Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sokratik ironiya — dialoq aparma metodu. Söhbətin əvvəlində həmsöhbətin xəyali cəhaləti və razılığı qəbul edilir. Sonrakı dəqiqləşdirici suallar əqidələrin saxtalığını və rəqibin nadanlığını göstərir. Əvvəlcə Qədim Yunanıstanda "εἰρωνεία" termini "özünü aşağılama" mənasını verirdi. Sokratın bu dialoq üsulundan istifadə etməsi dövrün özəllikləri ilə bağlı idi. İroniyadan istifadə filosofa nəinki sofistlərə qarşı durmağa, həm də onların arqumentlərini təkzib etməyə imkan verirdi. Sørn Kyerkeqora görə, "ironiya dünyada Sokratla birlikdə meydana gəlmişdir". Sokratik istehza fəlsəfi diskussiya üsulu kimi son antik dövrdə öz əhəmiyyətini itirmişdir.
Sokrat metodunda ironiyanın rolu
Əvvəlcə Qədim Yunanıstanda "εἰρωνεία" sözü "özünü aşağılama", "özünü alçaltma", "iddia" mənasını verirdi. Termin öyünmənin antonimi idi. “İroniklər” vergilərin miqdarını azaltmaq üçün öz sərvətlərinin ölçüsünü azaltmağa çalışan vətəndaşlar idi .
Sokrat üçün “ironiya” ilkin olaraq söhbətin iştirakçılarından biri ilə razılaşdığı, sonra isə bir sıra dialektik üsullarla rəqibinin fikrinin yanlışlığını göstərdiyi dialoq texnikası idi. Nəticədə o, özünü komik və bir qədər də alçaldılmış vəziyyətdə tapdı. İroniya mayevtika və induksiya ilə birlikdə dialektik Sokrat metodunun üç ayrılmaz komponentindən birinə çevrildi. Sokratın ironiyası təkcə diskussiya aparmaq üsulu deyil, həm də həmsöhbəti qıcıqlandıra bilən rəqibin özünəinamını ələ salmaq idi. Sokratik istehzanın fəlsəfi mənası doqmaların istisna edilməsindən, Sokrat hikmətinin əsas tezisinin dərk edilməsindən ibarət idi: Mən onu bilirəm ki, heç nə bilmirəm”. Bu ironiya insanı özünü tanımağa sövq edir və onun özünü təkmilləşdirməsinə töhfə verir. Bu, Sokrat fəlsəfəsinin inkişafı üçün əsas olan təkəbbürü aradan qaldırmaq üçün bir yol kimi ironiya idi. O, ilkin mülahizələrin aradan qaldırılmasına və şübhələrin yaranmasına, bununla da həqiqətin fəlsəfi axtarışına və sonrakı maariflənməyə zəmin yaratdı.
Sokratik ironiyanın yaranması dövrün tələbləri ilə bağlı idi. Sokrat gənc müasirləri Platon və Ksenofontun əsərlərinə görə, sofizmə yaxşı bələd olan insanlar arasında filosofluq edirdi. Onlar üçün əsas məsələ həqiqəti bilmək yox, konkret mübahisədə qələbə idi. Belə həmsöhbətlərlə mübahisə etmək çox çətin idi. Onun fikrinin yanlış olduğunu birbaşa qeyd etmək olmaz, çünki o, sofistlərin təsvir etdiyi çoxsaylı taktikalardan birini istifadə etməkdən yayınacaq. Sokratın ironiyası sofistlərə qarşı təsirli bir üsul idi. Eyni zamanda, sofizm paradoksal olmasına baxmayaraq, yumordan məhrum idi. İnanılmazlığın sübutu tam ciddiliklə təqdim edildi. Sokratın ironiyasında gizlənən yumor bu fəlsəfi cərəyanla kəskin ziddiyyət təşkil edirdi.
Ksenofont “Xatirələr”ində Sokratın həmsöhbəti, filosof Hippinin qəzəbinə istinad edir ki, bu da Sokratik ironiya metodunun effektivliyini göstərir. Sokrat Hippidən soruşdu: “Sizin kəşfiniz insanlar üçün böyük xoşbəxtlikdir: ...Mən əlbəttə, belə böyük xoşbəxtliyin kəşfi haqqında hekayənizi eşidənə qədər səndən ayrılmayacağam”. Cavab olaraq, Hippi komik mövqeyə düşməmək üçün cavab verməkdən yayınır: “Bunu eşitməyəcəksiniz, ...başqalarını ələ salmağınız kifayətdir - hamıya suallar verirsiniz və onları təkzib edirsiniz, ancaq özünüz 'heç kimə hesab vermək istəmirsən və heç bir şey haqqında öz fikrini bildirmək istəmirsən» .
Sokratik istehza həmsöhbəti incitsə də, ona verilən suallara cavab tapmaq üçün birgə axtarışı davam etdirmək imkanı yaradır .
Təsiri
Siseron Sokratik ironiyanı belə səciyyələndirmişdir: “Sizin düşündüyünüzdən fərqli bir şey deyildikdə xüsusi incə bəhanə də var; ... tam ciddiyyətlə bütün nitqinizlə axmaqlıq edəndə, bir şeyi düşünüb başqa bir şey söyləyirsiniz. ... bu istehza və ya iddiada ən incə və ən zərif Sokrat idi” .
Kiniklər arasında sokratik istehza qalmaqal və şok effektinə çevrildi. Onların təliminin bir xüsusiyyəti davranış normalarının rədd edilməsi idi. Əgər Sokrat yalançı və hərtərəfli mehribanlıqla məsxərəyə qoyulursa, onun kinli ardıcılları kobud davranır, şoka düşür və təhqir edirdilər. Kütlənin görünüşünə və rəyinə məhəl qoymamaq kinik məktəbinin nümayəndələrinin "vizit kartı" oldu. Cəmiyyətə etinasızlığın klassik nümunəsi Diogenin gündüz fənərlə küçələrdə gəzməsi idi. “Nə edir?” sualına filosof “Mən adam axtarıram" deyə cavab verir.
Ədəbiyyat
- Ксенофонт. Сократические сочинения. Киропедия / Переводы и статьи С. И. Соболевского, В. Г. Боруховича, Э. Д. Фролова. — М.: Ладомир, 2003. — 5100 экз. — ISBN 5-86218-197-0.
- Марк Туллий Цицерон. Об ораторе. Книга II // Три трактата об ораторском искусстве / Под редакцией М. Л. Гаспарова. — М.: Наука, 1972.
- Безгодов Д. Н. Ирония в сократическом методе: механизм и относительная ценность // Общество: философия, история, культура. — 2015. — № 6. — С. 57—61. — ISSN 2223-6449.
- Гаджикурбанова П. А. От Киносарга к Портику // Этическая мысль / Институт философии РАН. — 2006. — Вып. 7. — С. 110—126.
- Кессиди Ф. Х. Сократ. — второе. — М.: Мысль, 1988. — ISBN 5-244-00026-8.
- Королёва Л. Д. Диалектический метод Сократа // Юбилейн. сб. тр. учен. РГАФК, посвящ. 80-летию акад.. — М., 1998. — Т. 5. — С. 74—77.
- Нерсесянц, В. С. Сократ. — М.: Наука, 1977. — 152 с. — (Научные биографии и мемуары учёных).
- Несмеянов Е. Е. Возможные смыслы сократической иронии в трактовке А. Ф. Лосева // Гуманитарные и социальные науки. — 2012. — № 4. — С. 105—109.
- Суриков, И. Е. Сократ. — М.: Молодая гвардия, 2011. — 384 с. — (Жизнь замечательных людей). — 5000 экз. — ISBN 978-5-235-03455-6.
- Vlastos G. Socratic irony (англ.) // The Classical Quarterly. — Cambridge University Press, 1987. — Vol. 37, no. 1. — P. 79—96.
- Wolfsdorf David. The Irony of Socrates (англ.) // The Journal of Aesthetics and Art Criticism. — Wiley, 2007. — Vol. 65, no. 2. — P. 175—187.
İstinadlar
- "Socratic irony". collinsdictionary.com (ingilis). [en]. 2019-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-04-19.
- Wolfsdorf, 2007
- Суриков, 2011
- Несмеянов, 2012
- Безгодов, 2015
- Кессиди, 1988
- Королёва, 1998
- Ксенофонт, 2003
- Vlastos, 1987
- Нерсесянц, 1977
- Цицерон, 1972
- Гаджикурбанова, 2006
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sokratik ironiya dialoq aparma metodu Sohbetin evvelinde hemsohbetin xeyali cehaleti ve raziligi qebul edilir Sonraki deqiqlesdirici suallar eqidelerin saxtaligini ve reqibin nadanligini gosterir Evvelce Qedim Yunanistanda eἰrwneia termini ozunu asagilama menasini verirdi Sokratin bu dialoq usulundan istifade etmesi dovrun ozellikleri ile bagli idi Ironiyadan istifade filosofa neinki sofistlere qarsi durmaga hem de onlarin arqumentlerini tekzib etmeye imkan verirdi Sorn Kyerkeqora gore ironiya dunyada Sokratla birlikde meydana gelmisdir Sokratik istehza felsefi diskussiya usulu kimi son antik dovrde oz ehemiyyetini itirmisdir Lisipp terefinden hazirlanmis Sokratin bustunun Roma sureti LuvrSokrat metodunda ironiyanin rolu Evvelce Qedim Yunanistanda eἰrwneia sozu ozunu asagilama ozunu alcaltma iddia menasini verirdi Termin oyunmenin antonimi idi Ironikler vergilerin miqdarini azaltmaq ucun oz servetlerinin olcusunu azaltmaga calisan vetendaslar idi Sokrat ucun ironiya ilkin olaraq sohbetin istirakcilarindan biri ile razilasdigi sonra ise bir sira dialektik usullarla reqibinin fikrinin yanlisligini gosterdiyi dialoq texnikasi idi Neticede o ozunu komik ve bir qeder de alcaldilmis veziyyetde tapdi Ironiya mayevtika ve induksiya ile birlikde dialektik Sokrat metodunun uc ayrilmaz komponentinden birine cevrildi Sokratin ironiyasi tekce diskussiya aparmaq usulu deyil hem de hemsohbeti qiciqlandira bilen reqibin ozuneinamini ele salmaq idi Sokratik istehzanin felsefi menasi doqmalarin istisna edilmesinden Sokrat hikmetinin esas tezisinin derk edilmesinden ibaret idi Men onu bilirem ki hec ne bilmirem Bu ironiya insani ozunu tanimaga sovq edir ve onun ozunu tekmillesdirmesine tohfe verir Bu Sokrat felsefesinin inkisafi ucun esas olan tekebburu aradan qaldirmaq ucun bir yol kimi ironiya idi O ilkin mulahizelerin aradan qaldirilmasina ve subhelerin yaranmasina bununla da heqiqetin felsefi axtarisina ve sonraki maariflenmeye zemin yaratdi Sokratik ironiyanin yaranmasi dovrun telebleri ile bagli idi Sokrat genc muasirleri Platon ve Ksenofontun eserlerine gore sofizme yaxsi beled olan insanlar arasinda filosofluq edirdi Onlar ucun esas mesele heqiqeti bilmek yox konkret mubahisede qelebe idi Bele hemsohbetlerle mubahise etmek cox cetin idi Onun fikrinin yanlis oldugunu birbasa qeyd etmek olmaz cunki o sofistlerin tesvir etdiyi coxsayli taktikalardan birini istifade etmekden yayinacaq Sokratin ironiyasi sofistlere qarsi tesirli bir usul idi Eyni zamanda sofizm paradoksal olmasina baxmayaraq yumordan mehrum idi Inanilmazligin subutu tam ciddilikle teqdim edildi Sokratin ironiyasinda gizlenen yumor bu felsefi cereyanla keskin ziddiyyet teskil edirdi Ksenofont Xatireler inde Sokratin hemsohbeti filosof Hippinin qezebine istinad edir ki bu da Sokratik ironiya metodunun effektivliyini gosterir Sokrat Hippiden sorusdu Sizin kesfiniz insanlar ucun boyuk xosbextlikdir Men elbette bele boyuk xosbextliyin kesfi haqqinda hekayenizi esidene qeder senden ayrilmayacagam Cavab olaraq Hippi komik movqeye dusmemek ucun cavab vermekden yayinir Bunu esitmeyeceksiniz basqalarini ele salmaginiz kifayetdir hamiya suallar verirsiniz ve onlari tekzib edirsiniz ancaq ozunuz hec kime hesab vermek istemirsen ve hec bir sey haqqinda oz fikrini bildirmek istemirsen Sokratik istehza hemsohbeti incitse de ona verilen suallara cavab tapmaq ucun birge axtarisi davam etdirmek imkani yaradir TesiriSiseron Sokratik ironiyani bele seciyyelendirmisdir Sizin dusunduyunuzden ferqli bir sey deyildikde xususi ince behane de var tam ciddiyyetle butun nitqinizle axmaqliq edende bir seyi dusunub basqa bir sey soyleyirsiniz bu istehza ve ya iddiada en ince ve en zerif Sokrat idi Kinikler arasinda sokratik istehza qalmaqal ve sok effektine cevrildi Onlarin teliminin bir xususiyyeti davranis normalarinin redd edilmesi idi Eger Sokrat yalanci ve herterefli mehribanliqla mesxereye qoyulursa onun kinli ardicillari kobud davranir soka dusur ve tehqir edirdiler Kutlenin gorunusune ve reyine mehel qoymamaq kinik mektebinin numayendelerinin vizit karti oldu Cemiyyete etinasizligin klassik numunesi Diogenin gunduz fenerle kucelerde gezmesi idi Ne edir sualina filosof Men adam axtariram deye cavab verir EdebiyyatKsenofont Sokraticheskie sochineniya Kiropediya Perevody i stati S I Sobolevskogo V G Boruhovicha E D Frolova M Ladomir 2003 5100 ekz ISBN 5 86218 197 0 Mark Tullij Ciceron Ob oratore Kniga II Tri traktata ob oratorskom iskusstve Pod redakciej M L Gasparova M Nauka 1972 Bezgodov D N Ironiya v sokraticheskom metode mehanizm i otnositelnaya cennost Obshestvo filosofiya istoriya kultura 2015 6 S 57 61 ISSN 2223 6449 Gadzhikurbanova P A Ot Kinosarga k Portiku Eticheskaya mysl Institut filosofii RAN 2006 Vyp 7 S 110 126 Kessidi F H Sokrat vtoroe M Mysl 1988 ISBN 5 244 00026 8 Korolyova L D Dialekticheskij metod Sokrata Yubilejn sb tr uchen RGAFK posvyash 80 letiyu akad M 1998 T 5 S 74 77 Nersesyanc V S Sokrat M Nauka 1977 152 s Nauchnye biografii i memuary uchyonyh Nesmeyanov E E Vozmozhnye smysly sokraticheskoj ironii v traktovke A F Loseva Gumanitarnye i socialnye nauki 2012 4 S 105 109 Surikov I E Sokrat M Molodaya gvardiya 2011 384 s Zhizn zamechatelnyh lyudej 5000 ekz ISBN 978 5 235 03455 6 Vlastos G Socratic irony angl The Classical Quarterly Cambridge University Press 1987 Vol 37 no 1 P 79 96 Wolfsdorf David The Irony of Socrates angl The Journal of Aesthetics and Art Criticism Wiley 2007 Vol 65 no 2 P 175 187 Istinadlar Socratic irony collinsdictionary com ingilis en 2019 05 13 tarixinde Istifade tarixi 2021 04 19 Wolfsdorf 2007 Surikov 2011 Nesmeyanov 2012 Bezgodov 2015 Kessidi 1988 Korolyova 1998 Ksenofont 2003 Vlastos 1987 Nersesyanc 1977 Ciceron 1972 Gadzhikurbanova 2006