Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Donma — dəri, dərialtı və daha dərin toxumaların soyuğun təsirindən yerli zədələnməsi.
| Donma | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | T33, T35 |
| XBT-9 | 991.0, 991.3 |
| DiseasesDB | 31167 |
| MedlinePlus | 000057 |
| MeSH | D005627 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Donmalar zamanı toxumaların nekrozu soyuğun bilavasitə təsiri ilə deyil, yerli qan dövranının və innervasiyanın pozulması ilə şərtlənir: reaktivliyə qədərki dövrdə kapilyarların və kiçik arteriyaların spazmı, reaktiv dövrdə isə onların parezi, yerli qan dövranının zəifləməsi, qan damarlarında staz, kiçik damarlarda tromboz proseslərinin inkişafı. Sonralar damar divarında morfoloji dəyişikliklər başlayır: endotelin şişməsi, endotelial hüceyrələrin plazmatik hüceyrələr tərəfindən hopulması, nekrozun əmələ gəlməsi və sonra həmin nahiyənin çapıqlaşması və daha sonra damarların tutulması.
Beləliklə, donma zamanı toxumaların nekrozu ikincilidir və onun inkişafı donmanın reaktiv da davam edir. Keçirilmiş donma nəticəsində damarlarda baş verən dəyişikliklər sonralar damarların obliterasiyaedici xəstəlikləri və trofik dəyişikliklər üçün zəmin yaradır.
Donmaların klinik gedişində iki dövr ayırd edilir
- Reaktivliyə qədərki (gizli yaxud hipotermiya) dövrü.
- Reaktivlik dövrü (toxumaların isidilməyə başladığı andan sonrakı dövr).
Reaktivliyə qədərki (gizli) dövrdə toxumalar hipotermiya vəziyyətində olurlar, belə ki, hələ soyuğun təsiri davam edir. Bu dövrdə klinik əlamətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə aydın olmur: dəri avazımış, yaxud sianotik olur, əllədikdə soyuqdur və hissiyyat ya azalıb, ya da itmişdir. Bəzi hallarda ilk saatlarda spesifık soyuqluq hissiyyatı, iynəbatırma, göynəmə və paresteziyalar (ağrı hissiyyatının təhrif olunmuş formaları) qeyd edilir. Bu dövrdə donmaların dərəcəsini və sahəsini düzgün təyin etmək qeyri-mümkündür. Gizli (reaktivliyə qədərki) dövr nə qədər çox davam edərsə, toxumalar bir o qədər daha çox zədələnirlər. Zədələnmə zonasında toxumaların isidilməsi ilə reaktivliyə qədərki dövr qurtarır.
Donmuş nahiyənin istiləşməsilə (yəni qan dövranının bərpasına başlaması ilə) reaktivlik dövrü başlayır. Bu dövrdə donmuş nahiyə istiləşir, dərisi qızarır, göynəmə, iynəbatırma kimi hissiyyatlar və ağrı baş verir. Sonradan donmuş nahiyənin dərisi öz rəngini dəyişir (tünd qırmızı rəng, göyümtül rəng, mərmər çalarlı və s.) və toxumaların ödemi artır. Reaktivlik dövrü özü də erkən (isidilmə anından ilk 12 saata qədər davam edən) və gecikmiş (bundan sonrakı davam edən) reaktivlik dövrü olmaqla iki yerə bölünür.
Erkən reaktivlik dövrü mikrosirkulyasiyanın pozulması, damar divarında pozğunluqlar, hiper-koaqulyasiya və trombların əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Gecikmiş reaktivlik dövrü isə dərhal erkən reaktivlik dövründən sonra başlayır və bu dövrdə nekrotik dəyişikliklərin inkişafı və infeksion ağırlaşmalar baş verir. Bu dövrdə orqanizmdə anemiya, hipoproteinemiya və intoksikasiya inkişaf edir.
Donmaların dərəcəsini, orta hesabla, 10–15-ci günlər, sahəsini isə 5 −7-ci günlər dəqiq təyin etmək olur. T. Y. Aryevə görə toxumaların zədələnmə dərinliyinə görə donmanı dərəcəsi müəyyən edilir:
I dərəcəli donma
I dərəcəli donma soyuğun qısamüddətli təsirindən baş verdiyindən toxumalardakı dəyişikliklər funksional xarakter daşıyır. Bu zaman dəri hiperemiyalaşır, bir qədər sianotik olur, ödem inkişaf edir və yandırıcı ağrılar meydana çıxır. Həmçinin, qaşınma və paresteziyalar da ola bilir. Ağrı hissiyyatı saxlanılır, batırılmış iynənin yerindən al qan çıxır. Bu qeyd olunan əlamətlər 3–7 gündən sonra keçib gedir, sonralar epitel qabıqlanır və həmən nahiyənin soyuğa qarşı həssaslığı yüksəlir.
II dərəcəli donma
II dərəcəli donmanın xarakterik əlaməti ödemləşmiş, göyümtül, yaxud qonur-qırmızı rəngli dəridə epidermisin nekrozu səbəbindən (bazal qata qədər) içərisi şəffaf maye ilə dolu suluqların əmələ gəlməsidir. Suluqlar deşildikdən sonra dibi fıbrinlə örtülmüş çəhrayı rəngli, ağrılı yara səthi görünür. Dərinin ağrı və temperatur hissiyyatı saxlanılır, batırılmış iynənin yerindən kapillyar qanaxma baş verir. Dağılmış dəri elementlərinin bərpası 1–2 həftə çəkir.
III dərəcəli donma
III dərəcəli donma zamanı nekroz prosesi dərini, dərialtı təbəqəni əhatə edir və reaktivlik dövrünün əvvəlində içi hemorragik maye ilə dolu suluqlar meydana çıxır. 3–4-cü sutkadan başlayaraq donmuş nahiyədə dəri tünd-qırmızı rəng alır, iynə batırdıqda reaksiya qeyd olunmur, tədricən quruyaraq qara qartmağa çevrilir. Dərinin regenerasisyası mümkün olmur, qartmaq qopub düşdükdən sonra yerində qranulyasiyaedən yara səthi əmələ gəlir. Bu yaranın sağalması 3–4 həftədən 2–3 aya qədər uzanır və bu səth dəri ilə örtülmədikdə çapıq toxuma ilə tutulur.
IV dərəcəli donma
IV dərəcəli donma zamanı ilk saatlarda və günlərdə baş verən dəyişikliklər III dərəcədə olduğundan az fərqlənir. Bu zaman nəinki bütün toxumaların, hətta, sümüklərin belə nekrozu baş verir. Reaktivlik dövründə dəri göyimtül rəng alır, içərisi hemorragik maye ilə dolu suluqlar ilk saatlarda əmələ gəlir. Epidermis asanlıqla qopur, tünd-qırmızı rəngli yaranın dibi görünür. Həssaslıq və kapillyar qanama qeyd edilmir. İsitmədən bir-neçə saat sonra ətrafların ödemi inkişaf edir. Ödem nekroz zonasından da kənarlarda əmələ gəlir. Məsələn ayağın IV dərəcəli donması zamanı ödem baldıra yayılır. İlk günlər III və IV dərəcəli donmaları bir-birindən fərqləndirmək olmur. 2-ci həftədən başlayaraq ödem azalır və demorkasion xətt (sağlam və ölmüş toxumalar arasında sərhəd xətti) əmələ gəlir. Ölü toxumaların sərbəst qopub düşməsi aylarla uzanır, əksər hallarda irinli infeksiya ilə ağırlaşır (yaş qanqrena, fleqmona, osteomielit və s.) və ətraflarda güdülün əmələ gəlməsilə qurtarır. Xəstə daxil olarkən təyin olunan II, yaxud III dərəcəli donma damarların trombozu nəticəsində bir neçə gündən sonra IV dərəcəli donmaya keçə bilir.
I və II dərəcəli donmalar səthi, III və IV dərəcəli donmalar isə dərin donmalar adlanır.
Yerli donmalar zamanı ümumi əlamətlər
Yerli donmalar meydana çıxan zaman ümumi əlamətlər birbaşa donmanın dövrlərindən asılı olur.
Reaktivliyəqədərki dövrdə müşahidə edilən ümumi əlamətlər
Reaktivliyəqədərki dövrdə müşahidə edilən ümumi əlamətlər birbaşa ümumi hipotermiya nəticəsində baş verir: üşütmə, donmuş nahiyədə ağrının olmaması, ağır hallarda bradikardiya, tənəffüsün seyrəkləşməsi. Bir sıra hallarda xəstənin şokda olması qeyd edilir.
Reaktivlik dövrünün əvvəllərində xəstədə toksemiya, sonra isə septikotoksemiya halları baş verir. İlk növbədə qızdırılmağa başlanılan xəstədə taxikardiya, arterial təzyiqin enməsi və ifraz olunan sidiyin miqdarının azalması kimi əlamətlər qeyd edilir və bu əlamətlər bir neçə gündən sonra keçib gedir, xəstənin vəziyyəti nisbətən yaxşılaşır, lakin geniş sahəli və dərin donmalarda xəstələrin vəziyyəti reaktivlik dövrünün əvvəllərində qəflətən pisləşir və toksemiya əlamətləri — qızdırma, leykositoz, leykoformulanın sola meyilliyi, proteinuriya, arterial təzyiqin enməsi və s. qeyd edilir. Xəstədə ürək tutmaları, miokardın təqəllüs qabiliyyətinin zəifləməsi, vegeto-damar distoniyası və qanın laxtalanma sistemində bir sıra pozğunluqlar (fıbrinogenin miqdarınm artması, fıbrinoliz vaxtının uzanması və s.), ölüm qorxusu, yuxusuzluq, sayıqlama, zəiflik və sarılıq kimi hallar aşkarlanır. Donmaya məruz qalmış nahiyə infeksiyalaşdığı zaman isə septikotoksemiya inkişaf edir.
Soyuq quru hava təsirindən baş verən donma
Soyuq quru hava təsirindən baş verən donma. "Klassik" donma məhz soyuq hava təsirindən baş verir və bu növ donmaya daha çox təsadüf edilir. Adətən "klassik" donmaya havanın — 10 °C-dən — 20 °C-dək temperaturunda ən çox bədənin açıq yerləri — sifət və əllər, ayaqlar (yaxud ayaq barmaqları) məruz qalırlar. Bu növ donmalarda reaktivliyə qədərki (gizli) dövr aydın və kəskin nəzərə çarpır.
Pəncə xəstəliyi (Səngər dabanı, quru qanqren)
Pəncə xəstəliyi uzun müddət (3–5 sutkadan çox) ərzində ayaqların 0–10 dərəcə selsi temperaturda və rütubətli şəraitdə (məsələn, müharibə dövründə əsgərlər rütubətli səngərdə, qazmada, yaş qarın üzərində qaldıqda) ayaqların hipotermiyasının onların qısamüddətli və natamam qızması ilə növbələşməsi zamanı baş verir. İlkin olaraq pəncə oynaqlarında ağrılar, hissiyyatın itməsi və müxtəlif paresteziyalar meydana çıxır. Sonra kiçik ölçülü hemorragik suluqlar əmələ gəlir və nekrotik qartmaq pəncəni örtür -pəncənin quru qanqrenası inkişaf edir. İnfeksiya qoşulduqda quru qanqrena yaş qanqrenaya çevrilir, orqanizmin ümumi intoksikasiyası baş verir.
İmersion pəncə donması
İmersion pəncə donması soyuq suda qalan ətrafın intensiv olaraq soyuması nəticəsində baş verır. İlkin olaraq barmaqların keyləşməsi və hərətlərinin çətinləşməsi, baldır əzələlərinin qıcolması, ətrafların distal hissələrinin ödemi inkişaf edir. Ağentin təsiri aradan qaldırildıqdan sonra dəri mərmər rəngini alır, ödem artır və 2–5 saatdan sonra reaktivlik dövrü başlayır. I dərəcəli donmalarda ödem, hiperemiya və ağrılar 10–12 gündən sonra keçir. II dərəcəli donmalarda müşahidə edilən dəyişikliklər (diz oynağmadək olan ödem, çoxsaylı suluqlar, göyümtül-qırmızı rəngli dəri, əzələ zəifliyi) 2–5 ay davam edir. III dərəcəli donma zamanı isə uzunmüddətli ödem olur, dəri göyümtül-yaşıl rəng alır və yaş nekroz inkişaf edir. Sonradan demarkasiya xətti meydana çıxır, intoksikasiya, neyrovaskulit, əzələlərdə degenerativ dəyişikliklər və çapıqlaşmalar, damarlarda endarteriit tipli ağırlaşmaların olması müşahidə edilir.
Təmas (kontakt) donmalar
Mənfi −40 °C və daha aşağı temperaturadək soyumuş metallik əşyalara bədənin açıq hissələri ilə toxunduqda belə donmalar baş verir. Kontakt (təmas) donmalarda gizli dövr olmur və əksər hallarda I–III dərəcəli donmalar müşahidə edilir.
Donmalarda təxirəsalınmaz yardım və konservativ müalicə
Hadisə yerində donmuş nahiyə, suluqlar olmazsa, periferiyadan mərkəzə doğru təzə qarla, spirtlə ovuşdurulur və üzərinə isti saxlayan parça ilə sarğı qoyulur (son illər qarla ovuşdurulma məsləhət görülmür), zərərçəkmiş şəxs isti yerə gətirilir, donmuş nahiyələrə ehtiyatla yanaşmaqla yaş paltarlar çıxardılır, donmuş ətraf hərarəti 17–18 °C olan suya salınır, tədricən vannadakı suyun temperaturu 36°C- yə çatdırılır və suda ətrafın masajı aparılır, ətraflar 30–40 dəqiqədən sonra vannadan çıxarılır, qurulanır, 70°-li spirtlə silinir və üzərinə qalın isti sarğı qoyulur. Xəstəyə içməyə 50–100 ml spirtli içki, yaxud isti çay, qəhvə verilir, isti geydirilir və yorğana bükülür. Qulaqların, burunun və yanaqların donması zamanı həmən nahiyələr təmiz isti əllə, yaxud yumşaq parça ilə qızarana qədər ovuşdurulur və spirtlə silinir. Xəstələrə ağrıkəsicilər (2%-li 1,0 ml promedol, 2–4 ml 50%-li analgin və s.), spazmolitiklər (2%-li 2,0 ml no-şpa, 2,4%-li 5–10 ml eufıllin, 1–2 ml 0,2%-li platifillin, 1–2 ml 2%-li papaverin və s.), antikoaqulyant olan 5000 TV heparin və ürək-damar dərmanları (2,0 ml kordiamin, 2 ml 20%-li kamfora və s.) vurulur. Sonra xəstə stasionara göndərilir.
Stasionarda bu müalicəyə əlavə olaraq dezaqreqantlar (aspirin, trental) və qanın reologiyasın yaxşılaşdıran preparatlar (reopoliqlükin, reomakrodeks) yeridilir. Həmçinin, ətrafın futlyar novokain blokadası aparılır. Dərin donmalarda trombozların profilaktikası məqsədilə xüsusi sxemlə heparin, fibrinolizin təyin edilir. Bəzən 2,0 ml papaverin + 2,0 ml nikotin turşusu + 10 ml 0,25%-li novokain qatışığı dərinin üstündən donmuş ətrafın magistral arteriyası (məsələn, aşağı ətrafın donması zamanı bud arteriyası) punksiya olunaraq arteriya daxilinə yeridilir. Şok zamanı şok əleyhinə terapiya, infeksiyaların qarşısını almaq məqsədilə isə antibiotikoterapiya və ən nəhayət, tetanusun profilaktikası aparılır. Gecikmiş reaktiv dövrdə nekrozların inkişafı, onların irinləməsi zamanı dezintaksikasion- infuzion terapiya, qan və qanəvəzedicilərin köçürülməsi, immun preparatlar və.s əlavə olunur.
Konservativ yerli müalicə əsasən I, II və qismən III dərəcəli donmalarda aparılır. Donmuş nahiyənin ilkin tualeti aparılır, suluqlar olarsa kəsilib atılır və yara səthinə antiseptik məhlullarla nəm-quruducu sarğı qoyulur. Nekroz olan hallarda proteolitik fermentlər işlədilir. Sarğılar isə hər 2–3 gündən bir dəyişilir. Yara irindən, nekrotik toxumalardan təmizlənərək qranulyasiyalar əmələ gələn zaman isə yara səthinə məlhəmli sarğılar qoyulur və sarğılar həftədə bir dəfə dəyişdirilir. Yara qranulyasiyalarla örtüldükdən sonra geniş sahəli defektlər olduqda yara səthinə dəri köçürülür.
Cərrahi müalicə
Cərrahi müalicə IV və qismən III dərəcəli donmaların müalicəsində cərrahi yoldan istifadə edilir. Donma zamanı cərrahi müalicədə əsas məqsəd ölmüş toxumaların kəsilib götürülməsi və yaranmış defektin onların öz toxuması hesabına bərpasıdır. Donmalar zamanı cərrahi müalicəyə aiddir: nekrotomiya, nekrektomiya, ətrafın amputasiyası, bərpaedici və rekonstruktiv əməliyyatlar.
Nekrotomiya
Nekrotomiya —(nekroza uğramış toxumaların kəsilməsi) ilk 3 sutka ərzində aparılır.
Nekrektomiya
Nekrektomiya — (nekroza uğramış toxumaların kəsilib götürülməsi): erkən nekrektomiya (1-ci sutkada) sepsis və qanqrena təhlükəsi olduqda, gecikmiş nekrektomiya isə 15–30 gün donmadan sonra aparılır.
Ətrafın amputasiyası
Ətrafın amputasiyası — demorkasion xəttdən proksimal tərəfə zədələnmiş seqmentin kənar edilməsidir.
Bərpaedici və rekonstruktiv əməliyyatlar
Bərpaedici və rekonstruktiv əməliyyatlara qranulyasiya edən yaralar səthinə dərinin köçürülməsi, güdülün funksiyasının yaxşılaşdırılması, kosmetik defektlərin aradan qaldırılması aiddir.
IV dərəcəli donmalarda konservativ müalicə cərrahi müalicəyə hazırlıq məqsədilə aparılır. IV dərəcəli donmaların cərrahi müalicəsi etapla aparılır: nekrotomiya-nekrektomiya-amputasiya. Nekrotomiyanı I həftənin sonunda aparılırlar. Bunun üçün nekroza uğramış toxumaları sümüyə qədər kəsirlər. Ölmüş toxumalarda hissiyyat itdiyindən keyləşdirmə lazım gəlmir. Əmələ gəlmiş yaranı irinli yaraların müalicəsi prinsipinə uyğun şəkildə aparırlar: yaraların antiseptiklərlə yuyulması, proteolitik fermentlərin tətbiqi və s. Nekrotmiyadan sonra xəstələrin vəziyyəti intoksikasiya azaldığından yaxşılaşır, ətraf toxumaların ödemi və dərinin hiperemiyası azalır və nəticədə demorkasion xətt aydın təyin edilir. Nekrotomiyadan 7–10 gün sonra nekrektomiya icra edilir: sağlam toxuma sərhədində ölmüş toxumalar demorkasion xəttdən 1–2 sm distal tərəfə olmaqla kəsilib götürülür.
Nekrektomiyadan 2–3 həftədən sonra (iltihabi proseslər tam aradan qalxdıqda), ətrafın amputasiyası aparılır. Amputasiya, demarkasiya xəttindən də bir neçə santimetr yuxarı olmaqla icra edilir.
Bəzi cərrahlar bu qeyd edilən üç mərhələli cərrahi müalicənin əvəzinə IV dərəcəli donmalarda daha erkən dövrdə sağlam toxumalar hüdudunda amputasiya aparmağı daha məqsədəuyğun sayırlar. Əksər cərrahlar isə belə erkən amputasiyanı sepsis təhlükəsi olduqda məsləhət görürlər.
Uzaq dövrdə funksional və kosmetik qüsurları aradan qaldırmaq məqsədilə bərpaedici və rekonstruktiv cərrahi müdaxilələr aparılır.
İstinadlar
- Tətbiq etdi Dos. Məmmədov A.İ. "Yanıqlar (termiki,kimyəvi,şüa,elektrik).Bədənin ümumi soyuması. Donma" (az.). amu.edu.az. İstifadə tarixi: 2020-09-13.[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Donma deri derialti ve daha derin toxumalarin soyugun tesirinden yerli zedelenmesi DonmaXBT 10 T33 T35XBT 9 991 0 991 3DiseasesDB 31167MedlinePlus 000057MeSH D005627 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Donmalar zamani toxumalarin nekrozu soyugun bilavasite tesiri ile deyil yerli qan dovraninin ve innervasiyanin pozulmasi ile sertlenir reaktivliye qederki dovrde kapilyarlarin ve kicik arteriyalarin spazmi reaktiv dovrde ise onlarin parezi yerli qan dovraninin zeiflemesi qan damarlarinda staz kicik damarlarda tromboz proseslerinin inkisafi Sonralar damar divarinda morfoloji deyisiklikler baslayir endotelin sismesi endotelial huceyrelerin plazmatik huceyreler terefinden hopulmasi nekrozun emele gelmesi ve sonra hemin nahiyenin capiqlasmasi ve daha sonra damarlarin tutulmasi Belelikle donma zamani toxumalarin nekrozu ikincilidir ve onun inkisafi donmanin reaktiv da davam edir Kecirilmis donma neticesinde damarlarda bas veren deyisiklikler sonralar damarlarin obliterasiyaedici xestelikleri ve trofik deyisiklikler ucun zemin yaradir Donmalarin klinik gedisinde iki dovr ayird edilirReaktivliye qederki gizli yaxud hipotermiya dovru Reaktivlik dovru toxumalarin isidilmeye basladigi andan sonraki dovr Reaktivliye qederki gizli dovrde toxumalar hipotermiya veziyyetinde olurlar bele ki hele soyugun tesiri davam edir Bu dovrde klinik elametler nezerecarpacaq derecede aydin olmur deri avazimis yaxud sianotik olur elledikde soyuqdur ve hissiyyat ya azalib ya da itmisdir Bezi hallarda ilk saatlarda spesifik soyuqluq hissiyyati iynebatirma goyneme ve paresteziyalar agri hissiyyatinin tehrif olunmus formalari qeyd edilir Bu dovrde donmalarin derecesini ve sahesini duzgun teyin etmek qeyri mumkundur Gizli reaktivliye qederki dovr ne qeder cox davam ederse toxumalar bir o qeder daha cox zedelenirler Zedelenme zonasinda toxumalarin isidilmesi ile reaktivliye qederki dovr qurtarir Donmus nahiyenin istilesmesile yeni qan dovraninin berpasina baslamasi ile reaktivlik dovru baslayir Bu dovrde donmus nahiye istilesir derisi qizarir goyneme iynebatirma kimi hissiyyatlar ve agri bas verir Sonradan donmus nahiyenin derisi oz rengini deyisir tund qirmizi reng goyumtul reng mermer calarli ve s ve toxumalarin odemi artir Reaktivlik dovru ozu de erken isidilme anindan ilk 12 saata qeder davam eden ve gecikmis bundan sonraki davam eden reaktivlik dovru olmaqla iki yere bolunur Erken reaktivlik dovru mikrosirkulyasiyanin pozulmasi damar divarinda pozgunluqlar hiper koaqulyasiya ve tromblarin emele gelmesi ile xarakterize olunur Gecikmis reaktivlik dovru ise derhal erken reaktivlik dovrunden sonra baslayir ve bu dovrde nekrotik deyisikliklerin inkisafi ve infeksion agirlasmalar bas verir Bu dovrde orqanizmde anemiya hipoproteinemiya ve intoksikasiya inkisaf edir Donmalarin derecesini orta hesabla 10 15 ci gunler sahesini ise 5 7 ci gunler deqiq teyin etmek olur T Y Aryeve gore toxumalarin zedelenme derinliyine gore donmani derecesi mueyyen edilir I dereceli donma I dereceli donma soyugun qisamuddetli tesirinden bas verdiyinden toxumalardaki deyisiklikler funksional xarakter dasiyir Bu zaman deri hiperemiyalasir bir qeder sianotik olur odem inkisaf edir ve yandirici agrilar meydana cixir Hemcinin qasinma ve paresteziyalar da ola bilir Agri hissiyyati saxlanilir batirilmis iynenin yerinden al qan cixir Bu qeyd olunan elametler 3 7 gunden sonra kecib gedir sonralar epitel qabiqlanir ve hemen nahiyenin soyuga qarsi hessasligi yukselir II dereceli donma II dereceli donmanin xarakterik elameti odemlesmis goyumtul yaxud qonur qirmizi rengli deride epidermisin nekrozu sebebinden bazal qata qeder icerisi seffaf maye ile dolu suluqlarin emele gelmesidir Suluqlar desildikden sonra dibi fibrinle ortulmus cehrayi rengli agrili yara sethi gorunur Derinin agri ve temperatur hissiyyati saxlanilir batirilmis iynenin yerinden kapillyar qanaxma bas verir Dagilmis deri elementlerinin berpasi 1 2 hefte cekir III dereceli donma III dereceli donma zamani nekroz prosesi derini derialti tebeqeni ehate edir ve reaktivlik dovrunun evvelinde ici hemorragik maye ile dolu suluqlar meydana cixir 3 4 cu sutkadan baslayaraq donmus nahiyede deri tund qirmizi reng alir iyne batirdiqda reaksiya qeyd olunmur tedricen quruyaraq qara qartmaga cevrilir Derinin regenerasisyasi mumkun olmur qartmaq qopub dusdukden sonra yerinde qranulyasiyaeden yara sethi emele gelir Bu yaranin sagalmasi 3 4 hefteden 2 3 aya qeder uzanir ve bu seth deri ile ortulmedikde capiq toxuma ile tutulur IV dereceli donma IV dereceli donma zamani ilk saatlarda ve gunlerde bas veren deyisiklikler III derecede oldugundan az ferqlenir Bu zaman neinki butun toxumalarin hetta sumuklerin bele nekrozu bas verir Reaktivlik dovrunde deri goyimtul reng alir icerisi hemorragik maye ile dolu suluqlar ilk saatlarda emele gelir Epidermis asanliqla qopur tund qirmizi rengli yaranin dibi gorunur Hessasliq ve kapillyar qanama qeyd edilmir Isitmeden bir nece saat sonra etraflarin odemi inkisaf edir Odem nekroz zonasindan da kenarlarda emele gelir Meselen ayagin IV dereceli donmasi zamani odem baldira yayilir Ilk gunler III ve IV dereceli donmalari bir birinden ferqlendirmek olmur 2 ci hefteden baslayaraq odem azalir ve demorkasion xett saglam ve olmus toxumalar arasinda serhed xetti emele gelir Olu toxumalarin serbest qopub dusmesi aylarla uzanir ekser hallarda irinli infeksiya ile agirlasir yas qanqrena fleqmona osteomielit ve s ve etraflarda gudulun emele gelmesile qurtarir Xeste daxil olarken teyin olunan II yaxud III dereceli donma damarlarin trombozu neticesinde bir nece gunden sonra IV dereceli donmaya kece bilir I ve II dereceli donmalar sethi III ve IV dereceli donmalar ise derin donmalar adlanir Yerli donmalar zamani umumi elametlerYerli donmalar meydana cixan zaman umumi elametler birbasa donmanin dovrlerinden asili olur Reaktivliyeqederki dovrde musahide edilen umumi elametlerReaktivliyeqederki dovrde musahide edilen umumi elametler birbasa umumi hipotermiya neticesinde bas verir usutme donmus nahiyede agrinin olmamasi agir hallarda bradikardiya teneffusun seyreklesmesi Bir sira hallarda xestenin sokda olmasi qeyd edilir Reaktivlik dovrunun evvellerinde xestede toksemiya sonra ise septikotoksemiya hallari bas verir Ilk novbede qizdirilmaga baslanilan xestede taxikardiya arterial tezyiqin enmesi ve ifraz olunan sidiyin miqdarinin azalmasi kimi elametler qeyd edilir ve bu elametler bir nece gunden sonra kecib gedir xestenin veziyyeti nisbeten yaxsilasir lakin genis saheli ve derin donmalarda xestelerin veziyyeti reaktivlik dovrunun evvellerinde qefleten pislesir ve toksemiya elametleri qizdirma leykositoz leykoformulanin sola meyilliyi proteinuriya arterial tezyiqin enmesi ve s qeyd edilir Xestede urek tutmalari miokardin teqellus qabiliyyetinin zeiflemesi vegeto damar distoniyasi ve qanin laxtalanma sisteminde bir sira pozgunluqlar fibrinogenin miqdarinm artmasi fibrinoliz vaxtinin uzanmasi ve s olum qorxusu yuxusuzluq sayiqlama zeiflik ve sariliq kimi hallar askarlanir Donmaya meruz qalmis nahiye infeksiyalasdigi zaman ise septikotoksemiya inkisaf edir Soyuq quru hava tesirinden bas veren donmaSoyuq quru hava tesirinden bas veren donma Klassik donma mehz soyuq hava tesirinden bas verir ve bu nov donmaya daha cox tesaduf edilir Adeten klassik donmaya havanin 10 C den 20 C dek temperaturunda en cox bedenin aciq yerleri sifet ve eller ayaqlar yaxud ayaq barmaqlari meruz qalirlar Bu nov donmalarda reaktivliye qederki gizli dovr aydin ve keskin nezere carpir Pence xesteliyi Senger dabani quru qanqren Pence xesteliyi uzun muddet 3 5 sutkadan cox erzinde ayaqlarin 0 10 derece selsi temperaturda ve rutubetli seraitde meselen muharibe dovrunde esgerler rutubetli sengerde qazmada yas qarin uzerinde qaldiqda ayaqlarin hipotermiyasinin onlarin qisamuddetli ve natamam qizmasi ile novbelesmesi zamani bas verir Ilkin olaraq pence oynaqlarinda agrilar hissiyyatin itmesi ve muxtelif paresteziyalar meydana cixir Sonra kicik olculu hemorragik suluqlar emele gelir ve nekrotik qartmaq penceni ortur pencenin quru qanqrenasi inkisaf edir Infeksiya qosulduqda quru qanqrena yas qanqrenaya cevrilir orqanizmin umumi intoksikasiyasi bas verir Imersion pence donmasiImersion pence donmasi soyuq suda qalan etrafin intensiv olaraq soyumasi neticesinde bas verir Ilkin olaraq barmaqlarin keylesmesi ve heretlerinin cetinlesmesi baldir ezelelerinin qicolmasi etraflarin distal hisselerinin odemi inkisaf edir Agentin tesiri aradan qaldirildiqdan sonra deri mermer rengini alir odem artir ve 2 5 saatdan sonra reaktivlik dovru baslayir I dereceli donmalarda odem hiperemiya ve agrilar 10 12 gunden sonra kecir II dereceli donmalarda musahide edilen deyisiklikler diz oynagmadek olan odem coxsayli suluqlar goyumtul qirmizi rengli deri ezele zeifliyi 2 5 ay davam edir III dereceli donma zamani ise uzunmuddetli odem olur deri goyumtul yasil reng alir ve yas nekroz inkisaf edir Sonradan demarkasiya xetti meydana cixir intoksikasiya neyrovaskulit ezelelerde degenerativ deyisiklikler ve capiqlasmalar damarlarda endarteriit tipli agirlasmalarin olmasi musahide edilir Temas kontakt donmalarMenfi 40 C ve daha asagi temperaturadek soyumus metallik esyalara bedenin aciq hisseleri ile toxunduqda bele donmalar bas verir Kontakt temas donmalarda gizli dovr olmur ve ekser hallarda I III dereceli donmalar musahide edilir Donmalarda texiresalinmaz yardim ve konservativ mualiceHadise yerinde donmus nahiye suluqlar olmazsa periferiyadan merkeze dogru teze qarla spirtle ovusdurulur ve uzerine isti saxlayan parca ile sargi qoyulur son iller qarla ovusdurulma meslehet gorulmur zerercekmis sexs isti yere getirilir donmus nahiyelere ehtiyatla yanasmaqla yas paltarlar cixardilir donmus etraf herareti 17 18 C olan suya salinir tedricen vannadaki suyun temperaturu 36 C ye catdirilir ve suda etrafin masaji aparilir etraflar 30 40 deqiqeden sonra vannadan cixarilir qurulanir 70 li spirtle silinir ve uzerine qalin isti sargi qoyulur Xesteye icmeye 50 100 ml spirtli icki yaxud isti cay qehve verilir isti geydirilir ve yorgana bukulur Qulaqlarin burunun ve yanaqlarin donmasi zamani hemen nahiyeler temiz isti elle yaxud yumsaq parca ile qizarana qeder ovusdurulur ve spirtle silinir Xestelere agrikesiciler 2 li 1 0 ml promedol 2 4 ml 50 li analgin ve s spazmolitikler 2 li 2 0 ml no spa 2 4 li 5 10 ml eufillin 1 2 ml 0 2 li platifillin 1 2 ml 2 li papaverin ve s antikoaqulyant olan 5000 TV heparin ve urek damar dermanlari 2 0 ml kordiamin 2 ml 20 li kamfora ve s vurulur Sonra xeste stasionara gonderilir Stasionarda bu mualiceye elave olaraq dezaqreqantlar aspirin trental ve qanin reologiyasin yaxsilasdiran preparatlar reopoliqlukin reomakrodeks yeridilir Hemcinin etrafin futlyar novokain blokadasi aparilir Derin donmalarda trombozlarin profilaktikasi meqsedile xususi sxemle heparin fibrinolizin teyin edilir Bezen 2 0 ml papaverin 2 0 ml nikotin tursusu 10 ml 0 25 li novokain qatisigi derinin ustunden donmus etrafin magistral arteriyasi meselen asagi etrafin donmasi zamani bud arteriyasi punksiya olunaraq arteriya daxiline yeridilir Sok zamani sok eleyhine terapiya infeksiyalarin qarsisini almaq meqsedile ise antibiotikoterapiya ve en nehayet tetanusun profilaktikasi aparilir Gecikmis reaktiv dovrde nekrozlarin inkisafi onlarin irinlemesi zamani dezintaksikasion infuzion terapiya qan ve qanevezedicilerin kocurulmesi immun preparatlar ve s elave olunur Konservativ yerli mualice esasen I II ve qismen III dereceli donmalarda aparilir Donmus nahiyenin ilkin tualeti aparilir suluqlar olarsa kesilib atilir ve yara sethine antiseptik mehlullarla nem quruducu sargi qoyulur Nekroz olan hallarda proteolitik fermentler isledilir Sargilar ise her 2 3 gunden bir deyisilir Yara irinden nekrotik toxumalardan temizlenerek qranulyasiyalar emele gelen zaman ise yara sethine melhemli sargilar qoyulur ve sargilar heftede bir defe deyisdirilir Yara qranulyasiyalarla ortuldukden sonra genis saheli defektler olduqda yara sethine deri kocurulur Cerrahi mualiceCerrahi mualice IV ve qismen III dereceli donmalarin mualicesinde cerrahi yoldan istifade edilir Donma zamani cerrahi mualicede esas meqsed olmus toxumalarin kesilib goturulmesi ve yaranmis defektin onlarin oz toxumasi hesabina berpasidir Donmalar zamani cerrahi mualiceye aiddir nekrotomiya nekrektomiya etrafin amputasiyasi berpaedici ve rekonstruktiv emeliyyatlar Nekrotomiya Nekrotomiya nekroza ugramis toxumalarin kesilmesi ilk 3 sutka erzinde aparilir Nekrektomiya Nekrektomiya nekroza ugramis toxumalarin kesilib goturulmesi erken nekrektomiya 1 ci sutkada sepsis ve qanqrena tehlukesi olduqda gecikmis nekrektomiya ise 15 30 gun donmadan sonra aparilir Etrafin amputasiyasi Etrafin amputasiyasi demorkasion xettden proksimal terefe zedelenmis seqmentin kenar edilmesidir Berpaedici ve rekonstruktiv emeliyyatlarBerpaedici ve rekonstruktiv emeliyyatlara qranulyasiya eden yaralar sethine derinin kocurulmesi gudulun funksiyasinin yaxsilasdirilmasi kosmetik defektlerin aradan qaldirilmasi aiddir IV dereceli donmalarda konservativ mualice cerrahi mualiceye hazirliq meqsedile aparilir IV dereceli donmalarin cerrahi mualicesi etapla aparilir nekrotomiya nekrektomiya amputasiya Nekrotomiyani I heftenin sonunda aparilirlar Bunun ucun nekroza ugramis toxumalari sumuye qeder kesirler Olmus toxumalarda hissiyyat itdiyinden keylesdirme lazim gelmir Emele gelmis yarani irinli yaralarin mualicesi prinsipine uygun sekilde aparirlar yaralarin antiseptiklerle yuyulmasi proteolitik fermentlerin tetbiqi ve s Nekrotmiyadan sonra xestelerin veziyyeti intoksikasiya azaldigindan yaxsilasir etraf toxumalarin odemi ve derinin hiperemiyasi azalir ve neticede demorkasion xett aydin teyin edilir Nekrotomiyadan 7 10 gun sonra nekrektomiya icra edilir saglam toxuma serhedinde olmus toxumalar demorkasion xettden 1 2 sm distal terefe olmaqla kesilib goturulur Nekrektomiyadan 2 3 hefteden sonra iltihabi prosesler tam aradan qalxdiqda etrafin amputasiyasi aparilir Amputasiya demarkasiya xettinden de bir nece santimetr yuxari olmaqla icra edilir Bezi cerrahlar bu qeyd edilen uc merheleli cerrahi mualicenin evezine IV dereceli donmalarda daha erken dovrde saglam toxumalar hududunda amputasiya aparmagi daha meqsedeuygun sayirlar Ekser cerrahlar ise bele erken amputasiyani sepsis tehlukesi olduqda meslehet gorurler Uzaq dovrde funksional ve kosmetik qusurlari aradan qaldirmaq meqsedile berpaedici ve rekonstruktiv cerrahi mudaxileler aparilir IstinadlarTetbiq etdi Dos Memmedov A I Yaniqlar termiki kimyevi sua elektrik Bedenin umumi soyumasi Donma az amu edu az Istifade tarixi 2020 09 13 olu kecid