Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan Respublikasının ərazisi zəngin floraya malikdir. Burada 4500-dən çox çiçəkli, ayrı sortlu bitki növü yayılmışdır. Növlərin ümumi sayına görə Azərbaycanın florası Cənubi Qafqazın başqa respublikalarına nisbətən xeyli zəngindir. Respublikada rast gələn bitki növləri Qafqazda bitən bitki növlərinin ümumi miqdarının 66%-ini təşkil edir.
Azərbaycan Respublikası üçüncü dövrə aid olan relikt cinslərlə də zəngindir ki, bunların da nümayəndələrinə bütün zonalarda, xüsusilə Talış zonası ərazisində daha çox rast gəlinir. Bunlardan dəmirağac, Lənkəran akasiyası, şabalıdyarpaq palıd, , bigəvər, şümşad və s. göstərmək olar. Respublikada 240 endemik bitki növü mövcuddur.
Azərbaycan florasının tərkibində bütün areal tiplərinin nümunələrinə, yəni qədim meşə, boreal, bozqın, kserofil, səhra, Qafqaz və adventiv bitki tiplərinə rast gəlinir. Qədim meşə tipləri nümunələri ən çox Talışda, boreal tip Böyük və dağ zonalarında, az miqdarda isə aşağı qurşaqlarda, kserofil, Qafqaz, bozqır və səhra tipləri isə respublikanın düzən, dağətəyi və bozqır yaylarında, ən çoxu isə Kür-Araz ovalığında yaylımışdır. Adventiv areal tipi isə bir qədər az təsadüf edilir Kür-Araz ovalığı, Xəzəryanı və b. düzənliklərin göl, gölməçə, axmaz və bataqlıq sahələrində zəngin və rəngarəng bitki örtüyü inkişaf etmişdir.
Çay və supaylayıcı kanalların kənarında, bataqlıq yerlərdə, lokal formada isə düzənlik rayonlarda kosmopolit tərkibli qamış cəngəlliklərinə tez-tez rast gəlinir. Belə bataqlıqlarda hündürboylu tülküquyruğu, çiyən, suluf, yumşaq süpürgə, kalış və s. çoxdur. Burada savanna tipli hündürboylu murğuz da cəngərlik yaradır.
Kür-Araz ovalığında tez-tez rast gələn cayırlıq, biyanlıq və lığvər cəngəlliyi nisbətən geniş yayılmışdır. Qarabağ düzündə dəvəayağı, qırxbuğum, poruq, ağlarot, süsən kimi bitki növləri həm əngəllik yaradır və həm də başqa cəngəlliyin tərkbində rast gəlirlər.
Liman və axmazlarda (xüsusilə Ağzıbirçala limanında) ən çox qamışlıq, çiyən, suçiçəyi və s. bitkilərdən ibarət cəngəlliklər mövcuddur. Bataqlıqlarda, sıcaq yerlərdə qovuqca, salviniya, saçaqotu, sufındığı, buynuzyarpaq xüsusi cəngəllik yaradır və Kür-Araz ovalığında özlərinə geniş məskən tapırlar. Qarğı cəngəlliyi də düzən rayonları üçün səciyəvidir.
Talış düzənliklərindəki bataqlıqlarda suçiçəyi, saçaqotu, süsən, qurbağaotu, sarı bataqlıq süsəni, bataqlıca xüsusi formasiyalar yaradır. Qurumuş bataqlıqlar üçün qaymaqçiçək, nanə, qırxbuğum, bigəvər və s. kimi bitkilər səciyyəvidir.
Su-bataqlıq bitkilərinə aşağı, orta, yuxarı və yüksək dağ qurşaqlarında da rast gəlinir. Xüsusilə subalp qurşaqlarında su-bataqlıq bitkiləri çox geniş sahələrdə yayılmışdır. Bu qurşaqlarda 100-dən artıq bataqlıq, göl və gölməçələr vardır.
Geniş Kür-Araz ovalığı, Xəzəryanı və başqa düzənliklərdə səhra və yarımsəhra tipli bitki örtüyü üstünlük təşkil edir. Səhralarda qaraşoranlıq geniş yaylımışdır. Qaraşoranın yerə sərilmiş budaqları təpəciklər yaratmaqla ən çox Lökbatan ətrafında, Muğanda, Şərqi Şirvanda yayılmışdır. Xırda təpəcikli sarıbaş səhralarına ən çox Xəzər ətrafında, Kür-Araz ovalığında rast gəlinir.
Göstərilən zonalarda şahsevdilik səhraları da geniş yayılmışdır. Şahsevdilik səhrasında yuxarıda göstərilən səhralardakı bitkilərdən fərqli olaraq 5-6 növ efemer bitkiyə təsadüf edilir. Şərqi Şirvanda və bir qədər də dağətəyi rayonlarda çərən səhrası əmələ gəlir. Şorangənin 3 növü Kür-Araz ovalığında geniş sahələrdə çox məhsludar yarımsəhralıqlar yaradır. Xüsusilə dağşorangəsi gəngiz dağ ətəkliklərində həm tək və həm də yovşanla birlikdə şorangəlik-yovşanlıq səhrası, bir qədər inkişaf etmiş torpaqlarda isə yarımsəhralıq yaradır. Ağacvarı şorangə (qarağan) az şorlaşmış torpaqlarda rast gəlinir; sezonun tərkibi onlarca müxtəlif efemer və efemeroid bitkilərlə zəngindir. Ağacvarı şorəngə ən çox yovşan, dəvətikanı və biyanla birlikdə xüsusi yarımsəhra cəngəlliyi yaradır. Ümumiyyətlə, respublikada şorəngə cinsinin 22-dək növünə təsadüf edilir ki, bunun da əksəriyyəti xüsusi formasiyalar yaradır. Meyvələmə zamanı çox əlvan görünən şorangə cəngəlliklərinə Şəki yaylasının az şorlaşmış torpaqlarında təsadüf edilir. Yovşanlıq ən geniş yayılmış səhra tiplərindən biridir; müxtəlif torpaqlarda, xüsusilə boz və zəif şorlaşmış torpaqlarda rast gəlir. Çox zaman yovşan şorangə və yaxud çoxillik taxıl otları ilə birlikdə bitərək qarışıq yarımsəhra formasiyaları yaradır. Yovşanlığın bütün variantlarında 30-35-dək və bəzən də 50-55-dək efemer, efemeroid bitki bitir. Məsələn, soğanaqlı qırtıc, yapon toqalotu, bərk quramit, şərq bozağı, durnaotu, xırda qarayonca, göy qarayonca və s. yovşanlığın daimi bitkilərindən sayılırlar. Yovşanlıqda bəzən kolcuqlar da bitir. Dənizkənarı və dəniz altından çıxmış qumsallıqlarda yovşanın başqa növu (qumluq və yaxud dəniz yovşanı), gəvən, İran sarmaşığı, Xəzər xəşənbulu və yüzlərcə başqa efemer bitki növlərinə rast gəlinir. Abşeronun qumsal sahələrində çox zəngin və nadir bitkilər qısaömürlü olsa da, inkişafını yazda fəallaşdırır və tez də solurlar. Yarımbozqırlar və bozqırlarda qifav, daraqvarı qiyaqotu və çoxillik müxtəlif otlar bolluq təşkil edən bitkilərdəndir. Dağ kserofit bitkiliyi çox vaxt bozqırlara birləşərək xüsusi formasiyalar yaradır.
Respublikanın quru və isti rayonlarında (Naxçıvan MR, Cəbrayıl, Zəngilan), Böyük Qafqazın bozqır yaylasında kserofit bitkiliyinə, yəni friqana, şiblək, tikanlı gəvənlik, tıstıslıq, bəzən və cılız ardıclığa, ardıcıq-püstəliyə rast gəlinir. Frinalalar Naxçıvan MR-da 1000-1500 m yüksəkliklərdə müstəqil formasiyalar (cəngəlliklər) yaradır. Bu formasiyalarda 300-dən artıq bitki növünə rast gəlinir. Quraqlıq rayonlarda kəkotu və onun növləri tumil-kəkotu formasiyalarını yaradır. Tumil sahələri üçün murdarça, çölnanəsi, karvanqıran və s. çox səciyyəvidir. Bu tip sahələrdə südləyən, boymadərən, zirinc kimi bitkilər də olur. Respublikada lokal formada şibləklərə, yəni qaratikanlığa, murdarçalığa, dovşanalmalığına, badamlığa, tovulqalığa, yabanı armudluğa, quşarmudluğuna rast gəlmək olur; şaqqıldaq da xüsusi formasiylar yaradır və yaxşı dağ-kserofit bitkiliyinin formalaşmasında bilavasitə iştirak edir. Saqqızağaclıq, ardıclıq, dağdağanlıq, sarağanlıq da respublikaya xas formasiyalardan olmaqla hər biri öz-özlüyündə xüsusi bitki örtüyü əmələ gətirir.
Kür, Araz, Qanıxçay və Qabırrıçay çayları boyu hissə-hissə lentşəkilli lokal formada tuqay meşəliyi var. Bu meşələrin əsasını qovaq, söyüd, iydə, qarağac, tut, yulğun, nar kimi ağac və kollar təşikl edir.
Bəzən dağ çayları boyu və yaxud çay vadilərində xüsusi qarışıq meşəliklər də bərpa olunmuşdur. Burada ən çox çaytikanı, iydə, söyüd, , sarağan, , tut, , nar, itburnu, böyürtkən və s. yayılmışdır. Çaytikanı ən çox Şin, Kiş, Dəmiraparaq, Türyan, Göyçay, Ağsu, Vəlvələ və Tərtər çaylarının vadilərində yayılmışdır. Talışın çay kənarında yalanqoz və qızılağac çox vaxt iri meşəlik cəngəlliyi yaradırlar. Qızılağacın başqa bir növü (Alnus barbata) Talışın bataqlıq meşələri üçün səciyyəvidir. Talış meşələrində əncirin yerli endemik növü, xəmirmaya, çəpər sarmaşığı, gəndalaş, cilin müxtəlif növləri, ürəkotu, dişə, bataqlıqlarda süsənlik cəngəlliyi, sarı bataqlıq süsəni, qurbağaotu, bataqlıca xüsusi formasiyalar yaradırlar.
Quba-Xaçmaz, Qarabağ zonaları və eləcə də Alazan-Həftəran vadisində lokal formalı düzən meşəlikləri yayılmışdır. Bu meşəliklərin əsasını uzunsaplaq palıd, qarağac, yemişan, əzgil və s. təşkil edir. Alazan-Həftəran vadisi meşəliklərində yuxarıda göstərilən növlərdən başqa, ağcaqayın, cökə, göypüş, qarağac, armud kimi ağac növləri, sarmaşan bitkilərdən isə ağ əsmə, daşsarmaşığı, yabanı üzüm çox yayılmışdır. Düzən meşəliklərində uzunsaplaq palıdın onlarca müxtəlif forması mövcuddur.
Talışın düzən meşəliklərinin səciyyəvi ağac cinslərindən dəmirağac və şabalıdyarpaq palıdı göstərmək olar. Bu relikt ağac cinslərindən əlavə burada , 2 növ azat ağac, qarağac, alça qovaq, giləzəhərdən ibarət hirkan tipli meşəliklərə rast gəlinir. Bu meşəliklərin aşağı mərtəbələrində bigəvər, danaya kimi həmişəyaşıl kollara da təsadüf edilir. Qafqaz xirniyi bir qədər rütubətli yamaclarda xüsusi cəngəlliklər yaradır. Xəzər şeytanağacı Talışda üstünlük təşkil edir. Bu meşələrin dənizə baxan yamacında Lənkəran akasiyası, cökə və bir çox başqaları xüsusi qarışıq meşəliklər yaradırlar. Dəniz səthindən bir qədər hündürlükdə ağcaqayının başqa bir növü Şərq fıstığı ilə birlikdə hündürboylu sıx meşəliklər əmələ gətirir. Bu tip meşəliyin alt mərtəbələrində qaraçöhrə, şümşad, az miqdarda danaya xüsusi mərtəbəlik yaradırlar.
Böyük və Kiçik Qafqazın dağlıq zonalarında dəniz səthindən 600-1800 m hündürlüklərdə enliyarpaqlı meşələr yayılmışdır. Bu meşələri təşkil edən cinslərdən gürcü palıdını, Şərq fıstığını və yuxarı dağ qurşaqlarında Şərq palıdını göstərmək olar. Fıstıqlıq bu zonada yüksək məhsuldar, çoxtərkibli qarışıq meşələr yaradır. Fıstıq və palıddan əlavə həmin meşələrdə cökə, vələs, 5-6 növ ağcaqayın, xüsusilə Şərq palıdı ilə birlikdə trautfetter ağcaqayını da bitir. Çox sıx fıstıq meşəliyində ot örtüyü olmur, ancaq bir qədər seyrək fıstıqlıqda kol cinsləri ilə birlikdə ot örtüyü də inkişaf edir. Meşə altında sarı rododedron, böyürtkən, gərməşov, gəndalaş, ayıdöşəyinin bir çox növləri və onlarca müxtəlif taxıl otları rast gəlir. Dağların yamacında gürcü palıdı, qarağat və quşarmudu çox yayılmışdır. Yüksək dağ qurşaqlarında isə (1800-2000 m) park tipli meşələr vardır. Park tipli meşələr subalp çəmən və hündürotluq ilə birlikdə subalp seyrək meşəliyi yaradırlar.
Yüksək dağların yamaclarında Şərq palıdı, şimal yamaclarında isə qar uçqunları nəticəsində ağacları əyilmiş tozağacı meşəliyi, Böyük Qafqazın yüksək dağ yamacları üçün isə trautfetter ağcaqayını və tək-tək Qafqaz quşarmudu səciyyəvidir. İynəyarpaqlı meşələr lokal formada Eldar düzündə (Eldar şamı), Böyük və Kiçik Qafqazın dağ rayonlarında (Kox şamı), xüsusilə Balakən rayonunun Bulannıq çay hövzəsində, Göygöl ətrafında (1600 m hündürlükdə) xırda meşəliklər, Kox şamı tozağacı ilə birlikdə isə Göygöl ətrafında iri qayalıqlar ərazisində qarışıq meşəlik yaradır. İynəyarpaqlılardan qaraçöhrə və ardıcın bir çox növəri dağ-meşə zonalarında geniş yayılmışdır. Böyük Qafqazın şimal-qərb zonasında, xüsusilə Zaqatala-Balakən rayonlarının subalp qurşağında kiçik sahələrdə Qafqaz rododendronluğu cəngəlliyi yerləşir.
Dəniz səthindən 1800-3200 m yüksəklikdə müxtəlif tərkibli subalp və alp çəmənliyi, bozqır və çəmən bitkiləri üstündür.
Həqiqi subalp çəmənliyi yüksək dağların relyefindən, xarakteridən asılı olaraq onlarca variantda yayılmaqla müxtəlif formasiyalar yaradır. Subalp qurşağında hündürotluq da xüsusi formasiya əmələ gətirir; tərkibi olduqca müxtəlifdir. Hündürotluq və subalp bitkilərinin əksəriyyəti meşə altından çıxmış bitkilərdən ibarətdir. Hündürotluq ən çox baldırğan, qankəsən, boymadərən, çobantoppuzu, quşqonmaz, yumşaq süpürgə növləri, əvəlik, xaççiçəyi, gicitkən, xəşəmbül, gülçiçəklilər fəsiləsinin müxtəlif nümayəndələri ilə zəngindir. Subalp qurşağında müxtəlif tərkibdə çəmənliklər, az nəm və mezofil çəmənliklər, quru kserofitlər, bozqırlaşmış çəmənlər yayılmışdır. Subalp çəmənliyinin əsasını ağbığ, ala tonqalotu, Qafqaz nazikbaldırı, bənövşəyi arpa, alp dişəsi, topal və üçyarpaq yoncanın bir çox növləri, ətirşah, şehduran, iriçiçək, andız təşkil edir; bura üçün birəotu, bulaqotu, qantəpər, dilqanadan, yemlik, mərcanotu, novruzçiçəyi, skabioza, bağayarpağı, xaçgülü və onlarca başqa bitki səciyyəvidir. Subalp çəmənliyində 1000-ədək bitki növü yayılmışdır.
Alp çəmənləri yüksək dağların zirvələrində, sərt yamaclarda, yəhərvarı dağ aşırımlarında geniş yayılmaqla müxtəlifliyi subalp çəmənlərinə nisbətən az olsa da, xırdaboylu bitki tipləri çox rəngarəng və böyük əhəmiyyət kəsb edir. Alp xalıları iki qrup formasiyadan: xırda şumal torpaqlarda həqiqi alp xalısı (zirəlik, bağayarpağılıq, şehduranlıq, zəncirotuluq) və daşlı yerlərdə alp xalısından (sibbaldiya, zınqırovotluq, makrotomiyalıq) ibarətdir.
Qalereya
Xarici keçidlər
- [1] 2014-04-26 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan Respublikasinin erazisi zengin floraya malikdir Burada 4500 den cox cicekli ayri sortlu bitki novu yayilmisdir Novlerin umumi sayina gore Azerbaycanin florasi Cenubi Qafqazin basqa respublikalarina nisbeten xeyli zengindir Respublikada rast gelen bitki novleri Qafqazda biten bitki novlerinin umumi miqdarinin 66 ini teskil edir Azerbaycan Respublikasi ucuncu dovre aid olan relikt cinslerle de zengindir ki bunlarin da numayendelerine butun zonalarda xususile Talis zonasi erazisinde daha cox rast gelinir Bunlardan demiragac Lenkeran akasiyasi sabalidyarpaq palid bigever sumsad ve s gostermek olar Respublikada 240 endemik bitki novu movcuddur Azerbaycan florasinin terkibinde butun areal tiplerinin numunelerine yeni qedim mese boreal bozqin kserofil sehra Qafqaz ve adventiv bitki tiplerine rast gelinir Qedim mese tipleri numuneleri en cox Talisda boreal tip Boyuk ve dag zonalarinda az miqdarda ise asagi qursaqlarda kserofil Qafqaz bozqir ve sehra tipleri ise respublikanin duzen dageteyi ve bozqir yaylarinda en coxu ise Kur Araz ovaliginda yaylimisdir Adventiv areal tipi ise bir qeder az tesaduf edilir Kur Araz ovaligi Xezeryani ve b duzenliklerin gol golmece axmaz ve bataqliq sahelerinde zengin ve rengareng bitki ortuyu inkisaf etmisdir Cay ve supaylayici kanallarin kenarinda bataqliq yerlerde lokal formada ise duzenlik rayonlarda kosmopolit terkibli qamis cengelliklerine tez tez rast gelinir Bele bataqliqlarda hundurboylu tulkuquyrugu ciyen suluf yumsaq supurge kalis ve s coxdur Burada savanna tipli hundurboylu murguz da cengerlik yaradir Kur Araz ovaliginda tez tez rast gelen cayirliq biyanliq ve ligver cengelliyi nisbeten genis yayilmisdir Qarabag duzunde deveayagi qirxbugum poruq aglarot susen kimi bitki novleri hem engellik yaradir ve hem de basqa cengelliyin terkbinde rast gelirler Liman ve axmazlarda xususile Agzibircala limaninda en cox qamisliq ciyen suciceyi ve s bitkilerden ibaret cengellikler movcuddur Bataqliqlarda sicaq yerlerde qovuqca salviniya sacaqotu sufindigi buynuzyarpaq xususi cengellik yaradir ve Kur Araz ovaliginda ozlerine genis mesken tapirlar Qargi cengelliyi de duzen rayonlari ucun seciyevidir Talis duzenliklerindeki bataqliqlarda suciceyi sacaqotu susen qurbagaotu sari bataqliq suseni bataqlica xususi formasiyalar yaradir Qurumus bataqliqlar ucun qaymaqcicek nane qirxbugum bigever ve s kimi bitkiler seciyyevidir Su bataqliq bitkilerine asagi orta yuxari ve yuksek dag qursaqlarinda da rast gelinir Xususile subalp qursaqlarinda su bataqliq bitkileri cox genis sahelerde yayilmisdir Bu qursaqlarda 100 den artiq bataqliq gol ve golmeceler vardir Genis Kur Araz ovaligi Xezeryani ve basqa duzenliklerde sehra ve yarimsehra tipli bitki ortuyu ustunluk teskil edir Sehralarda qarasoranliq genis yaylimisdir Qarasoranin yere serilmis budaqlari tepecikler yaratmaqla en cox Lokbatan etrafinda Muganda Serqi Sirvanda yayilmisdir Xirda tepecikli saribas sehralarina en cox Xezer etrafinda Kur Araz ovaliginda rast gelinir Gosterilen zonalarda sahsevdilik sehralari da genis yayilmisdir Sahsevdilik sehrasinda yuxarida gosterilen sehralardaki bitkilerden ferqli olaraq 5 6 nov efemer bitkiye tesaduf edilir Serqi Sirvanda ve bir qeder de dageteyi rayonlarda ceren sehrasi emele gelir Sorangenin 3 novu Kur Araz ovaliginda genis sahelerde cox mehsludar yarimsehraliqlar yaradir Xususile dagsorangesi gengiz dag etekliklerinde hem tek ve hem de yovsanla birlikde sorangelik yovsanliq sehrasi bir qeder inkisaf etmis torpaqlarda ise yarimsehraliq yaradir Agacvari sorange qaragan az sorlasmis torpaqlarda rast gelinir sezonun terkibi onlarca muxtelif efemer ve efemeroid bitkilerle zengindir Agacvari sorenge en cox yovsan devetikani ve biyanla birlikde xususi yarimsehra cengelliyi yaradir Umumiyyetle respublikada sorenge cinsinin 22 dek novune tesaduf edilir ki bunun da ekseriyyeti xususi formasiyalar yaradir Meyveleme zamani cox elvan gorunen sorange cengelliklerine Seki yaylasinin az sorlasmis torpaqlarinda tesaduf edilir Yovsanliq en genis yayilmis sehra tiplerinden biridir muxtelif torpaqlarda xususile boz ve zeif sorlasmis torpaqlarda rast gelir Cox zaman yovsan sorange ve yaxud coxillik taxil otlari ile birlikde biterek qarisiq yarimsehra formasiyalari yaradir Yovsanligin butun variantlarinda 30 35 dek ve bezen de 50 55 dek efemer efemeroid bitki bitir Meselen soganaqli qirtic yapon toqalotu berk quramit serq bozagi durnaotu xirda qarayonca goy qarayonca ve s yovsanligin daimi bitkilerinden sayilirlar Yovsanliqda bezen kolcuqlar da bitir Denizkenari ve deniz altindan cixmis qumsalliqlarda yovsanin basqa novu qumluq ve yaxud deniz yovsani geven Iran sarmasigi Xezer xesenbulu ve yuzlerce basqa efemer bitki novlerine rast gelinir Abseronun qumsal sahelerinde cox zengin ve nadir bitkiler qisaomurlu olsa da inkisafini yazda feallasdirir ve tez de solurlar Yarimbozqirlar ve bozqirlarda qifav daraqvari qiyaqotu ve coxillik muxtelif otlar bolluq teskil eden bitkilerdendir Dag kserofit bitkiliyi cox vaxt bozqirlara birleserek xususi formasiyalar yaradir Respublikanin quru ve isti rayonlarinda Naxcivan MR Cebrayil Zengilan Boyuk Qafqazin bozqir yaylasinda kserofit bitkiliyine yeni friqana siblek tikanli gevenlik tistisliq bezen ve ciliz ardicliga ardiciq pusteliye rast gelinir Frinalalar Naxcivan MR da 1000 1500 m yuksekliklerde musteqil formasiyalar cengellikler yaradir Bu formasiyalarda 300 den artiq bitki novune rast gelinir Quraqliq rayonlarda kekotu ve onun novleri tumil kekotu formasiyalarini yaradir Tumil saheleri ucun murdarca colnanesi karvanqiran ve s cox seciyyevidir Bu tip sahelerde sudleyen boymaderen zirinc kimi bitkiler de olur Respublikada lokal formada sibleklere yeni qaratikanliga murdarcaliga dovsanalmaligina badamliga tovulqaliga yabani armudluga qusarmudluguna rast gelmek olur saqqildaq da xususi formasiylar yaradir ve yaxsi dag kserofit bitkiliyinin formalasmasinda bilavasite istirak edir Saqqizagacliq ardicliq dagdaganliq saraganliq da respublikaya xas formasiyalardan olmaqla her biri oz ozluyunde xususi bitki ortuyu emele getirir Kur Araz Qanixcay ve Qabirricay caylari boyu hisse hisse lentsekilli lokal formada tuqay meseliyi var Bu meselerin esasini qovaq soyud iyde qaragac tut yulgun nar kimi agac ve kollar tesikl edir Bezen dag caylari boyu ve yaxud cay vadilerinde xususi qarisiq meselikler de berpa olunmusdur Burada en cox caytikani iyde soyud saragan tut nar itburnu boyurtken ve s yayilmisdir Caytikani en cox Sin Kis Demiraparaq Turyan Goycay Agsu Velvele ve Terter caylarinin vadilerinde yayilmisdir Talisin cay kenarinda yalanqoz ve qizilagac cox vaxt iri meselik cengelliyi yaradirlar Qizilagacin basqa bir novu Alnus barbata Talisin bataqliq meseleri ucun seciyyevidir Talis meselerinde encirin yerli endemik novu xemirmaya ceper sarmasigi gendalas cilin muxtelif novleri urekotu dise bataqliqlarda susenlik cengelliyi sari bataqliq suseni qurbagaotu bataqlica xususi formasiyalar yaradirlar Quba Xacmaz Qarabag zonalari ve elece de Alazan Hefteran vadisinde lokal formali duzen meselikleri yayilmisdir Bu meseliklerin esasini uzunsaplaq palid qaragac yemisan ezgil ve s teskil edir Alazan Hefteran vadisi meseliklerinde yuxarida gosterilen novlerden basqa agcaqayin coke goypus qaragac armud kimi agac novleri sarmasan bitkilerden ise ag esme dassarmasigi yabani uzum cox yayilmisdir Duzen meseliklerinde uzunsaplaq palidin onlarca muxtelif formasi movcuddur Talisin duzen meseliklerinin seciyyevi agac cinslerinden demiragac ve sabalidyarpaq palidi gostermek olar Bu relikt agac cinslerinden elave burada 2 nov azat agac qaragac alca qovaq gilezeherden ibaret hirkan tipli meseliklere rast gelinir Bu meseliklerin asagi mertebelerinde bigever danaya kimi hemiseyasil kollara da tesaduf edilir Qafqaz xirniyi bir qeder rutubetli yamaclarda xususi cengellikler yaradir Xezer seytanagaci Talisda ustunluk teskil edir Bu meselerin denize baxan yamacinda Lenkeran akasiyasi coke ve bir cox basqalari xususi qarisiq meselikler yaradirlar Deniz sethinden bir qeder hundurlukde agcaqayinin basqa bir novu Serq fistigi ile birlikde hundurboylu six meselikler emele getirir Bu tip meseliyin alt mertebelerinde qaracohre sumsad az miqdarda danaya xususi mertebelik yaradirlar Boyuk ve Kicik Qafqazin dagliq zonalarinda deniz sethinden 600 1800 m hundurluklerde enliyarpaqli meseler yayilmisdir Bu meseleri teskil eden cinslerden gurcu palidini Serq fistigini ve yuxari dag qursaqlarinda Serq palidini gostermek olar Fistiqliq bu zonada yuksek mehsuldar coxterkibli qarisiq meseler yaradir Fistiq ve paliddan elave hemin meselerde coke veles 5 6 nov agcaqayin xususile Serq palidi ile birlikde trautfetter agcaqayini da bitir Cox six fistiq meseliyinde ot ortuyu olmur ancaq bir qeder seyrek fistiqliqda kol cinsleri ile birlikde ot ortuyu de inkisaf edir Mese altinda sari rododedron boyurtken germesov gendalas ayidoseyinin bir cox novleri ve onlarca muxtelif taxil otlari rast gelir Daglarin yamacinda gurcu palidi qaragat ve qusarmudu cox yayilmisdir Yuksek dag qursaqlarinda ise 1800 2000 m park tipli meseler vardir Park tipli meseler subalp cemen ve hundurotluq ile birlikde subalp seyrek meseliyi yaradirlar Eldar sami Baki Yuksek daglarin yamaclarinda Serq palidi simal yamaclarinda ise qar ucqunlari neticesinde agaclari eyilmis tozagaci meseliyi Boyuk Qafqazin yuksek dag yamaclari ucun ise trautfetter agcaqayini ve tek tek Qafqaz qusarmudu seciyyevidir Iyneyarpaqli meseler lokal formada Eldar duzunde Eldar sami Boyuk ve Kicik Qafqazin dag rayonlarinda Kox sami xususile Balaken rayonunun Bulanniq cay hovzesinde Goygol etrafinda 1600 m hundurlukde xirda meselikler Kox sami tozagaci ile birlikde ise Goygol etrafinda iri qayaliqlar erazisinde qarisiq meselik yaradir Iyneyarpaqlilardan qaracohre ve ardicin bir cox noveri dag mese zonalarinda genis yayilmisdir Boyuk Qafqazin simal qerb zonasinda xususile Zaqatala Balaken rayonlarinin subalp qursaginda kicik sahelerde Qafqaz rododendronlugu cengelliyi yerlesir Deniz sethinden 1800 3200 m yukseklikde muxtelif terkibli subalp ve alp cemenliyi bozqir ve cemen bitkileri ustundur Heqiqi subalp cemenliyi yuksek daglarin relyefinden xarakteriden asili olaraq onlarca variantda yayilmaqla muxtelif formasiyalar yaradir Subalp qursaginda hundurotluq da xususi formasiya emele getirir terkibi olduqca muxtelifdir Hundurotluq ve subalp bitkilerinin ekseriyyeti mese altindan cixmis bitkilerden ibaretdir Hundurotluq en cox baldirgan qankesen boymaderen cobantoppuzu qusqonmaz yumsaq supurge novleri evelik xacciceyi gicitken xesembul gulcicekliler fesilesinin muxtelif numayendeleri ile zengindir Subalp qursaginda muxtelif terkibde cemenlikler az nem ve mezofil cemenlikler quru kserofitler bozqirlasmis cemenler yayilmisdir Subalp cemenliyinin esasini agbig ala tonqalotu Qafqaz nazikbaldiri benovseyi arpa alp disesi topal ve ucyarpaq yoncanin bir cox novleri etirsah sehduran iricicek andiz teskil edir bura ucun bireotu bulaqotu qanteper dilqanadan yemlik mercanotu novruzciceyi skabioza bagayarpagi xacgulu ve onlarca basqa bitki seciyyevidir Subalp cemenliyinde 1000 edek bitki novu yayilmisdir Alp cemenleri yuksek daglarin zirvelerinde sert yamaclarda yehervari dag asirimlarinda genis yayilmaqla muxtelifliyi subalp cemenlerine nisbeten az olsa da xirdaboylu bitki tipleri cox rengareng ve boyuk ehemiyyet kesb edir Alp xalilari iki qrup formasiyadan xirda sumal torpaqlarda heqiqi alp xalisi zirelik bagayarpagiliq sehduranliq zencirotuluq ve dasli yerlerde alp xalisindan sibbaldiya zinqirovotluq makrotomiyaliq ibaretdir QalereyaAzerbaycanin medeni bitkileriNarErikLimonNaringiSaftalicayZeferanXarici kecidler 1 2014 04 26 at the Wayback MachineHemcinin baxAzerbaycan qoruqlari Azerbaycan tebieti Azerbaycan faunasi