Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sualtı qayıq — uzun müddət su altında müstəqil əməliyyatlar icra edə bilən gəmi növüdür. Su sıxışdırma həcmi 26000 t olan sualtı qayıqlara sualtı gəmilər də deyilir.
 | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Sualtı qayıqlar bir çox ölkələrin hərbi-dəniz qüvvələrinin tərkib hissəsidir. Onların üstün cəhətləri gizli olmalarıdır. Bu xassələrdən hərbdə geniş istifadə olunur.
Tarixi
İnsanların suyun altında mümkün qədər çox qalma arzuları uçmağa canatma qədər qədimdir. Ona görə də, adamlar uyğun qurğuların yaradılamsı ilə məşğul idilər. Antik dövrdən Aristotel və Plini bu haqqda xəbər verirlər. Hətta Böyük İskəndərin də Aralıq dənizində kürənin içərisində suya baş vurması haqqında məlumatar var.
Bizə gəlib çatan cizgilər arasında XIII əsrdə anadan olmuş Qudo Vigevano tərəfindən işlənmiş sualtı qayıqları da var. Texniki cəhətdən təkmilləşdirilmiş sualtı qurğularının inkişafı XV əsrdən başlayarq genişlənir. Belə ki, 1405-ci ildə Nürnberqli silah ustası Konrad Kyezer öz Bellifortis adlanan işində sualtı skafandrı təsvir etmişdir. 1472-ci ildə Roberto Valturio öz sualtı qayığını çəkir və 1515-ci ildə Leonardo da Vinçi bir nəfərlik sualtı maşının layihəsini verir.
Ümumilikdə XİX əsrdə sualtı qayıqlar haqqında olan nəzəri biliklər real işləyən gəmilərin yaradılmasında tətbiq olunmağa başlayır. Su, külək və əzələ gücündən asılı olmayan buxar maşını, elektrik mühərriki, , daxili yanma mühərriklərinin ixtiraları sualtı qayıqların inkişafına təkan vermişdir. Poladın sənaye üsulu ilə istehsalının güclənməsi sualtı qayıqların istehsalı əvvəllər tətbiq olunan, su da bakteriyalara qarşı həsas olan ağacı sıxışdırmağa başalyır. Bundan əlavə Covanni Luppis tərəfindən 1860-cı ildə torpedonun ixtiras ilə sualtı qayıqların hərbi məqsədlrə üçün tətbiqi üçün geniş yol açılır.
XIX əsrin sonlarında müxtəlif dövlətlərin dəniz donanmaları sualtı qayıqlarla maraqlanmağa başlayırlar. İlk növbədə İspaniya, Fransa və ABŞ bu qayıqların layihələndirilməsi üçün müsabiqələr elan edirlər. 1886-cı ildə İspaniya donanması dəniz zabiti İsaak Peral tərəfindən işlənmiş, elektriklə işləyən Peral adlı qayığı xidmətə götürümsinə baxmayaraq onun akkumlyatoru hələ təkmil deyildi. 1881-ci ildə fransız Gubet elektrik mühərrikini ilk dəfə olaraq sualtı qayıqda tətbiq edir. 1888-ci ildən Fransa sualtı qayıqları hazırlayır və dənzi donanmasnın sərəncamına verir. Henri Dupuz və Qustav Zede batareya ilə işləyən sualtı qayığı düzəldirlər. 1899-cu ildə Maksim Laubuf "Narval" adında buxarla işləyən sualtı qayğında təkrar yüklənəbilən batareyad istifadə edilir. 1904-cü ildən başlayaraq Fransa sualtı qayıqlarda daha səssiz işləyən dizel mühərriklərindən istifadə edir.
Dinc məqsədlərlə istifadəsi
Sualtı qayıqlar elmi-tədqiqat məqsədilə geniş istifadə olunur. Yerin geomaqnit sahəsini araşdrma zamanı sualtına batmş qayıq stabil orientasiyaya malik platforma rolunu oynayır.
İlk elmi tdqiqat sualtı qayığı 1914-cü ildə alman zooloqu Şottlenderin ideyası əsasında hazırlanmışdır. Növbəti sualtı qayığı Robert Fultonun layihəsi olan "Nautilus" 1917-ci ildə amerikada hazırlanmış və 1931-ci ildə isə yenidən konstruksia edilərək tədqiqat məqsədilə tətbiq olunmuşdur.
Sualtı qayıqlarından turist məqsədləri üçün də istifadə olunur. İlk turist sualı qayığı 1964-cü ildə Cenevrə dənizində istismara verilmişdir. Son illərdə 100 m dərinlikdə üzə bilən, həcmi 24-64 adam tutumuna malik turist sualtı qayıqları geniş yayılmışdır. Bu gəmilərdə yan tərəflərdə yerləşdirilmiş böyük pəncərələr ətrafı seyr etçəyə xidmət edir. Adətən onlar böyük dəniz kurortlarında məskənləşirlər və sahildən çox da uzaqlaşmayırlar.
Konstruksiyası
Müasir sualtı qayıqlar əsasn iki korpusa malik olur: suburaxabilən yüngül gövdə və suburaxmayan əsas gövdə. Birincinin məqsədi qayığa hidrodinamik forma verməkdir. Əsas gövdə isə ən böyük dərliklərdə yaranan təzyiqə tab gətirir. Daxili gövdə aralıq divarları ilə kiçik qəfəslərə bölünür ki, bu da yanğın zamanı gəminin uzunömürlülüyünü artırır. Əsas gövdə adətən yüksək axıcılıq həddinə malik legirli poladdan hazırlanır. Titan materialının tətbiqi qayığın çəkisini azaltmağa, korziyaya davamlılığını artırmağa imkan versə də, onun hazırlanması çox əməktutumludur. Sualtı qayıqların hazırlanmasında perspektivli material kimi kompozit materiallar hesab olunur. Suya batma üzücülük xassəsinin dəyişməsi və differentin köməyi ilə həyata keçirilir. Əsas yükün bir neçə şöbəsinə su ilə dolduqdan sonra gəmi batmağa başlayır.
Dərinliyin dəyişdirilməsi horizontal sükan vasitəsilə idarə olunur, üzəçıxma isə suyun sisternlərdən sıxılmış hava və ya qazla basıb boşalması hesabına baş verir.
Mənbə
- Шунков В. Н. Подводные лодки. — Мн.: Поппури, 2004
- Ulrich Gabler: Unterseebootbau. Bernard & Graefe, Koblenz 1997, .
Xarici keçidlər
- Batmış atom sualtı qayıqları (az.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sualti qayiq uzun muddet su altinda musteqil emeliyyatlar icra ede bilen gemi novudur Su sixisdirma hecmi 26000 t olan sualti qayiqlara sualti gemiler de deyilir Sualti qayiq Vikianbarda elaqeli mediafayllarSovet sualti qayigi Akula Sualti qayiqlar bir cox olkelerin herbi deniz quvvelerinin terkib hissesidir Onlarin ustun cehetleri gizli olmalaridir Bu xasselerden herbde genis istifade olunur TarixiQudo Vigevanonun islediyi sualti qayigi XIV esr Roberto Valturionun qayigi 1472 Insanlarin suyun altinda mumkun qeder cox qalma arzulari ucmaga canatma qeder qedimdir Ona gore de adamlar uygun qurgularin yaradilamsi ile mesgul idiler Antik dovrden Aristotel ve Plini bu haqqda xeber verirler Hetta Boyuk Iskenderin de Araliq denizinde kurenin icerisinde suya bas vurmasi haqqinda melumatar var Bize gelib catan cizgiler arasinda XIII esrde anadan olmus Qudo Vigevano terefinden islenmis sualti qayiqlari da var Texniki cehetden tekmillesdirilmis sualti qurgularinin inkisafi XV esrden baslayarq genislenir Bele ki 1405 ci ilde Nurnberqli silah ustasi Konrad Kyezer oz Bellifortis adlanan isinde sualti skafandri tesvir etmisdir 1472 ci ilde Roberto Valturio oz sualti qayigini cekir ve 1515 ci ilde Leonardo da Vinci bir neferlik sualti masinin layihesini verir Umumilikde XIX esrde sualti qayiqlar haqqinda olan nezeri bilikler real isleyen gemilerin yaradilmasinda tetbiq olunmaga baslayir Su kulek ve ezele gucunden asili olmayan buxar masini elektrik muherriki daxili yanma muherriklerinin ixtiralari sualti qayiqlarin inkisafina tekan vermisdir Poladin senaye usulu ile istehsalinin guclenmesi sualti qayiqlarin istehsali evveller tetbiq olunan su da bakteriyalara qarsi hesas olan agaci sixisdirmaga basalyir Bundan elave Covanni Luppis terefinden 1860 ci ilde torpedonun ixtiras ile sualti qayiqlarin herbi meqsedlre ucun tetbiqi ucun genis yol acilir Ispaniyanin Isaak Peral adli sualti qayigi 1886 XIX esrin sonlarinda muxtelif dovletlerin deniz donanmalari sualti qayiqlarla maraqlanmaga baslayirlar Ilk novbede Ispaniya Fransa ve ABS bu qayiqlarin layihelendirilmesi ucun musabiqeler elan edirler 1886 ci ilde Ispaniya donanmasi deniz zabiti Isaak Peral terefinden islenmis elektrikle isleyen Peral adli qayigi xidmete goturumsine baxmayaraq onun akkumlyatoru hele tekmil deyildi 1881 ci ilde fransiz Gubet elektrik muherrikini ilk defe olaraq sualti qayiqda tetbiq edir 1888 ci ilden Fransa sualti qayiqlari hazirlayir ve denzi donanmasnin serencamina verir Henri Dupuz ve Qustav Zede batareya ile isleyen sualti qayigi duzeldirler 1899 cu ilde Maksim Laubuf Narval adinda buxarla isleyen sualti qayginda tekrar yuklenebilen batareyad istifade edilir 1904 cu ilden baslayaraq Fransa sualti qayiqlarda daha sessiz isleyen dizel muherriklerinden istifade edir Dinc meqsedlerle istifadesiTebieti seyr etmek ucun sualti qayiq Sualti qayiqlar elmi tedqiqat meqsedile genis istifade olunur Yerin geomaqnit sahesini arasdrma zamani sualtina batms qayiq stabil orientasiyaya malik platforma rolunu oynayir Ilk elmi tdqiqat sualti qayigi 1914 cu ilde alman zooloqu Sottlenderin ideyasi esasinda hazirlanmisdir Novbeti sualti qayigi Robert Fultonun layihesi olan Nautilus 1917 ci ilde amerikada hazirlanmis ve 1931 ci ilde ise yeniden konstruksia edilerek tedqiqat meqsedile tetbiq olunmusdur Sualti qayiqlarindan turist meqsedleri ucun de istifade olunur Ilk turist suali qayigi 1964 cu ilde Cenevre denizinde istismara verilmisdir Son illerde 100 m derinlikde uze bilen hecmi 24 64 adam tutumuna malik turist sualti qayiqlari genis yayilmisdir Bu gemilerde yan tereflerde yerlesdirilmis boyuk pencereler etrafi seyr etceye xidmet edir Adeten onlar boyuk deniz kurortlarinda meskenlesirler ve sahilden cox da uzaqlasmayirlar KonstruksiyasiVICTORIA sinifinfen olan sualti qayiqin sxematik tesviri Muasir sualti qayiqlar esasn iki korpusa malik olur suburaxabilen yungul govde ve suburaxmayan esas govde Birincinin meqsedi qayiga hidrodinamik forma vermekdir Esas govde ise en boyuk derliklerde yaranan tezyiqe tab getirir Daxili govde araliq divarlari ile kicik qefeslere bolunur ki bu da yangin zamani geminin uzunomurluluyunu artirir Esas govde adeten yuksek axiciliq heddine malik legirli poladdan hazirlanir Titan materialinin tetbiqi qayigin cekisini azaltmaga korziyaya davamliligini artirmaga imkan verse de onun hazirlanmasi cox emektutumludur Sualti qayiqlarin hazirlanmasinda perspektivli material kimi kompozit materiallar hesab olunur Suya batma uzuculuk xassesinin deyismesi ve differentin komeyi ile heyata kecirilir Esas yukun bir nece sobesine su ile dolduqdan sonra gemi batmaga baslayir Derinliyin deyisdirilmesi horizontal sukan vasitesile idare olunur uzecixma ise suyun sisternlerden sixilmis hava ve ya qazla basib bosalmasi hesabina bas verir MenbeShunkov V N Podvodnye lodki Mn Poppuri 2004 Ulrich Gabler Unterseebootbau Bernard amp Graefe Koblenz 1997 ISBN 3 7637 5958 1 Xarici kecidlerBatmis atom sualti qayiqlari az