Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əfqanıstan iqtisadiyyatı alıcılıq qabiliyyəti paritetinə (PPP) əsasən ümumi daxili məhsul (ÜDM) baxımından dünyada 102-ci yerdədir.
Əfqanıstan iqtisadiyyatının əsas xüsusiyyətləri
Əfqanıstan dünyanın ən geridə qalmış ölkələrindən biridir. Ölkədə adambaşına düşən milli gəlir ildə 100 dollara yaxındır (2006). İqtisadiyyatı zəif inkişaf etmiş Əfqanıstanın geriliyinə səbəb tarixən onun aqrar ölkə olması və buradakı vətəndaş müharibəsi olmuşdur.
Kənd təsərrüfatının aparıcı sahələri
Əfqanıstanın aqrar quruluşundakı gerilik kənd təsərrüfatında texniki təchizatın aşağı səviyyəsi ilə izah olunur. Kənd təsərrüfatında görülən işlərin əksəriyyəti əvvəllər olduğu kimi, hələ də əl ilədir. Əkinçilik süni suvarmaya möhtacdır. İqlimin çox quraq olması, atmosfer yağıntılarının fəsillər üzrə qeyri-bərabər düşməsi əkin sahələrinin suvarılmasını tələb edir. Ölkədə ümumi əkin sahəsi 4,5 mln. hektardır, bunun 2,6 mln. hektarı suvarılan torpaqlardır, lakin ölkədəki münaqişələr ucbatından bu torpaqlardan səmərəli istifadə olunmur. Suvarma əkinçiliyi Hilmənd çayı hövzəsində, Kabil çayı və onun qollarının vadilərində, şimalda Hərirud çayı vadisindədir. Əfqanıstan bitkiçiliyində taxılçılıq əsas yer tutur. Buğda ölkənin bütün rayonlarında becərilir. Bu onunla izah olunur ki, ölkədə nəqliyyat şəbəkəsi zəif inkişaf etdiyindən, hər bölgə ilk növbədə öz çörəyi ilə özünü təmin etməyə çalışır. Buğda ilə yanaşı Əfqanıstanda qarğıdalı, çəltik və arpa da yetişdirilir. Texniki bitkilər Şimali Əfqanıstanda geniş yayılmışdır. Pambıq və tütün əkinləri nisbətən geniş sahədə becərilən texniki bitkilərdir. Pambıq ölkədə ötən əsrin 50-ci illərindən becərilir. Əvvəllər bu sahənin inkişafı həm pambıq parça müəssisələrini xammalla təmin etmək, həm də dünya bazarında pambığın satış qiymətinin yüksəlməsi ilə əlaqədar idi. Ən məhsuldar illərdə Əfqanıstanda 150–160 min ton pambıq yığılırdı. Hazırda bu sahədə də geriləmə vardır.
Bağçılıq və üzümçülük ölkədə ənənəvi təsərrüfat sahəsi sayılır. Bu sahədə əmtəəlik püstə, badam, qoz, üzüm və meyvə istehsalı mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Vətəndaş müharibəsi digər sahələrdə olduğu kimi üzümlüklər və bağlara da böyük zərər vurmuşdur. Cəlalabad irriqasiya kompleksinin suyu ilə suvarılan torpaqlarda sitrus meyvələri və zeytun becərilməsinə xüsusi fikir verilir.
Heyvandarlıqla həm köçəri, həm də oturaq həyat tərzi sürən kəndlilər məşğul olur. Mövsümi otlaqlar axtarmaq məqsədilə köçərilər adətən eyni istiqamətdə hərəkət edərək, yay aylarında Hindiquş və digər dağlıq rayonlara qalxır, qışda isə Hind və Pənc çaylarının dərələri ilə aşağı-ovalıqlara enirlər. Heyvandarlıqla oturaq həyat tərzi sürən kəndlilər də məşğul olur. Ölkədə aqrar bölmədə ümumi məhsulun 30 faizi heyvandarlığın payına düşür. Bu sahədə qaragül dərili qoyunçuluq, xüsusilə əhəmiyyətlidir. Əfqanıstan qaragül dərisinin mühüm ixracatçısıdır. Ölkədə xarici valyuta gəlirinin artıb-azalması qaragül qoyunçuluğunun vəziyyətindən çox asılıdır. Qoyunçuluğun bu növü ekstensiv istiqamətdədir. Qaragül dərili qoyunçuluq ölkənin şimal və şimal-qərbində Fəryab, Bəlx vilayətlərində daha yaxşı inkişaf etmişdir. Ən məhsuldar illərdə ölkədə 1,3–1,4 mln. ədəd qaragül dərisi istehsal olunur. Dünya bazarında onun alıcıları çoxdur. Qaragül dərisi dövlətin əsas xarici gəlir mənbəyi olduğundan, ən yaxşı otlaqlar bu sahə üçün ayrılır.
Sənayenin aparıcı sahələri
Əfqanıstanda sənaye müəssisələri ilk növbədə kənd təsərrüfatı xammalına əsaslanır. Müharibə nəticəsində əksəriyyəti dağıdılmış fabrik-zavod müəssisələrinin tikintisinə ötən əsrsn 50–60-cı illərində başlanılmışdır. Bu sahədə Əfqanıstana xarici ölkələr, o cümlədən sabiq Sovet İttifaqı da kömək etmişdir. Tərkibində azərbaycanlılar olan sovet mütəxəssisləri Əfqanıstanda 100-dən artıq müxtəlif obyekt tikilib istifadəyə vermişlər. Bu mütəxəssislərin ölkədə apardıqları geoloji kəşfiyyat işləri nəticəsində neft, təbii qaz, mis, dəmir filizi, qrafit və s. yataqları aşkar edilmişdir tarixən inkişaf etmiş sənaye sahələrindən biridir. 1978-ci il inqilabına qədər Heratda əyirici fabrik, Qəndaharda yun və pambıq parça toxuculuğu, Bəlxdə toxuculuq fabrikləri fəaliyyət göstərirdi. sənayesinin ən böyük müəssisələri dövlətə məxsus idi. Hazırda bu müəssisələrin əksəriyyəti öz fəaliyyətini dayandırmışdır. Xalçaçılığın Əfqanıstanda tarixi çox qədimdir. Bu sənət ölkənin şimal və şimal-qərb rayonlarında daha yaxşı inkişaf etmişdir. Xalçaçılıqla ölkədə yaşayan türkmənlər və taciklər daha çox məşğul olurlar.
Nəqliyyatı və xarici ticarəti
Ötən əsrin ikinci onilliyinə qədər karvan yolları ölkənin yeganə nəqliyyat yolları sayılırdı. Bunun bir səbəbi də ölkənin səth quruluşunun mürəkkəbliyinin müasir nəqliyyat şəbəkəsinin inkişaf etdirilməsinə maneçilik törətməsidir. Nəqliyyat probleminin həlli məsələlərində sabiq SSRİ-nin və ABŞ-nin rolu böyük olmuşdur .
Əfqanıstanda dəmiryol və su nəqliyyatı olmadığından avtomobil nəqliyyatı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Kabil-, Herat, Kabil-Calalabad, Kabil-Pulu Xumru istiqamətində olan yollar ən intensiv yollardır. Avtomobil yolları Əfqanıstanı çay limanları, həmçinin Türkmənistan, İran, Pakistanla əlaqələndirir. Kabil-Şerxan yolu Hindquş dağlarını kəsib keçərək ölkənin şimal və mərkəz rayonlarını əlaqələndirir. Yolun əsas hissəsi 2700 metr uzunluğunda olan tuneldir. Bu tunel 3500 metr yüksəklikdən Salanq aşırımından keçir.
2007-ci ilin avqust ayının 26-da Əfqanıstan və Tacikistan arasında sərhəd çayı olan Pənc üzərində uzunluğu 700 metr olan körpünün açılışı olmuşdur. Körpünün tikintisi ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilmiş və 37 mln. dollara başa gəlmişdir. Bu körpü hər iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələri genişləndirməklə yanaşı, Mərkəzi və Cənubi Asiya arasında İpək yolunun bərpasına xidmət edəcəkdir.
Xarici ticarət
Əfqanıstanın ixracatında ənənəvi məhsullar-təbii qaz, qurudulmuş meyvə, pambıq, parça, qaragül dərisi və s., idxalatında isə yanacaq, maşın və avadanlıq, nəqliyyat vasitələri, ərzaq, çox işlənən istehlak malları, silah (gizli yolla) üstünlük təşkil edir. Ticarət əlaqələrinin miqyası o qədər də geniş deyildir. Ölkənin pul vahidi əfqanidir.
İstinadlar
- "Всемирный банк: Данные по стране Афганистан". 2019-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-30.
- Central Intelligence Agency: The World Factbook 2017-09-20 at the Wayback Machine (ing.)
- "Afghanistan's Energy Future and its Potential Implications". 2010-06-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-30.
- . Pajhwok Afghan News (PAN). November 14, 2007. 2015-09-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-23.
- (ingilis). 2010-06-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-30.
Mənbə
- Central bank claims hike in cash reserves, Pajhwok Afghan News (PAN). 2010–06-09.
- "Afghanistan receives $3.3b remittances from expats". Pajhwok Afghan News (PAN). October 19, 2007. Retrieved 2012–11-23.
- "Drought in Afghanistan Killing Off Cattle, Sheep". Los Angeles Times. Retrieved 2013–08-14.
- "Afghanistan". "World Factbook". "C. I. A.". Retrieved 2013–08-14.
- World Factbook: Unemployment. 2008 estimate. Retrieved 2013–8-14.
- World Bank Data: Afghanistan. Retrieved 2013–8-14.
- Asian Affairs Journal, Making Money in Afghanistan: The First Western Entrepreneurs 1880–1919, Vol 3, 2012.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Efqanistan iqtisadiyyati aliciliq qabiliyyeti paritetine PPP esasen umumi daxili mehsul UDM baximindan dunyada 102 ci yerdedir Efqanistanin iqtisadi paytaxti KabilEfqanistan iqtisadiyyatinin esas xususiyyetleriEfqanistan dunyanin en geride qalmis olkelerinden biridir Olkede adambasina dusen milli gelir ilde 100 dollara yaxindir 2006 Iqtisadiyyati zeif inkisaf etmis Efqanistanin geriliyine sebeb tarixen onun aqrar olke olmasi ve buradaki vetendas muharibesi olmusdur Kend teserrufatinin aparici saheleriEfqanistanin aqrar qurulusundaki gerilik kend teserrufatinda texniki techizatin asagi seviyyesi ile izah olunur Kend teserrufatinda gorulen islerin ekseriyyeti evveller oldugu kimi hele de el iledir Ekincilik suni suvarmaya mohtacdir Iqlimin cox quraq olmasi atmosfer yagintilarinin fesiller uzre qeyri beraber dusmesi ekin sahelerinin suvarilmasini teleb edir Olkede umumi ekin sahesi 4 5 mln hektardir bunun 2 6 mln hektari suvarilan torpaqlardir lakin olkedeki munaqiseler ucbatindan bu torpaqlardan semereli istifade olunmur Suvarma ekinciliyi Hilmend cayi hovzesinde Kabil cayi ve onun qollarinin vadilerinde simalda Herirud cayi vadisindedir Efqanistan bitkiciliyinde taxilciliq esas yer tutur Bugda olkenin butun rayonlarinda becerilir Bu onunla izah olunur ki olkede neqliyyat sebekesi zeif inkisaf etdiyinden her bolge ilk novbede oz coreyi ile ozunu temin etmeye calisir Bugda ile yanasi Efqanistanda qargidali celtik ve arpa da yetisdirilir Texniki bitkiler Simali Efqanistanda genis yayilmisdir Pambiq ve tutun ekinleri nisbeten genis sahede becerilen texniki bitkilerdir Pambiq olkede oten esrin 50 ci illerinden becerilir Evveller bu sahenin inkisafi hem pambiq parca muessiselerini xammalla temin etmek hem de dunya bazarinda pambigin satis qiymetinin yukselmesi ile elaqedar idi En mehsuldar illerde Efqanistanda 150 160 min ton pambiq yigilirdi Hazirda bu sahede de gerileme vardir Bagciliq ve uzumculuk olkede enenevi teserrufat sahesi sayilir Bu sahede emteelik puste badam qoz uzum ve meyve istehsali muhum ehemiyyet kesb edirdi Vetendas muharibesi diger sahelerde oldugu kimi uzumlukler ve baglara da boyuk zerer vurmusdur Celalabad irriqasiya kompleksinin suyu ile suvarilan torpaqlarda sitrus meyveleri ve zeytun becerilmesine xususi fikir verilir Heyvandarliqla hem koceri hem de oturaq heyat terzi suren kendliler mesgul olur Movsumi otlaqlar axtarmaq meqsedile koceriler adeten eyni istiqametde hereket ederek yay aylarinda Hindiqus ve diger dagliq rayonlara qalxir qisda ise Hind ve Penc caylarinin dereleri ile asagi ovaliqlara enirler Heyvandarliqla oturaq heyat terzi suren kendliler de mesgul olur Olkede aqrar bolmede umumi mehsulun 30 faizi heyvandarligin payina dusur Bu sahede qaragul derili qoyunculuq xususile ehemiyyetlidir Efqanistan qaragul derisinin muhum ixracatcisidir Olkede xarici valyuta gelirinin artib azalmasi qaragul qoyunculugunun veziyyetinden cox asilidir Qoyunculugun bu novu ekstensiv istiqametdedir Qaragul derili qoyunculuq olkenin simal ve simal qerbinde Feryab Belx vilayetlerinde daha yaxsi inkisaf etmisdir En mehsuldar illerde olkede 1 3 1 4 mln eded qaragul derisi istehsal olunur Dunya bazarinda onun alicilari coxdur Qaragul derisi dovletin esas xarici gelir menbeyi oldugundan en yaxsi otlaqlar bu sahe ucun ayrilir Senayenin aparici saheleriEfqanistanda senaye muessiseleri ilk novbede kend teserrufati xammalina esaslanir Muharibe neticesinde ekseriyyeti dagidilmis fabrik zavod muessiselerinin tikintisine oten esrsn 50 60 ci illerinde baslanilmisdir Bu sahede Efqanistana xarici olkeler o cumleden sabiq Sovet Ittifaqi da komek etmisdir Terkibinde azerbaycanlilar olan sovet mutexessisleri Efqanistanda 100 den artiq muxtelif obyekt tikilib istifadeye vermisler Bu mutexessislerin olkede apardiqlari geoloji kesfiyyat isleri neticesinde neft tebii qaz mis demir filizi qrafit ve s yataqlari askar edilmisdir tarixen inkisaf etmis senaye sahelerinden biridir 1978 ci il inqilabina qeder Heratda eyirici fabrik Qendaharda yun ve pambiq parca toxuculugu Belxde toxuculuq fabrikleri fealiyyet gosterirdi senayesinin en boyuk muessiseleri dovlete mexsus idi Hazirda bu muessiselerin ekseriyyeti oz fealiyyetini dayandirmisdir Xalcaciligin Efqanistanda tarixi cox qedimdir Bu senet olkenin simal ve simal qerb rayonlarinda daha yaxsi inkisaf etmisdir Xalcaciliqla olkede yasayan turkmenler ve tacikler daha cox mesgul olurlar Neqliyyati ve xarici ticaretiOten esrin ikinci onilliyine qeder karvan yollari olkenin yegane neqliyyat yollari sayilirdi Bunun bir sebebi de olkenin seth qurulusunun murekkebliyinin muasir neqliyyat sebekesinin inkisaf etdirilmesine manecilik toretmesidir Neqliyyat probleminin helli meselelerinde sabiq SSRI nin ve ABS nin rolu boyuk olmusdur Efqanistanda demiryol ve su neqliyyati olmadigindan avtomobil neqliyyati muhum ehemiyyet kesb edir Kabil Herat Kabil Calalabad Kabil Pulu Xumru istiqametinde olan yollar en intensiv yollardir Avtomobil yollari Efqanistani cay limanlari hemcinin Turkmenistan Iran Pakistanla elaqelendirir Kabil Serxan yolu Hindqus daglarini kesib kecerek olkenin simal ve merkez rayonlarini elaqelendirir Yolun esas hissesi 2700 metr uzunlugunda olan tuneldir Bu tunel 3500 metr yukseklikden Salanq asirimindan kecir 2007 ci ilin avqust ayinin 26 da Efqanistan ve Tacikistan arasinda serhed cayi olan Penc uzerinde uzunlugu 700 metr olan korpunun acilisi olmusdur Korpunun tikintisi ABS terefinden maliyyelesdirilmis ve 37 mln dollara basa gelmisdir Bu korpu her iki olke arasinda iqtisadi elaqeleri genislendirmekle yanasi Merkezi ve Cenubi Asiya arasinda Ipek yolunun berpasina xidmet edecekdir Xarici ticaretEfqanistanin ixracatinda enenevi mehsullar tebii qaz qurudulmus meyve pambiq parca qaragul derisi ve s idxalatinda ise yanacaq masin ve avadanliq neqliyyat vasiteleri erzaq cox islenen istehlak mallari silah gizli yolla ustunluk teskil edir Ticaret elaqelerinin miqyasi o qeder de genis deyildir Olkenin pul vahidi efqanidir Istinadlar Vsemirnyj bank Dannye po strane Afganistan 2019 07 24 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 30 Central Intelligence Agency The World Factbook 2017 09 20 at the Wayback Machine ing Afghanistan s Energy Future and its Potential Implications 2010 06 25 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 30 Pajhwok Afghan News PAN November 14 2007 2015 09 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 23 ingilis 2010 06 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 30 MenbeCentral bank claims hike in cash reserves Pajhwok Afghan News PAN 2010 06 09 Afghanistan receives 3 3b remittances from expats Pajhwok Afghan News PAN October 19 2007 Retrieved 2012 11 23 Drought in Afghanistan Killing Off Cattle Sheep Los Angeles Times Retrieved 2013 08 14 Afghanistan World Factbook C I A Retrieved 2013 08 14 World Factbook Unemployment 2008 estimate Retrieved 2013 8 14 World Bank Data Afghanistan Retrieved 2013 8 14 Asian Affairs Journal Making Money in Afghanistan The First Western Entrepreneurs 1880 1919 Vol 3 2012