Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həmzə bəy Bayandur — Ağqoyunluların tayfa başçısı. Cəlaləddin Əli Bəyin kiçik qardaşı idi. Qara Yuluq Osman bəyin oğlu.
| Nur-əl-din Həmzə bəy | |
|---|---|
| حمزہ بن قرا یولک عثمان | |
| 1438 – 1444 | |
| Əvvəlki | Cəlaləddin Əli bəy |
| Sonrakı | Cahangir Mirzə |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | |
| Atası | Qara Yuluq Osman bəy |
Hakimiyyəti
Həmzə bəy Bayandurun doğum tarixi ilə bağlı mənbələrdə məlumat yoxdur. O Ağqoyunlu tayfa başçısı Qara Yuluq Osman bəyin oğlanlarından biri idi. 1435-ci ildə atasının ölümündən sonra Teymuri Şahruxun oğlu Məhəmməd Cukinin qərargahında hakimiyyətin qardaşı Cəlaləddin Əli bəyə verilməsinə qarşılıq olaraq köçəri hərbi elitanın köməyi ilə paytaxtın təhlükəsizliyini təmin edə bilmişdi. Daha sonra 1436-cı ildə o Ərqanini ələ keçirmək üçün hazırlığa başlayır. Lakin onun hücumu Cəlaləddin Əli bəyin oğlu Cahangir Mirzə tərəfindən dəf edildi.
1437-ci il yayının əvvəlində Həmzə də qardaşı İsgəndər kimi öz bölgəsinin sərhədlərini genişləndirmək üçün Ağqoyunluların daxili çəkişmələrindən bəhrələnməyə ümid edirdi. O Bağdadın Qaraqoyunlu valisi İsfahan ibn Qara Yusifi məğlub edərək böyük hərbi nüfuz qazandı. Həmzə, Mardin yaxınlığında İzzəddin Hacılı, Mosullu, Pörnək və Qoca Hacılı konfederasiya tayfaları, Cizrə Dögərləri, Həsənkeyf Əyyubluları və bölgədəki kürdlərdən ibarət bir ordunun köməkliyi ilə Qaraqoyunlu qüvvələrini Diyar-ı Rabiə və Şimali Cəzirədən qovdu. Bu parlaq qələbə onun nüfuzunu daha da artırdı. Bu hadisədən sonra Həmzə bəy paytaxt Amid şəhərinə yürüş etdi və iki aylıq mühasirədən sonra şəhər əhalisi təslim oldu. Vali Uzun Həsən Ərzincanda atası ilə görüşmək üçün şəhərdə Əlinin tərəfdarlarını axtaran Həmzədən qaçmağı bacardı.
1438-ci ilin qışında Əlinin Ağqoyunlu rəhbərliyindən əl çəkməsi böyük vətəndaş müharibəsinin birinci mərhələsinin sona çatmasına səbəb oldu. Qara Yuluq Osman bəy Cəlaləddin Əli bəyi özünə rəsmən varis elan etsə də, o Qara Osmanilər, qohum və konfederasiya tayfaları arasında etibarlı koalisiya yarada bilmədi. Onun şimal cinahı bir çox Bayandur rəisləri tərəfindən rədd edildi və Diyarbəkrdəki geniş ordusunda həm oturaq, həm də köçəri ünsürləri olan qardaşı Həmzə tərəfindən tamamilə silindi.
1438-ci ildə Həmzə bəyin hakimiyyəti rəsmən tanındı. Həmzə sikkə zərb edib, Cümə xütbəsində sultanın adını oxutdurdu və Amid, Mardin və Ərzurum naibi təyin edildi. Üstəlik, Məmlük qoşunlarının təxliyəsi Həmzənin ambisiyalarını üzə çıxardı və o Ərzincandakı qohumlarının üzərinə yürüş etməkçün hazırlıqlara başladı. 1436/839-cı ildə Ərzincan valisi olan Yaqubun oğlu Cəferin yenidən ortaya çıxması Yaqubla qardaşı oğlu Cahangir arasındakı söz ittifaqına müsbət təsir göstərmədi. Cəfer yenə də Ağqoyunlu əmirliyinə qarşı iddialarından yola çıxaraq əmisi oğulları Cahangir, Hüseyn və Uzun Həsəni əmiləri Həmzəyə qarşı koalisiyaya məcbur edirdi. Bu, Əlinin oğullarının ortaq olduğu bir ittifaq idi. Həmzənin konfederasiya tayfaları arasındakı məşhurluğuna baxmayaraq, bəzi mühüm rəislər Cəfərin tərəfinə keçərək əmisinin Ərzincan üzərindəki hakimiyyətini qırıb Diyarbəkirə qaytarmaq üçün onu dəstəklədilər. Lakin çox keçmədən Cəfərin məğlub olması ilə ona dəstək verən tayfalar Həmzə bəyin tərəfinə keçdilər.
Hakimiyyətə gəldikdən sonra Həmzə bəyin qarşısında iki məqsəd varidi. Bunlardan biri qardaşı Yaqubun Ərzincandan çıxarılması digəri isə Cahangirin Məmlük dəstəyi ilə Dögər mülkü Urfada yaratdığı qərargahın təsirinin azaldılması idi.
Həmzə bəy bu hədəflərən ilkinə müvəffəqiyyətlə nail oldu. 1439-cu ildə Cahangir Mirzəyə qarşı müharibəyə başladı. İlk səfəri uğursuzluqla nəticələnən Həmzə bəy 1440-cı ildə iki hədəfini birdən yerinə yetirmək üçün hazırlıqlara başladı. Beləki Başat Bayandur tayfasından olan ünsürlər Pörnək və Mosullu tayfaları ilə birlikdə Urfanın mühasirəsinə göndərilərkən, Həmzə Ərzincanda Yaqubu mühasirəyə alan bölmənin komandanlığını öz üzərinə götürdü.Urfadan bir daha dəf edilən birinci dəstə bundan sonra Cahangirin müttəfiqlərinə üz tutdu və Gərgər qalasında Məmlük qarnizonunu məğlub etdi. Bu ərəfədə Ərzincan Həmzə bəy tərəfindən ələ keçirildi və Şeyx Həsən ibn Qara Osmana iqta kimi verildi. Ehtimal olunur ki, Ərzincanın alınması ilə Həmzə bəy sultan titulunu götürmüş və özünü Qara Osmanilərin başçısı, Ağqoyunlu konfederasiyasının hökmdarı elan etmişdi. Nəticə də Həmzə bəy Urfa və Kemaxdan başqa bütün böyük Ağqoyunlu şəhər mərkəzlərini ələ keçirmiş, arxasında köçəri hərbi elitanın dəstəyi ilə üsyankar qohumları üzərində yenilməz bir üstünlük əldə etmişdi.
1444-cü ildə Həmzə bəy Bayandur Amid şəhərində vəfat etdi. Geridə heç bir oğlan övladı olmadığı üçün hakimiyyətə qardaşı oğlu Cahangir Mirzə gəldi.
Mirası
Həmzə bəyin Diyarbəkirdə ucaltdığı bir məscid və Mardində ucaltdığı bir zaviyə vardır.
İstinadlar
- Woods, 1999. səh. 127
- Tehrani. səh. 23
- Woods, 1999. səh. 130
- Woods, 1999. səh. 133
- Tehrani, 2006. səh. 25
- Woods, 1999. səh. 134
- Woods, 1999. səh. 135
- BEYSANOĞLU, Şevket. 1990). Anıtları ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi, C. II, Ankara. səh: 462
- GÖYÜNÇ, Nejat. (1969). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, İstanbul. səh.120
Mənbə
- Woods, John E. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press. 1999.
- Əbubəkr Tehrani (Rahilə Şükürova). Kitabi-Diyarbəkriyyə. İstanbul: Bayrak nəşriyyatı. 2006.
- ADNAN SADIK ERZI. AKKOYUNLU VE KARAKOYUNLU TARIHI HAKKINDA ARAŞTIRMALAR. 18. Türk Tarih Kurumu. 1954. 251–270.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hemze bey Bayandur Agqoyunlularin tayfa bascisi Celaleddin Eli Beyin kicik qardasi idi Qara Yuluq Osman beyin oglu Nur el din Hemze beyحمزہ بن قرا یولک عثمانAgqoyunlularin VII tayfa bascisi1438 1444EvvelkiCelaleddin Eli beySonrakiCahangir MirzeSexsi melumatlarVefat tarixi 1444Atasi Qara Yuluq Osman beyHakimiyyetiHemze bey Bayandurun dogum tarixi ile bagli menbelerde melumat yoxdur O Agqoyunlu tayfa bascisi Qara Yuluq Osman beyin oglanlarindan biri idi 1435 ci ilde atasinin olumunden sonra Teymuri Sahruxun oglu Mehemmed Cukinin qerargahinda hakimiyyetin qardasi Celaleddin Eli beye verilmesine qarsiliq olaraq koceri herbi elitanin komeyi ile paytaxtin tehlukesizliyini temin ede bilmisdi Daha sonra 1436 ci ilde o Erqanini ele kecirmek ucun hazirliga baslayir Lakin onun hucumu Celaleddin Eli beyin oglu Cahangir Mirze terefinden def edildi 1437 ci il yayinin evvelinde Hemze de qardasi Isgender kimi oz bolgesinin serhedlerini genislendirmek ucun Agqoyunlularin daxili cekismelerinden behrelenmeye umid edirdi O Bagdadin Qaraqoyunlu valisi Isfahan ibn Qara Yusifi meglub ederek boyuk herbi nufuz qazandi Hemze Mardin yaxinliginda Izzeddin Hacili Mosullu Pornek ve Qoca Hacili konfederasiya tayfalari Cizre Dogerleri Hesenkeyf Eyyublulari ve bolgedeki kurdlerden ibaret bir ordunun komekliyi ile Qaraqoyunlu quvvelerini Diyar i Rabie ve Simali Cezireden qovdu Bu parlaq qelebe onun nufuzunu daha da artirdi Bu hadiseden sonra Hemze bey paytaxt Amid seherine yurus etdi ve iki ayliq muhasireden sonra seher ehalisi teslim oldu Vali Uzun Hesen Erzincanda atasi ile gorusmek ucun seherde Elinin terefdarlarini axtaran Hemzeden qacmagi bacardi 1438 ci ilin qisinda Elinin Agqoyunlu rehberliyinden el cekmesi boyuk vetendas muharibesinin birinci merhelesinin sona catmasina sebeb oldu Qara Yuluq Osman bey Celaleddin Eli beyi ozune resmen varis elan etse de o Qara Osmaniler qohum ve konfederasiya tayfalari arasinda etibarli koalisiya yarada bilmedi Onun simal cinahi bir cox Bayandur reisleri terefinden redd edildi ve Diyarbekrdeki genis ordusunda hem oturaq hem de koceri unsurleri olan qardasi Hemze terefinden tamamile silindi 1438 ci ilde Hemze beyin hakimiyyeti resmen tanindi Hemze sikke zerb edib Cume xutbesinde sultanin adini oxutdurdu ve Amid Mardin ve Erzurum naibi teyin edildi Ustelik Memluk qosunlarinin texliyesi Hemzenin ambisiyalarini uze cixardi ve o Erzincandaki qohumlarinin uzerine yurus etmekcun hazirliqlara basladi 1436 839 ci ilde Erzincan valisi olan Yaqubun oglu Ceferin yeniden ortaya cixmasi Yaqubla qardasi oglu Cahangir arasindaki soz ittifaqina musbet tesir gostermedi Cefer yene de Agqoyunlu emirliyine qarsi iddialarindan yola cixaraq emisi ogullari Cahangir Huseyn ve Uzun Heseni emileri Hemzeye qarsi koalisiyaya mecbur edirdi Bu Elinin ogullarinin ortaq oldugu bir ittifaq idi Hemzenin konfederasiya tayfalari arasindaki meshurluguna baxmayaraq bezi muhum reisler Ceferin terefine kecerek emisinin Erzincan uzerindeki hakimiyyetini qirib Diyarbekire qaytarmaq ucun onu desteklediler Lakin cox kecmeden Ceferin meglub olmasi ile ona destek veren tayfalar Hemze beyin terefine kecdiler Hakimiyyete geldikden sonra Hemze beyin qarsisinda iki meqsed varidi Bunlardan biri qardasi Yaqubun Erzincandan cixarilmasi digeri ise Cahangirin Memluk desteyi ile Doger mulku Urfada yaratdigi qerargahin tesirinin azaldilmasi idi Hemze bey bu hedefleren ilkine muveffeqiyyetle nail oldu 1439 cu ilde Cahangir Mirzeye qarsi muharibeye basladi Ilk seferi ugursuzluqla neticelenen Hemze bey 1440 ci ilde iki hedefini birden yerine yetirmek ucun hazirliqlara basladi Beleki Basat Bayandur tayfasindan olan unsurler Pornek ve Mosullu tayfalari ile birlikde Urfanin muhasiresine gonderilerken Hemze Erzincanda Yaqubu muhasireye alan bolmenin komandanligini oz uzerine goturdu Urfadan bir daha def edilen birinci deste bundan sonra Cahangirin muttefiqlerine uz tutdu ve Gerger qalasinda Memluk qarnizonunu meglub etdi Bu erefede Erzincan Hemze bey terefinden ele kecirildi ve Seyx Hesen ibn Qara Osmana iqta kimi verildi Ehtimal olunur ki Erzincanin alinmasi ile Hemze bey sultan titulunu goturmus ve ozunu Qara Osmanilerin bascisi Agqoyunlu konfederasiyasinin hokmdari elan etmisdi Netice de Hemze bey Urfa ve Kemaxdan basqa butun boyuk Agqoyunlu seher merkezlerini ele kecirmis arxasinda koceri herbi elitanin desteyi ile usyankar qohumlari uzerinde yenilmez bir ustunluk elde etmisdi 1444 cu ilde Hemze bey Bayandur Amid seherinde vefat etdi Geride hec bir oglan ovladi olmadigi ucun hakimiyyete qardasi oglu Cahangir Mirze geldi MirasiHemze beyin Diyarbekirde ucaltdigi bir mescid ve Mardinde ucaltdigi bir zaviye vardir IstinadlarWoods 1999 seh 127 Tehrani seh 23 Woods 1999 seh 130 Woods 1999 seh 133 Tehrani 2006 seh 25 Woods 1999 seh 134 Woods 1999 seh 135 BEYSANOGLU Sevket 1990 Anitlari ve Kitabeleri Ile Diyarbakir Tarihi C II Ankara seh 462 GOYUNC Nejat 1969 XVI Yuzyilda Mardin Sancagi Istanbul seh 120MenbeWoods John E The Aqquyunlu Clan Confederation Empire The University of Utah Press 1999 Ebubekr Tehrani Rahile Sukurova Kitabi Diyarbekriyye Istanbul Bayrak nesriyyati 2006 ADNAN SADIK ERZI AKKOYUNLU VE KARAKOYUNLU TARIHI HAKKINDA ARASTIRMALAR 18 Turk Tarih Kurumu 1954 251 270