Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əmir İsfahan — Qara Yusifin Pirbudaqdan sonra 2-ci oğludur, Qara İsgəndərin anabir qardaşıdır. 1433–1445-ci illərdə Bağdad hakimi olmuşdur.
| Əmir İsfahan | |
|---|---|
| fars. اسپند میرزا | |
 1433-cü ildə Bağdadda Əmir İsfahanın adına zərb olunmuş təngə-pul. | |
| 1432 – 1445 | |
| Əvvəlki | Şahməhəmməd |
| Sonrakı | Fulad Mirzə |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Qara Yusif |
| Uşağı | Fulad Mirzə |
| Dini | islam |
Həyatı
1410-cu ildə Sultan Əhməd Cəlayır ilə döyüşdə iştirak etmiş və Qaraqoyunlu ordusunun sol qoluna başçılıq etmişdir. 1420-ci ildə Qara Yusif Teymuri sultan Şahruxu qarşılamaq üçün Təbrizdən hərəkətə başlayanda, Əmir İsfahan hakim idi, lakin atasına qoşunla yardım göstərmədi. Qara Yusifin ölümündən sonra əvvəlcə Naxçıvana sonra Çuxursəədə çəkildi. Burada Səəd tayfası onu hakimiyyət üçün namizəd elan etdilər və Qara Yusifin xəzinəsi də Əmir İsfahanın əlinə keçdi.
Şahrux tərəfindən əmr verildi ki, Mirzə İbrahim sultan və Əmir Şahməlik 20 min süvari ilə Əmir İsfahanın ələ keçirilməsi üçün Naxçıvan və Səlmatu tərəfə hərəkət etdilər. O əsnada İsfahanın elçiləri Şahruxun düşərgəsinə gəlib tabelik bildirdilər. Bundan sonra Şahrux onların üzərinə hücumu dayandırdı.
Qardaşı İsgəndərin Qaraqoyunlu torpaqlarındakı hakimiyyəti yenidən bərpa etməsi Şahruxun Azərbaycana yeni yürüşünə gətirib çıxardı. 1421-ci ildə baş vermiş Alaşkerd döyüşündə Əmir İsfahan Qaraqoyunlu qoşununun sol cinahına başçılıq edirdi. Döyüşdə Qaraqoyunlu ordusu məğlubiyyətə uğradı. Qara İsgəndərdən ayrılan Əmir İsfahan Şahruxun Xorasana dönməsindən istifadə edərək, Naxçıvan və Təbrizi ələ keçirdi və müstəqil hakimiyyətə başladı.
İraq hakimliyi dövrü
İsfahan Azərbaycanda olarkən Qara İsgəndər Tovuq və Kərkükdə idi. O, bu xəbəri eşitdikdə Təbriz tərəfə hərəkət etdi. Əmir İsfahan qardaşına müqavimət göstərməkdən çəkinərək Ərzuruma və Avnik qalasına çəkildi. 1433-cü-cu ildə Hilləyə hərəkət edərək şəhəri tutdu və şəhər hakimi Əhməd Cəlayırın qardaşı Sultan Hüseyni öldürdü.
Şahməhəmmədlə mübarizəsi
Qara Yusif 1420-ci ildə Teymuri Şahruxun yürüşünü qarşılamaq üçün səfərdə ikən vəfat etdi. Şahməhəmməd atasının ölüm xəbərini eşitdikdən sonra Naxçıvana yollandı, güman edilirdi ki, o, özünü yaxınlaşan taxt mübarizəsi üçün hazırlayırdı. Lakin gözlənilənlərin əksinə o, bu iddiadan imtina etdi və atasının çadırını yağmalayan, cəsədini hörmətsizlik edən əmirləri qəbul etməkdən imtina etdi. Qara yusifin ölümü zamanı onun qardaşları Əmir İsfahan və İsgəndər uyğun olaraq Kərkük və Adilcəvazda idi. Şahməhəmməd öz oğlu Şahəlinin üsyanına görə geri dönməyə məcbur oldu. Eyni zamanda 1421-ci ildə Əmir İsfahan da Ərəb İraqının işğalına başlamışdı. Maraqlıdır ki, Şahməhəmməd qardaşına elə də müqavimət göstərmədi və Bağdadın ona kifayət etdiyini bildirdi. Əmir İsfahan onu Bağdaddan da çıxarsa da, Cəlairi Üveysə məğlub oldu, sonda isə Şahməhəmməd şəhəri geri qaytarmağı bacardı. Bir müddətliyinə iki qardaş Bağdadı birlikdə idarə etdilər, lakin qardaşının vecsizliyindən bezən Əmir İsfahan Bağdadın şimalımdakı Doceylə yollandı. Şahməhəmməd qardaşı ilə ortaq idarəetmədən razı olsa da, oğlu Şahəli bunu qəbul etmirdi. O, 1432-ci ildə atasının icazəsi olmadan Əmir İsfahanın üzərinə hücub edib, uğursuz oldu. Sonda 1432-1433-cü illərdə Əmir İsfahan Şahməhəmmədi Bağdaddan uzaqlaşdırdı və onnu Bağdad hakimliyi sona çatdı.
Şaməhəmmədin son günləri və ya ayları yaxşı qeyd edilməmişdir. Gheyasi iddia edir ki, o, Bağdad ətrafında ordusunu yenidən qruplaşdırmağa çalışmış, uğursuz olduqdan sonra isə gəmi ilə Fərat çayının qərb sahilinə keçmişdir. O, oğlu Şahbudağın və bir hambalın müşayiəti ilə VII imam Musa Kazımın məzarını ziyarət etmiş, burada Seyid Covsaki adlı şəxs ona heyvanlar verdikdən sonra Duceylə, oradan da Hadithaya yollanmışdır. Burada müəyyən ordu topladıqdan sonra Mosul və Ərbili yenidən ələ keçirmiş və diqqətini Bağdada yönəltmişdir. O. Bakubəni ələ keçirmiş və yağmalamışdır. Lakin o, Əmir İsfahanın xəstə olmasına baxmayaraq, Bağdadı ələ keçirə bilməmişdir. Son olaraq, Əmir İsfahan ona hücum etmiş və Bağdaddan uzaqlaşdırmışdır. Gyesainin bildirdiyinə görə, Şahməhəmməd və ətrafı Şekan adlı qalanı ələ keçirməyə çalışarkən öldürülmüşdülər. Muḥaddis̲in yazdığına görə isə, oğlu Şahəlinin Qara İsgəndərin yanına qaçmasından sonra Şahməhəmməd Baba Hacı Həmadani tərəfindən öldürüldü. Həmədani Gaverudun hakimi idi.
Sonrakı fəaliyyəti
1435-ci ildə Qara İsgəndərin ölümündən sonra oğullarının və qızlarının bir hissəsi əmiləri İsfahan bəyə sığındılar. Onlara oğullarından Əlvənd, Məlik-Qasım, Əsəd, Rüstəm, Tərxan, Məlik-Məhəmməd və qızlarından Arayiş, Şahsaray bəyimlər daxil idilər. Həmin il Əmir İsfahana sığınan qardaşı Şahməhəmmədin oğlu Şahəli əmisindən üz döndərib Şahruxa sığındı.
Əmir İsfahan Ağqoyunluların daxilindəki ara müharibələrindən istifadə edərək sərhədlərini genişləndirmək istəyirdi. Həmzə bəy Bayandur 1437-ci ilin yazında İsfahan bəyi məğlub etdi. O, böyük ordu toplayaraq Qaraqoyunlu qüvvələrini Diyar-i Rəbiyyədən və Şimali Cəzirədən çıxardı.
1445-ci ilin martın 8-də Əmir İsfahan vəfat etdi. Əyanlar İsfahan mirzənin oğlunu səltənətə əyləşdirdilər. Xəbər Cahanşaha çatdıqda Azərbaycandan böyük ordu ilə Bağdad tərəfə hərəkətə başladı. 1446-cı ildə İraqda Əmir İsfahan dövründən qalmış bütün müstəqil qüvvələr Təbrizdəki mərkəzi hakimiyyətə tabe edildi.
İstinadlar
- Qızılbaşlar tarixi.s.16.
- Faruk Sümer.s.83.84.
- Həsən bəy Rumlus.s.93.
- Faruk Sümer.s.109; 116.
- Həsən bəy Rumlus.s.99.
- Faruk Sümer.s.123.
- Həsən bəy Rumlus.s.104; 134.
- Binbaş, 2019. səh. 221
- Binbaş, 2019. səh. 221-222
- Muḥaddis̲, 1982. səh. 16
- Faruk Sümer.s.143.
- Həsən bəy Rumlus.s.142.
- Tihrânî, Diyârbekriyye, C. I, s. 130–134, çev. s. 88–91.
- Həsən bəy Rumlus.s.155–156.
Ədəbiyyat
- Prof. Dr. Faruk Sümer. Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a kadar). I. cilt Türk Tarih Kurumu Basım Evi — Ankara — 1967
- Qızılbaşlar tarixi. Tərcümə və şərhlər M. Ə. Məhəmmədinindir. — Bakı, "Azərbaycan" nəşriyyatı. 1993–48 s.
- Həsən bəy Rumlu. "Əhsənüt-təvarix (Tarixlərin ən yaxşısı)". Kastamonu: Uzanlar, 2017, 661 s.
- Ebû Bekr-i Tihrânî. Kitâb-ı Diyârbekriyye, C. I–II, ner. N. Lugal, F. Sümer, Ankara, 1993, çev. Mürsel Öztürk, Ankara, 2001.
- Evrim Binbaş. The Jalayirid Hidden King and the Unbelief of Shāh Mohammad Qara Qoyunlu. Journal of Persianate Studies. 12 (2). 2019. ISBN .
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emir Isfahan Qara Yusifin Pirbudaqdan sonra 2 ci ogludur Qara Isgenderin anabir qardasidir 1433 1445 ci illerde Bagdad hakimi olmusdur Emir Isfahanfars اسپند میرزا 1433 cu ilde Bagdadda Emir Isfahanin adina zerb olunmus tenge pul Bagdad hakimi1432 1445EvvelkiSahmehemmedSonrakiFulad MirzeSexsi melumatlarVefat tarixi 1445Vefat yeri BagdadAtasi Qara YusifUsagi Fulad MirzeDini islamHeyati1410 cu ilde Sultan Ehmed Celayir ile doyusde istirak etmis ve Qaraqoyunlu ordusunun sol qoluna basciliq etmisdir 1420 ci ilde Qara Yusif Teymuri sultan Sahruxu qarsilamaq ucun Tebrizden herekete baslayanda Emir Isfahan hakim idi lakin atasina qosunla yardim gostermedi Qara Yusifin olumunden sonra evvelce Naxcivana sonra Cuxurseede cekildi Burada Seed tayfasi onu hakimiyyet ucun namized elan etdiler ve Qara Yusifin xezinesi de Emir Isfahanin eline kecdi Sahrux terefinden emr verildi ki Mirze Ibrahim sultan ve Emir Sahmelik 20 min suvari ile Emir Isfahanin ele kecirilmesi ucun Naxcivan ve Selmatu terefe hereket etdiler O esnada Isfahanin elcileri Sahruxun dusergesine gelib tabelik bildirdiler Bundan sonra Sahrux onlarin uzerine hucumu dayandirdi Qardasi Isgenderin Qaraqoyunlu torpaqlarindaki hakimiyyeti yeniden berpa etmesi Sahruxun Azerbaycana yeni yurusune getirib cixardi 1421 ci ilde bas vermis Alaskerd doyusunde Emir Isfahan Qaraqoyunlu qosununun sol cinahina basciliq edirdi Doyusde Qaraqoyunlu ordusu meglubiyyete ugradi Qara Isgenderden ayrilan Emir Isfahan Sahruxun Xorasana donmesinden istifade ederek Naxcivan ve Tebrizi ele kecirdi ve musteqil hakimiyyete basladi Iraq hakimliyi dovru Isfahan Azerbaycanda olarken Qara Isgender Tovuq ve Kerkukde idi O bu xeberi esitdikde Tebriz terefe hereket etdi Emir Isfahan qardasina muqavimet gostermekden cekinerek Erzuruma ve Avnik qalasina cekildi 1433 cu cu ilde Hilleye hereket ederek seheri tutdu ve seher hakimi Ehmed Celayirin qardasi Sultan Huseyni oldurdu Sahmehemmedle mubarizesi Qara Yusif 1420 ci ilde Teymuri Sahruxun yurusunu qarsilamaq ucun seferde iken vefat etdi Sahmehemmed atasinin olum xeberini esitdikden sonra Naxcivana yollandi guman edilirdi ki o ozunu yaxinlasan taxt mubarizesi ucun hazirlayirdi Lakin gozlenilenlerin eksine o bu iddiadan imtina etdi ve atasinin cadirini yagmalayan cesedini hormetsizlik eden emirleri qebul etmekden imtina etdi Qara yusifin olumu zamani onun qardaslari Emir Isfahan ve Isgender uygun olaraq Kerkuk ve Adilcevazda idi Sahmehemmed oz oglu Sahelinin usyanina gore geri donmeye mecbur oldu Eyni zamanda 1421 ci ilde Emir Isfahan da Ereb Iraqinin isgalina baslamisdi Maraqlidir ki Sahmehemmed qardasina ele de muqavimet gostermedi ve Bagdadin ona kifayet etdiyini bildirdi Emir Isfahan onu Bagdaddan da cixarsa da Celairi Uveyse meglub oldu sonda ise Sahmehemmed seheri geri qaytarmagi bacardi Bir muddetliyine iki qardas Bagdadi birlikde idare etdiler lakin qardasinin vecsizliyinden bezen Emir Isfahan Bagdadin simalimdaki Doceyle yollandi Sahmehemmed qardasi ile ortaq idareetmeden razi olsa da oglu Saheli bunu qebul etmirdi O 1432 ci ilde atasinin icazesi olmadan Emir Isfahanin uzerine hucub edib ugursuz oldu Sonda 1432 1433 cu illerde Emir Isfahan Sahmehemmedi Bagdaddan uzaqlasdirdi ve onnu Bagdad hakimliyi sona catdi Samehemmedin son gunleri ve ya aylari yaxsi qeyd edilmemisdir Gheyasi iddia edir ki o Bagdad etrafinda ordusunu yeniden qruplasdirmaga calismis ugursuz olduqdan sonra ise gemi ile Ferat cayinin qerb sahiline kecmisdir O oglu Sahbudagin ve bir hambalin musayieti ile VII imam Musa Kazimin mezarini ziyaret etmis burada Seyid Covsaki adli sexs ona heyvanlar verdikden sonra Duceyle oradan da Hadithaya yollanmisdir Burada mueyyen ordu topladiqdan sonra Mosul ve Erbili yeniden ele kecirmis ve diqqetini Bagdada yoneltmisdir O Bakubeni ele kecirmis ve yagmalamisdir Lakin o Emir Isfahanin xeste olmasina baxmayaraq Bagdadi ele kecire bilmemisdir Son olaraq Emir Isfahan ona hucum etmis ve Bagdaddan uzaqlasdirmisdir Gyesainin bildirdiyine gore Sahmehemmed ve etrafi Sekan adli qalani ele kecirmeye calisarken oldurulmusduler Muḥaddis in yazdigina gore ise oglu Sahelinin Qara Isgenderin yanina qacmasindan sonra Sahmehemmed Baba Haci Hemadani terefinden olduruldu Hemedani Gaverudun hakimi idi Sonraki fealiyyeti 1435 ci ilde Qara Isgenderin olumunden sonra ogullarinin ve qizlarinin bir hissesi emileri Isfahan beye sigindilar Onlara ogullarindan Elvend Melik Qasim Esed Rustem Terxan Melik Mehemmed ve qizlarindan Arayis Sahsaray beyimler daxil idiler Hemin il Emir Isfahana siginan qardasi Sahmehemmedin oglu Saheli emisinden uz donderib Sahruxa sigindi Emir Isfahan Agqoyunlularin daxilindeki ara muharibelerinden istifade ederek serhedlerini genislendirmek isteyirdi Hemze bey Bayandur 1437 ci ilin yazinda Isfahan beyi meglub etdi O boyuk ordu toplayaraq Qaraqoyunlu quvvelerini Diyar i Rebiyyeden ve Simali Cezireden cixardi 1445 ci ilin martin 8 de Emir Isfahan vefat etdi Eyanlar Isfahan mirzenin oglunu seltenete eylesdirdiler Xeber Cahansaha catdiqda Azerbaycandan boyuk ordu ile Bagdad terefe herekete basladi 1446 ci ilde Iraqda Emir Isfahan dovrunden qalmis butun musteqil quvveler Tebrizdeki merkezi hakimiyyete tabe edildi IstinadlarQizilbaslar tarixi s 16 Faruk Sumer s 83 84 Hesen bey Rumlus s 93 Faruk Sumer s 109 116 Hesen bey Rumlus s 99 Faruk Sumer s 123 Hesen bey Rumlus s 104 134 Binbas 2019 seh 221 Binbas 2019 seh 221 222 Muḥaddis 1982 seh 16 Faruk Sumer s 143 Hesen bey Rumlus s 142 Tihrani Diyarbekriyye C I s 130 134 cev s 88 91 Hesen bey Rumlus s 155 156 EdebiyyatProf Dr Faruk Sumer Kara Koyunlular Baslangictan Cihan Sah a kadar I cilt Turk Tarih Kurumu Basim Evi Ankara 1967 Qizilbaslar tarixi Tercume ve serhler M E Mehemmedinindir Baki Azerbaycan nesriyyati 1993 48 s Hesen bey Rumlu Ehsenut tevarix Tarixlerin en yaxsisi Kastamonu Uzanlar 2017 661 s Ebu Bekr i Tihrani Kitab i Diyarbekriyye C I II ner N Lugal F Sumer Ankara 1993 cev Mursel Ozturk Ankara 2001 Evrim Binbas The Jalayirid Hidden King and the Unbelief of Shah Mohammad Qara Qoyunlu Journal of Persianate Studies 12 2 2019 ISBN 1874 7094 Hemcinin baxQaraqoyunlular Agqoyunlular