir Yagintili gunlerin illik miqdariOrta coxillik yaginti melumatlarinin tehlili gosterir ki sutkaliq miqdari 2 5 mm olan xirda yagintilar tez tez 20 30 mm ve artiq olanlar ise az az tekrarlanir E M Sixlinskinin 1949 tedqiqatlarina gore miqdari gt 0 1 mm olan yagintili gunlerin sayi Kur Araz ovaliginda 60 70 gun deniz sahilinde ise bir qeder azdir Bu cur az miqdar Naxcivanin Arazboyu duzenliklerinde de musahide edilir Kur Araz ovaligindan daglara dogru yagintilarin tekrarlanmasi artir Boyuk Qafqazda cenub yamacda 160 gun simal serq yamacda 140 gun Kicik Qafqazin simal hissesinde 120 cenub hissede 130 gun Talis daglarinda 130 gun Naxcivanin dagliq zonasinda ise 120 gun teskil edir Respublika erazisinde bol yagintilarin saquli paylanmasinin sutkaliq miqdari gt 20 mm olan tehlili gosterir ki Boyuk Qafqazin simal serq yamaci ve Lenkeran vilayeti istisna edilmekle yagintili gunlerin hundurluye dogru deyismesinin umumi qanunauygunluqlari movcuddur yeni mueyyen hundurluye qeder yagintili gunlerin sayi artir sonra ise azalir Boyuk Qafqazin cenub yamacinda onlarin kemiyyeti teqriben 2200 2400 m e qeder Kicik Qafqazin simal hissesinde 1400 1500 m Naxcivanda ise 3200 3600 m e qeder artir Bu yuksekliklerden sonra yagintili gunlerin sayi azalir Sutkaliq miqdari gt 20 mm olan yagintili gunlerin yeni bol yagintili gunlerin en boyuk kemiyyeti 25 gun Boyuk Qafqazin cenub yamacinda ve Lenkeran vilayetinin sahil rayonlarinda en az ise 5 gunden az Kur Araz ovaliginda Naxcivanin ve Talis daglarinin yuksek hisselerinde musahide edilir En az yaginti Abseron yarimadasinin cenubunda en cox yaginti ise Talis daglarinin eteyinde musahide edilib Hemcinin baxYagis Dolu yaginti Yagislar movsumuXarici kecidlerBuludlar ve yaginti Atmosfer yagintilari tesnifati ve tesviriIstinadlarMemmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s Azerbaycan Respublikasinin cografiyasi Fiziki cografiya Baki 2014 528 seh 156 Azerbaycan Respublikasinin cografiyasi Fiziki cografiya Baki 2014 528 seh 156 157