Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Torpedo və ya Torpeda sükanı və pəri olan, suyun üstündən və ya altından suya atılan, sükanı və pəri ilə hədəfə doğru hərəkət edən partlayıcı sualtı silahdır. Əsasən onlardan sualtı qayıqlarda və döyüş gəmilərində istifadə olunur.
Etimologiyası
Torpedo sözü bir balıq növü olan torpedo balığından (Torpediniformes) götürülmüşdür. Latın dilindən tərcümədə torpere sözü uyuşdurmaq, çaşdırmaq deməkdir.
Tarixi
Vertolyotun ixtirasına oxşar bir formada torpedonun da qədim zamanlarda mövcud olduğu hesab edilir. Torpeda adlandırıla bilinəcək ilk rəsmləri 1275-ci ildə Suriya alimi olan Həsən Əl-Ramah çəkmişdir. Ramahın tədqiqatlarında suyun səthində hərəkət edə bilən bir raket göstərilir.
Bundan sonra isə torpedolar müasir Xorvatiyanın Riyeka şəhərində hazırlanmışdır.
Hələ "torpedo" sözü mövcud olmamışdan əvvəl ilk sualtı qayıqlardan biri hesab olunan Turtle (1775) torpedalara çox oxşar olan bir raketlə hücum həyata keçirmişdir. Bununla belə, Tısbağanın qeydə alınmış yeganə hücum etdiyi gəmi hesab olunan HMS Eagle gəmisinə etdiyi hücum nəticəsində gəminin gövdəsi qırılmamış və beləliklə də gəmiyə heç bir zərər dəyməmişdir.
Torpedo termininin dəniz hücumları zamanı partlayıcı kimi istifadə edilməsi Robert Fulton tərəfindən həyata keçirilmişdir.
Birinci Dünya müharibəsindən bəri isə torpedo termini dənizin altında özü hərəkət edə bilən raketlərin adı kimi müəyyən edilmişdir. Avtomatik hərəkət edən torpedaların prototipi Covanni Luppis (Giovanni Luppis) və Robert Vaythidin (Robert Whitehead) də daxil olduğu komissiya tərəfindən hazırlanmışdır. Nəticə etibarilə, ilk avtomatik hərəkət edə bilən torpedo hesab olunan Minenschiff rəsmi olaraq komissiya tərəfindən 21 dekabr 1866-cı ildə təqdim edilmişdir.
Dövlətin dəstəyini də aldıqdan sonra Vaythid Riyeka şəhərində birinci torpedo zavodunu açmışdır. 1870-ci ildə isə torpedaların mənzili 914 m-ə, sürəti isə 6 düyünə qədər artırılmışdır. Zavod 1881-ci ildə 10 müxtəlif ölkəyə istehsal etmiş olduğu torpedaları ixrac etməyə başlamışdır. Daha sonra isə Vaythid torpedonun sürətini 18 (1876), 24 (1886), 30 (1890) düyünə qədər artırmağa nail ola bilmişdir.
16 yanvar 1877-ci ildə isə İntibah adlı Osmanlı buxar gəmisi 1877–78 Osmanlı-Rusiya müharibəsi zamanı avtomatik hərəkət edən torpedo ilə batırılmış olan birinci gəmi olmuşdur.
Təxmini olaraq 1897-ci ildə isə Nikola Tesla uzaqdan idarə olunan qayığın patentini almış və daha sonra isə ABŞ ordusuna uzaqdan idarə olunan torpedanın hazırlana biləcəyini nümayiş etdirmişdir. Lakin ordu bunu 1960-cı illərə qədər qəbul etməmişdir.
İtələmə qüvvələri
Sıxışdırılmış hava
Bu, ilk müvəffəqiyyətli özü hərəkət edə bilən torpedalarda istifadə edilən sistem olmuşdur (1866). Hava 2,55 MP-ya qədər sıxışdırılır və bu hava dəqiqədə 100 dövrə vuran pərin porşenini doldururdu. Beləliklə də, torpedalar 180 metr və 6,5 düyün sürətlə hərəkət edə bilirdilər. Bu üsul təkmilləşdirilmiş və 1000 metr və 35 düyünə qədər inkişaf etdirilmişdir.
İstilik
Bu ideya vurulan maye yanacağın (məsələn, kerosin) istifadəsini təqdim etmişdir. Beləliklə də istilik havanı daha çox sıxışdırır və torpedo daha da uzaqlara getməyə nail olurdu. Bunun kimi torpedalar təxmini olaraq 1904-cü ildə istehsal olunmağa başlanmışdırlar.
Nəm qızdırıcılı
Bu formada torpedalar əsasən Birinci Dünya müharibəsivə İkinci Dünya müharibəsi dövründə istifadə edilmişdirlər.
Sıxışdırılmış oksigen
Bəzi benzin növləri torpedonun daşıya biləcəyi oksigenlə yanmağı bilirdilər. Sıxılmış hava yalnız 21% O2 daşıya bildiyi halda, Yaponiya mühəndisləri 1930-cu ildə esmineslər üçün Tip 93 Torpedo növünü hazırlamışdırlar. Bu torpedalar sıxılmış hava əvəzinə sıxılmış təmiz O2 istifadə edirdilər.
Buxar
Sıxışdırılmış hava torpedalarının törəməsi olan bu torpedalar spirt və sıxılmış havadan istifadə edirdilər. Bu torpedoların sürəti artdığına görə dənizin səthində iz buraxırdılar. Bu isə öz növbəsində, onların zərərsizləşdirilməsini və ya onlardan qaçmağı düşmən üçün asanlaşdırırdı.
Elektrikli hərəkət
Bu sistem isə köpüklərin çıxmasının qarşısını alırdı. Con Erikson (John Ericsson) 1872-ci ildə birinci elektriklə hərəkət edən torpedonu istehsal etmişdir. Torpedolar, batareyaların tükənməsi halında xarici mənbədən qidalanmağa başlayırdılar. Almaniya,İkinci Dünya müharibəsi başlamamışdan az əvvəl dünyanın ilk batareya ilə qidalanan torpedası olan G7e torpedosunu təqdim etmişdir. G7e ənənəvi G7a torpedosundan daha aşağı sürəti və daha az mənzili ilə seçilirdi. Amma ondan daha ucuz idi.
Daha az texniki xidmət tələb edən gümüş oksidli batareyalardan istifadə edən müasir elektrikli torpedalar (məsələn, Mark 24 Tigerfish) isə performansını itirmədən illərlə qala bilir.
Torpedo təsnifatları və çapları
Torpedalar bir neçə yolla buraxıla bilirlər:
Hərbi dəniz qüvvələrinin əksəriyyəti 2 müxtəlif çəkidə olan torpedolardan istifadə edirlər:
- Yüngül: Onlar əsasən təyyarələrdən qısa məsafəli atışlar üçün istifadə olunurlar
- Ağır: Onlar adətən sualtı qayıqlardan uzaqda yerləşən hədəflərin məhv edilməsi üçün buraxılırlar
Ən çox istifadə olunan torpedaların çapları (ölçüləri, diametrləri):
- 324 mm: Yüngül torpedalar üçün ən çox istifadə edilən çapdır.
- 406 mm: Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı istehsalı olan ASW torpedosunun çapıdır. Bu torpedaların buraxılış aparatları Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının Hotel, Echo və yeni Delta sinifli sualtı qayıqlarına, 533 mm-lik torpedalara əlavə olaraq quraşdırılmışdır.
- 450 mm: Köhnə Yaponiya dəniz qüvvələrinin yüngül torpedalarının standart çapları idi.
- 533 mm: Ağır torpedaların ən çox istifadə ediləni:
- İkinci dünya müharibəsi illərində istifadə edilmiş olan Müttəfiq torpedoları
- Keçmiş Yaponiya hərbi dəniz qüvvələrinin bəzi torpedaları.
- Kriegsmarine (İkinci Dünya müharibəsi zamanı Nasist Almaniyasının Donanması) torpedaları.
- NATO torpedaları.
- Bəzi Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı və rus torpedaları.
- 610 mm: Keçmiş Yaponiya hərbi dəniz qüvvələri tərəfindən istifadə edilmiş olan Tip 93 torpedoları, həmçinin bəzi Kaiten kamikadze torpedoları.
- 650 mm: Ən böyük torpedo çapıdır. Rusiya hərbi donanması tərəfindən Tip 65 torpedalarında istifadə olunur.
Nüvə sualtı qayıqlarında isə daha böyük çapa malik olan torpedolardan istifadə olunur.
İstifadə edilən torpedolar
Müasir Almaniya Hərbi Donanması:
- DM2A4 ağır torpedo
- DM2A3 ağır torpedo
- MU 90 yüngül zərbə torpedası
- Mark 46 torpedosu
- Barracuda supercavitating torpedası (inkişaf mərhələsindədir)
Kriqsmarine, (İkinci Dünya müharibəsi dövründə Almaniya hərbi donanması):
- G7a (T1)
- G7e (T2)
- T3
- T4 (Falke)
- G7es (Zaunkönig)
- T11
Yaponiya İmperiya Donanması: İkinci Dünya müharibəsi:
- Tip 91 torpedosu
- Tip 92 torpedosu
- Tip 93 torpedosu
- Tip 95 torpedosu
- Tip 97 torpedosu
- Kaiten
Hindistan Hərbi Dəniz Qüvvələri:
- Qabaqcıl Eksperimental Torpedo (Yüngül torpedo)
- Varunastra (Ağır torpedo)
- Takshak (Termal torpedo)
- Spearfish torpedosu
- Stingray torpedosu
- Tigerfish torpedosu
- Tip 53 torpedosu
- Tip 65 torpedosu
- APR-3E torpedosu
- VA-111 Shkval torpedosu
- Mark 46 yüngül;
- Mark 48 ağır torpedosu;
- Mark 50 qabaqcıl yüngül;
- Mark 54 yüngül Hibrid Torpedosu.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş kopya". 7 iyun 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 9 sentyabr 2007.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Torpedo ve ya Torpeda sukani ve peri olan suyun ustunden ve ya altindan suya atilan sukani ve peri ile hedefe dogru hereket eden partlayici sualti silahdir Esasen onlardan sualti qayiqlarda ve doyus gemilerinde istifade olunur Koreya istehsali olan Mavi Kopekbaligi Blue Shark yungul torpedosuEtimologiyasiTorpedo sozu bir baliq novu olan torpedo baligindan Torpediniformes goturulmusdur Latin dilinden tercumede torpere sozu uyusdurmaq casdirmaq demekdir TarixiVertolyotun ixtirasina oxsar bir formada torpedonun da qedim zamanlarda movcud oldugu hesab edilir Torpeda adlandirila bilinecek ilk resmleri 1275 ci ilde Suriya alimi olan Hesen El Ramah cekmisdir Ramahin tedqiqatlarinda suyun sethinde hereket ede bilen bir raket gosterilir Soyuq muharibe dovrune aid olan fransiz dizel sualti qayiginin Argonaute torpedo otagi Bundan sonra ise torpedolar muasir Xorvatiyanin Riyeka seherinde hazirlanmisdir Hele torpedo sozu movcud olmamisdan evvel ilk sualti qayiqlardan biri hesab olunan Turtle 1775 torpedalara cox oxsar olan bir raketle hucum heyata kecirmisdir Bununla bele Tisbaganin qeyde alinmis yegane hucum etdiyi gemi hesab olunan HMS Eagle gemisine etdiyi hucum neticesinde geminin govdesi qirilmamis ve belelikle de gemiye hec bir zerer deymemisdir Torpedo termininin deniz hucumlari zamani partlayici kimi istifade edilmesi Robert Fulton terefinden heyata kecirilmisdir Birinci Dunya muharibesinden beri ise torpedo termini denizin altinda ozu hereket ede bilen raketlerin adi kimi mueyyen edilmisdir Avtomatik hereket eden torpedalarin prototipi Covanni Luppis Giovanni Luppis ve Robert Vaythidin Robert Whitehead de daxil oldugu komissiya terefinden hazirlanmisdir Netice etibarile ilk avtomatik hereket ede bilen torpedo hesab olunan Minenschiff resmi olaraq komissiya terefinden 21 dekabr 1866 ci ilde teqdim edilmisdir Dovletin desteyini de aldiqdan sonra Vaythid Riyeka seherinde birinci torpedo zavodunu acmisdir 1870 ci ilde ise torpedalarin menzili 914 m e sureti ise 6 duyune qeder artirilmisdir Zavod 1881 ci ilde 10 muxtelif olkeye istehsal etmis oldugu torpedalari ixrac etmeye baslamisdir Daha sonra ise Vaythid torpedonun suretini 18 1876 24 1886 30 1890 duyune qeder artirmaga nail ola bilmisdir 16 yanvar 1877 ci ilde ise Intibah adli Osmanli buxar gemisi 1877 78 Osmanli Rusiya muharibesi zamani avtomatik hereket eden torpedo ile batirilmis olan birinci gemi olmusdur Texmini olaraq 1897 ci ilde ise Nikola Tesla uzaqdan idare olunan qayigin patentini almis ve daha sonra ise ABS ordusuna uzaqdan idare olunan torpedanin hazirlana bileceyini numayis etdirmisdir Lakin ordu bunu 1960 ci illere qeder qebul etmemisdir Iteleme quvveleriSixisdirilmis hava Bu ilk muveffeqiyyetli ozu hereket ede bilen torpedalarda istifade edilen sistem olmusdur 1866 Hava 2 55 MP ya qeder sixisdirilir ve bu hava deqiqede 100 dovre vuran perin porsenini doldururdu Belelikle de torpedalar 180 metr ve 6 5 duyun suretle hereket ede bilirdiler Bu usul tekmillesdirilmis ve 1000 metr ve 35 duyune qeder inkisaf etdirilmisdir Istilik Bu ideya vurulan maye yanacagin meselen kerosin istifadesini teqdim etmisdir Belelikle de istilik havani daha cox sixisdirir ve torpedo daha da uzaqlara getmeye nail olurdu Bunun kimi torpedalar texmini olaraq 1904 cu ilde istehsal olunmaga baslanmisdirlar Nem qizdiricili Bu formada torpedalar esasen Birinci Dunya muharibesive Ikinci Dunya muharibesi dovrunde istifade edilmisdirler Sixisdirilmis oksigen Bezi benzin novleri torpedonun dasiya bileceyi oksigenle yanmagi bilirdiler Sixilmis hava yalniz 21 O2 dasiya bildiyi halda Yaponiya muhendisleri 1930 cu ilde esminesler ucun Tip 93 Torpedo novunu hazirlamisdirlar Bu torpedalar sixilmis hava evezine sixilmis temiz O2 istifade edirdiler Buxar Sixisdirilmis hava torpedalarinin toremesi olan bu torpedalar spirt ve sixilmis havadan istifade edirdiler Bu torpedolarin sureti artdigina gore denizin sethinde iz buraxirdilar Bu ise oz novbesinde onlarin zerersizlesdirilmesini ve ya onlardan qacmagi dusmen ucun asanlasdirirdi Elektrikli hereket Bu sistem ise kopuklerin cixmasinin qarsisini alirdi Con Erikson John Ericsson 1872 ci ilde birinci elektrikle hereket eden torpedonu istehsal etmisdir Torpedolar batareyalarin tukenmesi halinda xarici menbeden qidalanmaga baslayirdilar Almaniya Ikinci Dunya muharibesi baslamamisdan az evvel dunyanin ilk batareya ile qidalanan torpedasi olan G7e torpedosunu teqdim etmisdir G7e enenevi G7a torpedosundan daha asagi sureti ve daha az menzili ile secilirdi Amma ondan daha ucuz idi Daha az texniki xidmet teleb eden gumus oksidli batareyalardan istifade eden muasir elektrikli torpedalar meselen Mark 24 Tigerfish ise performansini itirmeden illerle qala bilir Torpedo tesnifatlari ve caplariTorpedalar bir nece yolla buraxila bilirler Torpedo gemisinden Torpedo aparatindan Esmines sualti qayiq Teyyarelerden Herbi deniz quvvelerinin ekseriyyeti 2 muxtelif cekide olan torpedolardan istifade edirler Yungul Onlar esasen teyyarelerden qisa mesafeli atislar ucun istifade olunurlar Agir Onlar adeten sualti qayiqlardan uzaqda yerlesen hedeflerin mehv edilmesi ucun buraxilirlar En cox istifade olunan torpedalarin caplari olculeri diametrleri 324 mm Yungul torpedalar ucun en cox istifade edilen capdir 406 mm Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqi istehsali olan ASW torpedosunun capidir Bu torpedalarin buraxilis aparatlari Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqinin Hotel Echo ve yeni Delta sinifli sualti qayiqlarina 533 mm lik torpedalara elave olaraq qurasdirilmisdir 450 mm Kohne Yaponiya deniz quvvelerinin yungul torpedalarinin standart caplari idi 533 mm Agir torpedalarin en cox istifade edileni Ikinci dunya muharibesi illerinde istifade edilmis olan Muttefiq torpedolari Kecmis Yaponiya herbi deniz quvvelerinin bezi torpedalari Kriegsmarine Ikinci Dunya muharibesi zamani Nasist Almaniyasinin Donanmasi torpedalari NATO torpedalari Bezi Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqi ve rus torpedalari 610 mm Kecmis Yaponiya herbi deniz quvveleri terefinden istifade edilmis olan Tip 93 torpedolari hemcinin bezi Kaiten kamikadze torpedolari 650 mm En boyuk torpedo capidir Rusiya herbi donanmasi terefinden Tip 65 torpedalarinda istifade olunur Nuve sualti qayiqlarinda ise daha boyuk capa malik olan torpedolardan istifade olunur Istifade edilen torpedolarMuasir Almaniya Herbi Donanmasi DM2A4 agir torpedo DM2A3 agir torpedo MU 90 yungul zerbe torpedasi Mark 46 torpedosu Barracuda supercavitating torpedasi inkisaf merhelesindedir Kriqsmarine Ikinci Dunya muharibesi dovrunde Almaniya herbi donanmasi G7a T1 G7e T2 T3 T4 Falke G7es Zaunkonig T11 Yaponiya Imperiya Donanmasi Ikinci Dunya muharibesi Tip 91 torpedosu Tip 92 torpedosu Tip 93 torpedosu Tip 95 torpedosu Tip 97 torpedosu Kaiten Hindistan Herbi Deniz Quvveleri Qabaqcil Eksperimental Torpedo Yungul torpedo Varunastra Agir torpedo Takshak Termal torpedo Kralliq donanmasi Spearfish torpedosu Stingray torpedosu Tigerfish torpedosu Rusiya Herbi Deniz Quvveleri Tip 53 torpedosu Tip 65 torpedosu APR 3E torpedosu VA 111 Shkval torpedosu ABS Herbi Donanmasi Mark 46 yungul Mark 48 agir torpedosu Mark 50 qabaqcil yungul Mark 54 yungul Hibrid Torpedosu Istinadlar Arxivlenmis kopya 7 iyun 2007 tarixinde Istifade tarixi 9 sentyabr 2007