Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Malta tarixi Maltanın yerləşdiyi adanın tarixini əhatə edir.
Eradan əvvəl
Malta adasında ilk insanların yaşadığı dövr Neolit dövrü hesab edilir. Neolit dövrünə aid qalıqlar adanın cənub ərazilərinə yerləşən Birzebbuga əyalətinin yaxınlığındakı, Ghar Dalam mağarasında aşkar edilmişdir. Aparılmış qazıntılar zamanı maral, begemot və fil kimi heyvanların sümükləri aşkarlanmışdır. Malta tarixən Avropa və Afrika qitələrində yaşayan xalqlarla əlaqələr qurmuşlar. Malta adasında yaşamış yerli xalq, digər xalqlarla ilk vaxtlar az hallarda münasibət yaradırdılar. Bununla da maltalılar öz dillərini və mədəniyyətlərini əsrlərdir heç bir təsirə məruz qalmadan qoruya bilmişdilər.
Aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı Gozo şəhəri yaxınlığında tapılmış abidələrin dünyada ən qədim abidələrdən olduğu məlum olmuşdur. Malta tarixinin ən önəmli məsələlərindən biri də yeraltı yolların və məbədlərin tikilməsi idi. Paolo yaxınlığında yerləşən Hypogeum məbədinin tikilmə üsulu, tarixə bu gündə məlum deyil. Ağırlığı bir neçə ton olan daşların yerin altına hansı üsulla aparıldığı məlum deyildir.
Hypogeum məbədində otaqlar daşdan yonulmuşdur. Məbəddən otaqlara gedən yol isə labirint şəklindədir. Alimlərin aparıdığı araşdırmalardan sonra məlum olmuşdur ki, Hypogeum , Mnajdra, Hagar, Qim və Tarxilen kimi məbədlərin tikintisini ən son texnoloqiyanın yardımı olmadan inşa etmək çox çətin və ya mümkünsüzdür. Həmin dövrlərdə Malta adasında yaşayan az sayda əhalini tərəfindən də bu məbədlərin inşa edilməsidə iştirakı ehtimal edilmir. Alimlər fikirlərində bildirirlər ki, Qədim Misirdə piramidaların inşa edilməsində minlərlə qul iştirak etmişdir. Ancaq Malta ərazisində kütləvi formada bina tikintisi izinə rastlanılmamışdır. Bir digər ehtimal isə məbədlərin başqa bir Sivilizasiya tərəfindən inşa edilməsidir.
Orta əslərə qədər olan dövr
Eramızın ilk illərində Malta adası yüksək inkişaf keçmişdir. Eramızdan əvvəl 800 və eramızın 870-ci illərində başlayan bu inkişaf müddəti finikiyalıların adaya gəlməsi ilə tamamlanmışdır. Malta Aralıq dənizi hövzəsində olan dövlətlərlə ticarət sahəsində əməkdaşlıq etməsi, adanı ilk dəfə olaraq digər dövlətlərlə münasibətlərinin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Eramızdan əvvəl V əsrə kimi adaya finikiyalılar rəhbərlik etmişdilər. V əsrdən sonra adının idarəsini karfagenlilərin nəzarətinə keçmişdir. Karfagenlilər adanı eramızdan əvvəl 480 və 250-ci illər ərzində idarə etmişdilər. Eramızdan əvvəl 280-cı ildə Malta Roma imperiyasının tərkibinə daxil edilmişdir.
Eramızın ilk illərində ada tarixində iki önəmli hadisə baş vermişdir. Bunlardan biri 60-cı ildə Müqqədəs Paul gəmisinin ada yaxınlığında batması və digər hadisə isə ada əhalisinin xristianlıqı qəbul etməsi olmuşdur. Eramızın IV əsrin ortalarında Malta Bizans imperiyasının tərkibinə qatılır. Malta 375 il Bizans imperiyası tərəfindən idarə edilmişdir. Bizans idarəciliyinə yalnız 870-ci ildə adaya Şimali Afrikadan gəlmiş bərbərlər tərəfindən son qoyulmuşdur.
Orta əsrlər
836-cı ildə Malta adasına Şimali Afrikadan Ərəblər axın etməyə başladılar. Ərəblərin adanı tam ələ keçirmək planları ilk illər Bizanslıların ciddi cəhtləri səbəbindən baş tutmamışdır. 870-ci ildə Ərəblər Siciliya adası yaxınlığında yerləşən donamaları hesabına adanı tam ələ keçirmişdilər.
Malta 200 il ərzində Ərəblər tərəfindən idarə edilmişdir. Bu illər ərzində ada da Kənd təsərrüfatı yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Ərəblər ada da suni suvarma sistemi yaratmışdılar. Ərəblər Malta dilinin formalaşmasında da böyük rol oynamışdılar.
Malta dilində çoxlu sayda ərəbcədən keçmiş birləşmə və ya sözlər vardır. Ərəblərin Maltaya təsirləri adada olan bəzi kənd adlarından daha aydın görünür. Midina, Mqabba, Ghajnsiele, Rabat, Xaghra və Zeytun kimi kənd adlarını nümunə kimi göstərmək olar. Ərəblərin ada da hakimiyyəti 1090-cı ildə Normandların adanı istila etməsi ilə sona çatmışdır. Buna baxmayaraq Maltada Ərəblərin təsirləri XIII əsrə qədər davam etmişdir.
Bu təsir özünü mədəniyyət və dildə daha aydın göstərirdi. Normandların hakimiyyəti uzun müddət davam etməmişdir. XIV əsrdən etibarən 100 il ərzində ada Almanlar və İspanlar tərəfindən idarə edilmişdir. 1530-cu ildə Maltanı Malta cəngavərləri tərəfindən idarə edilməyə başlanılmışdır.
Maltada cəngavərlərin hakimiyyətə gəlməsi
1530-cu ildə Maltada yeni idarəcilik forması yaranır. Bu ildən etibarən ölkəni hər hansısa kral və ya siyasi vəzifə sahibləri deyil, cəngavərlər idarə etməyə başlamışdılar. Cəngavər idarə sistemi Malta tarixində mühüm yer tutmuşdur. Sərt daxili qayda qanunları ilə fərqlənən cəngavərlərin əsas məqsədi düşmənlərə qarşı müdafiə olunmaq, xristianlıq dinini daha geniş ərazilərə yaymaq və kimsəsizlərə yardım etmək idi. Malta cəngavərləri yalnız sonuncu hədəflərini açıq şəkildə, yəni xalqımn qarşısında icra edirdilər. Qalan məsələlər isə gizli saxlanılmaq şərti ilə icra edilirdi.
Malta cəngavərləri adlı hərbi və dini orden XI əsrin ortalarında yaranmışdır, orden bu gün də istər Maltada istərsə də digər Avropa ölkələrində fəaliyyət göstərir. Orden illər keçdikcə ilkin hədəflərindən uzaqlaşmışdır. Əgəv ilk vaxtlar xristianlıq dinindən olmayanlara hörmət göstərilməsi tələb edilirdisə, sonralar digər dindən olanların, xüsusə ilədə müsəlmanların qətlə yetirilməsinin qarşısını orden nəinki almırdı, hətta özü rəhbərlik edirdi.
Malta cəngavərləri özlərini xristianlıq dinin əsgərləri hesab edir və xristianlıq qarşısında dayanmış istənilən obyekti məhv etməyə hazır hesab edirdilər. Cəngavərlər tərəfindən həyata keçirlən kütləvi talanlar zamanı, xeyli miqdarda qızıl və müxtəlif növ məmulatlar əldə edilmişdir. Qısa zaman ərzində Malta cəngavərləri ordenə məxsus hərbi donama yaratmışdılar. 1291-ci ildən etibarən müsəlmanlarla Malta cəngavərləri arasında şiddətli müharibələr başlandı. Rodos adası uğrunda gedən döyüşlərdə cəngavərlər müsəlmanlara qalib gəlmişdilər.
1522-ci ildə isə Sultan Süleyman Qanuni rəhbərliyində hücuma keçən osmanlılar Rodos adasını Malta cəngavərlərindən azad edə bilmişdilər. Rodos adası Malta cəngavərlərinin mərkəzi hesab edilirdi. Bütün ordenin işləri adadan idarə edilirdi, adanın idarəsi Osmanlı imperiyasının nəzarətinə keçdikdən sonra cəngavərlər özlərinə yeni mərkəz axtarmaqa başlayırlar. Bəzi dövlətlərin ərazilərində yaşamaq və təşkilatlanmaq üçün müaricət etsələr də, bir çox müraciətlər rədd edilir. Dini baxımdan ordenə yaxın olan Müqəddəs Roma imperiyasının kralı V Karl Malta adasını ordenin sərəncamına verir. Malta cəngavərləri adaya gəldikləri ilk günlərdən etibarən ticarət və dövlət sistemini gücləndirməyə başladılar. 6 ay ərzində Maltada yeni xəstəxana, ordenin dini məktəbi və kilsəsi inşa edilərək, istifadəyə verilmişdir.
Osmanlının imperatoru Sultan Süleyman Qanuni Malta adasını öz imperiyasının ərazisinə qatmaq istəyirdi. Bunun ən önəmli səbəbi mühüm ticarət yolları üzərində yerləşən Maltanın Avropaya gedən yolda böyük önəmə sahib strateji məntəqə olması idi. 1565-ci ildə Osmanlı imperiyası hərbi donaması ilə adanı mühasirəyə aldı. 4 ay müddətində ada mühasirə vəziyyətində qalmışdır. Malta cəngavərləri Sultan Süleyman Qanuninin hucum planını öyrənən kimi sürətli şəkildə hazılıqlara başlamışdılar. Mühasirənin sonunda cəngavərlər qalib gəlmişdilər. Malta cəngavərlərinin qalib gəməsində Siciliya adasından göndərilən hərbi dəstələrin rolu böyük olmuşdur.
Malta cəngavərləri dövrünə görə ən güçlü dövlət olan Osmanlı imperiyasına qarşı inamlı müqavimət göstərib sonda məğlub olmadıqlarına görə nüfuzları yüksəlmişdir. Başda Vatikan, Qərbi Avropa və digər dini cəngəvar ordenləri Malta cəngavərləri ilə əlaqələrini daha da genişləndirmişlər. Əldə olunan uğurdan sonra Malta və Gozo adalarından kütləvi şəkildə Malta cəngavərləri tərəfindən tikinti və quruculuq işləri aparıldı. Malta mədəniyyətinin ən sürətli inkişaf etdiyi dövr hesab edilən bu illərdə Malta tarixi üçün önəmli olan bir çox abidələr inşa edilmişdir. Malta cəngavərləri ölkə tarixində dərin izlər qoymuşlardır. Orden bu gün də fəaliyyət göstərir. Muasir zamanda əsasən filantropiya sahələrində çalışan Malta cəngavərlərinin bu gün ölkədə təsir dairəsi böyükdür. Maltanın paytaxtı Valletta Malta cəngavərlərinin böyük ustadı Jean Parisot De La Vallettenin şərəfinə adlandırılmışdır.
Maltada müstəmləkəcilik dövrü
Maltada Fransızların hakimiyyəti qısa olmuşdur. 1798-ci ildə adaya gələn Napoleon Bonapartın şəxsi əsgər bölüyü ilk vaxtlar yerli əhali tərəfindən xoş münasibət görmüşlər. Malta cəngavərləri Fransızların onlar üçün təhlükə olduqlarını anladıqdan sonra Maltada Fransızlara qarşı təbliğat başlamışdır. Fransızların cəngavər idarə sisteminin ləğv etmək kimi fikirlər səsləndirilirdi, xaricilər tərəfindən adada qısa zamanda yeni orta məktəblər açıldı. Həmin məktəblərdə Malta cəngavərlərinə sərf etməyən tədris sistemi şagirdlərə öyrədilirdi. Kilsədə Malta cəngavərlərinin mövqeyini müdafiə edirdi.
Maltada Fransızlara qarşı yaranmış mənfi fikirlərdən, Böyük Britaniya istifadə etmişdir. 1800-cü ilin sentyabr ayında adaya Böyük Britaniyanın hərbi donaması yaxınlaşmışdır. Aparılan mübarizədən sonra fransız əhali Maltada qovulmuşdur. Fransızların adadan qovulmasına ingilislərə yerli malta əhalisidə yaxından kömək etmişdir. XIX əsrin ilk ilində Maltada yeni hakimiyyət Böyük Britaniya hakimiyyəti yarandı. Böyük Britaniya hakimiyyətinin Malta tarixində önəmli yerə sahibdir. Maltada bir çox yeniliklər ingilislərin adaya rəhbərlik etdiyi dövürdə baş vermişdir.
1802-ci ildə əldə edilmiş razılaşmaya əsasən yerli xalq Böyük Britaniyanın tərkibində olmaqla Malta cəngavərləri tərəfindən idarə edilən sistemdə yaşaya bilərdilər. Ancaq yerli əhali Malta cəngavərləri tərəfindən idarə edilən yox Böyük Britaniyanın təyin etdiyi qubernator tərəfindən idarə edilməyi tələb etmişdilər. 1814-cü ildə imzalanmış Paris müqaviləsinə əsasən Malta Britaniya imperiyasının tərkibinə qatılmışdır. Malta hər zaman Britaniya imperiyası üçün Qərbi Avropa yolunda strateji önəmə sahib ölkə olmuşdur. Britaniya imperiyası adada idarəciliyin yarandığı ilk illərdə Valletta şəhərindən mühüm məmulatların daşınması üçün istifadə etmişdir. 21 sentyabr 1964-cü ildə Malta müstəqil dövlət olduğunu elan etdi. Böyük Britaniya silahlı qüvvələri isə 31 mart 1979-cu ildə adanı beynəlxalq hüquqa əsasən tərk etdilər.
Yeni tarix
Maltada 1964-cü ildə müstəqil olduqadan sonra milliyətçilər hakimiyyətə gəlmişdilər. 1964-cü ilin sonlarına yaxın ingilislərlə əldə edilmiş razılaşmaya əsasən Böyük Britaniya ordusu adanı 5 il ərzində tərk etməli idi. 1965-ci ildə Malta Avropa Şurası daxil olmuşdur. 1971-cü ildə keçirilən seçkilər zamanı işçi partiyasi hakimiyyətə gəlmişdir. Partiya rəhbəri olan Dominic Mintoff Böyük Britaniyanın adada ağalığına şiddətlə qarşı çıxır və ən qısa zamanda adanın ingilislərdən təmizlənməli olduğunu bildirirdi. 1971-cü ildə etibarən Maltanın xarici siyasətində köklü dəyişikliklər baş verdi. Amerika Birləşmiş Ştatlarının gəmilərinin adada sahillərində dayanması qadağan edilmişdir. Liviya ilə kəskin olan münasibətlər yaxşılaşdırılmışdır. Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı və Çin ilə münasibətlərin yaxşılaşması NATO tərəfindən ediləcək yardımların kəsilməsinə səbəb olmuşdur.
Daxili siyasət sahəsində bir sıra islahatlar keçirilmişdir. 18 yaşına çatmış Maltalılara səsvermə hüququ verilmişdir. 1974-cü ildə Böyük Britaniya öz qubernatorunu Maltadan geri çağırmış və ölkədə keçirilən prezident seçkilərində Entoni Yozef Mamo prezident seçilmişdir. 1976-cı ildə Entoni Buttigie prezident seçilmişdir. Entoni Buttigienin prezident olduğu dövrdə baş nazir olan Dominic Mintoff Ərəb ölkələri ilə yaxın siyasi əlaqələr qurmuşdur. Dominic Mintoff həmdə Ərəb ölkələri və Avropa ölkələri arasında olan münasibətlərin bərpa edilməsi yolunda mühüm işlər görmüşdür. Malta Liviya və İtaliya, Əlcəzair və Fransa arasında olan danışıqlarda bitərəf dövlət kimi iştirak etmişdir. 1979-cu ildə Böyük Britaniyanın adadakı hərbi bazaları boşaldılmışdır. 1980-cı ildə Liviyalı diplomatların ölkədən qovulması, siyasi qalmaqal yaratmışdır. 1981-cı ildə İtaliya hər hansısa bir dövlətin Maltaya hucum edəcəyi təqdirdə onu silah gücünə olsa belə qoruyacağını bəyan etmişdir. Hər iki dövlət arasında təhlükəsizlik sahəsində müqavilələr imzalanmışdır.
1981-ci ildə keçirilən seçkilərdə Əmək Partiyası milliyətçilərdən daha az səs toplamasına baxmayaraq, qalib Əmək Partiyası elan edilmişdir. 1987-ci ildə keçirilən seçkilərdə milliyətçilərin qalib gəlməsi ilə Əmək Partiyasının 14 illik hakimiyyətinə son qoyulmuşdur. Malta 1 may 2004-cü il tarixində Avropa Birliyinin tam hüquqlu üzvü olmuşdur. Malta 2008-ci ilin yanvar ayından etibarən Avro zonaya daxil olmuşdur.
Mənbə
- Maltanın tarixi ilə əlaqəli saytlar. (İngiliscə) 2008-09-17 at the Wayback Machine
- Əsrlər ərzində Malta (İngiliscə)
- Malta tarixində olmuş mühüm hadisələr (İngiliscə)
- Malta tarixi (İngiliscə) 2008-09-20 at the Wayback Machine
- Qalalar və orden tərəfindən yaradılan memarlıq nümunələri (İngiliscə)
- Malta neolit dövründə (İngiliscə) 2005-02-06 at the Wayback Machine
- Malta tarixi və arxeoloji durumu. (İngiliscə) 2017-06-24 at the Wayback Machine
- Malta tarixinə qısa bir nəzər (İngiliscə) 2008-09-08 at the Wayback Machine
- Stephenson, Charles. The Fortifications of Malta 1530-1945.Böyük Britaniya , Osprey Publishing Ltd., 2004.
- Attard, Joseph. Britain and Malta. Malta, PEG Ltd.1988.
- Luke, Sir Harry. Malta - An Account and an Appreciation. Böyük Britaniya, Harrap, 1949.
- Elliot, Peter. The Cross and the Ensign. Böyük Britaniya, Patrick Stephens. 1980.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Malta tarixi Maltanin yerlesdiyi adanin tarixini ehate edir Eradan evvelNeolit dovrue aid olan Mnajdira mebedi Malta adasinda ilk insanlarin yasadigi dovr Neolit dovru hesab edilir Neolit dovrune aid qaliqlar adanin cenub erazilerine yerlesen Birzebbuga eyaletinin yaxinligindaki Ghar Dalam magarasinda askar edilmisdir Aparilmis qazintilar zamani maral begemot ve fil kimi heyvanlarin sumukleri askarlanmisdir Malta tarixen Avropa ve Afrika qitelerinde yasayan xalqlarla elaqeler qurmuslar Malta adasinda yasamis yerli xalq diger xalqlarla ilk vaxtlar az hallarda munasibet yaradirdilar Bununla da maltalilar oz dillerini ve medeniyyetlerini esrlerdir hec bir tesire meruz qalmadan qoruya bilmisdiler Aparilmis arxeoloji qazintilar zamani Gozo seheri yaxinliginda tapilmis abidelerin dunyada en qedim abidelerden oldugu melum olmusdur Malta tarixinin en onemli meselelerinden biri de yeralti yollarin ve mebedlerin tikilmesi idi Paolo yaxinliginda yerlesen Hypogeum mebedinin tikilme usulu tarixe bu gunde melum deyil Agirligi bir nece ton olan daslarin yerin altina hansi usulla aparildigi melum deyildir Hypogeum mebedinde otaqlar dasdan yonulmusdur Mebedden otaqlara geden yol ise labirint seklindedir Alimlerin aparidigi arasdirmalardan sonra melum olmusdur ki Hypogeum Mnajdra Hagar Qim ve Tarxilen kimi mebedlerin tikintisini en son texnoloqiyanin yardimi olmadan insa etmek cox cetin ve ya mumkunsuzdur Hemin dovrlerde Malta adasinda yasayan az sayda ehalini terefinden de bu mebedlerin insa edilmeside istiraki ehtimal edilmir Alimler fikirlerinde bildirirler ki Qedim Misirde piramidalarin insa edilmesinde minlerle qul istirak etmisdir Ancaq Malta erazisinde kutlevi formada bina tikintisi izine rastlanilmamisdir Bir diger ehtimal ise mebedlerin basqa bir Sivilizasiya terefinden insa edilmesidir Orta eslere qeder olan dovrEramizin ilk illerinde Malta adasi yuksek inkisaf kecmisdir Eramizdan evvel 800 ve eramizin 870 ci illerinde baslayan bu inkisaf muddeti finikiyalilarin adaya gelmesi ile tamamlanmisdir Malta Araliq denizi hovzesinde olan dovletlerle ticaret sahesinde emekdasliq etmesi adani ilk defe olaraq diger dovletlerle munasibetlerinin formalasmasina sebeb olmusdur Eramizdan evvel V esre kimi adaya finikiyalilar rehberlik etmisdiler V esrden sonra adinin idaresini karfagenlilerin nezaretine kecmisdir Karfagenliler adani eramizdan evvel 480 ve 250 ci iller erzinde idare etmisdiler Eramizdan evvel 280 ci ilde Malta Roma imperiyasinin terkibine daxil edilmisdir Eramizin ilk illerinde ada tarixinde iki onemli hadise bas vermisdir Bunlardan biri 60 ci ilde Muqqedes Paul gemisinin ada yaxinliginda batmasi ve diger hadise ise ada ehalisinin xristianliqi qebul etmesi olmusdur Eramizin IV esrin ortalarinda Malta Bizans imperiyasinin terkibine qatilir Malta 375 il Bizans imperiyasi terefinden idare edilmisdir Bizans idareciliyine yalniz 870 ci ilde adaya Simali Afrikadan gelmis berberler terefinden son qoyulmusdur Orta esrler1061 ci ilde Maltani Ereblerden geri almis Siciliya krali I Roger 836 ci ilde Malta adasina Simali Afrikadan Erebler axin etmeye basladilar Ereblerin adani tam ele kecirmek planlari ilk iller Bizanslilarin ciddi cehtleri sebebinden bas tutmamisdir 870 ci ilde Erebler Siciliya adasi yaxinliginda yerlesen donamalari hesabina adani tam ele kecirmisdiler Malta 200 il erzinde Erebler terefinden idare edilmisdir Bu iller erzinde ada da Kend teserrufati yuksek seviyyede inkisaf etmisdir Erebler ada da suni suvarma sistemi yaratmisdilar Erebler Malta dilinin formalasmasinda da boyuk rol oynamisdilar Malta dilinde coxlu sayda erebceden kecmis birlesme ve ya sozler vardir Ereblerin Maltaya tesirleri adada olan bezi kend adlarindan daha aydin gorunur Midina Mqabba Ghajnsiele Rabat Xaghra ve Zeytun kimi kend adlarini numune kimi gostermek olar Ereblerin ada da hakimiyyeti 1090 ci ilde Normandlarin adani istila etmesi ile sona catmisdir Buna baxmayaraq Maltada Ereblerin tesirleri XIII esre qeder davam etmisdir Bu tesir ozunu medeniyyet ve dilde daha aydin gosterirdi Normandlarin hakimiyyeti uzun muddet davam etmemisdir XIV esrden etibaren 100 il erzinde ada Almanlar ve Ispanlar terefinden idare edilmisdir 1530 cu ilde Maltani Malta cengaverleri terefinden idare edilmeye baslanilmisdir Maltada cengaverlerin hakimiyyete gelmesi1530 cu ilde Maltada yeni idarecilik formasi yaranir Bu ilden etibaren olkeni her hansisa kral ve ya siyasi vezife sahibleri deyil cengaverler idare etmeye baslamisdilar Cengaver idare sistemi Malta tarixinde muhum yer tutmusdur Sert daxili qayda qanunlari ile ferqlenen cengaverlerin esas meqsedi dusmenlere qarsi mudafie olunmaq xristianliq dinini daha genis erazilere yaymaq ve kimsesizlere yardim etmek idi Malta cengaverleri yalniz sonuncu hedeflerini aciq sekilde yeni xalqimn qarsisinda icra edirdiler Qalan meseleler ise gizli saxlanilmaq serti ile icra edilirdi Osmanlilar terefinden muhasireye qalinmis Malta adasi Malta cengaverleri adli herbi ve dini orden XI esrin ortalarinda yaranmisdir orden bu gun de ister Maltada isterse de diger Avropa olkelerinde fealiyyet gosterir Orden iller kecdikce ilkin hedeflerinden uzaqlasmisdir Egev ilk vaxtlar xristianliq dininden olmayanlara hormet gosterilmesi teleb edilirdise sonralar diger dinden olanlarin xususe ilede muselmanlarin qetle yetirilmesinin qarsisini orden neinki almirdi hetta ozu rehberlik edirdi Malta cengaverleri XIV esrde orden daxili merasimlerden biri Malta cengaverleri ozlerini xristianliq dinin esgerleri hesab edir ve xristianliq qarsisinda dayanmis istenilen obyekti mehv etmeye hazir hesab edirdiler Cengaverler terefinden heyata kecirlen kutlevi talanlar zamani xeyli miqdarda qizil ve muxtelif nov memulatlar elde edilmisdir Qisa zaman erzinde Malta cengaverleri ordene mexsus herbi donama yaratmisdilar 1291 ci ilden etibaren muselmanlarla Malta cengaverleri arasinda siddetli muharibeler baslandi Rodos adasi ugrunda geden doyuslerde cengaverler muselmanlara qalib gelmisdiler 1522 ci ilde ise Sultan Suleyman Qanuni rehberliyinde hucuma kecen osmanlilar Rodos adasini Malta cengaverlerinden azad ede bilmisdiler Rodos adasi Malta cengaverlerinin merkezi hesab edilirdi Butun ordenin isleri adadan idare edilirdi adanin idaresi Osmanli imperiyasinin nezaretine kecdikden sonra cengaverler ozlerine yeni merkez axtarmaqa baslayirlar Bezi dovletlerin erazilerinde yasamaq ve teskilatlanmaq ucun muaricet etseler de bir cox muracietler redd edilir Dini baximdan ordene yaxin olan Muqeddes Roma imperiyasinin krali V Karl Malta adasini ordenin serencamina verir Malta cengaverleri adaya geldikleri ilk gunlerden etibaren ticaret ve dovlet sistemini guclendirmeye basladilar 6 ay erzinde Maltada yeni xestexana ordenin dini mektebi ve kilsesi insa edilerek istifadeye verilmisdir Osmanlinin imperatoru Sultan Suleyman Qanuni Malta adasini oz imperiyasinin erazisine qatmaq isteyirdi Bunun en onemli sebebi muhum ticaret yollari uzerinde yerlesen Maltanin Avropaya geden yolda boyuk oneme sahib strateji menteqe olmasi idi 1565 ci ilde Osmanli imperiyasi herbi donamasi ile adani muhasireye aldi 4 ay muddetinde ada muhasire veziyyetinde qalmisdir Malta cengaverleri Sultan Suleyman Qanuninin hucum planini oyrenen kimi suretli sekilde haziliqlara baslamisdilar Muhasirenin sonunda cengaverler qalib gelmisdiler Malta cengaverlerinin qalib gemesinde Siciliya adasindan gonderilen herbi destelerin rolu boyuk olmusdur Malta cengaverleri dovrune gore en guclu dovlet olan Osmanli imperiyasina qarsi inamli muqavimet gosterib sonda meglub olmadiqlarina gore nufuzlari yukselmisdir Basda Vatikan Qerbi Avropa ve diger dini cengevar ordenleri Malta cengaverleri ile elaqelerini daha da genislendirmisler Elde olunan ugurdan sonra Malta ve Gozo adalarindan kutlevi sekilde Malta cengaverleri terefinden tikinti ve quruculuq isleri aparildi Malta medeniyyetinin en suretli inkisaf etdiyi dovr hesab edilen bu illerde Malta tarixi ucun onemli olan bir cox abideler insa edilmisdir Malta cengaverleri olke tarixinde derin izler qoymuslardir Orden bu gun de fealiyyet gosterir Muasir zamanda esasen filantropiya sahelerinde calisan Malta cengaverlerinin bu gun olkede tesir dairesi boyukdur Maltanin paytaxti Valletta Malta cengaverlerinin boyuk ustadi Jean Parisot De La Vallettenin serefine adlandirilmisdir Maltada mustemlekecilik dovruMalta Boyuk Britaniyanin tabeliyinde olarken istifade etdiyi bayraq Maltada Fransizlarin hakimiyyeti qisa olmusdur 1798 ci ilde adaya gelen Napoleon Bonapartin sexsi esger boluyu ilk vaxtlar yerli ehali terefinden xos munasibet gormusler Malta cengaverleri Fransizlarin onlar ucun tehluke olduqlarini anladiqdan sonra Maltada Fransizlara qarsi tebligat baslamisdir Fransizlarin cengaver idare sisteminin legv etmek kimi fikirler seslendirilirdi xariciler terefinden adada qisa zamanda yeni orta mektebler acildi Hemin mekteblerde Malta cengaverlerine serf etmeyen tedris sistemi sagirdlere oyredilirdi Kilsede Malta cengaverlerinin movqeyini mudafie edirdi Maltada Fransizlara qarsi yaranmis menfi fikirlerden Boyuk Britaniya istifade etmisdir 1800 cu ilin sentyabr ayinda adaya Boyuk Britaniyanin herbi donamasi yaxinlasmisdir Aparilan mubarizeden sonra fransiz ehali Maltada qovulmusdur Fransizlarin adadan qovulmasina ingilislere yerli malta ehaliside yaxindan komek etmisdir XIX esrin ilk ilinde Maltada yeni hakimiyyet Boyuk Britaniya hakimiyyeti yarandi Boyuk Britaniya hakimiyyetinin Malta tarixinde onemli yere sahibdir Maltada bir cox yenilikler ingilislerin adaya rehberlik etdiyi dovurde bas vermisdir 1802 ci ilde elde edilmis razilasmaya esasen yerli xalq Boyuk Britaniyanin terkibinde olmaqla Malta cengaverleri terefinden idare edilen sistemde yasaya bilerdiler Ancaq yerli ehali Malta cengaverleri terefinden idare edilen yox Boyuk Britaniyanin teyin etdiyi qubernator terefinden idare edilmeyi teleb etmisdiler 1814 cu ilde imzalanmis Paris muqavilesine esasen Malta Britaniya imperiyasinin terkibine qatilmisdir Malta her zaman Britaniya imperiyasi ucun Qerbi Avropa yolunda strateji oneme sahib olke olmusdur Britaniya imperiyasi adada idareciliyin yarandigi ilk illerde Valletta seherinden muhum memulatlarin dasinmasi ucun istifade etmisdir 21 sentyabr 1964 cu ilde Malta musteqil dovlet oldugunu elan etdi Boyuk Britaniya silahli quvveleri ise 31 mart 1979 cu ilde adani beynelxalq huquqa esasen terk etdiler Yeni tarixHazir ki Malta prezidenti Corc Abela Maltada 1964 cu ilde musteqil olduqadan sonra milliyetciler hakimiyyete gelmisdiler 1964 cu ilin sonlarina yaxin ingilislerle elde edilmis razilasmaya esasen Boyuk Britaniya ordusu adani 5 il erzinde terk etmeli idi 1965 ci ilde Malta Avropa Surasi daxil olmusdur 1971 cu ilde kecirilen seckiler zamani isci partiyasi hakimiyyete gelmisdir Partiya rehberi olan Dominic Mintoff Boyuk Britaniyanin adada agaligina siddetle qarsi cixir ve en qisa zamanda adanin ingilislerden temizlenmeli oldugunu bildirirdi 1971 cu ilde etibaren Maltanin xarici siyasetinde koklu deyisiklikler bas verdi Amerika Birlesmis Statlarinin gemilerinin adada sahillerinde dayanmasi qadagan edilmisdir Liviya ile keskin olan munasibetler yaxsilasdirilmisdir Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqi ve Cin ile munasibetlerin yaxsilasmasi NATO terefinden edilecek yardimlarin kesilmesine sebeb olmusdur Daxili siyaset sahesinde bir sira islahatlar kecirilmisdir 18 yasina catmis Maltalilara sesverme huququ verilmisdir 1974 cu ilde Boyuk Britaniya oz qubernatorunu Maltadan geri cagirmis ve olkede kecirilen prezident seckilerinde Entoni Yozef Mamo prezident secilmisdir 1976 ci ilde Entoni Buttigie prezident secilmisdir Entoni Buttigienin prezident oldugu dovrde bas nazir olan Dominic Mintoff Ereb olkeleri ile yaxin siyasi elaqeler qurmusdur Dominic Mintoff hemde Ereb olkeleri ve Avropa olkeleri arasinda olan munasibetlerin berpa edilmesi yolunda muhum isler gormusdur Malta Liviya ve Italiya Elcezair ve Fransa arasinda olan danisiqlarda biteref dovlet kimi istirak etmisdir 1979 cu ilde Boyuk Britaniyanin adadaki herbi bazalari bosaldilmisdir 1980 ci ilde Liviyali diplomatlarin olkeden qovulmasi siyasi qalmaqal yaratmisdir 1981 ci ilde Italiya her hansisa bir dovletin Maltaya hucum edeceyi teqdirde onu silah gucune olsa bele qoruyacagini beyan etmisdir Her iki dovlet arasinda tehlukesizlik sahesinde muqavileler imzalanmisdir 1981 ci ilde kecirilen seckilerde Emek Partiyasi milliyetcilerden daha az ses toplamasina baxmayaraq qalib Emek Partiyasi elan edilmisdir 1987 ci ilde kecirilen seckilerde milliyetcilerin qalib gelmesi ile Emek Partiyasinin 14 illik hakimiyyetine son qoyulmusdur Malta 1 may 2004 cu il tarixinde Avropa Birliyinin tam huquqlu uzvu olmusdur Malta 2008 ci ilin yanvar ayindan etibaren Avro zonaya daxil olmusdur MenbeMaltanin tarixi ile elaqeli saytlar Ingilisce 2008 09 17 at the Wayback Machine Esrler erzinde Malta Ingilisce Malta tarixinde olmus muhum hadiseler Ingilisce Malta tarixi Ingilisce 2008 09 20 at the Wayback Machine Qalalar ve orden terefinden yaradilan memarliq numuneleri Ingilisce Malta neolit dovrunde Ingilisce 2005 02 06 at the Wayback Machine Malta tarixi ve arxeoloji durumu Ingilisce 2017 06 24 at the Wayback Machine Malta tarixine qisa bir nezer Ingilisce 2008 09 08 at the Wayback Machine Stephenson Charles The Fortifications of Malta 1530 1945 Boyuk Britaniya Osprey Publishing Ltd 2004 Attard Joseph Britain and Malta Malta PEG Ltd 1988 Luke Sir Harry Malta An Account and an Appreciation Boyuk Britaniya Harrap 1949 Elliot Peter The Cross and the Ensign Boyuk Britaniya Patrick Stephens 1980