Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ələşgird döyüşü — 29 iyul-1 avqust 1421-ci ildə Qaraqoyunlularla Teymurilər arasında baş vermiş döyüş.
| Ələşgird döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Qaraqoyunlu-Teymuri münasibətləri | |||
 Ələşgird şəhəri | |||
| Tarix | 29 iyul-1 avqust 1421 | ||
| Yeri | Ələşgird, Ağrı, Türkiyə | ||
| Nəticəsi | Teymurilərin qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
Arxaplan
Qaraqoyunlu dövlətinin (1410-1468) əsas düşmənlərindən biri də Xorasanda bərqərar olmuş Teymuri hökmdarı Şahrux idi. O, 1420-ci ilin yayında 200 minlik qoşunla Azərbaycana doğru hücüma başladı. Təbrizdən düşməni qarşılamaq üçün 50 minlik qoşunla yola çıxan Qara Yusifin qəflətən xəstələnməsi və vəfat etməsi, şahzadələrdən heç birinin ordu qərargahında olmaması ciddi hərc-mərcliyə səbəb oldu. Həmin dövrdə şahzadələrdən Şahməhəmməd Bağdadda, İskəndər Kərkükdə, İspənd Adilcəvazda, Cahanşah Sultaniyyədə Əbu Səid isə Ərzincanda idi. Teymuri qoşunlarının yaxınlaşmasından vahiməyə düşən Qaraqoyunlu əmirləri ordugahdan qaçdılar. Beləliklə heç bir müqavimətə rast gəlməyən Şahrux Azərbaycanı zəbt etdi. Qara Yusifin ölümü ilə Şahrux Mirzə Qaraqoyunlu şahzadələri ilə qarşı-qarşıya qaldı. Qaraqoyunlu əmirlərinin ittifaqı ilə Qara Yusifin yerinə taxta çıxan İsgəndər Mirzə bir tərəfdən Şahruxa öz itaətini bildirmiş, digər tərəfdən isə Mardinə hücum edən Qara Yuluq Osman bəy üzərinə səfər etmək üçün hazırlıqlara başlamışdı . 1421-ci ilin mart ayında Qara Yuluq Osman İsgəndər Mirzə tərəfindən məğlub edildi. Qara Yusifin digər oğlu İspənd Mirzə öz itaətini bildmək məqsədilə Əmir Fədlullah oğlu Həmzəni Şahrux Mirzənin yanına elçi göndərdi. Lakin onun səmimiyyətinə inanmayan Şahrux İspəndin itaətində olan Bəyazid qalası üzərinə hücum edərək, qalanı tutdu. İspənd Mirzə Muşa, oradan isə Diyabəkirə qaçaraq qardaşı İsgəndər Mirzəyə qoşuldu. Şahrux ordusunun bir hissəsini onların üzərinə göndərib Təbrizə yola düşsə də bu əsnada İsgəndər və İspənd Mirzənin Əhlət və Adilcəvaz yaxlnlığına gəldiklərini öyrəndi. Qara Yuluq Osman Şahrux Mirzəni Qara Yusifin oğlanlarına qarşı döyüşə təşviq elədi. O bildirdi ki, İsgəndər və İspənd Mirzələr var olduğu müddətdə bu məmləkətdə sakitliq bərqərar olmayacaq və xalq sülh şəraitində yaşamayacaq. Bundan sonra Şahrux yenidən Ərçişə doğru yola düşdü və Əmir İlyas Xocanı Adilcəvaz üzərinə göndərdi. Hafiz Əbru qeyd etmişdir: "Bu müddət ərzində Qara İsgəndər bir neçə dəfə elçi göndərərək sülh təklif etsə də Şahrux bu elçiləri qəbul etməyərək, onun istəyini geri çevirir"
Döyüş və nəticəsi
Sülh təkliflərinin rədd edildiyini görən qardaşlar Adilcəvaz ətrafındakı Ələşgird yaxınlığında “Qızıl baxşı “ (və ya “Qızıl Yaxşı”) adlanan yerdə döyüş hazırıqlarına başladılar. Sayı 50 mindən çox olmayan Qaraqoyunlu qoşunları qarşısında Şahruxun hərbi qüvvələri sayca 4-5 dəfə artıq idi. Teymurilərin qoşununda Hindistandan gətirilmiş döyüş filləri də var idi.Həsən bəy Rumlu yazır :
Türkmənlər Şahruxun fillərindən çəkinirdilər. Çünki türkmən atları heç vaxt fil görməmişdi. Bu səbəbdən atları fillərə qarşı öyrəşdirə bilmək üçün bəlkə də tarixdə heç görülməmiş bir yola əl atırlar. İri gövdəli öküzlərin üzərinə saman doldurulmuş kisələr yükləyib onları filə bənzədirlər. Bundan başqa gildən fillər hazırlayıb atları onların üzərinə yeriməyə məcbur edirlər ki, döyüş zamanı fillərlə qarşı-qarşıya qaldıqda hürküb qaçmasınlar.”
Qaraqoyunlu qoşunun sağ qoluna Sadlı oymağının başçısı Pir Hüseyn bəy və Alpaqut oymağından Qorkan və Sorkan bəylər başçılıq edirdi. Mərkəzdə Qara İsgəndər, sol qolda isə qardaşı İspənd Mirzə, Bayram bəy və oğlu Şahsuvar bəy dayanmışdı. Teymuri qoşununda isə sağda Fars valisi İbrahim sultan (Şahruxun oğlu), İsfahan hakimi Ömər Şeyx oğlu Rüstəm, Əmir İbrahim və Əmir Şeyx Loğman-ı Barlas, solda Əmir İbrahim, Əmir Cahanşah, Əmir Cəlaləddin Firuzşah və Qara Yuluq Osman bəy dayanmışdı. Şahrux mərkəzdə idi. Fillər mərkəzin qarşısında oxçu dəstələri isə fillərin arxasında düzülmüşdü. İlk hücuma Qaraqoyunlu qoşunu başladı. Döyüşün ilk günü ( 29 iyul) tərəflərin bir birlərini yoxlaması ilə keçdi. Çağataylar rəqiblərinin güclü olduğunu anlayıb, gecə ilə qoşunların önündə xəndəklər qazdırdı və türkmənlərin gecə hücum edəcəklərindən çəkinərək ordunun bir qisminə növbə tutmağı tapşırdı. Döyüşün ikinci günü (30 iyul) Sadlı oymağından Pir Hüseyn bəy Teymuri ordusunun sağ qoluna hücum edərək onları məğlubiyyətə uğratsa da, Şahruxun əmri ilə tezliklə sol cinahı bərpa edilib, Pir Hüseyn bəy tutsaq edildi. İsgəndər Mirzə rəhbərliyində mərkəzdəki qoşunlar da həmin gün böyük igidiliklər göstərdilər.
Döyüşün 3-cü günü (1 avqust) Çağatay ordusu İspənd Mirzənin rəhbərliyindəki sağ cinaha hücum etdi. İsgəndər Mirzə isə Şahrux üzərinə-mərkəzə hücum etmişdi. Tarixçi Faruq Sümər yazır ki , Qaraqoyunlu qoşunu döyüş fillərinin xortumlarını kəsərək oxçuların üzərinə yürüş etmişdi. Nəticədə çağataylar böyük itkilər vermiş, bir çox Çağatay əmirləri öldürülmüş, Şahruxun qərargahından ərzaq və dəvələr ələ keçirilmişdi. Faruq Sümər qeyd edir ki, Qaraqoyunlu dəstələri yenidən hücum etsələr qalib gələcəkdilər. Lakin Qaraqoyunlu qoşunun gücü tükənmişdi. Sonuncu toqquşmada həm Qaraqoyunlu qüvvələrinin azlığı, həm sağ və sol cinahların bərpa edilməməsi nəticəsində Şahrux Mirzənin qoşunları qələbə çaldı. İsgəndər Mirzə döyüş meydanını tərk etməyə məcbur oldu, bir çox Qaraqoyunlu bəyləri əsir düşdü. Qalib gələn Teymuri hökmdarı Xoya, buradan isə Təbrizə yola düşdü. Bir neçə gün burda qaldıqdan sonra isə Sultaniyəyə geri qayıtdı.
Ədəbiyyat
- Azərbaycan tarixı. Yeddi cilddə. III cild. Bakı,2007
- C. İbrahimov. Qaraqoyunlu dövləti. Bakı,1948.
- F. Sümər, Qaraqoyunlu, Ankara, 1967
İstinadlar
- Aka, İsmail. Timur ve devleti. Ankara: Türkiye Tarih Kurumu. 2000.
- [1] 2018-04-25 at the Wayback Machine Айдын Асланов.Кавказ в XV веке (К 600-летию образования Азербайджанского государства Гара-Гойунлу)
- Həsən bəy Rumlu, Əhsənüt-Təvarix
- Sümer, Faruk. Karakoyunlular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım evi. 1967.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elesgird doyusu 29 iyul 1 avqust 1421 ci ilde Qaraqoyunlularla Teymuriler arasinda bas vermis doyus Elesgird doyusuQaraqoyunlu Teymuri munasibetleriElesgird seheriTarix 29 iyul 1 avqust 1421Yeri Elesgird Agri TurkiyeNeticesi Teymurilerin qelebesiMunaqise terefleriQaraqoyunlular Teymuriler Agqoyunlu tayfa ittifaqiKomandan lar Qara Isgender Sag Pir Huseyn bey Qorkan bey Sorkan bey Merkez Qara Isgender Sol Emir Isfahan Bayram bey Sahsuvar bey Merkez Sahrux Mirze Sag Ibrahim sultan Sahruxun oglu Omer Seyx oglu Rustem Emir Ibrahim Emir Seyx Logman i Barlas Sol Emir Ibrahim Emir Cahansah Emir Celaleddin Firuzsah Qara Yuluq Osman beyTereflerin quvvesi50 min 200 mine yaxinArxaplanQaraqoyunlu dovletinin 1410 1468 esas dusmenlerinden biri de Xorasanda berqerar olmus Teymuri hokmdari Sahrux idi O 1420 ci ilin yayinda 200 minlik qosunla Azerbaycana dogru hucuma basladi Tebrizden dusmeni qarsilamaq ucun 50 minlik qosunla yola cixan Qara Yusifin qefleten xestelenmesi ve vefat etmesi sahzadelerden hec birinin ordu qerargahinda olmamasi ciddi herc mercliye sebeb oldu Hemin dovrde sahzadelerden Sahmehemmed Bagdadda Iskender Kerkukde Ispend Adilcevazda Cahansah Sultaniyyede Ebu Seid ise Erzincanda idi Teymuri qosunlarinin yaxinlasmasindan vahimeye dusen Qaraqoyunlu emirleri ordugahdan qacdilar Belelikle hec bir muqavimete rast gelmeyen Sahrux Azerbaycani zebt etdi Qara Yusifin olumu ile Sahrux Mirze Qaraqoyunlu sahzadeleri ile qarsi qarsiya qaldi Qaraqoyunlu emirlerinin ittifaqi ile Qara Yusifin yerine taxta cixan Isgender Mirze bir terefden Sahruxa oz itaetini bildirmis diger terefden ise Mardine hucum eden Qara Yuluq Osman bey uzerine sefer etmek ucun hazirliqlara baslamisdi 1421 ci ilin mart ayinda Qara Yuluq Osman Isgender Mirze terefinden meglub edildi Qara Yusifin diger oglu Ispend Mirze oz itaetini bildmek meqsedile Emir Fedlullah oglu Hemzeni Sahrux Mirzenin yanina elci gonderdi Lakin onun semimiyyetine inanmayan Sahrux Ispendin itaetinde olan Beyazid qalasi uzerine hucum ederek qalani tutdu Ispend Mirze Musa oradan ise Diyabekire qacaraq qardasi Isgender Mirzeye qosuldu Sahrux ordusunun bir hissesini onlarin uzerine gonderib Tebrize yola dusse de bu esnada Isgender ve Ispend Mirzenin Ehlet ve Adilcevaz yaxlnligina geldiklerini oyrendi Qara Yuluq Osman Sahrux Mirzeni Qara Yusifin oglanlarina qarsi doyuse tesviq eledi O bildirdi ki Isgender ve Ispend Mirzeler var oldugu muddetde bu memleketde sakitliq berqerar olmayacaq ve xalq sulh seraitinde yasamayacaq Bundan sonra Sahrux yeniden Ercise dogru yola dusdu ve Emir Ilyas Xocani Adilcevaz uzerine gonderdi Hafiz Ebru qeyd etmisdir Bu muddet erzinde Qara Isgender bir nece defe elci gondererek sulh teklif etse de Sahrux bu elcileri qebul etmeyerek onun isteyini geri cevirir Doyus ve neticesiSulh tekliflerinin redd edildiyini goren qardaslar Adilcevaz etrafindaki Elesgird yaxinliginda Qizil baxsi ve ya Qizil Yaxsi adlanan yerde doyus haziriqlarina basladilar Sayi 50 minden cox olmayan Qaraqoyunlu qosunlari qarsisinda Sahruxun herbi quvveleri sayca 4 5 defe artiq idi Teymurilerin qosununda Hindistandan getirilmis doyus filleri de var idi Hesen bey Rumlu yazir Turkmenler Sahruxun fillerinden cekinirdiler Cunki turkmen atlari hec vaxt fil gormemisdi Bu sebebden atlari fillere qarsi oyresdire bilmek ucun belke de tarixde hec gorulmemis bir yola el atirlar Iri govdeli okuzlerin uzerine saman doldurulmus kiseler yukleyib onlari file benzedirler Bundan basqa gilden filler hazirlayib atlari onlarin uzerine yerimeye mecbur edirler ki doyus zamani fillerle qarsi qarsiya qaldiqda hurkub qacmasinlar Qaraqoyunlu qosunun sag qoluna Sadli oymaginin bascisi Pir Huseyn bey ve Alpaqut oymagindan Qorkan ve Sorkan beyler basciliq edirdi Merkezde Qara Isgender sol qolda ise qardasi Ispend Mirze Bayram bey ve oglu Sahsuvar bey dayanmisdi Teymuri qosununda ise sagda Fars valisi Ibrahim sultan Sahruxun oglu Isfahan hakimi Omer Seyx oglu Rustem Emir Ibrahim ve Emir Seyx Logman i Barlas solda Emir Ibrahim Emir Cahansah Emir Celaleddin Firuzsah ve Qara Yuluq Osman bey dayanmisdi Sahrux merkezde idi Filler merkezin qarsisinda oxcu desteleri ise fillerin arxasinda duzulmusdu Ilk hucuma Qaraqoyunlu qosunu basladi Doyusun ilk gunu 29 iyul tereflerin bir birlerini yoxlamasi ile kecdi Cagataylar reqiblerinin guclu oldugunu anlayib gece ile qosunlarin onunde xendekler qazdirdi ve turkmenlerin gece hucum edeceklerinden cekinerek ordunun bir qismine novbe tutmagi tapsirdi Doyusun ikinci gunu 30 iyul Sadli oymagindan Pir Huseyn bey Teymuri ordusunun sag qoluna hucum ederek onlari meglubiyyete ugratsa da Sahruxun emri ile tezlikle sol cinahi berpa edilib Pir Huseyn bey tutsaq edildi Isgender Mirze rehberliyinde merkezdeki qosunlar da hemin gun boyuk igidilikler gosterdiler Doyusun 3 cu gunu 1 avqust Cagatay ordusu Ispend Mirzenin rehberliyindeki sag cinaha hucum etdi Isgender Mirze ise Sahrux uzerine merkeze hucum etmisdi Tarixci Faruq Sumer yazir ki Qaraqoyunlu qosunu doyus fillerinin xortumlarini keserek oxcularin uzerine yurus etmisdi Neticede cagataylar boyuk itkiler vermis bir cox Cagatay emirleri oldurulmus Sahruxun qerargahindan erzaq ve develer ele kecirilmisdi Faruq Sumer qeyd edir ki Qaraqoyunlu desteleri yeniden hucum etseler qalib gelecekdiler Lakin Qaraqoyunlu qosunun gucu tukenmisdi Sonuncu toqqusmada hem Qaraqoyunlu quvvelerinin azligi hem sag ve sol cinahlarin berpa edilmemesi neticesinde Sahrux Mirzenin qosunlari qelebe caldi Isgender Mirze doyus meydanini terk etmeye mecbur oldu bir cox Qaraqoyunlu beyleri esir dusdu Qalib gelen Teymuri hokmdari Xoya buradan ise Tebrize yola dusdu Bir nece gun burda qaldiqdan sonra ise Sultaniyeye geri qayitdi EdebiyyatAzerbaycan tarixi Yeddi cildde III cild Baki 2007 C Ibrahimov Qaraqoyunlu dovleti Baki 1948 F Sumer Qaraqoyunlu Ankara 1967IstinadlarAka Ismail Timur ve devleti Ankara Turkiye Tarih Kurumu 2000 1 2018 04 25 at the Wayback Machine Ajdyn Aslanov Kavkaz v XV veke K 600 letiyu obrazovaniya Azerbajdzhanskogo gosudarstva Gara Gojunlu Hesen bey Rumlu Ehsenut Tevarix Sumer Faruk Karakoyunlular Ankara Turk Tarih Kurumu Basim evi 1967