Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkmənistan azərbaycanlıları (türkməncə:Türkmenistanyň azerbaýjanlylary) — tarixi Azərbaycandan kənarda, Türkmənistanda yaşayan etnik azərbaycanlılar. Türkmənistan əhalisi, onun etnik tərkibi barədə rəsmi məlumat olmadığına, habelə ölkənin xarici dünyadan özünü təcrid etdiyinə görə Türkmənistandakı azərbaycanlıların dəqiq sayını bilmək mümkün deyil. Lakin bəzi hesablamalra görə Türkmənistanda 54 min azərbaycanlı yaşamaqdadır.
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 52.000[ (2010) | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| Mənşəyi | |||
| Oğuz (türk) | |||
| Qohum xalqlar | |||
Tarix
İlk öncə Rusiya imperiyası, daha sonra isə Sovet İttifaqında birgə yaşayış nəticəsində Türkmənistanda azərbaycanlıların müəyyən diasporası meydana çıxmaqda idi. 1979-cu ilə gəlindiyində Mərkəzi Asiya ölkələrində artıq əhəmiyyətli sayıla biləcək azərbaycanlı diasporası formalaşmışdı. Türkmənistandakı azərbaycanlı əhali əsasən neft sənayesinin üstün olduğu və şəhər mühiti mövcud olan yerlərdə məskunlaşmışdılar. Türkmənistan azərbaycanlılarının yaşamaq üçün əsas üstünlük verdiyi Xəzər sahili Aşqabad şəhərində hələ də tamamilə onlar tərəfindən məskunlaşdırılmış məhəllələr qalmaqdadır. Ölkədəki azərbaycanlı diasporası çok birləşmş və aktiv vəziyyətdə olmaqla birlikdə, etnik qrupun nümayəndələrinin başına gələn hər şeyə operativ reaksiya verir.
Məskunlaşma
| Vilayətin adı | 10–21 yanvar, 1995-ci il əhalinin siyahıyaalınmasına əsasən | ||
|---|---|---|---|
| De-yuri əhalisi | Azərbaycanlıların sayı | % | |
| cəmi | 4 437 570 | 36 586 | 0.82% |
| Ahal | 1 189 775 | 16 483 | 1.39% |
| Balkan | 385 693 | 10 270 | 2.66% |
| Marı | 1 017 226 | 7 381 | 0.73% |
| Lebap | 918 269 | 2 130 | 0.23% |
| Daşoğuz | 926 607 | 322 | 0.03% |
Say
Türkmənistandakı azərbaycanlılar əsasən sahil vilayətləri olan Türkmənbaşıda, paytaxt Aşqabadda və Balkanabadda yaşamaqdadırlar. 1926-c il sıyahıyaalmalarına görə, həmin dövrdə orada 4.2 min nəfər azərbaycanlı yaşamaqda idi. Ölkədəki azərbaycanlı əhalinin sayının ən çox olduğu dövr 1989-cu il olmuşdur. Həmin dövrdə ölkədə 33 min nəfər azərbaycanlı yaşamaqda idi.Sovet İttifaqının çökməsi və Türkmənistanın müstəqil olmasından sonra həm azərbaycanlıların, həm də qeyri-türkmənlərin ölkənin xaricinə doğru köçləri başladı. Bunun səbəbi ölkədəki pis iqtisadi vəziyyət, həmçinin də dəyişən siyasi vəziyyətə görə öz ana vətəninə dönmə ehtiyyacının ortaya çıxması idi.
| 1926 | % | 1939 | % | 1959 | % | 1970 | % | 1979 | % | 1989 | % | 1995 | % | 2010 | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 4,229 | 0.4 | 7,442 | 0.6 | 12,868 | 0.8 | 16,775 | 0.8 | 23,548 | 0.9 | 33,365 | 0.9 | 36,586 | 0,8 | 52,000 | 0,9 |
Vəziyyətləri
Türkmənistan dövlətində yeridilən siyasi kursun əsaslarına qeyri-türkmənlərin vəzifələrdən uzaqlaşdırma da daxil idi. Bu siyasət ölkədə yaşayan bir sıra azərbaycanlının öz vəzifəsini və ya işini itirməsinə yol açdı. Həmçinin Azərbaycan ilə münasibətlər pisləşdiyi zaman Türkmənistan xüsusi xidmət orqanları ölkədəki azərbaycanlılara təzyiq etməyə başlaması ilə onların bəziləri ölkəni tərk etməyə məcbur oldu. İki ölkə arasında münasibətlərin pisləşdiyi və Bakıdakı Türkmənistan səfirliyinin qapadıldığı, viza rejiminin tədbiq edildiyi 2001-ci il tarixində Türkmənistandakı azərbaycanlıların vəziyyəti daha da çətinləşdi.
Bu dövrdə bir çox azərbaycanlı işini itirdiyi üçün ölkəni tərk etməyə məcbur oldu. Ölkəni tərk edənlərin içərisində dünya şöhrətli violin ifaçısı Həsən Məmmədov və bir neçə elmi-mədəni məşhur şəxslər də daxil idi. Türkmənistanda gedən "türkmənləşdirmə" "təmizləmələri" zamanı dövlət qulluğunda önəmli işlərdə çalışan azərbaycanlılar müxtəlif səbəblərdən öz vəzifələrini itirdilər. Bəziləri Türkmən dilini bilməmək ittihamına (bu, əsasən yalandır, çünki ölkədəki bütün azərbaycanlılar Türkmən dilini çox səlis səviyyədə bilməkdədirlər) görə, bəziləri isə diplomlarını ölkə xaricində aldıqları üçün artıq keçərli hesab edilmədiklərini görə işlərindən qovuldular. Bu uzun müddətli şikayətlərə yol açsa da, sonda nəticə vermədi. İşdən çıxarılanların yerinə isə dərhal türkmənlər cəlb edildilər. Qeyd edilməlidir ki, bu aşır şəkildə Türkmənistan konstitutsiyasının bütün vətəndaşlar - öz etnik kökündən və s. - arasında ayrı-seçkiliyi qadağan edən 17-ci maddənin pozulması demək idi.
2002-ci ilin noyabrında Türkmənistan prezidentinin həyatına qarşı "sui-qəsd hazırlanması" iddiası ortaya atıldı. İddia edilirdi ki, sui-qəsd planında azərbaycanlı vətəndaşlarda iştirak etmişdirlər. Bundan sonra Türkmən gizli xidmət orqanları hər bir azərbaycanlını Azərbaycan Respublikasının agenti kimi görməyə başladılar. Bu dönəmdə Türkmənbaşı limanında Türkmənistanda qalmaq üçün vizası olmadığı iddia edilən azərbaycanlıların kütləvi surətdə deportasiyası qeydə alınıb. Üstəlik, hətta valideynləri Türkmənistanda Azərbaycanın kommersiya firmalarında müqavilə əsasında işləyən uşaqlı ailələr də göndərildi. Heydər Əliyevin vəfat etməsindən sonra onun yeddi mərasimini qeyd etmək üçün 21 dekabr 2003-cü ildə azərbaycanlılar Türkmənbaşıdakı şiə məscidinə toplandılar. Bu zaman məscidə gələn işçiləri azərbaycanlılardan oranı tərk etməyi tələb etdilər. Hadisədə iştirak edən azərbaycanlıların bildirdiyinə görə, onlar bu hadisənin niyə və necə baş verdiyini anlaya bilmir, hadisə baş verənə qədər Türkmənistan dövlətinin Heydər Əliyevin vəfatı ilə bağlı mərasimə belə icazə verməyəcəyini təsəvvür etmirdilər. Hal-hazırda iki ölkə arasında münasibətlərin nisbətən yaxşılaşması oradakı azərbaycanlıların da həyatlarına müsbət təsir etməkdədir.
Məşhur şəxslər
- Hacıbala Abutalıbov - siyasi-ictimai xadim, professor, Bakı şəhərinin 2001-ci ildən 2018-ci ilə qədərki meri.
- Rolan Quliyev - kikboksçu və Azərbaycan yığmasının keçmiş üzvü.
- Natəvan Həbibi - məşhur pop musiqi ifaçısı.
- Elnur Hüseynov - musiqi ifaçısı və Azərbaycanın 2008 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsindəki təmsilçisi.
- Həsən Məmmədov - məşhur skripka ifaçısı, Türkmənistanın Əməkdar İncəsənət Xadimi.
- Fəxrəddin Musayev - hərbi pilot, baş leytenant və Birinci Qarabağ müharibəsi iştirakçısı. Ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb.
- Tahirə Tahirova - diplomat, dövlət xadimi, Azərbaycan SSR xarici işlər naziri (1959–1983), Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini (1963–1968).
- Əjdər İbrahimov - kinorejissor, ssenarist, aktyor və pedaqoq, SSRİ xalq artisti (1991), Azərbaycan SSR xalq artisti (1967), Azərbaycan SSR və Türkmənistan SSR əməkdar incəsənət xadimi.
- Tahir Bağırov - hərbçi, Birinci Qarabağ müharibəsi iştirakçısı və Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Şamil Əzizbəyov - geoloq, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru (1943), professor (1944), Azərbaycan SSR EA akademiki (1945), Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi (1960).
- Ətayə Əliyeva - Azərbaycan teatr və kino aktrisası, Azərbaycan SSR əməkdar artisti (1964).
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Project, Joshua Azerbaijani in Turkmenistan". joshuaproject.net. 27 yanvar 2024. 2024-01-27 tarixində . İstifadə tarixi: 24 aprel 2024.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;:1adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - "Ethnic Composition of Turkmenistan (1989 census)". demoscope.ru. 16 mart 2010. 2010-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 24 aprel 2024.
- Azərbaycan - Türkmənistan münasibətləri 2015-04-26 at the Wayback Machine. mfa.gov.az, 18.09.2014 (az.)
- Р.Назаров. "Национальные диаспоры в Туркменистане. Часть 3. Азербайджанцы". www.centrasia.ru. 21 yanvar 2024. (#archive_missing_date) tarixində . İstifadə tarixi: 24 aprel 2024.
- The Executive Power of Baku City. Head of BCEP avqust 14, 2012, at the Wayback Machine
- "Natavan Həbibi" (az.). 2016-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-03-05.
- "Elnur & Samir". eurovision.tv. 2008. 2023-09-21 tarixində . İstifadə tarixi: 24 aprel 2024.
- "Gassan Mamedov". www.discogs.com. 2024-04-24 tarixində . İstifadə tarixi: 25 aprel 2024.
- "National heroes". swhs.az. 23 January 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 24 January 2019.
- "Ministers of Foreign Affairs of Azerbaijan. Tahira Tahirova". 2022-06-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-07-08.
- M. Mükərrəmoğlu. "Türkmən və Vyetnam kinosunun yaranmasında xidmətləri olan azərbaycanlı rejissor Əjdər İbrahimov- 95". Xalq qəzeti. 9 avqust 2014. 2023-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 24 aprel 2024.
- "BAĞIROV TAHİR ƏMİNAĞA oğlu". www.zengilan.com. 22 oktyabr. 6 aprel 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 24 Aprel 2024.
- Nərimanov, 2017. səh. 136
- Fərəcov, Savalan. "Ətayə Əliyeva". melumatlar.az (az.). 2023-12-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-30.
Mənbə
- Nərimanov, Akif, Azərbaycanın geoloq və geofizik alimləri (PDF), Bakı: Nafta -press, 2004 (#invalid_param_val)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkmenistan azerbaycanlilari turkmence Turkmenistanyn azerbayjanlylary tarixi Azerbaycandan kenarda Turkmenistanda yasayan etnik azerbaycanlilar Turkmenistan ehalisi onun etnik terkibi barede resmi melumat olmadigina habele olkenin xarici dunyadan ozunu tecrid etdiyine gore Turkmenistandaki azerbaycanlilarin deqiq sayini bilmek mumkun deyil Lakin bezi hesablamalra gore Turkmenistanda 54 min azerbaycanli yasamaqdadir Turkmenistan azerbaycanlilari Umumi sayi52 000 2010 Yasadigi erazilerAsqabad Turkmenbasi Ahal Balkan Mari Lebap DasoguzDiliAzerbaycan dili Turkmen dili Rus diliDiniSie IslamMenseyiOguz turk Qohum xalqlarTurk xalqlariTarixIlk once Rusiya imperiyasi daha sonra ise Sovet Ittifaqinda birge yasayis neticesinde Turkmenistanda azerbaycanlilarin mueyyen diasporasi meydana cixmaqda idi 1979 cu ile gelindiyinde Merkezi Asiya olkelerinde artiq ehemiyyetli sayila bilecek azerbaycanli diasporasi formalasmisdi Turkmenistandaki azerbaycanli ehali esasen neft senayesinin ustun oldugu ve seher muhiti movcud olan yerlerde meskunlasmisdilar Turkmenistan azerbaycanlilarinin yasamaq ucun esas ustunluk verdiyi Xezer sahili Asqabad seherinde hele de tamamile onlar terefinden meskunlasdirilmis mehelleler qalmaqdadir Olkedeki azerbaycanli diasporasi cok birlesms ve aktiv veziyyetde olmaqla birlikde etnik qrupun numayendelerinin basina gelen her seye operativ reaksiya verir MeskunlasmaVilayetin adi 10 21 yanvar 1995 ci il ehalinin siyahiyaalinmasina esasenDe yuri ehalisi Azerbaycanlilarin sayi cemi 4 437 570 36 586 0 82 Ahal 1 189 775 16 483 1 39 Balkan 385 693 10 270 2 66 Mari 1 017 226 7 381 0 73 Lebap 918 269 2 130 0 23 Dasoguz 926 607 322 0 03 SayTurkmenistandaki azerbaycanlilar esasen sahil vilayetleri olan Turkmenbasida paytaxt Asqabadda ve Balkanabadda yasamaqdadirlar 1926 c il siyahiyaalmalarina gore hemin dovrde orada 4 2 min nefer azerbaycanli yasamaqda idi Olkedeki azerbaycanli ehalinin sayinin en cox oldugu dovr 1989 cu il olmusdur Hemin dovrde olkede 33 min nefer azerbaycanli yasamaqda idi Sovet Ittifaqinin cokmesi ve Turkmenistanin musteqil olmasindan sonra hem azerbaycanlilarin hem de qeyri turkmenlerin olkenin xaricine dogru kocleri basladi Bunun sebebi olkedeki pis iqtisadi veziyyet hemcinin de deyisen siyasi veziyyete gore oz ana vetenine donme ehtiyyacinin ortaya cixmasi idi 1926 2010 cu illerde Turkmenistanda azerbaycanlilarin sayi 1926 1939 1959 1970 1979 1989 1995 2010 4 229 0 4 7 442 0 6 12 868 0 8 16 775 0 8 23 548 0 9 33 365 0 9 36 586 0 8 52 000 0 9VeziyyetleriTurkmenistan dovletinde yeridilen siyasi kursun esaslarina qeyri turkmenlerin vezifelerden uzaqlasdirma da daxil idi Bu siyaset olkede yasayan bir sira azerbaycanlinin oz vezifesini ve ya isini itirmesine yol acdi Hemcinin Azerbaycan ile munasibetler pislesdiyi zaman Turkmenistan xususi xidmet orqanlari olkedeki azerbaycanlilara tezyiq etmeye baslamasi ile onlarin bezileri olkeni terk etmeye mecbur oldu Iki olke arasinda munasibetlerin pislesdiyi ve Bakidaki Turkmenistan sefirliyinin qapadildigi viza rejiminin tedbiq edildiyi 2001 ci il tarixinde Turkmenistandaki azerbaycanlilarin veziyyeti daha da cetinlesdi Bu dovrde bir cox azerbaycanli isini itirdiyi ucun olkeni terk etmeye mecbur oldu Olkeni terk edenlerin icerisinde dunya sohretli violin ifacisi Hesen Memmedov ve bir nece elmi medeni meshur sexsler de daxil idi Turkmenistanda geden turkmenlesdirme temizlemeleri zamani dovlet qullugunda onemli islerde calisan azerbaycanlilar muxtelif sebeblerden oz vezifelerini itirdiler Bezileri Turkmen dilini bilmemek ittihamina bu esasen yalandir cunki olkedeki butun azerbaycanlilar Turkmen dilini cox selis seviyyede bilmekdedirler gore bezileri ise diplomlarini olke xaricinde aldiqlari ucun artiq kecerli hesab edilmediklerini gore islerinden qovuldular Bu uzun muddetli sikayetlere yol acsa da sonda netice vermedi Isden cixarilanlarin yerine ise derhal turkmenler celb edildiler Qeyd edilmelidir ki bu asir sekilde Turkmenistan konstitutsiyasinin butun vetendaslar oz etnik kokunden ve s arasinda ayri seckiliyi qadagan eden 17 ci maddenin pozulmasi demek idi 2002 ci ilin noyabrinda Turkmenistan prezidentinin heyatina qarsi sui qesd hazirlanmasi iddiasi ortaya atildi Iddia edilirdi ki sui qesd planinda azerbaycanli vetendaslarda istirak etmisdirler Bundan sonra Turkmen gizli xidmet orqanlari her bir azerbaycanlini Azerbaycan Respublikasinin agenti kimi gormeye basladilar Bu donemde Turkmenbasi limaninda Turkmenistanda qalmaq ucun vizasi olmadigi iddia edilen azerbaycanlilarin kutlevi suretde deportasiyasi qeyde alinib Ustelik hetta valideynleri Turkmenistanda Azerbaycanin kommersiya firmalarinda muqavile esasinda isleyen usaqli aileler de gonderildi Heyder Eliyevin vefat etmesinden sonra onun yeddi merasimini qeyd etmek ucun 21 dekabr 2003 cu ilde azerbaycanlilar Turkmenbasidaki sie mescidine toplandilar Bu zaman mescide gelen iscileri azerbaycanlilardan orani terk etmeyi teleb etdiler Hadisede istirak eden azerbaycanlilarin bildirdiyine gore onlar bu hadisenin niye ve nece bas verdiyini anlaya bilmir hadise bas verene qeder Turkmenistan dovletinin Heyder Eliyevin vefati ile bagli merasime bele icaze vermeyeceyini tesevvur etmirdiler Hal hazirda iki olke arasinda munasibetlerin nisbeten yaxsilasmasi oradaki azerbaycanlilarin da heyatlarina musbet tesir etmekdedir Meshur sexslerHacibala Abutalibov siyasi ictimai xadim professor Baki seherinin 2001 ci ilden 2018 ci ile qederki meri Rolan Quliyev kikbokscu ve Azerbaycan yigmasinin kecmis uzvu Natevan Hebibi meshur pop musiqi ifacisi Elnur Huseynov musiqi ifacisi ve Azerbaycanin 2008 Avroviziya Mahni Musabiqesindeki temsilcisi Hesen Memmedov meshur skripka ifacisi Turkmenistanin Emekdar Incesenet Xadimi Fexreddin Musayev herbi pilot bas leytenant ve Birinci Qarabag muharibesi istirakcisi Olumunden sonra Azerbaycanin Milli Qehremani adina layiq gorulub Tahire Tahirova diplomat dovlet xadimi Azerbaycan SSR xarici isler naziri 1959 1983 Azerbaycan SSR Nazirler Soveti sedrinin muavini 1963 1968 Ejder Ibrahimov kinorejissor ssenarist aktyor ve pedaqoq SSRI xalq artisti 1991 Azerbaycan SSR xalq artisti 1967 Azerbaycan SSR ve Turkmenistan SSR emekdar incesenet xadimi Tahir Bagirov herbci Birinci Qarabag muharibesi istirakcisi ve Azerbaycanin Milli Qehremani Samil Ezizbeyov geoloq geologiya mineralogiya elmleri doktoru 1943 professor 1944 Azerbaycan SSR EA akademiki 1945 Azerbaycan SSR emekdar elm xadimi 1960 Etaye Eliyeva Azerbaycan teatr ve kino aktrisasi Azerbaycan SSR emekdar artisti 1964 Hemcinin baxAzerbaycan diasporuIstinadlar Project Joshua Azerbaijani in Turkmenistan joshuaproject net 27 yanvar 2024 2024 01 27 tarixinde Istifade tarixi 24 aprel 2024 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi 1 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Ethnic Composition of Turkmenistan 1989 census demoscope ru 16 mart 2010 2010 03 16 tarixinde Istifade tarixi 24 aprel 2024 Azerbaycan Turkmenistan munasibetleri 2015 04 26 at the Wayback Machine mfa gov az 18 09 2014 az R Nazarov Nacionalnye diaspory v Turkmenistane Chast 3 Azerbajdzhancy www centrasia ru 21 yanvar 2024 archive missing date tarixinde Istifade tarixi 24 aprel 2024 The Executive Power of Baku City Head of BCEP avqust 14 2012 at the Wayback Machine Natavan Hebibi az 2016 06 24 tarixinde Istifade tarixi 2016 03 05 Elnur amp Samir eurovision tv 2008 2023 09 21 tarixinde Istifade tarixi 24 aprel 2024 Gassan Mamedov www discogs com 2024 04 24 tarixinde Istifade tarixi 25 aprel 2024 National heroes swhs az 23 January 2019 tarixinde Istifade tarixi 24 January 2019 Ministers of Foreign Affairs of Azerbaijan Tahira Tahirova 2022 06 18 tarixinde Istifade tarixi 2010 07 08 M Mukerremoglu Turkmen ve Vyetnam kinosunun yaranmasinda xidmetleri olan azerbaycanli rejissor Ejder Ibrahimov 95 Xalq qezeti 9 avqust 2014 2023 06 01 tarixinde Istifade tarixi 24 aprel 2024 BAGIROV TAHIR EMINAGA oglu www zengilan com 22 oktyabr 6 aprel 2016 tarixinde Istifade tarixi 24 Aprel 2024 Nerimanov 2017 seh 136 Ferecov Savalan Etaye Eliyeva melumatlar az az 2023 12 29 tarixinde Istifade tarixi 2023 11 30 MenbeNerimanov Akif Azerbaycanin geoloq ve geofizik alimleri PDF Baki Nafta press 2004 invalid param val