Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çırağan hadisəsi (Türkcə: Çırağan baskını) — Çırağan sarayında gözaltında tutulan Osmanlı sultanı V Muradı qaçırma təşəbbüsü.
Əqli səhhətinin pozulması səbəbilə taxta çıxdıqdan 3 ay sonra devrilərək (31 avqust 1876) Çırağan sarayında yaşamağına icazə verilən V Murad müxtəlif zamanlarda buradan qaçırılmaq istənsə də, bunlar arasında ən qanlısı və şiddətlisi Əli Suavinin tərtiblədiyi Çırağan hadisəsi və ya Çırağan basqınıdır (20 may 1878).
Hadisənin arxa planı
V Muradın anası Şevkefza Qadınəfəndi oğlunun səhhətinin yaxşı olması və Sultan Əbdülhəmidin haqsız yerə taxtı ələ keçirməsi haqqında şayələr yaymağa başlamışdı. Sultan Əbdülhəmid bu şayələrə son qoymaq üçün qardaşını yerli və əcnəbi həkimlərə müayinə etdirərək həqiqətən də əqlən zəif olmasını və müalicəsinin mümkünsüz olduğunu sübut etsə də, 3 ay sonra sabiq padşahın Çırağan sarayından qaçırılması üçün bir cəmiyyətin qurulduğu meydana çıxdı (noyabr 1876). Belə ki, aralarında İngiltərə səfirliyinin keçmiş işçilərindən yunan əsilli İstavridislə polyak əsilli Julinin də olduğu cəmiyyət üzvləri qadın geyimində saraya daxil olarkən ələ keçirildilər. Aparılan məhkəmə prosesinin sonunda ələ keçirilənlərin hamısı ömür boyu sürgün məhkum edilsələr də, Sultan Əbdülhəmid tərəfindən bağışlandılar (27 aprel 1877).
Onlarla eyni təşkilata mənsub olması baxımından Sultan Muradın səhhəti və aqibəti ilə yaxından maraqlanan massonların etimadını qazanan İbrahim Əthəm Paşanın sədrəzəmlikdən alınmasından sonra (11 yanvar 1878) İstanbuldakı masson təşkilatı tərəfindən V Muradla bağlı yeni bir gizli cəmiyyət quruldu. Komitənin qurucusu isə məşhur masson Kleanti Skaliyeri idi. Yunan əsilli bir tacir olan Kleanti Sultan Muradı hələ vəliəhdlik illərində 18-ci dərəcədən massonluğa qəbul etmiş, onunla sıx dostluq əlaqəsi qurmuşdu. Sultan Muradın kənizlərindən Naqşıbənd Kalfa, hökumət işçilərindən Əli Şöfkət bəy və Əziz bəy bu cəmiyyətin sonradan bilinən üzvləri idilər. Əziz bəyin fəaliyyətləri və cəmiyyətin ikinci rəhbəri kimi anılması səbəbilə bu cəmiyyət "Kleanti Skaliyeri – Əziz bəy Komitəsi" adlanırdı.
Kleanti Skaliyeri su yolundan istifadə edərək tez-tez Çırağan sarayına gəlir, Sultan Murad və validəsi ilə görüşürdü. Parisdən xüsusi olaraq gətirtdiyi həkimi də eyni yolla saraya gətirmiş, bir həftə boyunca Sultan Muradı müalicə etdirmişdi. Sultan Muradı yenidən taxta çıxarmaq məqsədi ilə böyük dövlət adamlarını əldə etmək üçün Naqşıbənd Kalfa vasitəsilə girişdiyi təşəbbüs nəticəsiz qalmış, sonda Skaliyeri İngiltərə səfirliyinə müraciət etmişdi. İngiltərə səfirliyindən gözlədiyi dəstəyi ala bilməyən Skaliyeri – Əziz bəy Komitəsi Sultan Əbdülhəmidi bir sui-qəsdlə öldürərək Sultan Muradı yenidən taxta çıxarmağa qərar verdi. Cəmiyyətin üzvlərindən Hacı Hüsnü bəy vəziyyəti Qaşqar elçisi Yaqub xan vasitəsilə padşaha bildirdi. Sultan Əbdülhəmid də Hacı Hüsnü bəyi cəmiyyət haqqında məlumat göndərməklə vəzifələndirdi. Gizli cəmiyyət 1878-ci ilin fevralından etibarən bir neçə sui-qəsd planlasa da, hökumət bunlardan qabaqcadan xəbəbr tuturdu və tərtiblənən sui-qəsdlər nəticəsiz qalırdı. Bu əsnada baş verən "Əli Suavi hadisəsi" Hacı Hüsnü bəyin həbs edilməsinə səbəb oldu. Çırağan hadisəsi olaraq anılan bu hadisənin Skaliyeri – Əziz bəy Komitəsi ilə əlaqəsinin olub-olmaması bilinməsə də, bu mövzuda bir çox fərziyyələr var.
Hadisənin gedişatı
Sultan Əbdülhəmidin taxta çıxmasından sonra onun icazəsiylə İstanbula qayıdan (oktyabr 1876) və 16 dekabr 1877-ci ildə bütün rəsmi vəzifələrinə son qoyulan Əli Suavinin bu tarixdən ölümünədək təxminən 5 aylıq müddətdə nələr etdiyi tam olaraq bilinmir. Bəzi tədqiqatçılar onun bu əsnada Üsküdar Komitəsi adıyla gizli bir təşkilat qurduğunu desə də, bəziləri ingilis və ruslarla əlaqədə olduğunu iddia edir. Ancaq 1877–1878-ci il Osmanlı-Rusiya müharibəsini məğlubiyyətlə başa vuran San-Stefano sülhünün (3 mart 1878) ağır şərtlərinin Əli Suavinin planlarını daha da sürətləndirdiyi məlumdur.
Əli Suavi və tərəfdarları məscid və mədrəsə kimi yerlərdə güclü propaqanda işinə başladı. Xüsusilə o illərdə İstanbulda toplanan Rumeli mühacirləri arasına qarışan təxribatçılar Sultan Əbdülhəmidin əleyhinə və Sultan Muradın lehinə şüarlar səsləndirirdilər. Sultan Muradın taxta çıxması qarşılığında ruslarla bağlanan sülh şərtlərinin pozulacağı və İstanbul yaxınlığına qədər gələn rusların məğlub ediləcəyi vəd edilirdi. Bu təxribatçıların bəziləri hadisədən 4 gün öncə həbs edilmişdi. Çırağan sarayı ilə də xəbərləşən Əli Suavi, vaxtilə xidmət göstərdiyi Sofiya və Plovdivdən gələn mühacirlər arasında özünə xeyli tərəfdar topladı. Onlara bolqarlara qarşı bir mübarizə təşkilatı qurduğunu və padşah tərəfindən onlara silah-sursat göndəriləcəyini söyləyən Əli Suavi, tərəfdarlarına Çırağan sarayı önündə toplanmağı tapşırdı. 19 may 1878-ci ildə Bəsirət qəzetində bir məqalə dərc etdirən Əli Suavi çevriliş edəcəyini rəsmi olaraq elan etdi. Ertəsi gün Rumeli mühacirləri sabahın erkən saatlarından etibarən Çırağan sarayı yaxınlığındakı Məcidiyə məscidində toplanmağa başladı. Əli Suavi də Üsküdardakı evindən hərəkətə keçdi və buradakı tərəfdarlarını toplayaraq qayıqlarla Çırağan sarayı yaxınlarına gəldi. Qurudan və dənizdən əhatəyə alınan sarayın gözətçiləri zərərsizləşdirildikdən sonra Əli Suavi yanına bir neçə adamını da alaraq sarayın ikinci mərtəbəsindəki Sultan Muradın otağına qalxdı. Əvvəlcədən xəbərdar edildiyi üçün geyinmiş vəziyyətdə hazır olan Sultan Muradın bir qoluna özü, digərinə isə Nişli Saleh girdi və padşahı saraydan çıxarmaq istədilər. Ancaq bu əsnada Beşiktaş polis zabiti Həsən ağa (Yeddisəkkiz Həsən Paşa) bir qrup əsgərlə sarayı mühasirəyə aldı. Həsən ağa qapıya keşikçi qoyaraq yanında bir neçə polislə birlikdə sarayın yuxarı mərtəbəsinə qalxdı. Sultan Muradın 2 nəfərin qolunda aşağı endirildiyini görən Həsən ağa dərhal hücum edərək başına endirdiyi zərbə ilə Əli Suavini yerə yıxdı. Başından aldığı zərbəylə yerə yıxılan Əli Suavi ordaca həlak oldu. Bundan qorxuya düşən Sultan Murad dərhal xəzinə dairəsinəq açdı və qapıları içəridən kilidlədi. Çıxan çatışmada Nişli Saleh, Alban Saleh, Hacı Əhməd və Molla Mustafa kimi tərəfdarlarla birlikdə 23 nəfər öldü, 30 nəfər yaralandı.
Hadisə sonrası
Bəzi tədqiqatçılara görə 250, bəzilərinə görə isə 500 nəfərlik mühacir qrupu ilə Çırağan sarayına hücum edən Əli Suavinin əsl məqsədi və onu kimin dəstəklədiyi hələ də bilinmir. Ancaq bu hadisə Sultan Əbdülhəmidə və onun daxili siyasətinə güclü təsir etdi. Belə ki, hadisənin yatırılmasından sonra ələ keçirilənləri şəxsən özü sorğu-sual edən Sultan Əbdülhəmid ilk iş olaraq hadisəyə adı qarışan mühacirlərin İstanbuldan çıxarılmasını və Sultan Muradla ailəsinin Ulduz sarayı yaxınlığındakı nə köçürülməsini istədi. Dövrün hökumət adamları toplanaraq Sultan Muradın bundan sonrakı vəziyyətini müzakirə etdilər və qərarlarını 23 may 1878 tarixində bir raportla padşaha bildirdilər. Raporta görə, Sultan Murada aid 58 parça qiymətli silah və Sultan Əbdüləzizə aid xeyli miqdarda pulla 97 parça zinət əşyası müvəqqəti olaraq dövlət xəzinəsinə təhvil verilməli, Sultan Murad isə Topqapı sarayında güclü nəzarət altına alınmalı və ya Kütahya, İsparta və ya Sivasa sürgün edilməli, anası Şevkefza Qadınəfəndi isə Hicaza göndərilməli idi. Hökumətin bu qərarı ilə sabiq padşahın əlində olan bütün silah, pul və zinət əşyaları müsadirə edildi. Ancaq aparılan təxribatlar nəticəsində Sultan Əbdülhəmid hadisənin arxasında hökumət adamlarının da olduğuna inandı və Kiçik Səid Paşa rəhbərliyində bir komissiya quraraq bir çox şəxs haqqında tədqiqat apardı. Buna baxmayaraq hadisədə şəxsən iştirak edənlərin öldürülməsi və evlərində aparılan axtarış nəticəsində heç bir sənədin tapılmaması hadisənin arxa fonunda iştirak edən dövlət adamlarını gizli saxladı. Hamıdan şübhə duyan Sultan Əbdülhəmid digər yandan qardaşının həyatından da narahat idi. Belə ki, "Artıq Sultan Muradın işinə baxmaq lazımdır" deyən Mehmed Sadiq Paşanı vəzifədən almışdı (28 may 1878). Bir çox dövlət adamı məhz bu şübhələr səbəbilə müxtəlif bəhanələr göstərilərək İstanbuldan kənarlaşdırıldı.
Araşdırma komissiyası, Əli Suavinin Üsküdardakı evində onunla birlikdə yaşayan Plovdivli Əhməd Paşa ilə kürəkəni Hafiz Nuri bəy, Hasköylü Hacı Mehmed və Hafiz Əlinin ifadələrinə əsaslanaraq hazırladığı raportu 30 may 1878 tarixində toplanan hərb divanına təqdim etdi. 2 iyun 1878 tarixində açıqlanan məhkəmə qərarına görə, hadisəylə birinci dərəcədən əlaqəli olan Hafiz Nuri bəy ölüm cəzasına, Plovdivli Əhməd Paşa, Hafiz Əli və Hacı Mehmed hadisəyə qatılmasalar da, gizli cəmiyyətə üzv olduqları üçün ömür boyu sürgünə məhkum edildilər. Nuri bəylə İzzət Paşanın oğlu Bağdadlı Gürcü Süleyman bəyə (Mahmud Şövkət Paşanın atası) 3 il avarçəkmə cəzası verildi. Bəsirət qəzetinin sahibi Əli Əfəndiyə isə, hadisədən bir gün öncə Əli Suavinin məqaləsini nəşr etdirdiyi üçün 25 lirə pul cəzası verildi və qəzeti bağlandı. Bundan başqa Sultan Muradın xidmətində olan Çankırılı Əli, Bolulu Həsən, Şahzadə Səlahəddinin lələsi Əli Əfəndi və Əhməd ağa da ailələriylə birlikdə vətənlərinə göndərildilər. Çırağan hadisəsi ilə bağlı türkcə qəzetlərə qoyulan senzura səbəbilə İstanbul əhalisi isə baş verən bu hadisələri anlamırdı.
Aparılan tədqiqatın sonlanmasına yaxın Kleanti Skaliyeri – Əziz bəy Komitəsinin yeni bir təşəbbüsü də başlamadan önü kəsildi. ndə gözaltına alınan Sultan Murad Kleantiyə məktub yazaraq burdan xilas olmaq istədiyini, əks halda bu sarayın ona məzar olacağını bildirdi. Məktubu alan Kleanti Sultan Əbdülhəmidə ünvanlanan bir məqalə yazdı və Şərq Ekspresi qəzetində dərc etdirdi. İkinci bir hadisənin önünü almaq üçün dərhal qəzetin sahibi saraya çağrıldı, sorğu-sual edilərək qəzeti bağlandı və İstanbuldan qovuldu. Bu hadisədən sonra Sultan Murad yenidən Çırağan sarayına aparıldı. Sultan Əbdülhəmid isə dərhal Kleanti Skaliyeri – Əziz bəy Komitəsinin bağlanması üçün fəaliyyətə başladı. 8 iyul 1878 günü daxili işlər naziri Mehmed Arif Paşaya rəsmi əmr verildi. Ertəsi gün gecə yarısı Əziz bəyin dakı evinə tərtiblənən basqınla cəmiyyətin bir çox üzvü ələ keçirildi. Ancaq Kleanti, Naqşıbənd Kalfa və Əli Şövkət bəy gizli yollarla ölkəni tərk etmişdi. Ələ keçirilənlərin məhkəmə işi 13 oktyabra qədər davam etdi.
Mənbə
- BA, Yıldız Esas Evrakı, Ks. 17, Zrf. 64, Krt. 23, Evr. nr. 92, 930–931, 933–937, 945, 1455;
- Ali Efendi [Basiretçi], İstanbul’da Yarım Asırlık Vekayi-i Mühimme, İstanbul 1325, s. 58, 60, 63, 65, 67;
- Mir’ât-ı Hakîkat, I, 167–172; II, 39;
- Osman Nûri, Abdülhamîd-i Sânî ve Devr-i Saltanatı, İstanbul 1327, s. 135–136, 138, 410, 431, 636;
- Mehmed Galib, Sâdullah Paşa yahut Mezardan Nidâ, İstanbul 1327, s. 65, 102–103;
- Süleyman Paşazâde Sâmi, Süleyman Paşa Muhâkemesi, İstanbul 1328, s. 14, 16, 60, 158–159;
- Mehmed Memduh [Paşa], Esvât-ı Sudûr, İzmir 1328, s. 34;
- a.mlf., Hal’ler İclâslar, İstanbul 1329, s. 133;
- Ziya Şakir Soku, Beşinci Murad’ın Hayatı, İstanbul 1943, s. 55–57, 146–151, 154–157, 162, 166–170, 231, 239;
- Abdurrahman Şeref, Tarih Musâhabeleri, İstanbul 1339, s. 180, 286–297;
- Danişmend, Kronoloji, IV, 312–313;
- a.mlf., Ali Suavi’nin Türkçülüğü, İstanbul 1942, s. 3;
- Midhat Cemal [Kuntay], Sarıklı İhtilâlci Ali Suavi, İstanbul 1946;
- Falih Rıfkı Atay, Baş Veren İnkılâpçı Ali Suavi, İstanbul 1954;
- Karal, Osmanlı Tarihi, VIII, 498–504;
- Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul 1963, VI, 3329–3333;
- S. J. Shaw – E. Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye (trc. Mehmet Harmancı), İstanbul 1983, II, 169, 200, 237;
- "Ali Suavi’nin Tercüme-i Hâlî", Tercümân-ı Şark, sy. 44, İstanbul 22 Cemâziyelevvel 1295/11 Mayıs 1294;
- Basîret, nr. 2445, 2446, İstanbul 8–9 Mayıs 1294;
- "Mahkeme-i Cinayet’ten Başlıklı Tebliğ", Rûznâme-i Cerîde-i Havâdis, nr. 4639, İstanbul 18 Receb 1298;
- Abdurrahman Âdil, "Ali Suavi’nin Hal Tercümesi", Hâdisât-ı Hukukiyye, I/11, İstanbul 1339/Eylül 1923, s. 143–147; I/12 (1339), s. 167–170;
- İbnülemin Mahmud Kemal, "Abdülhamîd-i Sânî’nin Notları", TTEM, XVI/13 (1926), s. 60–68; XVI/14 (1926), s. 89–95;
- Ali Nûri, "Cléante Scalierie et Nakchibend Kalpha", Akşam, İstanbul 8 Nisan 1934;
- Süleyman Kâni İrtem, "Saray ve Bâbıâlî’nin İç Yüzü", Akşam, İstanbul 2 Eylül 1934;
- B. Haluk Şahsuvaroğlu, "II. Abdülhamid’in Taht’a Çıkışı", Akşam, İstanbul 5–6 Mart 1946;
- İ. H. Uzunçarşılı, "Ali Suavi ve Çırağan Sarayı Vakası", TTK Belleten, VIII/29 (1944), s. 71–118;
- a.mlf., "V. Murad’ı Tekrar Padişah Yapmak İsteyen K. Skaliyeri-Aziz Bey Komitesi", a.e., VIII/30 (1944), s. 245–328;
- a.mlf., "Beşinci Murad İle Oğlu Selahaddin Efendi’yi Kaçırmak İçin Kadın Kıyafetinde Çırağan’a Girmek İsteyen Şahıslar", a.e., VIII/32 (1944), s. 589–597;
- a.mlf., "Beşinci Murad’ı Avrupa’ya Kaçırma Teşebbüsü", a.e., X/37 (1946), s. 195–209;
- a.mlf., "Beşinci Sultan Murad’ın Tedavisine ve Ölümüne Ait Rapor ve Mektuplar, 1876–1905", a.e., X/38 (1946), s. 317–367;
- Hüseyin Çelik, "V. Murad’ın Restorasyonu mu? İngiliz Gizli Belgelerine Göre Sultan V. Murad’ın Çırağan Sarayından Kaçırılması veya Yeniden Tahta Çıkarılma Girişimlerinde İngiltere’nin Parmağı Var mıdır?-I", TT, XVII/99 (1992), s. 179–181;
- a.mlf., "Çırağan Hadisesi Bir İngiliz Tertibi midir?", a.e., XVIII/103 (1992), s. 42–49;
- R. Ekrem Koçu, "Çırağan Vak’ası", İst.A, VII, 3936–3938.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ciragan hadisesi Turkce Ciragan baskini Ciragan sarayinda gozaltinda tutulan Osmanli sultani V Muradi qacirma tesebbusu Eqli sehhetinin pozulmasi sebebile taxta cixdiqdan 3 ay sonra devrilerek 31 avqust 1876 Ciragan sarayinda yasamagina icaze verilen V Murad muxtelif zamanlarda buradan qacirilmaq istense de bunlar arasinda en qanlisi ve siddetlisi Eli Suavinin tertiblediyi Ciragan hadisesi ve ya Ciragan basqinidir 20 may 1878 Hadisenin arxa planiEli Suavi V Muradin anasi Sevkefza Qadinefendi oglunun sehhetinin yaxsi olmasi ve Sultan Ebdulhemidin haqsiz yere taxti ele kecirmesi haqqinda sayeler yaymaga baslamisdi Sultan Ebdulhemid bu sayelere son qoymaq ucun qardasini yerli ve ecnebi hekimlere muayine etdirerek heqiqeten de eqlen zeif olmasini ve mualicesinin mumkunsuz oldugunu subut etse de 3 ay sonra sabiq padsahin Ciragan sarayindan qacirilmasi ucun bir cemiyyetin quruldugu meydana cixdi noyabr 1876 Bele ki aralarinda Ingiltere sefirliyinin kecmis iscilerinden yunan esilli Istavridisle polyak esilli Julinin de oldugu cemiyyet uzvleri qadin geyiminde saraya daxil olarken ele kecirildiler Aparilan mehkeme prosesinin sonunda ele kecirilenlerin hamisi omur boyu surgun mehkum edilseler de Sultan Ebdulhemid terefinden bagislandilar 27 aprel 1877 Onlarla eyni teskilata mensub olmasi baximindan Sultan Muradin sehheti ve aqibeti ile yaxindan maraqlanan massonlarin etimadini qazanan Ibrahim Ethem Pasanin sedrezemlikden alinmasindan sonra 11 yanvar 1878 Istanbuldaki masson teskilati terefinden V Muradla bagli yeni bir gizli cemiyyet quruldu Komitenin qurucusu ise meshur masson Kleanti Skaliyeri idi Yunan esilli bir tacir olan Kleanti Sultan Muradi hele veliehdlik illerinde 18 ci dereceden massonluga qebul etmis onunla six dostluq elaqesi qurmusdu Sultan Muradin kenizlerinden Naqsibend Kalfa hokumet iscilerinden Eli Sofket bey ve Eziz bey bu cemiyyetin sonradan bilinen uzvleri idiler Eziz beyin fealiyyetleri ve cemiyyetin ikinci rehberi kimi anilmasi sebebile bu cemiyyet Kleanti Skaliyeri Eziz bey Komitesi adlanirdi Kleanti Skaliyeri su yolundan istifade ederek tez tez Ciragan sarayina gelir Sultan Murad ve validesi ile gorusurdu Parisden xususi olaraq getirtdiyi hekimi de eyni yolla saraya getirmis bir hefte boyunca Sultan Muradi mualice etdirmisdi Sultan Muradi yeniden taxta cixarmaq meqsedi ile boyuk dovlet adamlarini elde etmek ucun Naqsibend Kalfa vasitesile girisdiyi tesebbus neticesiz qalmis sonda Skaliyeri Ingiltere sefirliyine muraciet etmisdi Ingiltere sefirliyinden gozlediyi desteyi ala bilmeyen Skaliyeri Eziz bey Komitesi Sultan Ebdulhemidi bir sui qesdle oldurerek Sultan Muradi yeniden taxta cixarmaga qerar verdi Cemiyyetin uzvlerinden Haci Husnu bey veziyyeti Qasqar elcisi Yaqub xan vasitesile padsaha bildirdi Sultan Ebdulhemid de Haci Husnu beyi cemiyyet haqqinda melumat gondermekle vezifelendirdi Gizli cemiyyet 1878 ci ilin fevralindan etibaren bir nece sui qesd planlasa da hokumet bunlardan qabaqcadan xebebr tuturdu ve tertiblenen sui qesdler neticesiz qalirdi Bu esnada bas veren Eli Suavi hadisesi Haci Husnu beyin hebs edilmesine sebeb oldu Ciragan hadisesi olaraq anilan bu hadisenin Skaliyeri Eziz bey Komitesi ile elaqesinin olub olmamasi bilinmese de bu movzuda bir cox ferziyyeler var Hadisenin gedisatiSultan Ebdulhemidin taxta cixmasindan sonra onun icazesiyle Istanbula qayidan oktyabr 1876 ve 16 dekabr 1877 ci ilde butun resmi vezifelerine son qoyulan Eli Suavinin bu tarixden olumunedek texminen 5 ayliq muddetde neler etdiyi tam olaraq bilinmir Bezi tedqiqatcilar onun bu esnada Uskudar Komitesi adiyla gizli bir teskilat qurdugunu dese de bezileri ingilis ve ruslarla elaqede oldugunu iddia edir Ancaq 1877 1878 ci il Osmanli Rusiya muharibesini meglubiyyetle basa vuran San Stefano sulhunun 3 mart 1878 agir sertlerinin Eli Suavinin planlarini daha da suretlendirdiyi melumdur Eli Suavi ve terefdarlari mescid ve medrese kimi yerlerde guclu propaqanda isine basladi Xususile o illerde Istanbulda toplanan Rumeli muhacirleri arasina qarisan texribatcilar Sultan Ebdulhemidin eleyhine ve Sultan Muradin lehine suarlar seslendirirdiler Sultan Muradin taxta cixmasi qarsiliginda ruslarla baglanan sulh sertlerinin pozulacagi ve Istanbul yaxinligina qeder gelen ruslarin meglub edileceyi ved edilirdi Bu texribatcilarin bezileri hadiseden 4 gun once hebs edilmisdi Ciragan sarayi ile de xeberlesen Eli Suavi vaxtile xidmet gosterdiyi Sofiya ve Plovdivden gelen muhacirler arasinda ozune xeyli terefdar topladi Onlara bolqarlara qarsi bir mubarize teskilati qurdugunu ve padsah terefinden onlara silah sursat gonderileceyini soyleyen Eli Suavi terefdarlarina Ciragan sarayi onunde toplanmagi tapsirdi 19 may 1878 ci ilde Besiret qezetinde bir meqale derc etdiren Eli Suavi cevrilis edeceyini resmi olaraq elan etdi Ertesi gun Rumeli muhacirleri sabahin erken saatlarindan etibaren Ciragan sarayi yaxinligindaki Mecidiye mescidinde toplanmaga basladi Eli Suavi de Uskudardaki evinden herekete kecdi ve buradaki terefdarlarini toplayaraq qayiqlarla Ciragan sarayi yaxinlarina geldi Qurudan ve denizden ehateye alinan sarayin gozetcileri zerersizlesdirildikden sonra Eli Suavi yanina bir nece adamini da alaraq sarayin ikinci mertebesindeki Sultan Muradin otagina qalxdi Evvelceden xeberdar edildiyi ucun geyinmis veziyyetde hazir olan Sultan Muradin bir qoluna ozu digerine ise Nisli Saleh girdi ve padsahi saraydan cixarmaq istediler Ancaq bu esnada Besiktas polis zabiti Hesen aga Yeddisekkiz Hesen Pasa bir qrup esgerle sarayi muhasireye aldi Hesen aga qapiya kesikci qoyaraq yaninda bir nece polisle birlikde sarayin yuxari mertebesine qalxdi Sultan Muradin 2 neferin qolunda asagi endirildiyini goren Hesen aga derhal hucum ederek basina endirdiyi zerbe ile Eli Suavini yere yixdi Basindan aldigi zerbeyle yere yixilan Eli Suavi ordaca helak oldu Bundan qorxuya dusen Sultan Murad derhal xezine dairesineq acdi ve qapilari iceriden kilidledi Cixan catismada Nisli Saleh Alban Saleh Haci Ehmed ve Molla Mustafa kimi terefdarlarla birlikde 23 nefer oldu 30 nefer yaralandi Hadise sonrasiBezi tedqiqatcilara gore 250 bezilerine gore ise 500 neferlik muhacir qrupu ile Ciragan sarayina hucum eden Eli Suavinin esl meqsedi ve onu kimin desteklediyi hele de bilinmir Ancaq bu hadise Sultan Ebdulhemide ve onun daxili siyasetine guclu tesir etdi Bele ki hadisenin yatirilmasindan sonra ele kecirilenleri sexsen ozu sorgu sual eden Sultan Ebdulhemid ilk is olaraq hadiseye adi qarisan muhacirlerin Istanbuldan cixarilmasini ve Sultan Muradla ailesinin Ulduz sarayi yaxinligindaki ne kocurulmesini istedi Dovrun hokumet adamlari toplanaraq Sultan Muradin bundan sonraki veziyyetini muzakire etdiler ve qerarlarini 23 may 1878 tarixinde bir raportla padsaha bildirdiler Raporta gore Sultan Murada aid 58 parca qiymetli silah ve Sultan Ebdulezize aid xeyli miqdarda pulla 97 parca zinet esyasi muveqqeti olaraq dovlet xezinesine tehvil verilmeli Sultan Murad ise Topqapi sarayinda guclu nezaret altina alinmali ve ya Kutahya Isparta ve ya Sivasa surgun edilmeli anasi Sevkefza Qadinefendi ise Hicaza gonderilmeli idi Hokumetin bu qerari ile sabiq padsahin elinde olan butun silah pul ve zinet esyalari musadire edildi Ancaq aparilan texribatlar neticesinde Sultan Ebdulhemid hadisenin arxasinda hokumet adamlarinin da olduguna inandi ve Kicik Seid Pasa rehberliyinde bir komissiya quraraq bir cox sexs haqqinda tedqiqat apardi Buna baxmayaraq hadisede sexsen istirak edenlerin oldurulmesi ve evlerinde aparilan axtaris neticesinde hec bir senedin tapilmamasi hadisenin arxa fonunda istirak eden dovlet adamlarini gizli saxladi Hamidan subhe duyan Sultan Ebdulhemid diger yandan qardasinin heyatindan da narahat idi Bele ki Artiq Sultan Muradin isine baxmaq lazimdir deyen Mehmed Sadiq Pasani vezifeden almisdi 28 may 1878 Bir cox dovlet adami mehz bu subheler sebebile muxtelif behaneler gosterilerek Istanbuldan kenarlasdirildi Arasdirma komissiyasi Eli Suavinin Uskudardaki evinde onunla birlikde yasayan Plovdivli Ehmed Pasa ile kurekeni Hafiz Nuri bey Haskoylu Haci Mehmed ve Hafiz Elinin ifadelerine esaslanaraq hazirladigi raportu 30 may 1878 tarixinde toplanan herb divanina teqdim etdi 2 iyun 1878 tarixinde aciqlanan mehkeme qerarina gore hadiseyle birinci dereceden elaqeli olan Hafiz Nuri bey olum cezasina Plovdivli Ehmed Pasa Hafiz Eli ve Haci Mehmed hadiseye qatilmasalar da gizli cemiyyete uzv olduqlari ucun omur boyu surgune mehkum edildiler Nuri beyle Izzet Pasanin oglu Bagdadli Gurcu Suleyman beye Mahmud Sovket Pasanin atasi 3 il avarcekme cezasi verildi Besiret qezetinin sahibi Eli Efendiye ise hadiseden bir gun once Eli Suavinin meqalesini nesr etdirdiyi ucun 25 lire pul cezasi verildi ve qezeti baglandi Bundan basqa Sultan Muradin xidmetinde olan Cankirili Eli Bolulu Hesen Sahzade Selaheddinin lelesi Eli Efendi ve Ehmed aga da aileleriyle birlikde vetenlerine gonderildiler Ciragan hadisesi ile bagli turkce qezetlere qoyulan senzura sebebile Istanbul ehalisi ise bas veren bu hadiseleri anlamirdi Aparilan tedqiqatin sonlanmasina yaxin Kleanti Skaliyeri Eziz bey Komitesinin yeni bir tesebbusu de baslamadan onu kesildi nde gozaltina alinan Sultan Murad Kleantiye mektub yazaraq burdan xilas olmaq istediyini eks halda bu sarayin ona mezar olacagini bildirdi Mektubu alan Kleanti Sultan Ebdulhemide unvanlanan bir meqale yazdi ve Serq Ekspresi qezetinde derc etdirdi Ikinci bir hadisenin onunu almaq ucun derhal qezetin sahibi saraya cagrildi sorgu sual edilerek qezeti baglandi ve Istanbuldan qovuldu Bu hadiseden sonra Sultan Murad yeniden Ciragan sarayina aparildi Sultan Ebdulhemid ise derhal Kleanti Skaliyeri Eziz bey Komitesinin baglanmasi ucun fealiyyete basladi 8 iyul 1878 gunu daxili isler naziri Mehmed Arif Pasaya resmi emr verildi Ertesi gun gece yarisi Eziz beyin daki evine tertiblenen basqinla cemiyyetin bir cox uzvu ele kecirildi Ancaq Kleanti Naqsibend Kalfa ve Eli Sovket bey gizli yollarla olkeni terk etmisdi Ele kecirilenlerin mehkeme isi 13 oktyabra qeder davam etdi MenbeBA Yildiz Esas Evraki Ks 17 Zrf 64 Krt 23 Evr nr 92 930 931 933 937 945 1455 Ali Efendi Basiretci Istanbul da Yarim Asirlik Vekayi i Muhimme Istanbul 1325 s 58 60 63 65 67 Mir at i Hakikat I 167 172 II 39 Osman Nuri Abdulhamid i Sani ve Devr i Saltanati Istanbul 1327 s 135 136 138 410 431 636 Mehmed Galib Sadullah Pasa yahut Mezardan Nida Istanbul 1327 s 65 102 103 Suleyman Pasazade Sami Suleyman Pasa Muhakemesi Istanbul 1328 s 14 16 60 158 159 Mehmed Memduh Pasa Esvat i Sudur Izmir 1328 s 34 a mlf Hal ler Iclaslar Istanbul 1329 s 133 Ziya Sakir Soku Besinci Murad in Hayati Istanbul 1943 s 55 57 146 151 154 157 162 166 170 231 239 Abdurrahman Seref Tarih Musahabeleri Istanbul 1339 s 180 286 297 Danismend Kronoloji IV 312 313 a mlf Ali Suavi nin Turkculugu Istanbul 1942 s 3 Midhat Cemal Kuntay Sarikli Ihtilalci Ali Suavi Istanbul 1946 Falih Rifki Atay Bas Veren Inkilapci Ali Suavi Istanbul 1954 Karal Osmanli Tarihi VIII 498 504 Mufassal Osmanli Tarihi Istanbul 1963 VI 3329 3333 S J Shaw E Kural Shaw Osmanli Imparatorlugu ve Modern Turkiye trc Mehmet Harmanci Istanbul 1983 II 169 200 237 Ali Suavi nin Tercume i Hali Tercuman i Sark sy 44 Istanbul 22 Cemaziyelevvel 1295 11 Mayis 1294 Basiret nr 2445 2446 Istanbul 8 9 Mayis 1294 Mahkeme i Cinayet ten Baslikli Teblig Ruzname i Ceride i Havadis nr 4639 Istanbul 18 Receb 1298 Abdurrahman Adil Ali Suavi nin Hal Tercumesi Hadisat i Hukukiyye I 11 Istanbul 1339 Eylul 1923 s 143 147 I 12 1339 s 167 170 Ibnulemin Mahmud Kemal Abdulhamid i Sani nin Notlari TTEM XVI 13 1926 s 60 68 XVI 14 1926 s 89 95 Ali Nuri Cleante Scalierie et Nakchibend Kalpha Aksam Istanbul 8 Nisan 1934 Suleyman Kani Irtem Saray ve Babiali nin Ic Yuzu Aksam Istanbul 2 Eylul 1934 B Haluk Sahsuvaroglu II Abdulhamid in Taht a Cikisi Aksam Istanbul 5 6 Mart 1946 I H Uzuncarsili Ali Suavi ve Ciragan Sarayi Vakasi TTK Belleten VIII 29 1944 s 71 118 a mlf V Murad i Tekrar Padisah Yapmak Isteyen K Skaliyeri Aziz Bey Komitesi a e VIII 30 1944 s 245 328 a mlf Besinci Murad Ile Oglu Selahaddin Efendi yi Kacirmak Icin Kadin Kiyafetinde Ciragan a Girmek Isteyen Sahislar a e VIII 32 1944 s 589 597 a mlf Besinci Murad i Avrupa ya Kacirma Tesebbusu a e X 37 1946 s 195 209 a mlf Besinci Sultan Murad in Tedavisine ve Olumune Ait Rapor ve Mektuplar 1876 1905 a e X 38 1946 s 317 367 Huseyin Celik V Murad in Restorasyonu mu Ingiliz Gizli Belgelerine Gore Sultan V Murad in Ciragan Sarayindan Kacirilmasi veya Yeniden Tahta Cikarilma Girisimlerinde Ingiltere nin Parmagi Var midir I TT XVII 99 1992 s 179 181 a mlf Ciragan Hadisesi Bir Ingiliz Tertibi midir a e XVIII 103 1992 s 42 49 R Ekrem Kocu Ciragan Vak asi Ist A VII 3936 3938