Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ərzincan bəyliyi — Anadoluda olan türk dövləti.
| Bəylik | |
| Ərzincan bəyliyi | |
|---|---|
| | |
| Paytaxt | Ərzincan |
| Rəsmi dilləri | türk dili, farsca |
| Dövlət dini | İslam (Şiəlik) |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| • 1379-1403 | Mütahhərtən bəy |
| • 1403-1410 | Şeyx Həsən |
1243-cü ildə Kösedağ döyüşündən sonra Elxani monqolları Anadoluda faktiki hökmdar oldular, lakin XIV əsrdə Elxanilər dağıldıqdan sonra Elxanilərin keçmiş sərkərdələri və məmurları, eləcə də Elxani boyunduruğu altında olan tayfalar müstəqillik elan etdilər. Ərzincan bəyliyi də onlardan biri idi.
Tarixi
Ərzincan və çevrəsi 1379-cu ilə qədər Ərətna dövləti sınırları içərisində qalmış və sırasıyla Əxi Ayna bəy və Pir Hüseynin idarəsində idi. Pir Hüseyinin ölümündən sonra (1379) isə Ərzincan və çevrəsinə Mütahhərtən hakim oldu.
Mütahhərtənin mənşəyi və Ərzincana hakim olması
Mütahhərtənin tatarlara mənsub olduğu söylənməkdə isə də, onun Uyğur türklərindən olan Ərətna ilə əqraba olması daha mühtəməldir. Mütahhərtənin Ağqoyunlu Əhməd bəyin kürəkəni olduğu bilinir. Qaynaqlarda adı Tahartən, Tahirtən və Mütahhərtən şəklində keçən bu Ərzincan əmiri Pir Hüseynin ölümündən sonra Ərzincan bəyliyi taxtına keçdi. Müstəqilliyini elan edərək öz adına sikkə basdıran və xütbə oxudan Mütahhərtənə qarşı ilk reaksiya Ərətna bəyliyindən gəldi. Ərətna bəyliyinin irəli gələnləri Əlaəddin Əli bəyə müraciət edərək, Ərzincanın Ərətna ailəsi ilə olan ilgisini irəli sürərək bu şəhərin qurtarılmasını istəmişdilər. Buna görə Əlaəddin Əli bəy Mütahhərtənə adamlar göndərərək Ərzincanı barış yoluyla ələ keçirmək istədi. Ancaq görüşmələrdən bir sonuc, bir nəticə alınamayınca iki tərəf arasında savaş başladı. İlk qarşılaşmada Mütahhərtənin qüvvələri yenilgiyə uğrayaraq çəkildi. Ərətna bəyliyinin tabeliyini qəbul etməmə qərarı almış olan Əmir Mütahhərtən yardım istəmək üzrə Zülqədəroğlu İbrahim bəy ilə Ağqoyunlu türkmənlərinin rəisi Qutlu bəyə xəbər göndərdi. Bu dövlətlərdən gələn yardımçı qüvvətlərin də dəstəyi ilə Mütahhərtən-Ərətna arasında aparılan savaşı ərzincanlılar qazandı. Daha sonra Ərzincan önündə aparılan çarpışmalarda da elə bir sonuc almayan Əlaəddin Əli bəy mərkəzi Sivasa çəkilmək zorunda qaldı.
Mütahhərtənin Qazı Bürhanəddin ilə mücadiləsi
Ərətna hökmdari Əlaəddin Əli bəyin 1380-ci ildə ölümündən sonra dövlətin idarəsini əlinə alan naib Qazi Bürhanəddin Əhmədin, ölkəsinə yönəlik fəaliyətlər aparacağını bilən Mütahhərtən ona qarşı yəni müttəfiqlər axtarmağa başladı. Mütahhərtən, Qazı Bürhanəddin tərəfindən Koyulhisar çevrəsinə göndərilən Zünnun və Şərqi Qarahisar hakimliyinə təyin edilən Məlik Əhməd ilə dərhal dostluq qurmağa başladı. Bacısını Zünnun ilə evləndirən Ərzincan əmiri, onunla birlikdə Ərətna torpaqlarına təarrüzə keçdi. Ancaq Sivas torpaqları içərisində yağma və təxrib hərəkətlərində olan Zünnun, Qazı Bürhanəddin tərəfindən məğlubiyyətə uğratıldı. Gərək Zünnunun bu məğlubiyyətindən dolayı və gərəksə Amasya Əmiri Şadgəldinin öyrətməsi ilə Qazı Bürhanəddinə daha çox qəzəblənən Mütahhərtən Sivasa təarrüzə keçməyə qərar verdi. Ordusu ilə Ərzincandan çıxaraq Sivas vilayəti hududuna gəldi. Naibə qarşı təhdidkar bir tövr taxınaraq göndərdiyi elçilər vasitəsiylə, dövlətin idarəsini Əlaəddin Əli bəyin oğlu Məhəmmədə buraxmasını istədi. Ancaq naib Qazı Bürhanəddin, səltənəti tərk etmək istəmirdi. Bu səbəblə Mütahhərtəndən gələn elçi Əmir Tuğrulu həbs etdi. Elçinin tutuqlanmasından sonra Mütahhərtən onun sərbəst buraxılmasi şərti ilə Sivasdan ayrıldı. Mütahhərtən ilə Qazı Bürhanəddin arasındaki mücadilələr bundan sonrakı illərdə da davam etdi. Qazı Bürhanəddin Əhməd, Mütahhərtənin dostu olan Amasya Əmiri Sadgəldi üzərinə yürüyərək onu öldürdü (1381) və kəsik başını Ərzincana göndərdi. Bu zəfərdən sonra o, naib olmasına baxmayaraq, müstəqilliyini elan edərək hökmdarlıq məqamına oturdu. Mütahhərtən onun taxta çıxışına qarşı çıxaraq paytaxt Sivasda Qazı Bürhanəddin əleyhinə düzənlənən sui-qəsdlərdə fəal rol oynadı. Ancaq bu təşəbbüslər sonucsuz qaldı. Mütahhərtən daha sonra Sivasdakı müxalifətin lideri Ərətna əmirlərindən Seyyidi Hüsam ilə Qazı Bürhanəddinə qarşı bir ittifaq meydana gətirdi. Bu ittifaqa Amasya Əmiri Əhməd bəy ilə daha çox bəylər də qatıldı. Bu əmirlər Sivasa həp birdən saldırıda bulunmaq üzrə hazırlıqlara başladılar. 1382-ci ildə aparılan savaşlardan da bir nəticə alınmadı. Müttəfiqlər öz aralarında çıxan anlaşmazlıq səbəbiylə dağıldılar. Bunun üzərinə Mütahhərtən keçmiş dostu Ağqoyunlu türkmənlərindən yardım istədi. Beləcə Ağqoyunlular da Sivasa hücuma keçdilər. Mütahhərtən-Ağqoyunlu ortaq yürüşü qarşısında duruş göstərməyən Qazı Bürhanəddinin əmiri Yusuf Çələbi öldü. Mütahhərtən Qazı Bürhanəddinin Kayseri civarinda olduğu bir sırada təkrar Sivas yaxınlarına qədər gələrək Ərətna torpaqlarına hücuma keçdi. Fars qalasını ələ keçirdikdən sonra Sivası ciddi bir basqı altına aldı. Bu durumu xəbər alan Qazı Bürhanəddin Kayseridə çox qalmayaraq sürətlə mərkəzə yetişməyə çalışdı. Əbdülvahhab yörəsində iki tərəf arasında aparılan savaşda Mütahhərtən yenildi və ölkəsinə döndü. Qazı Bürhanəddin, özünə qarşı qurulan ittifaqların lideri olan Mütahhərtəni yola gətirməyə qərar verərək Ərzincan bəyliyi torpaqlarına girdi. Ərzincana (Aksəhir) qədər irəliləyib şəhəri qarət edərək od vurdu. Savaş sırasında Sivas əsgərlərinin yağmaya dalması səbəbiylə bir sonuc alınmadı. Qazı Bürhanəddin bölgədəki hərəkətə son verərək geri döndü (1385). Bu hadisədən sonra Mütahhərtən mühtəmələn dostu Ağqoyunluların onu yalnız buraxması sonucunda Qazı Bürhanəddin Əhməd bəy ilə yaxşı keçinməyə başladı. Onunla bir dostluq andlaşması imzaladı. Bu illərdə Ərzincan əmirliyi sınırları içərisində Bayburt, Kəmah, İspir, Ərzurum və Tərcan şəhərlərinin olduğu və Trabzon rumlarının da özlərinə xərac verdiyi anlaşılır.
Mütahhərtənin Əmir Teymur ilə mücadiləsi
Ərzincan əmiri Mütahhərtən 1387-ci ildə yeni bir təhlikə ilə qarşı qarşıya qaldı. Bu sirada Qərbi Irani işgal altına almiş olan Əmir Teymur Qarabağda ordugahini quraraq Şərqi Anadoluya bir səfər hazirligina baslamişdi. Nihayət Əmir Teymurun Ərzurum sınırlarına gəldiyi xəbəri Ərzincana çatınca Əmir Mütahhərtən, ailəsi və agırlıgını dostu və vassalı olan Şərqi Qarahisar hakimi Məlik Əhməd bəyin yanına göndərdi. Əmir Teymur, Ərzincana bir elçi göndərərək Mütahhərtənin ona itaət etməsini istədi. Mütahhərtən dərhal itaət edəcəgini bildirdi. Əmir Teymur, Əxlatı zəbt edərək Van gölü tərəflərinə getdi və daha sonra da Qaraqoyunlu ölkəsindən ayrilaraq Irana döndü. Beləcə Ərzincan üzərindəki basqı sona çatmış oldu. Mütahhərtən, Əmir Teymur təhlikəsinin ortadan qalxmasindan sonra, Ərzincan bölgəsinə sıgınmıs olan Qaraqoyunlu türkmənləri ilə birlikdə Qazı Bürhanəddin torpaqlarina təkrar təərrüzə başladi. Qazı Bürhanəddin bu sirada şimaldakı türkmən əmirlərinin anlaşmazliqlarını həll etmək üzrə Canik bölgəsində idi. Mütahhərtən, Sivas hökmdarının yoxlugundan yararlanaraq Sivas şəhərinin yaxinlarina qədər gəldi. Ancaq Qazı Bürhanəddinin geri dönməsi üzərinə onun qarşısina çixmadan ölkəsinə döndü. Ərzincan Əmiri Mütahhərtən, Qazı Bürhanəddin əleyhindəki fəaliyətlərini sürdürdü. O, 1388-ci il tarixində Amasya əmiri Əhməd bəy, Kayseri qalasi sahibi Cüneyd bəy, Haci Əmiroglu Süleyman kimi bəylərlə Qazı Bürhanəddinə qarşı bir ittifaq daha qurdu. Ayrica Məmlüklərə də xəbər göndərərək Qazı Bürhanəddinin Əmir Teymurun dostu oldugunu bildirdi. Ancaq bu ittifaqdan da bir nəticə alınmadı.
Mütahhərtənin Ağqoyunlulara qarşı Qaraqoyunlularla birləşməsi
Ağqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı Qutlu bəyin ölümündən (1389) sonra bu türkmən toplulugunun başina keçən Əhməd bəy ilə Mütahhərtənin arası, Ərzincan əmirinin onlara qarşı yagma harəkətlərinə başlamasına görə pozuldu. Əhməd bəy əmrindəki qələbəlik türkmən qrupu Mütahhərtən üzərinə yürüyərək onu agir bir yenilgiyə ugratdi. Bir müddət sonra Mütahhərtən bu türkmənlər üzərinə getdiysə də, bir nəticə olamadı. Ağqoyunlular Mütahhərtəni təkrar agir bir yenilgiyə ugratdilar. Mütahhərtən Qaraqoyunlu hökmdari Qara Məhəmməddən yardim istəmək zorunda qaldi. Çoxdan bəri Ağqoyunlularin düsməni olan Qara Məhəmməd, ortaq düsmənə qarşı birlikdə savasmağı qəbul etdi. Bu səfər Ağqoyunlular agir bir yenilgiyə ugradilar və Qazı Bürhanəddinə baş əymək zorunda qaldilar. Mütahhərtən ilə Qaraqoyunlu hökmdari Qara Məhəmməd arasindaki ittifaq bu olaydan sonra da davam etdi. Müttəfiq güclər Qazı Bürhanəddinə aid torpaqlara hücum etdilər. Ancaq Qazı Bürhanəddin müttəfiqlərə qarşı hərəkətə keçincə bariş istənilmiş və Mütahhərtən ilə Sivas-Kayseri hökmdari arasinda yeni bir bariş andlaşması imzalanmısdır (Mart 1389). Mütahhərtən, Qara Məhəmməddən sonra Qaraqoyunlularin başina keçən Qara Yusiflə də dostlugunu davam etdirmiş və onunla birlikdə Ağqoyunlularla mücadilə etmisdir. Ancaq Endrisdə meydana gələn savasda Qara Yusif əsir düsmüş, Mütahhərtən isə qaçaraq gücllə Ərzincana çatmisdir. Mütahhərtən bu yenilginin intiqamini almaq üçün qısa bir müddət sonra, bu dəfə yalnız başına Ağqoyunlular üzərinə yürüdü. Ağqoyunlu hökmdari Əhməd bəy, kürəkəni olan Mütahhərtənlə barişmaq istədisə də, qardası Qara Yülük Osman bəy bunu qəbul etmədi. Aparılan savaşda Mütahhərtən Ağqoyunlular qarşısında ikinci dəfə məğlub oldu. Ərzincan əmiri Mütahhərtən, 1393-cü ilə qədər Anadoluda nüfuz və hakimiyət qurmak üçün çalışdı. Ancaq 1393–1394-cü ilin qışında Əmir Teymurun böyük bir ordu ilə ikinci dəfə Anadoluya hərəkət etdiyi xəbərini aldi. Mütahhərtənin beş min nəfərlik bir əsgəri qüvvəyə sahib oldugunu və Qazı Bürhanəddinin başlıca düşmənlərindən biri olduğunu öyrənən Əmir Teymur, Anadoluya gəldiyi zaman ona xəbər göndərərək itaətini istədi. Mütahhərtən də Əmir Teymurun hüzuruna gedərək ona itaətini ərz etdi. Hətta onunla birlikdə Avnik qalasına edilən hücuma qatildi. 43 günlük bir mühasirədən sonra Avniki zəbt edən Əmir Teymur, Ərzincan əmiri Mütahhərtənə çesitli nəsihəhətlər verərək ona əmarət, mənşur və xələt verdi.
Mütahhərtənin Qazı Bürhanəddinə qarşı Qaramanoğullari ilə ittifaqı
Mütahhərtən, Əmir Teymurun Anadoludan dönməsindən sonra, onun kimi Əmir Teymura tabe olan Qaramanoglu Əlaəddin bəylə birlikdə Sivas-Kayseri dövlətini təhdid etməyə başladi. Bunun görə Qazı Bürhanəddin, Əmir Teymura güvənərək əleyhində zərərli faəliyətlərdə olan bu iki bəyi cəzalandirmaq üçün hərəkətə keçdi. Qaramana etdiyi uğurlu yürüşdən sonra Ərzincan üzərinə yürüdü (1394–95). Ərzincan əmirliyi hakimiyət sınırlari içərisində olan Əzdəbir, Sis və Burtuluş qalalarını zəbt edərək Sivasa döndü. Ancaq Qazı Bürhanəddin Sivasa dönər-dönməz Mütahhərtən yenidən hərəkətə keçdi. Sis və Burtuluş qalası mühafizləri də Qazı Bürhanəddinə xəyanət edərək qalalarını Mütahhərtənə təslim etdilər. Qazı Bürhanəddin bu durum üzərinə yeni bir səfər hazirlıgına başladi. Öncü qüvvələrin ardindan özü də Mütahhərtən üzərinə hərəkət etdi. Ancaq Qazı Bürhanəddinin üstün qüvvələri qarşısında savasi gözə almayan Mütahhərtən Ərzincana çəkildi. Qazı Bürhanəddin, Ərzincan məsələsini nəticələndirmək üzrə bu dəfə daha böyük hazirliqlara başladi. Qazı Bürhanəddinin Ərzincan üzərinə yürüyəcəyini xəbər alan Ağqoyunlu Qutlu bəy oglu Əhməd bəy, Qazıya xəbər göndərərək ona yardımçı olacağını bildirdi. Beləcə o da, Qaraqoyunlular və Əmir Teymurla müstərəkən özlərinə qarşı düsməncə davranmiş olan Mütahhərtəndən intiqam almaq istəyirdi. Bu düsüncə ilə Qazı Bürhanəddin və Ağqoyunlu qüvvələri birləşərək Mütahhərtən üzərinə yürüdülər. Bu dəfə Qazı Bürhanəddin, Mütahhərtəni cəzalandirmaq üçün çox təxribat apardi. Səfərdən sonra Bayburta qədər olan bölgəni Ağqoyunlu Əhməd bəyə iqta edərək Şərqi Qarahisar yolu ilə Sivasa döndü. Mütahhərtən, idarəsindən çixan Kəmaha qarşı hərəkət edincə Kəmah valisi təcili Qazı Bürhanəddindən yardım istədi. Buna görə Qazı Bürhanəddin təkrar Ərzincana yürüşə keçdi. Bu sirada Mütahhərtən də Şərqi Qarahisar hakimi Məlik Əhməd ilə birliktə savaş üçün hazirliq aparırdı. Qazı Bürhanəddin Ərzincana gəldiyi zaman Mütahhərtən dagliq ərazidə olduğu üçün onu təqib edə bilmədi. Bir qism qüvvəsini Ərzincan torpaqlarinda buraxaraq özü Bayburt üzərinə yürüdü. Beləcə o, Mütahhərtənin ovaya enməsini gözləyirdi. Nəhayət Mütahhərtən Pulur səhrasına endi. Qazı Bürhanəddin də buraya hərəkət etdi. Savaşa ilk öncə Qazı Bürhanəddinin öncü qüvvələri başladi. Mütahhərtən, əmirləriylə birlikdə cəsurca apardığı bu savaşi qazandi (Oktyabr 1395). 1396–97-ci illərdə Əmir Teymurun yenidən Anadoluda görünməsi Qazı Bürhanəddin ilə Mütahhərtənin bir müddət daha səssiz qalmasina səbəb oldu. Ancaq Əmir Teymur təhlikəsi keçdikdən sonra Qazı Bürhanəddin Əhməd yenə Ərzincan üzərinə hərəkət etdi. Qazı, Mütahhərtənin düsməni Ağqoyunlu Əhməd bəylə birləşib onu, Ərzincan əmirliyinə tabe olan Məlik Əhmədə aid Şərqi Qarahisarı yagma və təxribə məmur etdi. Buna görə Məlik Əhməd Qazı Bürhanəddinin şərtlərini qəbul edərək onunla anlaşdi. Qazı Bürhanəddin daha sonra Kəmahi almaq üçün Çit səhrasina endi. Ancaq bu sirada Kayseridə bir üsyanin başlamasına görə Sivasa dönmək zorunda qaldı. Qazı Bürhanəddin Kayseri islərini həll etdiktən sonra Mütahhərtənə bir məktub göndərərək onun Əmir Teymur ittifaqından ayrilmasini və qeydsiz-şərtsiz ona itaət etməsini istədi. Ancaq Mütahhərtən, Akşəhərin ona qaytarılmadan sulh bağlanmayacağını bildirdi. Mütahhərtən, Qazı Bürhanəddinin Qarayülük Osman bəy tərəfindən öldürülməsi (1398) üzərinə böyük bir düsmənindan qurtulmuş oldu. Ancaq, Qarayülük Osman bəyin Osmanlı hökmdari I Bayəzidə yenilməsindən sonra Sivas Osmanlı hakimiyətinə daxil oldu. Bayəzidə yenilən Qarayülük Osman bəy isə Ərzincana boyun əymək zorunda qaldı. Osmanlılarin Qazı Bürhanəddinin ölkəsini ələ keçirməsi, Ərzincan əmirliyini Osmanli dövləti ilə sınır qonşusu etdi. Bu sırada Osmanlıların hər keçən gün daha da genişlənib güclənməsi Mütahhərtəni əndişələndirirdi. Ancaq bu sırada, Hindistan səfərini uğurla bitirən Əmir Teymurun Anadoluya dogru hərəkət etdiyi xəbəri Mütahhərtəni ümidləndirdi. O, Əmir Teymurun Qarabaga gəldiyi bir sırada hüzuruna gedərək itaətini bildirdi. Əmir Teymur isə Mütahhərtənə izaz və ikramda bulundu; ona tug, ələm və naqqarə verdi. Muhtəsəm xələtlər geydirərək ölkəsinə göndərdi. Mütahhərtən, Misir Məmlüklü sultanlığından umdugunu əldə edə bilməyən Qara Yülük Osmanla birlikdə Gürcüstan səfərindən dönən və Avnikdə iqamət etməkdə olan Əmir Teymura qatildi.
Mütahhərtənin Osmanli hökmdari Bayəzid ilə mücadiləsi
O tərəfdən Osmanli hökmdari , Ərzincan əmiri Mütahhərtənin Əmir Teymur ilə ilişkisini xəbər alınca ona elçi göndərərək bu ittifaqdan ayrılmasını və ona itaət etməsini istədi. Ancaq Mütahhərtən, Bayəzidin bu istəyini qəbul etmədi. Üstəlik Əmir Teymur Anadoluya girincə ona rəhbərlik edərək birlikdə Sivasa gəldi. Şəhərin alınmasında Əmir Teymura yardimçi olan Mütahhərtən, Anadolu türklüyünə endirilən bu zərbəyə əmarətini qeyb etməmək düsüncəsiylə öncülük etdi. Mütahhərtənin Sivasin işğalından sonra Əmir Teymurdan ayrilaraq Ərzincana döndüyü anlaşlır. Əmir Teymurun Sivasi işğaldan sonra daha irəliyə getməyərək cənuba enməsi üzərinə Osmanlı hökmdari Bayəzid Mütahhərtən üzərinə yürüdü. Şiddətli təərrüz qarşısinda iç qalaya çəkilən Mütahhərtən nəhayət təslim oldu. Ərzincan əmirliyinə aid torpaqlar Osmanlı sınırlarına daxil edildi. Bayəzid, Ərzincan xalqinin istəyi üzərinə və ona tabe olmasi şərti ilə Mütahhərtəni əff edərək yenə bəyliyinin başinda buraxdi. Buna qarşıliq bütün ailəsini rəhin alaraq Bursaya götürdü. Mütahhərtən, Bayəzidin Ərzincandan ayrilmasindan sonra mühtəmələn bu durumu Əmir Teymura bildirmiş və ailəsinin Bursaya götürüldüyünü xəbər vermişdir. Əmir Teymur ilə Bayəzid arasinda meydana gələn Anqara savaşında Mütahhərtənin, Əmir Teymur tərəfindən sərkərdə edilməkdə olan mərkəz qolunun sag qrupunda müharibəyə qatıldığı bilinir. Mütahhərtən bu savaşda, Bayəzidin yaninda olan tatarların Əmir Teymur tərəfinə keçməsini təşkil etmiş və Rumeli əsgərinin dagılmasına səbəb olmusdur. Savaşdan sonra Ərzincana dönən Mütahhərtən ölüncəyə qədər Əmir Teymurun yüksək hakimiyətini tanimişdir.
Mütahhərtənin ölümü və bəyliyin sonu
Mütahhərtənin ölüm tarixi bir mənalı olaraq bilinməməklə bərabər onun 1403-cü ilin sonlarında vəfat etdiyi sanılır. Ölümündən sonra əmirliyin kimin əlinə keçdiyi də bilinməyərək 1410-cu ildə Ərzincan hakimi olaraq Mütahhərtənin nəvəsi Şeyx Həsən görülür. Bu dönəmdə Qaraqoyunlu Qara Yusifun Ərzincanı ələ keçirmək istədiyi və bu amacla buranı mühasirə etdiyi bilinir (1410). Nəhayət bölgə xalqının Şeyx Həsəndan şikayət etmələri sonucu şəhəri 45 gün mühasirə edən Qaraqoyunlu Qara Yusif, Şeyx Həsənin təslim olması sonucunda buranı hakimiyəti altına aldı. Beləcə 30 il Mütahhərtən və ailəsinin idarəsində olan Ərzincan və çevrəsi Qaraqoyunluların əlinə keçdi.
Qaynaqlar
- Osmanli tarixi
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Mütahhərtən bəyliyi, (Türkcə)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erzincan beyliyi Anadoluda olan turk dovleti BeylikErzincan beyliyi 1279 1410Paytaxt ErzincanResmi dilleri turk dili farscaDovlet dini Islam Sielik Idareetme formasi Mutleq monarxiya 1379 1403 Mutahherten bey 1403 1410 Seyx Hesen 1243 cu ilde Kosedag doyusunden sonra Elxani monqollari Anadoluda faktiki hokmdar oldular lakin XIV esrde Elxaniler dagildiqdan sonra Elxanilerin kecmis serkerdeleri ve memurlari elece de Elxani boyundurugu altinda olan tayfalar musteqillik elan etdiler Erzincan beyliyi de onlardan biri idi TarixiErzincan ve cevresi 1379 cu ile qeder Eretna dovleti sinirlari icerisinde qalmis ve sirasiyla Exi Ayna bey ve Pir Huseynin idaresinde idi Pir Huseyinin olumunden sonra 1379 ise Erzincan ve cevresine Mutahherten hakim oldu Mutahhertenin menseyi ve Erzincana hakim olmasiMutahhertenin tatarlara mensub oldugu soylenmekde ise de onun Uygur turklerinden olan Eretna ile eqraba olmasi daha muhtemeldir Mutahhertenin Agqoyunlu Ehmed beyin kurekeni oldugu bilinir Qaynaqlarda adi Taharten Tahirten ve Mutahherten seklinde kecen bu Erzincan emiri Pir Huseynin olumunden sonra Erzincan beyliyi taxtina kecdi Musteqilliyini elan ederek oz adina sikke basdiran ve xutbe oxudan Mutahhertene qarsi ilk reaksiya Eretna beyliyinden geldi Eretna beyliyinin ireli gelenleri Elaeddin Eli beye muraciet ederek Erzincanin Eretna ailesi ile olan ilgisini ireli surerek bu seherin qurtarilmasini istemisdiler Buna gore Elaeddin Eli bey Mutahhertene adamlar gondererek Erzincani baris yoluyla ele kecirmek istedi Ancaq gorusmelerden bir sonuc bir netice alinamayinca iki teref arasinda savas basladi Ilk qarsilasmada Mutahhertenin quvveleri yenilgiye ugrayaraq cekildi Eretna beyliyinin tabeliyini qebul etmeme qerari almis olan Emir Mutahherten yardim istemek uzre Zulqederoglu Ibrahim bey ile Agqoyunlu turkmenlerinin reisi Qutlu beye xeber gonderdi Bu dovletlerden gelen yardimci quvvetlerin de desteyi ile Mutahherten Eretna arasinda aparilan savasi erzincanlilar qazandi Daha sonra Erzincan onunde aparilan carpismalarda da ele bir sonuc almayan Elaeddin Eli bey merkezi Sivasa cekilmek zorunda qaldi Mutahhertenin Qazi Burhaneddin ile mucadilesiEretna hokmdari Elaeddin Eli beyin 1380 ci ilde olumunden sonra dovletin idaresini eline alan naib Qazi Burhaneddin Ehmedin olkesine yonelik fealiyetler aparacagini bilen Mutahherten ona qarsi yeni muttefiqler axtarmaga basladi Mutahherten Qazi Burhaneddin terefinden Koyulhisar cevresine gonderilen Zunnun ve Serqi Qarahisar hakimliyine teyin edilen Melik Ehmed ile derhal dostluq qurmaga basladi Bacisini Zunnun ile evlendiren Erzincan emiri onunla birlikde Eretna torpaqlarina tearruze kecdi Ancaq Sivas torpaqlari icerisinde yagma ve texrib hereketlerinde olan Zunnun Qazi Burhaneddin terefinden meglubiyyete ugratildi Gerek Zunnunun bu meglubiyyetinden dolayi ve gerekse Amasya Emiri Sadgeldinin oyretmesi ile Qazi Burhaneddine daha cox qezeblenen Mutahherten Sivasa tearruze kecmeye qerar verdi Ordusu ile Erzincandan cixaraq Sivas vilayeti hududuna geldi Naibe qarsi tehdidkar bir tovr taxinaraq gonderdiyi elciler vasitesiyle dovletin idaresini Elaeddin Eli beyin oglu Mehemmede buraxmasini istedi Ancaq naib Qazi Burhaneddin selteneti terk etmek istemirdi Bu sebeble Mutahhertenden gelen elci Emir Tugrulu hebs etdi Elcinin tutuqlanmasindan sonra Mutahherten onun serbest buraxilmasi serti ile Sivasdan ayrildi Mutahherten ile Qazi Burhaneddin arasindaki mucadileler bundan sonraki illerde da davam etdi Qazi Burhaneddin Ehmed Mutahhertenin dostu olan Amasya Emiri Sadgeldi uzerine yuruyerek onu oldurdu 1381 ve kesik basini Erzincana gonderdi Bu zeferden sonra o naib olmasina baxmayaraq musteqilliyini elan ederek hokmdarliq meqamina oturdu Mutahherten onun taxta cixisina qarsi cixaraq paytaxt Sivasda Qazi Burhaneddin eleyhine duzenlenen sui qesdlerde feal rol oynadi Ancaq bu tesebbusler sonucsuz qaldi Mutahherten daha sonra Sivasdaki muxalifetin lideri Eretna emirlerinden Seyyidi Husam ile Qazi Burhaneddine qarsi bir ittifaq meydana getirdi Bu ittifaqa Amasya Emiri Ehmed bey ile daha cox beyler de qatildi Bu emirler Sivasa hep birden saldirida bulunmaq uzre hazirliqlara basladilar 1382 ci ilde aparilan savaslardan da bir netice alinmadi Muttefiqler oz aralarinda cixan anlasmazliq sebebiyle dagildilar Bunun uzerine Mutahherten kecmis dostu Agqoyunlu turkmenlerinden yardim istedi Belece Agqoyunlular da Sivasa hucuma kecdiler Mutahherten Agqoyunlu ortaq yurusu qarsisinda durus gostermeyen Qazi Burhaneddinin emiri Yusuf Celebi oldu Mutahherten Qazi Burhaneddinin Kayseri civarinda oldugu bir sirada tekrar Sivas yaxinlarina qeder gelerek Eretna torpaqlarina hucuma kecdi Fars qalasini ele kecirdikden sonra Sivasi ciddi bir basqi altina aldi Bu durumu xeber alan Qazi Burhaneddin Kayseride cox qalmayaraq suretle merkeze yetismeye calisdi Ebdulvahhab yoresinde iki teref arasinda aparilan savasda Mutahherten yenildi ve olkesine dondu Qazi Burhaneddin ozune qarsi qurulan ittifaqlarin lideri olan Mutahherteni yola getirmeye qerar vererek Erzincan beyliyi torpaqlarina girdi Erzincana Aksehir qeder irelileyib seheri qaret ederek od vurdu Savas sirasinda Sivas esgerlerinin yagmaya dalmasi sebebiyle bir sonuc alinmadi Qazi Burhaneddin bolgedeki herekete son vererek geri dondu 1385 Bu hadiseden sonra Mutahherten muhtemelen dostu Agqoyunlularin onu yalniz buraxmasi sonucunda Qazi Burhaneddin Ehmed bey ile yaxsi kecinmeye basladi Onunla bir dostluq andlasmasi imzaladi Bu illerde Erzincan emirliyi sinirlari icerisinde Bayburt Kemah Ispir Erzurum ve Tercan seherlerinin oldugu ve Trabzon rumlarinin da ozlerine xerac verdiyi anlasilir Mutahhertenin Emir Teymur ile mucadilesiErzincan emiri Mutahherten 1387 ci ilde yeni bir tehlike ile qarsi qarsiya qaldi Bu sirada Qerbi Irani isgal altina almis olan Emir Teymur Qarabagda ordugahini quraraq Serqi Anadoluya bir sefer hazirligina baslamisdi Nihayet Emir Teymurun Erzurum sinirlarina geldiyi xeberi Erzincana catinca Emir Mutahherten ailesi ve agirligini dostu ve vassali olan Serqi Qarahisar hakimi Melik Ehmed beyin yanina gonderdi Emir Teymur Erzincana bir elci gondererek Mutahhertenin ona itaet etmesini istedi Mutahherten derhal itaet edecegini bildirdi Emir Teymur Exlati zebt ederek Van golu tereflerine getdi ve daha sonra da Qaraqoyunlu olkesinden ayrilaraq Irana dondu Belece Erzincan uzerindeki basqi sona catmis oldu Mutahherten Emir Teymur tehlikesinin ortadan qalxmasindan sonra Erzincan bolgesine siginmis olan Qaraqoyunlu turkmenleri ile birlikde Qazi Burhaneddin torpaqlarina tekrar teerruze basladi Qazi Burhaneddin bu sirada simaldaki turkmen emirlerinin anlasmazliqlarini hell etmek uzre Canik bolgesinde idi Mutahherten Sivas hokmdarinin yoxlugundan yararlanaraq Sivas seherinin yaxinlarina qeder geldi Ancaq Qazi Burhaneddinin geri donmesi uzerine onun qarsisina cixmadan olkesine dondu Erzincan Emiri Mutahherten Qazi Burhaneddin eleyhindeki fealiyetlerini surdurdu O 1388 ci il tarixinde Amasya emiri Ehmed bey Kayseri qalasi sahibi Cuneyd bey Haci Emiroglu Suleyman kimi beylerle Qazi Burhaneddine qarsi bir ittifaq daha qurdu Ayrica Memluklere de xeber gondererek Qazi Burhaneddinin Emir Teymurun dostu oldugunu bildirdi Ancaq bu ittifaqdan da bir netice alinmadi Mutahhertenin Agqoyunlulara qarsi Qaraqoyunlularla birlesmesiAgqoyunlu tayfa ittifaqinin bascisi Qutlu beyin olumunden 1389 sonra bu turkmen toplulugunun basina kecen Ehmed bey ile Mutahhertenin arasi Erzincan emirinin onlara qarsi yagma hareketlerine baslamasina gore pozuldu Ehmed bey emrindeki qelebelik turkmen qrupu Mutahherten uzerine yuruyerek onu agir bir yenilgiye ugratdi Bir muddet sonra Mutahherten bu turkmenler uzerine getdiyse de bir netice olamadi Agqoyunlular Mutahherteni tekrar agir bir yenilgiye ugratdilar Mutahherten Qaraqoyunlu hokmdari Qara Mehemmedden yardim istemek zorunda qaldi Coxdan beri Agqoyunlularin dusmeni olan Qara Mehemmed ortaq dusmene qarsi birlikde savasmagi qebul etdi Bu sefer Agqoyunlular agir bir yenilgiye ugradilar ve Qazi Burhaneddine bas eymek zorunda qaldilar Mutahherten ile Qaraqoyunlu hokmdari Qara Mehemmed arasindaki ittifaq bu olaydan sonra da davam etdi Muttefiq gucler Qazi Burhaneddine aid torpaqlara hucum etdiler Ancaq Qazi Burhaneddin muttefiqlere qarsi herekete kecince baris istenilmis ve Mutahherten ile Sivas Kayseri hokmdari arasinda yeni bir baris andlasmasi imzalanmisdir Mart 1389 Mutahherten Qara Mehemmedden sonra Qaraqoyunlularin basina kecen Qara Yusifle de dostlugunu davam etdirmis ve onunla birlikde Agqoyunlularla mucadile etmisdir Ancaq Endrisde meydana gelen savasda Qara Yusif esir dusmus Mutahherten ise qacaraq guclle Erzincana catmisdir Mutahherten bu yenilginin intiqamini almaq ucun qisa bir muddet sonra bu defe yalniz basina Agqoyunlular uzerine yurudu Agqoyunlu hokmdari Ehmed bey kurekeni olan Mutahhertenle barismaq istedise de qardasi Qara Yuluk Osman bey bunu qebul etmedi Aparilan savasda Mutahherten Agqoyunlular qarsisinda ikinci defe meglub oldu Erzincan emiri Mutahherten 1393 cu ile qeder Anadoluda nufuz ve hakimiyet qurmak ucun calisdi Ancaq 1393 1394 cu ilin qisinda Emir Teymurun boyuk bir ordu ile ikinci defe Anadoluya hereket etdiyi xeberini aldi Mutahhertenin bes min neferlik bir esgeri quvveye sahib oldugunu ve Qazi Burhaneddinin baslica dusmenlerinden biri oldugunu oyrenen Emir Teymur Anadoluya geldiyi zaman ona xeber gondererek itaetini istedi Mutahherten de Emir Teymurun huzuruna gederek ona itaetini erz etdi Hetta onunla birlikde Avnik qalasina edilen hucuma qatildi 43 gunluk bir muhasireden sonra Avniki zebt eden Emir Teymur Erzincan emiri Mutahhertene cesitli nesihehetler vererek ona emaret mensur ve xelet verdi Mutahhertenin Qazi Burhaneddine qarsi Qaramanogullari ile ittifaqiMutahherten Emir Teymurun Anadoludan donmesinden sonra onun kimi Emir Teymura tabe olan Qaramanoglu Elaeddin beyle birlikde Sivas Kayseri dovletini tehdid etmeye basladi Bunun gore Qazi Burhaneddin Emir Teymura guvenerek eleyhinde zererli faeliyetlerde olan bu iki beyi cezalandirmaq ucun herekete kecdi Qaramana etdiyi ugurlu yurusden sonra Erzincan uzerine yurudu 1394 95 Erzincan emirliyi hakimiyet sinirlari icerisinde olan Ezdebir Sis ve Burtulus qalalarini zebt ederek Sivasa dondu Ancaq Qazi Burhaneddin Sivasa doner donmez Mutahherten yeniden herekete kecdi Sis ve Burtulus qalasi muhafizleri de Qazi Burhaneddine xeyanet ederek qalalarini Mutahhertene teslim etdiler Qazi Burhaneddin bu durum uzerine yeni bir sefer hazirligina basladi Oncu quvvelerin ardindan ozu de Mutahherten uzerine hereket etdi Ancaq Qazi Burhaneddinin ustun quvveleri qarsisinda savasi goze almayan Mutahherten Erzincana cekildi Qazi Burhaneddin Erzincan meselesini neticelendirmek uzre bu defe daha boyuk hazirliqlara basladi Qazi Burhaneddinin Erzincan uzerine yuruyeceyini xeber alan Agqoyunlu Qutlu bey oglu Ehmed bey Qaziya xeber gondererek ona yardimci olacagini bildirdi Belece o da Qaraqoyunlular ve Emir Teymurla mustereken ozlerine qarsi dusmence davranmis olan Mutahhertenden intiqam almaq isteyirdi Bu dusunce ile Qazi Burhaneddin ve Agqoyunlu quvveleri birleserek Mutahherten uzerine yuruduler Bu defe Qazi Burhaneddin Mutahherteni cezalandirmaq ucun cox texribat apardi Seferden sonra Bayburta qeder olan bolgeni Agqoyunlu Ehmed beye iqta ederek Serqi Qarahisar yolu ile Sivasa dondu Mutahherten idaresinden cixan Kemaha qarsi hereket edince Kemah valisi tecili Qazi Burhaneddinden yardim istedi Buna gore Qazi Burhaneddin tekrar Erzincana yuruse kecdi Bu sirada Mutahherten de Serqi Qarahisar hakimi Melik Ehmed ile birlikte savas ucun hazirliq aparirdi Qazi Burhaneddin Erzincana geldiyi zaman Mutahherten dagliq erazide oldugu ucun onu teqib ede bilmedi Bir qism quvvesini Erzincan torpaqlarinda buraxaraq ozu Bayburt uzerine yurudu Belece o Mutahhertenin ovaya enmesini gozleyirdi Nehayet Mutahherten Pulur sehrasina endi Qazi Burhaneddin de buraya hereket etdi Savasa ilk once Qazi Burhaneddinin oncu quvveleri basladi Mutahherten emirleriyle birlikde cesurca apardigi bu savasi qazandi Oktyabr 1395 1396 97 ci illerde Emir Teymurun yeniden Anadoluda gorunmesi Qazi Burhaneddin ile Mutahhertenin bir muddet daha sessiz qalmasina sebeb oldu Ancaq Emir Teymur tehlikesi kecdikden sonra Qazi Burhaneddin Ehmed yene Erzincan uzerine hereket etdi Qazi Mutahhertenin dusmeni Agqoyunlu Ehmed beyle birlesib onu Erzincan emirliyine tabe olan Melik Ehmede aid Serqi Qarahisari yagma ve texribe memur etdi Buna gore Melik Ehmed Qazi Burhaneddinin sertlerini qebul ederek onunla anlasdi Qazi Burhaneddin daha sonra Kemahi almaq ucun Cit sehrasina endi Ancaq bu sirada Kayseride bir usyanin baslamasina gore Sivasa donmek zorunda qaldi Qazi Burhaneddin Kayseri islerini hell etdikten sonra Mutahhertene bir mektub gondererek onun Emir Teymur ittifaqindan ayrilmasini ve qeydsiz sertsiz ona itaet etmesini istedi Ancaq Mutahherten Akseherin ona qaytarilmadan sulh baglanmayacagini bildirdi Mutahherten Qazi Burhaneddinin Qarayuluk Osman bey terefinden oldurulmesi 1398 uzerine boyuk bir dusmenindan qurtulmus oldu Ancaq Qarayuluk Osman beyin Osmanli hokmdari I Bayezide yenilmesinden sonra Sivas Osmanli hakimiyetine daxil oldu Bayezide yenilen Qarayuluk Osman bey ise Erzincana boyun eymek zorunda qaldi Osmanlilarin Qazi Burhaneddinin olkesini ele kecirmesi Erzincan emirliyini Osmanli dovleti ile sinir qonsusu etdi Bu sirada Osmanlilarin her kecen gun daha da genislenib guclenmesi Mutahherteni endiselendirirdi Ancaq bu sirada Hindistan seferini ugurla bitiren Emir Teymurun Anadoluya dogru hereket etdiyi xeberi Mutahherteni umidlendirdi O Emir Teymurun Qarabaga geldiyi bir sirada huzuruna gederek itaetini bildirdi Emir Teymur ise Mutahhertene izaz ve ikramda bulundu ona tug elem ve naqqare verdi Muhtesem xeletler geydirerek olkesine gonderdi Mutahherten Misir Memluklu sultanligindan umdugunu elde ede bilmeyen Qara Yuluk Osmanla birlikde Gurcustan seferinden donen ve Avnikde iqamet etmekde olan Emir Teymura qatildi Mutahhertenin Osmanli hokmdari Bayezid ile mucadilesiO terefden Osmanli hokmdari Erzincan emiri Mutahhertenin Emir Teymur ile iliskisini xeber alinca ona elci gondererek bu ittifaqdan ayrilmasini ve ona itaet etmesini istedi Ancaq Mutahherten Bayezidin bu isteyini qebul etmedi Ustelik Emir Teymur Anadoluya girince ona rehberlik ederek birlikde Sivasa geldi Seherin alinmasinda Emir Teymura yardimci olan Mutahherten Anadolu turkluyune endirilen bu zerbeye emaretini qeyb etmemek dusuncesiyle onculuk etdi Mutahhertenin Sivasin isgalindan sonra Emir Teymurdan ayrilaraq Erzincana donduyu anlaslir Emir Teymurun Sivasi isgaldan sonra daha ireliye getmeyerek cenuba enmesi uzerine Osmanli hokmdari Bayezid Mutahherten uzerine yurudu Siddetli teerruz qarsisinda ic qalaya cekilen Mutahherten nehayet teslim oldu Erzincan emirliyine aid torpaqlar Osmanli sinirlarina daxil edildi Bayezid Erzincan xalqinin isteyi uzerine ve ona tabe olmasi serti ile Mutahherteni eff ederek yene beyliyinin basinda buraxdi Buna qarsiliq butun ailesini rehin alaraq Bursaya goturdu Mutahherten Bayezidin Erzincandan ayrilmasindan sonra muhtemelen bu durumu Emir Teymura bildirmis ve ailesinin Bursaya goturulduyunu xeber vermisdir Emir Teymur ile Bayezid arasinda meydana gelen Anqara savasinda Mutahhertenin Emir Teymur terefinden serkerde edilmekde olan merkez qolunun sag qrupunda muharibeye qatildigi bilinir Mutahherten bu savasda Bayezidin yaninda olan tatarlarin Emir Teymur terefine kecmesini teskil etmis ve Rumeli esgerinin dagilmasina sebeb olmusdur Savasdan sonra Erzincana donen Mutahherten olunceye qeder Emir Teymurun yuksek hakimiyetini tanimisdir Mutahhertenin olumu ve beyliyin sonuMutahhertenin olum tarixi bir menali olaraq bilinmemekle beraber onun 1403 cu ilin sonlarinda vefat etdiyi sanilir Olumunden sonra emirliyin kimin eline kecdiyi de bilinmeyerek 1410 cu ilde Erzincan hakimi olaraq Mutahhertenin nevesi Seyx Hesen gorulur Bu donemde Qaraqoyunlu Qara Yusifun Erzincani ele kecirmek istediyi ve bu amacla burani muhasire etdiyi bilinir 1410 Nehayet bolge xalqinin Seyx Hesendan sikayet etmeleri sonucu seheri 45 gun muhasire eden Qaraqoyunlu Qara Yusif Seyx Hesenin teslim olmasi sonucunda burani hakimiyeti altina aldi Belece 30 il Mutahherten ve ailesinin idaresinde olan Erzincan ve cevresi Qaraqoyunlularin eline kecdi QaynaqlarOsmanli tarixiIstinadlarHemcinin baxAnadolu beylikleriXarici kecidlerMutahherten beyliyi Turkce