Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adenozintrifosfat turşusu — hüceyrəni enerji ilə təmin edən üzvi maddədir. ATF universal enerji mənbəyi hesab olunur. ATF kimyəvi tərkibinə görə nukleotiddir.
| Adenozintrifosfat turşusu | |
|---|---|
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | C₁₀H₁₆N₅O₁₃P₃ |
| Molyar kütlə | 0 kq |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 56-65-5 |
| PubChem | 5957 |
| ChEBI | 15422 |
| ChemSpider | 5742 |
Canlı orqanizmdə maddələr mübadiləsi və enerji çevrilmələri
Ətraf mühitdən hüceyrəyə daim maddələr daxil olur və son parçalanma məhsulları kənar edilir. Bu, maddələr mübadiləsi və ya metabolizm (yun. "metabole" – çevrilmə) adlanır. Maddələr mübadiləsinin əsasını anabolizm və katabolizm prosesləri təşkil edir.
Anabolizm
Anabolizm — (yun. "anabole" – qaldırmaq) və ya assimilyasiya (lat. "assimilatio" – birləşmək, mənimsəmək) hüceyrənin və orqanizmin toxumalarının struktur hissələrinin yeniləşməsi – qurulması prosesləridir. Bununla əlaqədar olaraq anabolizmi həm də plastik mübadilə adlandırırlar (yun. "plastikos" – yapmaq, düzəltmək). Anabolizm prosesində xarici mühitdən daxil olan və ya ilkin sadə molekullardan mürəkkəb molekulların biosintezi gedir. Nəticədə orqanizmə lazım olan zülallar, nuklein turşuları, karbohidratlar sintez olunur. Orqanizmin böyüməsi dövründə anabolizm daha intensiv gedir. Anabolizm zamanı yaranan birləşmələrdə enerji kimyəvi rabitələr şəklində toplanır. Bu enerji hüceyrədə baş verən parçalanma, yəni katabolizm reaksiyaları nəticəsində ayrılan enerjidən əldə olunur .
Katabolizm
Katabolizm — (yun. "katabole" – tullama, dağılma) və ya dissimilyasiya mürəkkəb üzvi molekulların sadə birləşmələrə parçalanması və bu zaman enerjinin ayrılmasıdır. Bütün biokimyəvi prosesləri enerji ilə təmin edən katabolizm prosesləridir. Ona görə də, onu həm də enerji mübadiləsi adlandırırlar. Üzvi molekullarda olan kimyəvi rabitələrin qırılması zamanı azad olan enerjinin bir qismi adenozintrifosfat turşusu (ATF) adlanan kimyəvi maddədə ehtiyat halında toplanır.
ATF-in sintezi
Hüceyrədə baş verən bütün biokimyəvi reaksiyaların getməsi üçün ATF enerjisi tələb olunur. Məsələn, əzələlərdə ATF ehtiyatı onun 20–30 dəfə yığılmasına kifayət edir. Bu səbəbdən hüceyrələrdə daim ATF sintezi gedir. Onun tərkibini adenin azot əsası, riboza (karbohidrat) və 3 ortofosfat turşusu qalığı təşkil edir. ATF-də enerji, əsasən, ortofosfat turşusu qalıqlarının arasında olan və makroerqik rabitə adlanan kimyəvi rabitələrdə toplanmışdır. ATF-də bir makroerqik rabitənin qırılması zamanı bir ortofosfat turşusu qalığı qopur və nəticədə 30.5 kC enerji ayrılır. ATF-də bir ortofosfat turşusu qalığının qopması nəticəsində adenozindifosfat (ADF) yaranır. Bu birləşmə yenidən ATF-ə çevrilə bilir. ATF-in ADF-ə və ya əksinə çevrilməsi hüceyrədə enerji hasil etmənin əsas mexanizmini təşkil edir . ATF molekulları hüceyrələrin daxilində enerji mənbəyidir. Belə ki, hüceyrə ayrılan enerjinin hamısından istifadə etmir. Onun bir hissəsi istənilən vaxt sərf olunmağa yararlı ATF molekulunda makroergik rabitələrdə saxlanılır. Bütün canlılar maddələr mübadiləsinə lazım olan enerjini hüceyrələrində sintez olunan ATF-dən alırlar. ATF hüceyrələrdə sərf olunur və yenidən əmələ gəlir. Lazım gəldikdə ADF-dən də bir ortofosfat turşusu qalığı qopa bilir və bu zaman yenə də bir makroerqik rabitənin qırılması nəticəsində 30.5 kC enerji ayrılır ( bəzi mənbələrdə 40 kC enerji ayrıldığı söylənilir ) və ADF tərkibində bir ortofosfat turşusu qalığı olan adenozinmonofosfata (AMF) çevrilir. ATF molekullarında olan enerji ilə zəngin makroerqik rabitələr hesabına hüceyrə enerji toplaya və lazım gəldikdə onu sərf edə bilir .
- ATF — Adenozintrifosfat — 3 fosfor turşu qalığı, 2 makroergik rabitə var.
- ADF — Adenozindifosfat — 2 fosfor tuşu qalığı, 1 makroergik rabiə var.
- AMF — Adenozinmonofosfat — 1 fosfor turşu qalığı var, makroergik rabitə yoxdur.
Canlılar müxtəlif funksiyaları yerinə yetirmək üçün lazım olan maddələrlə qidalanır. Qida maddələri təkcə canlıların böyüyüb inkişaf etməsi üçün enerji mənbəyi deyil, digər proseslərdə də enerjiyə olan tələbatının ödənilməsi üçün lazımdır. Bu maddələri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar.
- Mənşəyinə görə:
- Kimyəvi tərkibinə görə
- üzvi (zülal, yağ, karbohidrat, vitaminlər və s.)
- qeyri-üzvi (su və mineral duzlar)
- funksiyalarına görə Maddələr mübadiləsinin gedişində canlılar hər hansı bir funksiya yerinə yetirərkən hüceyrələri qida maddələrinin kimyəvi rabitələr enerjisindən istifadə edir. Qəbul olunmuş iri molekullu maddələr həzmə uğradıqdan sonra membrandan hüceyrə daxilinə keçir. Bu maddələr kimyəvi rabitələr enerjisi ilə zəngindir
- 1 q zülal — 17,6 kC,
- 1 q yağ — 38,9 kC,
- 1 q karbohidrat — 17,6 kC.
ATF-in çevrilmə reaksiyaları
Hüceyrədə gedən proseslərin həyata keçirilməsi üçün lazım olan enerji kimyəvi rabitələr enerjisindən alınır. Hüceyrələrin qida maddələrində olan enerjidən istifadə etməsi üçün bu enerjinin istifadəyəyararlı hala gətirilməsi lazımdır. Belə enerjinin daşıyıcısı adenozintrifosfat turşusu — ATF-dir.
ATF + H20 ⇆ ADF + H3P04+ 30.5 kC
ADF + H20 ⇆ AMF + H3P04 + 30.5 kC
ATF + 2H20 ⇆ AMF + 2H3P04 + 61 kC
ADF + H3P04+ 40 kC ⇆ ATF + H20
birbaşa bu tənlik nəzərdə tutulur:
![{\displaystyle {\frac {[\mathrm {cyt~c_{red}} ]}{[\mathrm {cyt~c_{ox}} ]}}=\left({\frac {[\mathrm {NADH} ]}{[\mathrm {NAD} ]^{+}}}\right)^{\frac {1}{2}}\left({\frac {[\mathrm {ADP} ][\mathrm {P_{i}} ]}{[\mathrm {ATP} ]}}\right)K_{\mathrm {eq} }}](https://www.wikimedia.az-az.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraW1lZGlhLmF6LWF6Lm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkzYVd0cGJXVmthV0V1YjNKbkwyRndhUzl5WlhOMFgzWXhMMjFsWkdsaEwyMWhkR2d2Y21WdVpHVnlMM04yWnk5aVlXVmtNREE0WkRZMU9HTTFNRGMzTlRBMU9UbGhaVEUxTldFNVlURmpNVEZrWVRnM00yVTMuc3Zn.svg)
ATF-in parçalanması zamanı ayrılan fosfat turşusu orqanizmdə toplanmır. O ayrılan kimi yeni enerji daşıyıcısının sintezinə sərf olunur. Orqanizmdə ATF ehtiyatı əzələnin 20–30 dəfə yığılmasına kifayət edir. Ona görə də hüceyrədə ATF-in fasiləsiz sintezi gedir.
Müxtəlif canlılarda ATF-in sintezi özünəməxsus xüsusiyyətə malik olsa da, ümumi sxemi eynidir . Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hər bir hüceyrə özünə lazım olan ATF-i özü sintez edir. Çünki ATF molekulu hüceyrədən hüceyrəyə və ya canlıdan canlıya keçə bilmir.
ATF-in hüceyrədə rolu
Hüceyrədə biosintez proseslərində hərəkət, istiliyin əmələ gəlməsi, sinir impulslarının yaranması və digər həyati proseslərdə ATF enerjisindən istifadə edilir.
İstinadlar
- Adenosine triphosphate (ing.).
- "Adenosine 5'-triphosphate disodium salt Product Information" (PDF). Sigma. 2019-03-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-03-22.
- Knowles, J. R. "Enzyme-catalyzed phosphoryl transfer reactions". Annu. Rev. Biochem. 49. 1980: 877–919. doi:10.1146/annurev.bi.49.070180.004305. PMID 6250450.
- Törnroth-Horsefield, S.; Neutze, R. "Opening and closing the metabolite gate". Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 105 (50). December 2008: 19565–19566. Bibcode:2008PNAS..10519565T. doi:10.1073/pnas.0810654106. PMC 2604989. PMID 19073922.
- Storer, A.; "Concentration of MgATP2− and other ions in solution. Calculation of the true concentrations of species present in mixtures of associating ions". Biochem. J. 159 (1). 1976: 1–5. doi:10.1042/bj1590001. PMC 1164030. PMID 11772.
- Wilson, J.; Chin, A. "Chelation of divalent cations by ATP, studied by titration calorimetry". Anal. Biochem. 193 (1). 1991: 16–19. doi:10.1016/0003-2697(91)90036-S. PMID 1645933.
- Saylor, P.; Wang, C.; Hirai, T.; Adams, J. "A second magnesium ion is critical for ATP binding in the kinase domain of the oncoprotein v-Fps". Biochemistry. 37 (36). 1998: 12624–12630. doi:10.1021/bi9812672. PMID 9730835.
- Ferguson, S. J.; Nicholls, David; Ferguson, Stuart. Bioenergetics 3 (3rd). San Diego, CA: Academic. 2002. ISBN .
- "Hüceyrənin enerji mənbəyi - ATF" (az.). e-derslik.edu.az. 2021-02-12 tarixində .
- Chance, B.; Lees, H.; Postgate, J. G. "The Meaning of "Reversed Electron Flow" and "High Energy Electron" in Biochemistry". Nature. 238 (5363). 1972: 330–331. Bibcode:1972Natur.238..330C. doi:10.1038/238330a0. PMID 4561837.
- Abrahams, J.; Leslie, A.; Lutter, R.; Walker, J. "Structure at 2.8 Å resolution of F1-ATPase from bovine heart mitochondria". Nature. 370 (6491). 1994: 621–628. Bibcode:1994Natur.370..621A. doi:10.1038/370621a0. PMID 8065448.
- Rich, P. R. "The molecular machinery of Keilin's respiratory chain". Biochem. Soc. Trans. 31 (6). 2003: 1095–1105. doi:10.1042/BST0311095. PMID 14641005.
- Lodish, H.; Berk, A.; Matsudaira, P.; Kaiser, C. A.; Krieger, M.; Scott, M. P.; Zipursky, S. L.; Darnell, J. Molecular Cell Biology (5th). New York, NY: W. H. Freeman. 2004. ISBN .
- Voet, D.; Voet, J. G. Biochemistry. 1 (3rd). Hoboken, NJ: Wiley. 2004. ISBN .
- "Canlı orqanizmdə maddələr mübadiləsi və enerji çevrilmələri" (az.). e-derslik.edu.az. 2021-04-22 tarixində . İstifadə tarixi: 20.02.2021.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adenozintrifosfat tursusu huceyreni enerji ile temin eden uzvi maddedir ATF universal enerji menbeyi hesab olunur ATF kimyevi terkibine gore nukleotiddir Adenozintrifosfat tursusuUmumiKimyevi formulu C H N O P Molyar kutle 0 kqTesnifatiCAS da qeyd nom 56 65 5PubChem 5957ChEBI 15422ChemSpider 5742The cycles of synthesis and degradation of ATP 2 and 1 represent input and output of energy respectively Canli orqanizmde maddeler mubadilesi ve enerji cevrilmeleriEtraf muhitden huceyreye daim maddeler daxil olur ve son parcalanma mehsullari kenar edilir Bu maddeler mubadilesi ve ya metabolizm yun metabole cevrilme adlanir Maddeler mubadilesinin esasini anabolizm ve katabolizm prosesleri teskil edir Anabolizm Anabolizm yun anabole qaldirmaq ve ya assimilyasiya lat assimilatio birlesmek menimsemek huceyrenin ve orqanizmin toxumalarinin struktur hisselerinin yenilesmesi qurulmasi prosesleridir Bununla elaqedar olaraq anabolizmi hem de plastik mubadile adlandirirlar yun plastikos yapmaq duzeltmek Anabolizm prosesinde xarici muhitden daxil olan ve ya ilkin sade molekullardan murekkeb molekullarin biosintezi gedir Neticede orqanizme lazim olan zulallar nuklein tursulari karbohidratlar sintez olunur Orqanizmin boyumesi dovrunde anabolizm daha intensiv gedir Anabolizm zamani yaranan birlesmelerde enerji kimyevi rabiteler seklinde toplanir Bu enerji huceyrede bas veren parcalanma yeni katabolizm reaksiyalari neticesinde ayrilan enerjiden elde olunur Katabolizm Katabolizm yun katabole tullama dagilma ve ya dissimilyasiya murekkeb uzvi molekullarin sade birlesmelere parcalanmasi ve bu zaman enerjinin ayrilmasidir Butun biokimyevi prosesleri enerji ile temin eden katabolizm prosesleridir Ona gore de onu hem de enerji mubadilesi adlandirirlar Uzvi molekullarda olan kimyevi rabitelerin qirilmasi zamani azad olan enerjinin bir qismi adenozintrifosfat tursusu ATF adlanan kimyevi maddede ehtiyat halinda toplanir ATF in sinteziHuceyrede bas veren butun biokimyevi reaksiyalarin getmesi ucun ATF enerjisi teleb olunur Meselen ezelelerde ATF ehtiyati onun 20 30 defe yigilmasina kifayet edir Bu sebebden huceyrelerde daim ATF sintezi gedir Onun terkibini adenin azot esasi riboza karbohidrat ve 3 ortofosfat tursusu qaligi teskil edir ATF de enerji esasen ortofosfat tursusu qaliqlarinin arasinda olan ve makroerqik rabite adlanan kimyevi rabitelerde toplanmisdir ATF de bir makroerqik rabitenin qirilmasi zamani bir ortofosfat tursusu qaligi qopur ve neticede 30 5 kC enerji ayrilir ATF de bir ortofosfat tursusu qaliginin qopmasi neticesinde adenozindifosfat ADF yaranir Bu birlesme yeniden ATF e cevrile bilir ATF in ADF e ve ya eksine cevrilmesi huceyrede enerji hasil etmenin esas mexanizmini teskil edir ATF molekullari huceyrelerin daxilinde enerji menbeyidir Bele ki huceyre ayrilan enerjinin hamisindan istifade etmir Onun bir hissesi istenilen vaxt serf olunmaga yararli ATF molekulunda makroergik rabitelerde saxlanilir Butun canlilar maddeler mubadilesine lazim olan enerjini huceyrelerinde sintez olunan ATF den alirlar ATF huceyrelerde serf olunur ve yeniden emele gelir Lazim geldikde ADF den de bir ortofosfat tursusu qaligi qopa bilir ve bu zaman yene de bir makroerqik rabitenin qirilmasi neticesinde 30 5 kC enerji ayrilir bezi menbelerde 40 kC enerji ayrildigi soylenilir ve ADF terkibinde bir ortofosfat tursusu qaligi olan adenozinmonofosfata AMF cevrilir ATF molekullarinda olan enerji ile zengin makroerqik rabiteler hesabina huceyre enerji toplaya ve lazim geldikde onu serf ede bilir ATF Adenozintrifosfat 3 fosfor tursu qaligi 2 makroergik rabite var ADF Adenozindifosfat 2 fosfor tusu qaligi 1 makroergik rabie var AMF Adenozinmonofosfat 1 fosfor tursu qaligi var makroergik rabite yoxdur Canlilar muxtelif funksiyalari yerine yetirmek ucun lazim olan maddelerle qidalanir Qida maddeleri tekce canlilarin boyuyub inkisaf etmesi ucun enerji menbeyi deyil diger proseslerde de enerjiye olan telebatinin odenilmesi ucun lazimdir Bu maddeleri asagidaki kimi qruplasdirmaq olar Menseyine gore dd bitki menseli heyvan menseliKimyevi terkibine gore dd uzvi zulal yag karbohidrat vitaminler ve s qeyri uzvi su ve mineral duzlar funksiyalarina gore Maddeler mubadilesinin gedisinde canlilar her hansi bir funksiya yerine yetirerken huceyreleri qida maddelerinin kimyevi rabiteler enerjisinden istifade edir Qebul olunmus iri molekullu maddeler hezme ugradiqdan sonra membrandan huceyre daxiline kecir Bu maddeler kimyevi rabiteler enerjisi ile zengindir1 q zulal 17 6 kC 1 q yag 38 9 kC 1 q karbohidrat 17 6 kC ATF in cevrilme reaksiyalariHuceyrede geden proseslerin heyata kecirilmesi ucun lazim olan enerji kimyevi rabiteler enerjisinden alinir Huceyrelerin qida maddelerinde olan enerjiden istifade etmesi ucun bu enerjinin istifadeyeyararli hala getirilmesi lazimdir Bele enerjinin dasiyicisi adenozintrifosfat tursusu ATF dir ATF H20 ADF H3P04 30 5 kC ADF H20 AMF H3P04 30 5 kC ATF 2H20 AMF 2H3P04 61 kC ADF H3P04 40 kC ATF H20 12NADH cyt cox ADP Pi 12NAD cyt cred ATP displaystyle frac 1 2 ce NADH ce cyt ce c ox ce ADP ce P i rightleftharpoons frac 1 2 ce NAD ce cyt ce c red ce ATP birbasa bu tenlik nezerde tutulur cyt cred cyt cox NADH NAD 12 ADP Pi ATP Keq displaystyle frac mathrm cyt c red mathrm cyt c ox left frac mathrm NADH mathrm NAD right frac 1 2 left frac mathrm ADP mathrm P i mathrm ATP right K mathrm eq ATF in parcalanmasi zamani ayrilan fosfat tursusu orqanizmde toplanmir O ayrilan kimi yeni enerji dasiyicisinin sintezine serf olunur Orqanizmde ATF ehtiyati ezelenin 20 30 defe yigilmasina kifayet edir Ona gore de huceyrede ATF in fasilesiz sintezi gedir Muxtelif canlilarda ATF in sintezi ozunemexsus xususiyyete malik olsa da umumi sxemi eynidir Onu da qeyd etmek lazimdir ki her bir huceyre ozune lazim olan ATF i ozu sintez edir Cunki ATF molekulu huceyreden huceyreye ve ya canlidan canliya kece bilmir ATF in huceyrede roluHuceyrede biosintez proseslerinde hereket istiliyin emele gelmesi sinir impulslarinin yaranmasi ve diger heyati proseslerde ATF enerjisinden istifade edilir IstinadlarAdenosine triphosphate ing Adenosine 5 triphosphate disodium salt Product Information PDF Sigma 2019 03 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 03 22 Knowles J R Enzyme catalyzed phosphoryl transfer reactions Annu Rev Biochem 49 1980 877 919 doi 10 1146 annurev bi 49 070180 004305 PMID 6250450 Tornroth Horsefield S Neutze R Opening and closing the metabolite gate Proc Natl Acad Sci USA 105 50 December 2008 19565 19566 Bibcode 2008PNAS 10519565T doi 10 1073 pnas 0810654106 PMC 2604989 PMID 19073922 Storer A Concentration of MgATP2 and other ions in solution Calculation of the true concentrations of species present in mixtures of associating ions Biochem J 159 1 1976 1 5 doi 10 1042 bj1590001 PMC 1164030 PMID 11772 Wilson J Chin A Chelation of divalent cations by ATP studied by titration calorimetry Anal Biochem 193 1 1991 16 19 doi 10 1016 0003 2697 91 90036 S PMID 1645933 Saylor P Wang C Hirai T Adams J A second magnesium ion is critical for ATP binding in the kinase domain of the oncoprotein v Fps Biochemistry 37 36 1998 12624 12630 doi 10 1021 bi9812672 PMID 9730835 Ferguson S J Nicholls David Ferguson Stuart Bioenergetics 3 3rd San Diego CA Academic 2002 ISBN 978 0 12 518121 1 Huceyrenin enerji menbeyi ATF az e derslik edu az 2021 02 12 tarixinde Chance B Lees H Postgate J G The Meaning of Reversed Electron Flow and High Energy Electron in Biochemistry Nature 238 5363 1972 330 331 Bibcode 1972Natur 238 330C doi 10 1038 238330a0 PMID 4561837 Abrahams J Leslie A Lutter R Walker J Structure at 2 8 A resolution of F1 ATPase from bovine heart mitochondria Nature 370 6491 1994 621 628 Bibcode 1994Natur 370 621A doi 10 1038 370621a0 PMID 8065448 Rich P R The molecular machinery of Keilin s respiratory chain Biochem Soc Trans 31 6 2003 1095 1105 doi 10 1042 BST0311095 PMID 14641005 Lodish H Berk A Matsudaira P Kaiser C A Krieger M Scott M P Zipursky S L Darnell J Molecular Cell Biology 5th New York NY W H Freeman 2004 ISBN 978 0 7167 4366 8 Voet D Voet J G Biochemistry 1 3rd Hoboken NJ Wiley 2004 ISBN 978 0 471 19350 0 Canli orqanizmde maddeler mubadilesi ve enerji cevrilmeleri az e derslik edu az 2021 04 22 tarixinde Istifade tarixi 20 02 2021