Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sara xatun — Azərbaycanın ilk diplomat qadını sayılan şəxs.Cəlaləddin Əli bəyin həyat yoldaşı, Uzun Həsənin və Cahangir Mirzənin anası. Əslində Sara xatunun adı Saray xatun olmuşdur, lakin Azərbaycan dilində artıq Sara xatun kimi yazılış normaya çevrilib.
| Sara Xatun | |
|---|---|
 Sara xatun. Rəs. Altay Hacıyev | |
| 1435 – 1438 | |
| Sonrakı | Dəspinə xatun |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Diyarbəkir |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Pir Əli Bayandur |
| Həyat yoldaşı | Cəlaləddin Əli bəy |
| Uşağı |
|
Həyatı
Sara xatunun mənşəyi haqqında bir çox spekulyasiyanın olmasının səbəbi 1930-cu ildə yazdığı bir məqaləsində onun Diyarbəkir xristian ailəsindən olmasıni yazması olub. Ağqoyunlular haqqında ən yaxşı əsərin müəllifi sayılan John E. Woods bu barədə yazır ki, baxmayaraq ki, Minorski özü sonrakı araşdırmalarından sonra, çox bəsit tarixi fakt olan bu məsələnin üzərinə yenidən dönmüş və Sara xatunun əslində Uzun Həsənin atası Əli bəyin əmisiqızı olduğunu yazmışdır. Çox təəssüf ki, bu xırda detal bir çox tarixçilərin diqqətindən yayınmış, və Frans Babinger kimi tarixçilər yenə də Sara Xatunun əslən arami xristian qız olub Diyarbəkirdə doğulmasını yazmışdır. Onun Pir Əli Bayandurun qızı olduğu fikri şübhəsizdir. Belə ki, John E. Woods özü Ağqoyunlu sülaləsinin şəcərəsini çıxardıb bu açıq-aşkar Saray Xatunun Ağqoyunlu nəslindən olduğu görsənir. 1465-ci ildə vəfat etdiyi güman edilir. Sara Xatunun nənəsi Maria Komnena Trabzon pontik şahzadəsi olub.
Sara xatun hökmdar kimi
Sara xatun bir müddət Harput şəhərinin hakimi olmuşdur. Sara xatun məscidi onun dövründə ucaldılmışdır. Bundan əlavə bir zaviyəsi vardır və üzərində "Sara xatun — Valideyi Uzun Həsən" yazılmışdır.
Sara xatun diplomat kimi
Ağqoyunlu dövlətinin xarici ölkələrlə diplomatik əlaqələrində Sara Xatunun rolu daha mühüm idi. Uzun Həsən bütün xarici siyasət məsələlərini onunla məsləhətləşər, ən məsul diplomatik danışıqlar üçün onu göndərərdi. Qaffari "Tarixi Cahan Ara" əsərində deyir:
Uzun Həsənin anası Sara Xatun olduqca adil, müşfiq və işini bilən bir hakim idi.
O, nəinki xarici ölkələrin ayrı-ayrı diplomatları ilə, həmçinin Teymuri hökmdarı Əbu Səid, Osmanlı imperatoru II Mehmed kimi dövlət başçıları ilə də diplomatik danışıqlar aparmış, Ağqoyunlu dövlətinin xarici siyasi mənafeyini müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdi. Osmanlı Ağqoyunlu dövlətinin müttəffiqi və Aralıq dənizi sahilində əlverişli strateji məntəqə olan Qaraman əmirliyinin aradan qaldırmaq istədikdə Osmanlı sultanı II Mehmedlə danışıqlar aparmaq üçün yenə də Sara xatun göndərilmişdi. Sara xatunu bir diplomat, həmçinin dövlət xadimi kimi də təkcə Şərqdə deyil, Avropada da tanıyırdılar. Venesiya respublikasının senatı onun Ağqoyunlu sarayındakı nüfuzunu nəzərə alaraq, demək olar ki, Azərbaycana göndərilən bütün diplomatlarına ciddi tapşırırdı ki, Sara xatuna ehtiram göstərsinlər, müxtəlif hədiyyələr versinlər, məqsədlərinə nail olmaq üçün ondan geniş istifadə etsinlər. Venesiyadan Azərbaycana göndərilən, demək olar ki, bütün diplomatik sənədlərdə Sara xatunun adı çəkilir, ondan bəhs olunur. Bunlardan birində deyilir:
Hökmdar Uzun Həsənin anası Sara Xatuna da ehtiram göstər, hədiyyələr ver, Azərbaycanda qəbul olunmuş şəkildə ad və sanına layiq tərzdə çıxışlar edib onu Türkiyə ilə (Osmanlı) müharibə davam etdirməyə çağır. Oğlanları, qardaşı və nəvələri üçün bu işin nə qədər vacib olduğunu şəxsiyyətinə uyğun olan ifadələrlə izah et.
II Mehmedlə diplomatik əlaqələr
Bir diplomat kimi Sara xatunun fəaliyyətində, onun sultan II Mehmedlə bağladığı 1461-ci il sülhünün böyük əhəmiyyəti var. Əvvəla o, Osmanlı sultanını ağqoyunlular üzərinə hücum etmək fikrindən daşındırmalı idi. Çünki II Mehmedin bu hücumu Ağqoyunlu dövlətinin varlığına son qoya bilərdi. Bu məqsədinə nail olduğundan sonra Sara xatun sultanı mümkün qədər Trabzonu fəth etmək fikrindən də döndərməli idi. Mənbələrin məlumatına görə diplomatik danışıqlar zamanı Sara Xatun və II Mehmed bir-birinə "ana", "oğul" deyə müraciət edirmişlər. Sara xatun bu danışıqlar zamanı özünün bütün diplomatik ustalığından istifadə edərək Uzun Həsənin birinci tapşırığını yerinə yetirə bildi. II Mehmedi Ağqoyunlu dövlətinə qarşı müharibə etmək fikrindən daşındırdı. İki ölkə arasında, ağqoyunluların Osmanlı və Osmanlı qoşunlarının Trabzona hücümu zamanı Ağqoyunlu dövlətinin bitərəf qalması şərtilə sülh bağlandı. Bu sülhun o zaman Ağqoyunlu dövləti üçün böyük əhəmiyyəti olmuşdu. Məhz Sara xatunun bağladığı bu müqavilə nəticəsində o zaman Türkiyə ilə toqquşmağa qadir olmayan kiçik Ağqoyunlu dövləti öz müstəqilliyini saxlaya bilmişdi, lakin Sara xatun ona tapşırılmış ikinci vəzifəni yerinə bilmədi. Sultanı Trabzon yunan dövlətini Türkiyəyə qatmaq fikrindən döndərə bilmədi.
Tarixçi Trabzonun alınması ərəfəsində Ağqoyunlu dövləti ilə Türkiyə arasında belə sülh müqaviləsi bağlanıla biləcəyinə şübhə edir.
Ağqoyunlu dövlətini təcrid etdikdən sonra II Mehmed Trabzon üzərinə yeridi, lakin o, Uzun Həsənin arxadan hücum etməyəcəyinə əmin deyildi. Odur ki, sultan Sara Xatun başda olmaqla ağqoyunlu elçilərini də özü ilə götürdü. Sara Xatun başda yol boyu sultanı Trabzonu fəth etmək fikrindən çəkindirməyə çalışdı, lakin onun səyləri heç bir nəticə vermədi. Dənizdən osmanlı donaması tərəfindən mühasirə edilən Trabzon 30 günlük mühasirədən sonra, 1461-ci il oktyabrın 26-da türklər tərəfindən zəbt edildi. Qara dənizdə Genuya ilə rəqabət aparan mühüm ticarət mərkəzi süqut etdi. Artıq Trabzonun əldən getdiyini görən Sara xatun öz gəlininin — Dəspinə xatunun Trabzonun taxtına varislik hüququnu irəli sürdü. Trabzon xəzinəsini sultanla bölüşdürdükdən sonra ağqoyunlu elçilərinin başında geri qayıtdı. Görünür, ağqoyunlularla kəskinləşən münasibətləri yumşaltmaq üçün II Mehmed Sara xatuna xoş rəftar göstərmiş, onu çoxlu hədiyyələrlə geri yola salmışdı. Uzun Həsənin elçiləri ilə birlikdə, bağlamış müqaviləni yenilətmək üçün sultanın qərbdəki istilalarını həyata keçirdikdən öz arxasını təhlükəsizləşdirmək istəyirdi.
Əbu Səidlə diplomatik əlaqələr
(XV)əsrdə Teymurlu hökmdarı Əbu Səidlə danışıqlar aparan Ağqoyunlu elçilərinə də Sara Xatun başçılıq etmişdir, lakin bu missiya uğursuzluqla nəticələnmişdi.
Çünki Sara Xatun 1465-ci ildə vəfat etdi.
Qaraqoyunlularla diplomatik əlaqələr
Ağqoyunlu dövrünün tarixçisi Əbubəkr Tehrani yazır ki, Sara xatun Qaraqoyunlu Cahanşahla danışıqlar aparmaq məqsədi ilə onun yanına gəlmiş, bu zaman Rüstəm Tərxanın düşərgəsində olmuşdur. Onun ordusu Sara xatuna o qədər də əzəmətli görünmədiyindən Cahangir mirzə və Uzun Həsənə sifariş göndərir ki, "Əgər gəlsəniz, qələbə sizin olacaq. Bu işi təxirə salmaq olmaz" Sara Xatun orduya sadəcə bir nəzər salmaqla ağqoyunlular arasındakı qüvvələr nisbətinin Ağqoyunlu dövlətinin xeyrinə olduğunu düzgün qiymətləndirməsi onun hərbi intuisiya və səriştəsində xəbər verir. Həqiqətən də, bundan sonra Uzun Həsənin kəşfiyyat dəstəsi Rüstəm Tərxanın ordularına hücum edərək onları darmadağın etmiş, qaraqoyunluları bərk qorxuya salmışdı.
Məmlüklərlə diplomatik əlaqələr
Sara Xatun Misirə də getmiş, Ağqoyunlularla ittifaq bağlanmasına nail olmuşdur.
Ailəsi
Bir mənbəyə görə Cəlaləddin Əli bəylə evlənmiş 7 oğlu və 1 qızı olmuşdur:
- Uzun Həsən
- Cahangir Mirzə
- Hüseyn
- Cahanşah
- İsgəndər
- İbrahim
- — Şeyx Cüneydlə evlənmişdir.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- KONUKÇU, Enver (1999), Otlukbeli Meydan Savaşı, Erzincan Belediyesi Yayınları, Ankara, səh 41–42
- [1] 2016-03-05 at the Wayback Machine"Sara Khatun: Azerbaijan’s First Female Diplomat". ADA 2020-12-02 at the Wayback Machine
- John E. Woods. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire 2021-10-16 at the Wayback Machine. University of Utah Press, 1999;
- Babinger, Mehmed the Conqueror and His Time, edited by William C. Hickman and translated by Ralph Manheim (Princeton: University Press, 1978), p. 192
- Faruk Sümer,"Doğu Anadolu‘da Moğol ve Türkmen Devirlerine Ait Bazı Tarihi Yapılar Hakkında Düşünceler", Belleten, TTK, C. LIV, S.209–211, Ankara, 1991, s.632; Faruk Sümer,"Akkoyunlular", Dİ A, C.2, İstanbul,1989, s.272
- SÜMER, Faruk. (1990). Doğu Anadolu’da Moğol ve Türkmen Devirlerine Ait Bazı Tarihi Yapılar Hakkında Düşünceler". Belleten, C. LIV, 210, Ankara.
- Abdürrahim Şerif, Ahlat Kitabeleri, Hamit Matbaası, İstanbul, 1932, s.79
- Qaffari, Tarixi Cahan Ara, səh. 253
- Yaqub Mahmudov, "Sara Xatun", Azərbaycan Diplomatiyası, Bakı, 1993, s.48–49
- "Падение Константинополя в 1453 году- Стивен Рансимен". 2021-12-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-06.
- Yaqub Mahmudov, Öyrənilməmiş səhifələr, Bakı, 1972, səh.28–32
- İbn Tağri Birdi, Həvadissüd-Dühur cild. XIII/III səh.95
- Faruk Sümer — Akkoyunlar, səh. 272
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sara xatun Azerbaycanin ilk diplomat qadini sayilan sexs Celaleddin Eli beyin heyat yoldasi Uzun Hesenin ve Cahangir Mirzenin anasi Eslinde Sara xatunun adi Saray xatun olmusdur lakin Azerbaycan dilinde artiq Sara xatun kimi yazilis normaya cevrilib Sara XatunSara xatun Res Altay HaciyevAgqoyunlularin xatunu1435 1438SonrakiDespine xatunSexsi melumatlarVefat tarixi 1465Vefat yeri DiyarbekirFealiyyeti siyasetciAtasi Pir Eli BayandurHeyat yoldasi Celaleddin Eli beyUsagi Uzun Hesen Cahangir mirze Huseyn Cahansah Uveys Iskender Ibrahim Xedice beyimHeyatiSara xatunun menseyi haqqinda bir cox spekulyasiyanin olmasinin sebebi 1930 cu ilde yazdigi bir meqalesinde onun Diyarbekir xristian ailesinden olmasini yazmasi olub Agqoyunlular haqqinda en yaxsi eserin muellifi sayilan John E Woods bu barede yazir ki baxmayaraq ki Minorski ozu sonraki arasdirmalarindan sonra cox besit tarixi fakt olan bu meselenin uzerine yeniden donmus ve Sara xatunun eslinde Uzun Hesenin atasi Eli beyin emisiqizi oldugunu yazmisdir Cox teessuf ki bu xirda detal bir cox tarixcilerin diqqetinden yayinmis ve Frans Babinger kimi tarixciler yene de Sara Xatunun eslen arami xristian qiz olub Diyarbekirde dogulmasini yazmisdir Onun Pir Eli Bayandurun qizi oldugu fikri subhesizdir Bele ki John E Woods ozu Agqoyunlu sulalesinin seceresini cixardib bu aciq askar Saray Xatunun Agqoyunlu neslinden oldugu gorsenir 1465 ci ilde vefat etdiyi guman edilir Sara Xatunun nenesi Maria Komnena Trabzon pontik sahzadesi olub Sara xatun hokmdar kimiSara xatun bir muddet Harput seherinin hakimi olmusdur Sara xatun mescidi onun dovrunde ucaldilmisdir Bundan elave bir zaviyesi vardir ve uzerinde Sara xatun Valideyi Uzun Hesen yazilmisdir Sara xatun mescidiSara xatun diplomat kimiAgqoyunlu dovletinin xarici olkelerle diplomatik elaqelerinde Sara Xatunun rolu daha muhum idi Uzun Hesen butun xarici siyaset meselelerini onunla meslehetleser en mesul diplomatik danisiqlar ucun onu gondererdi Qaffari Tarixi Cahan Ara eserinde deyir Uzun Hesenin anasi Sara Xatun olduqca adil musfiq ve isini bilen bir hakim idi O neinki xarici olkelerin ayri ayri diplomatlari ile hemcinin Teymuri hokmdari Ebu Seid Osmanli imperatoru II Mehmed kimi dovlet bascilari ile de diplomatik danisiqlar aparmis Agqoyunlu dovletinin xarici siyasi menafeyini muveffeqiyyetle mudafie etmisdi Osmanli Agqoyunlu dovletinin mutteffiqi ve Araliq denizi sahilinde elverisli strateji menteqe olan Qaraman emirliyinin aradan qaldirmaq istedikde Osmanli sultani II Mehmedle danisiqlar aparmaq ucun yene de Sara xatun gonderilmisdi Sara xatunu bir diplomat hemcinin dovlet xadimi kimi de tekce Serqde deyil Avropada da taniyirdilar Venesiya respublikasinin senati onun Agqoyunlu sarayindaki nufuzunu nezere alaraq demek olar ki Azerbaycana gonderilen butun diplomatlarina ciddi tapsirirdi ki Sara xatuna ehtiram gostersinler muxtelif hediyyeler versinler meqsedlerine nail olmaq ucun ondan genis istifade etsinler Venesiyadan Azerbaycana gonderilen demek olar ki butun diplomatik senedlerde Sara xatunun adi cekilir ondan behs olunur Bunlardan birinde deyilir Hokmdar Uzun Hesenin anasi Sara Xatuna da ehtiram goster hediyyeler ver Azerbaycanda qebul olunmus sekilde ad ve sanina layiq terzde cixislar edib onu Turkiye ile Osmanli muharibe davam etdirmeye cagir Oglanlari qardasi ve neveleri ucun bu isin ne qeder vacib oldugunu sexsiyyetine uygun olan ifadelerle izah et II Mehmedle diplomatik elaqeler Bir diplomat kimi Sara xatunun fealiyyetinde onun sultan II Mehmedle bagladigi 1461 ci il sulhunun boyuk ehemiyyeti var Evvela o Osmanli sultanini agqoyunlular uzerine hucum etmek fikrinden dasindirmali idi Cunki II Mehmedin bu hucumu Agqoyunlu dovletinin varligina son qoya bilerdi Bu meqsedine nail oldugundan sonra Sara xatun sultani mumkun qeder Trabzonu feth etmek fikrinden de dondermeli idi Menbelerin melumatina gore diplomatik danisiqlar zamani Sara Xatun ve II Mehmed bir birine ana ogul deye muraciet edirmisler Sara xatun bu danisiqlar zamani ozunun butun diplomatik ustaligindan istifade ederek Uzun Hesenin birinci tapsirigini yerine yetire bildi II Mehmedi Agqoyunlu dovletine qarsi muharibe etmek fikrinden dasindirdi Iki olke arasinda agqoyunlularin Osmanli ve Osmanli qosunlarinin Trabzona hucumu zamani Agqoyunlu dovletinin biteref qalmasi sertile sulh baglandi Bu sulhun o zaman Agqoyunlu dovleti ucun boyuk ehemiyyeti olmusdu Mehz Sara xatunun bagladigi bu muqavile neticesinde o zaman Turkiye ile toqqusmaga qadir olmayan kicik Agqoyunlu dovleti oz musteqilliyini saxlaya bilmisdi lakin Sara xatun ona tapsirilmis ikinci vezifeni yerine bilmedi Sultani Trabzon yunan dovletini Turkiyeye qatmaq fikrinden dondere bilmedi Tarixci Trabzonun alinmasi erefesinde Agqoyunlu dovleti ile Turkiye arasinda bele sulh muqavilesi baglanila bileceyine subhe edir Agqoyunlu dovletini tecrid etdikden sonra II Mehmed Trabzon uzerine yeridi lakin o Uzun Hesenin arxadan hucum etmeyeceyine emin deyildi Odur ki sultan Sara Xatun basda olmaqla agqoyunlu elcilerini de ozu ile goturdu Sara Xatun basda yol boyu sultani Trabzonu feth etmek fikrinden cekindirmeye calisdi lakin onun seyleri hec bir netice vermedi Denizden osmanli donamasi terefinden muhasire edilen Trabzon 30 gunluk muhasireden sonra 1461 ci il oktyabrin 26 da turkler terefinden zebt edildi Qara denizde Genuya ile reqabet aparan muhum ticaret merkezi suqut etdi Artiq Trabzonun elden getdiyini goren Sara xatun oz gelininin Despine xatunun Trabzonun taxtina varislik huququnu ireli surdu Trabzon xezinesini sultanla bolusdurdukden sonra agqoyunlu elcilerinin basinda geri qayitdi Gorunur agqoyunlularla keskinlesen munasibetleri yumsaltmaq ucun II Mehmed Sara xatuna xos reftar gostermis onu coxlu hediyyelerle geri yola salmisdi Uzun Hesenin elcileri ile birlikde baglamis muqavileni yeniletmek ucun sultanin qerbdeki istilalarini heyata kecirdikden oz arxasini tehlukesizlesdirmek isteyirdi Ebu Seidle diplomatik elaqeler XV esrde Teymurlu hokmdari Ebu Seidle danisiqlar aparan Agqoyunlu elcilerine de Sara Xatun basciliq etmisdir lakin bu missiya ugursuzluqla neticelenmisdi Cunki Sara Xatun 1465 ci ilde vefat etdi Qaraqoyunlularla diplomatik elaqeler Agqoyunlu dovrunun tarixcisi Ebubekr Tehrani yazir ki Sara xatun Qaraqoyunlu Cahansahla danisiqlar aparmaq meqsedi ile onun yanina gelmis bu zaman Rustem Terxanin dusergesinde olmusdur Onun ordusu Sara xatuna o qeder de ezemetli gorunmediyinden Cahangir mirze ve Uzun Hesene sifaris gonderir ki Eger gelseniz qelebe sizin olacaq Bu isi texire salmaq olmaz Sara Xatun orduya sadece bir nezer salmaqla agqoyunlular arasindaki quvveler nisbetinin Agqoyunlu dovletinin xeyrine oldugunu duzgun qiymetlendirmesi onun herbi intuisiya ve seristesinde xeber verir Heqiqeten de bundan sonra Uzun Hesenin kesfiyyat destesi Rustem Terxanin ordularina hucum ederek onlari darmadagin etmis qaraqoyunlulari berk qorxuya salmisdi Memluklerle diplomatik elaqeler Sara Xatun Misire de getmis Agqoyunlularla ittifaq baglanmasina nail olmusdur AilesiBir menbeye gore Celaleddin Eli beyle evlenmis 7 oglu ve 1 qizi olmusdur Uzun Hesen Cahangir Mirze Huseyn Cahansah Isgender Ibrahim Seyx Cuneydle evlenmisdir IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir KONUKCU Enver 1999 Otlukbeli Meydan Savasi Erzincan Belediyesi Yayinlari Ankara seh 41 42 1 2016 03 05 at the Wayback Machine Sara Khatun Azerbaijan s First Female Diplomat ADA 2020 12 02 at the Wayback Machine John E Woods The Aqquyunlu Clan Confederation Empire 2021 10 16 at the Wayback Machine University of Utah Press 1999 Babinger Mehmed the Conqueror and His Time edited by William C Hickman and translated by Ralph Manheim Princeton University Press 1978 p 192 Faruk Sumer Dogu Anadolu da Mogol ve Turkmen Devirlerine Ait Bazi Tarihi Yapilar Hakkinda Dusunceler Belleten TTK C LIV S 209 211 Ankara 1991 s 632 Faruk Sumer Akkoyunlular DI A C 2 Istanbul 1989 s 272 SUMER Faruk 1990 Dogu Anadolu da Mogol ve Turkmen Devirlerine Ait Bazi Tarihi Yapilar Hakkinda Dusunceler Belleten C LIV 210 Ankara Abdurrahim Serif Ahlat Kitabeleri Hamit Matbaasi Istanbul 1932 s 79 Qaffari Tarixi Cahan Ara seh 253 Yaqub Mahmudov Sara Xatun Azerbaycan Diplomatiyasi Baki 1993 s 48 49 Padenie Konstantinopolya v 1453 godu Stiven Ransimen 2021 12 02 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 06 Yaqub Mahmudov Oyrenilmemis sehifeler Baki 1972 seh 28 32 Ibn Tagri Birdi Hevadissud Duhur cild XIII III seh 95 Faruk Sumer Akkoyunlar seh 272