Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cəlaləddin Əli bəy (v. 1444) — Ağqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı, Qara Yuluq Osmanın oğlu.
| Cəlaləddin Əli bəy | |
|---|---|
| Cəlaləddin Əli ibn Qara Yuluq Osman | |
| 1435 – 1438 | |
| Əvvəlki | Qara Yuluq Osman bəy |
| Sonrakı | Həmzə bəy Bayandur |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Suriya |
| Atası | Qara Yuluq Osman bəy |
| Anası | Trabzon imperatoru III Aleksiosun qızı |
| Həyat yoldaşı | Sara xatun |
| Uşağı |
|
Hakimiyyəti
Cəlaləddin Əli bəyin doğum tarixi haqqında mənbələrdə məlumat yoxdur. O Qara Yuluq Osman bəyin oğlu idi. Onun taxta çıxması ilə bağlı ilk məlumata erməni əl yazmasında rast gəlirik. Burada hicri 839-cu ildə miladi 1435-ci ilin qış ayında Cəlaləddin Əli bəyə taxta çıxması öz əksini tapmışdır. Məlumat "Tanrı onu düşmənlər qarşısında zəfərə ərdirsin" cümlələri ilə sona çatır. Bu zaman Tərcan yaxınlığında qeyri rəsmi bir divan toplandı. Onlar Əli bəyi Qara Yuluq Osman bəyin varisi kimi tanıdı. Qara Yuluq Osman bəy hələ vəfat etməzdən əvvəl oğlanları, qardaşı oğlanları hərəsi fərqli bir ərazidə hakim idilər. Ən böyük oğlu Yaqub bəy Kemax və Qara Hisar, Əli bəy Harput, Həmzə bəy Mardin, Məhəmməd bəy Çemişgəzək, Şeyx Həsən Ərzurum, qardaşı oğlu Qılınc Arslan isə Palu ərazisinin idarəsini həyata keçirirdi. Qara Yuluq Osman bəy hələ vəfat etməzdən əvvəl oğlu Əli bəyi özünə vəliəhd seçmişdi. Onun ölümündən sonra hakimiyyət uğrunda çəkişmələr başladı. Həmzə və Məhəmməd bəy başda olmaqda Qara Yuluq Osman bəyin qardaşı oğlanları da Əli bəyin hakimiyyətinə qarşı çıxmışdı. Lakin Teymuri Şahruxun dəstəyini alan Əli bəy Ağqoyunlu idarəsini ələ keçirdi. Əli bəy Ağqoyunlu taxtında oturduğu müddətdə böyük dövlətlərlə yaxşı münasibət qurmağa çalışırdı. Hətta bu məqsədlə Ərzurumda olarkən öz bacısını Şahruxun oğlu Cuki ilə nişanlamışdı. Beləliklə, Teymurilərlə yaxın qohum olan Əli bəy qardaş və qardaşı oğullarına qarşı əlini gücləndirdi. Lakin Əli bəyin hakimiyyətə gəlməsinə şərait yaradan Şahrux Teymuri idarəsindən geri çəkildikdə Əli bəy qardaşı Həmzə bəylə təkbaşına mübarizə aparmalı oldu. Bu barədə Əbubəkr Tehraninin Kitabi-Diyabrəkriyyə əsərində aşağıdakı məlumat öz əksini tapır: " İsgəndər Mirzə məğlub edilib Rum sərhəddinə doğru qaçdıqdan sonra, Şahruxun oğlu Cuki Mirzə ağqoyunlularla münasibətiəri möhkəmlətmək üçün Qara Osmanın qızı ilə evləndi. Eyni zamanda o, Diyarbəkri və Ağqoyunlu əmirliyini Əli bəyə tapşırdi və ona qızıl kəmər verib yola saldı. Bu, Ağqoyunlulara hamilik edən Teymurilərin Əli bəyin hakimiyyətini tanıması demək idi. Lakin Əli bəyin qardaşları, xüsusən Sultan Həmzə, Məhəmməd bəy və Mahmud bəy heç bir vəchlə onun hakimiyyəti ilə barışmaq istəmirdilər. Elə bu da Ağqoyunlu dövlətini daxili çəkişmə və münaqişələrin bürüməsinə gətirib çıxardı."
Teymuri Şahruxun bu evlilikdən çox şad olduğu bildirilsə də, Məmlük Sultanı Barsbayı bu müttəfiqlik narahat edirdi. O da Ağqoyunlu dövləti üzərinə yeni bir səfərin hazırlıqlarına başlayır.
Hakimiyyəti Ağqoyunlu bəyliyinin qışlıq torpaqları üzərində qismən qəbul edilən Əli bəy bundan sonra diqqətini Məhəmməd, Mahmud və Qara Osmanın yoldaşlarından biri ilə yanaşı bir neçə idarəçini də öz tərəfinə çəkən Həmzə Mirzəyə yönəltdi. O həmçinin Məmlük sultanı ilə barışıq əldə etmək üçün oğlu Hüseyni Qahirəyə göndərir. Lakin onun bu addımına qarşılıq Barsbay Hüseyni zindana saldırdı. Nəticədə tərəflər qarşı-qarşıya gəldi. Əli bəyin oğlu Cahangir bəy rəhbərliyindəki Ağqoyunlu ordusu məğlub oldu. Cahangir bəy əsir düşdü. İki oğlu əsir düşən Əli bəy diqqətini başqa qüvvələr üzərinə yönəltməyə məcbur oldu. 1436-cı ildə İsgəndər Qaraqoyunlu Ağqoyunlular üzərinə yürüşə başladı. Əli bəy, Yaqub, Şeyx Həsən, Mahmud, Məhəmməd və Pir Əlilərdən Piltandan ibarət ağqoyunlu divanı məşvərət üçün toplandı. Lakin onların səyləri nəticə vermədi. İsgəndər Mirzə Ərzurumu ələ keçirdi. Əli bəy bu mübarizədə məğlubiyyətə düçar oldu. Əli bəy 11 yaşındakı oğlu Uzun Həsəni də qardaşı Həmzə bəyin fəaliyyətlərini araşdırmağa göndərdi.
Şimaldakı nüfuzu zəifləyən Cəlaləddin Əli bəy Məmlük sultanı Barsbayla yenidən danışıqlar aparmağa başladı. Onun məqsədi oğlanlarını geri almaq, cənub sərhədlərinin təhülkəsizliyini təmin etmək idi. Məmlük sultanı Harput qarşılığında oğlunu geri verib hakimiyyətini tanımağı qəbul etdi. Cəlaləddin Əlinin baş qarışıqlığında istifadə edən Həmzə Mirzə Amid üzərinə yeridi. Bu zaman Uzun Həsən Amid valisi idi. O Həmzə Mirzənin əlindən qaçaraq atasının yanına getməyə müvəffəq oldu. 1438-ci ilin qışında Cəlaləddin Əli bəy Ağqoyunlu rəhbərliyindən əl çəkdi.
Kitabi-Diyarbəkriyyədə bu barədə yazılır: " Bütün bunların nəticəsidir ki, Ağqoyunlulara cəmı bir neçə il formal rəhbərlikdən sonra Əli bəy faktiki olaraq hakimiyyətdən imtina etmiş və 1443-cü ildə Suriyada, Hələb yaxınlığında müəmmalı bir şəraitdə ölmüşdü."
Ailəsi
Sara xatunla evlənmiş 7 oğlu və 1 qızı olmuşdur:
- Uzun Həsən
- Cahangir Mirzə
- Hüseyn
- Cahanşah
- İsgəndər
- İbrahim
- Üveys
- Xədicə bəyim - Şeyx Cüneydlə evlənmişdir.
İstinadlar
- Woods, 1999. səh. 132
- Tehrani, 2006. səh. 43
- Tehrani, 2006. səh. 42
- Woods, 1999. səh. 133
- Faruk Sümer - Akkoyunlar, səh. 272
Mənbə
- Woods, John E. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press. 1999.
- Əbubəkr Tehrani. Kitabi Diyarbəkriyyə. İstanbul: AZƏRBAYCAN MILLİ ELMLƏR AKADEMİYASİ ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFYA İNSTITUTU. Rəhilə Şükürova. 2006.
- Mükrimin Halil Yinanç. Akkoyunlular. İslam Ansiklopedisi. 251–270.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Celaleddin Eli bey v 1444 Agqoyunlu tayfa ittifaqinin bascisi Qara Yuluq Osmanin oglu Celaleddin Eli beyCelaleddin Eli ibn Qara Yuluq OsmanAgqoyunlularin VI tayfa bascisi1435 1438EvvelkiQara Yuluq Osman beySonrakiHemze bey BayandurSexsi melumatlarVefat tarixi 1444Vefat yeri SuriyaAtasi Qara Yuluq Osman beyAnasi Trabzon imperatoru III Aleksiosun qiziHeyat yoldasi Sara xatunUsagi Uzun Hesen Cahangir mirze Huseyn Cahansah Uveys Iskender Ibrahim Xedice beyimHakimiyyetiCelaleddin Eli beyin dogum tarixi haqqinda menbelerde melumat yoxdur O Qara Yuluq Osman beyin oglu idi Onun taxta cixmasi ile bagli ilk melumata ermeni el yazmasinda rast gelirik Burada hicri 839 cu ilde miladi 1435 ci ilin qis ayinda Celaleddin Eli beye taxta cixmasi oz eksini tapmisdir Melumat Tanri onu dusmenler qarsisinda zefere erdirsin cumleleri ile sona catir Bu zaman Tercan yaxinliginda qeyri resmi bir divan toplandi Onlar Eli beyi Qara Yuluq Osman beyin varisi kimi tanidi Qara Yuluq Osman bey hele vefat etmezden evvel oglanlari qardasi oglanlari heresi ferqli bir erazide hakim idiler En boyuk oglu Yaqub bey Kemax ve Qara Hisar Eli bey Harput Hemze bey Mardin Mehemmed bey Cemisgezek Seyx Hesen Erzurum qardasi oglu Qilinc Arslan ise Palu erazisinin idaresini heyata kecirirdi Qara Yuluq Osman bey hele vefat etmezden evvel oglu Eli beyi ozune veliehd secmisdi Onun olumunden sonra hakimiyyet ugrunda cekismeler basladi Hemze ve Mehemmed bey basda olmaqda Qara Yuluq Osman beyin qardasi oglanlari da Eli beyin hakimiyyetine qarsi cixmisdi Lakin Teymuri Sahruxun desteyini alan Eli bey Agqoyunlu idaresini ele kecirdi Eli bey Agqoyunlu taxtinda oturdugu muddetde boyuk dovletlerle yaxsi munasibet qurmaga calisirdi Hetta bu meqsedle Erzurumda olarken oz bacisini Sahruxun oglu Cuki ile nisanlamisdi Belelikle Teymurilerle yaxin qohum olan Eli bey qardas ve qardasi ogullarina qarsi elini guclendirdi Lakin Eli beyin hakimiyyete gelmesine serait yaradan Sahrux Teymuri idaresinden geri cekildikde Eli bey qardasi Hemze beyle tekbasina mubarize aparmali oldu Bu barede Ebubekr Tehraninin Kitabi Diyabrekriyye eserinde asagidaki melumat oz eksini tapir Isgender Mirze meglub edilib Rum serheddine dogru qacdiqdan sonra Sahruxun oglu Cuki Mirze agqoyunlularla munasibetieri mohkemletmek ucun Qara Osmanin qizi ile evlendi Eyni zamanda o Diyarbekri ve Agqoyunlu emirliyini Eli beye tapsirdi ve ona qizil kemer verib yola saldi Bu Agqoyunlulara hamilik eden Teymurilerin Eli beyin hakimiyyetini tanimasi demek idi Lakin Eli beyin qardaslari xususen Sultan Hemze Mehemmed bey ve Mahmud bey hec bir vechle onun hakimiyyeti ile barismaq istemirdiler Ele bu da Agqoyunlu dovletini daxili cekisme ve munaqiselerin burumesine getirib cixardi Teymuri Sahruxun bu evlilikden cox sad oldugu bildirilse de Memluk Sultani Barsbayi bu muttefiqlik narahat edirdi O da Agqoyunlu dovleti uzerine yeni bir seferin hazirliqlarina baslayir Hakimiyyeti Agqoyunlu beyliyinin qisliq torpaqlari uzerinde qismen qebul edilen Eli bey bundan sonra diqqetini Mehemmed Mahmud ve Qara Osmanin yoldaslarindan biri ile yanasi bir nece idarecini de oz terefine ceken Hemze Mirzeye yoneltdi O hemcinin Memluk sultani ile barisiq elde etmek ucun oglu Huseyni Qahireye gonderir Lakin onun bu addimina qarsiliq Barsbay Huseyni zindana saldirdi Neticede terefler qarsi qarsiya geldi Eli beyin oglu Cahangir bey rehberliyindeki Agqoyunlu ordusu meglub oldu Cahangir bey esir dusdu Iki oglu esir dusen Eli bey diqqetini basqa quvveler uzerine yoneltmeye mecbur oldu 1436 ci ilde Isgender Qaraqoyunlu Agqoyunlular uzerine yuruse basladi Eli bey Yaqub Seyx Hesen Mahmud Mehemmed ve Pir Elilerden Piltandan ibaret agqoyunlu divani mesveret ucun toplandi Lakin onlarin seyleri netice vermedi Isgender Mirze Erzurumu ele kecirdi Eli bey bu mubarizede meglubiyyete ducar oldu Eli bey 11 yasindaki oglu Uzun Heseni de qardasi Hemze beyin fealiyyetlerini arasdirmaga gonderdi Simaldaki nufuzu zeifleyen Celaleddin Eli bey Memluk sultani Barsbayla yeniden danisiqlar aparmaga basladi Onun meqsedi oglanlarini geri almaq cenub serhedlerinin tehulkesizliyini temin etmek idi Memluk sultani Harput qarsiliginda oglunu geri verib hakimiyyetini tanimagi qebul etdi Celaleddin Elinin bas qarisiqliginda istifade eden Hemze Mirze Amid uzerine yeridi Bu zaman Uzun Hesen Amid valisi idi O Hemze Mirzenin elinden qacaraq atasinin yanina getmeye muveffeq oldu 1438 ci ilin qisinda Celaleddin Eli bey Agqoyunlu rehberliyinden el cekdi Kitabi Diyarbekriyyede bu barede yazilir Butun bunlarin neticesidir ki Agqoyunlulara cemi bir nece il formal rehberlikden sonra Eli bey faktiki olaraq hakimiyyetden imtina etmis ve 1443 cu ilde Suriyada Heleb yaxinliginda muemmali bir seraitde olmusdu AilesiSara xatunla evlenmis 7 oglu ve 1 qizi olmusdur Uzun Hesen Cahangir Mirze Huseyn Cahansah Isgender Ibrahim Uveys Xedice beyim Seyx Cuneydle evlenmisdir IstinadlarWoods 1999 seh 132 Tehrani 2006 seh 43 Tehrani 2006 seh 42 Woods 1999 seh 133 Faruk Sumer Akkoyunlar seh 272MenbeWoods John E The Aqquyunlu Clan Confederation Empire The University of Utah Press 1999 Ebubekr Tehrani Kitabi Diyarbekriyye Istanbul AZERBAYCAN MILLI ELMLER AKADEMIYASI ARXEOLOGIYA VE ETNOQRAFYA INSTITUTU Rehile Sukurova 2006 Mukrimin Halil Yinanc Akkoyunlular Islam Ansiklopedisi 251 270