Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Ağdaş rayonu haqqındadır. Şəhər üçün Ağdaş səhifəsinə baxın. |
Ağdaş rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. Rayonun ərazisi Bərdə rayonu ilə 33 km, Yevlax rayonu ilə 30 km, Qəbələ rayonu ilə 10 km, Göyçay rayonu ilə 11,5 km, Ucar rayonu ilə 29 km, Zərdab rayonu ilə 11.5 km məsafədə həmsərhəddir. İnzibati mərkəzi Ağdaş şəhəridir.
| Rayon | |
| Ağdaş rayonu | |
|---|---|
|
| |
| Ölkə | |
| Daxildir | Mərkəzi Aran |
| İnzibati mərkəz | Ağdaş |
| İcra başçısı | Tofiq İbrahimov |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
| Sahəsi |
|
| Hündürlük | 18 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | AZ-AGS |
| Telefon kodu | +994 2023 |
| Poçt indeksi | 0300 |
| Avtomobil nömrəsi | 03 |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Ağdaş rayonu 8 avqust 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur. Əlverişli təbii şəraiti olan Ağdaş ərazisində insanlar ən qədim zamanlardan məskunlaşmışlar. Qədim yunan müəllifi Strabon bu ərazilərdə insanların məskunlaşdığını, təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olduqlarını, Türyançayın orta və aşağı axarında yaşayan əhalinin bu çaydan təsərrüfat və gəmiçilik məqsədilə geniş istifadə etdiklərini qeyd etmişdir.
Təbii iqlim və torpaq şəraiti burada qədim dövrlərdən əkinçilik və maldarlığın yüksək inkişafı üçün əlverişli imkan və şərait yaratmışdır. Tarixən bu yerlərdə yüksək keyfiyyətli taxıl becərilmiş, meyvə yetişdirilmiş, ipəkçilik, sonralar isə pambıqçılıq geniş yayılmışdı.
Orta əsrlərin son dövrlərində Ərəş adlanan bu ərazi Şirvan bəylərbəyliyinin tabeliyində idi. Buranı "Sultan" titulu daşıyan feodal hakimlər idarə edirdilər. Sonralar Səfəvi-Osmanlı müharibələrində əldən-ələ keçən Ərəş sultanlığı xeyli zəiflədi və XVIII əsrin 50-ci illərində Şəki xanlığının vassalına çevrildi.
1795-ci ildə Sultanlıq ləğv edilərək Şəki xanlığına qatıldı. Çarizmin 1873-cü ildə Qafqazda həyata keçiridiyi inzibati islahata əsasən Yelizavetpol quberniyasının tərkibində Ərəş qəzası yaradıldı. Qəzanın ərazisi 3212,5 km². əhalisi isə 52371 nəfər idi. Ərəş qəzası 1926-cı ildə ləğv edilmiş, ərazisinin bir hissəsi Şəki, bir hissəsi – Ağdaş şəhəri və Ağdaş nahiyəsi, Göyçay qəzasına verilmişdi. Ağdaş rayonu ərazisi 1918-ci il may ayında ADR elan olunarkən erməni-bolşevik qüvvələrinin işğalı altında idi. Qafqaz İslam Ordusu Göyçay döyüşündə qələbə qazanaraq Ağdaşı işğaldan azad etmişdi. Həmin döyüşdə Qafqaz İslam Ordusuna 389 nəfərlik Ağdaş konüllülər dəstəsi dəstək verirdi. 1930-cu ildə Ağdaş rayonu yaradılır. Rayonun inzibati mərkəzi XVI əsrdə salınmış, 1900-cü ildən şəhər statusu daşıyan Ağdaş şəhəridir.
1999-cu il iyun ayının 4-də Ağdaşda orta güclü zəlzələ baş vermişdir. Zəlzələ nəticəsində insan itkisi olmasa da, 100-dən çox ev dağılmış, çoxlu sayda ev isə qəzalı vəziyyətə düşmüşdür. Lakin sonrakı illərdə bu evlərin bir çoxu əsaslı təmir edilmişdir. Zəlzələ nəticəsində dəyən iqtisadi ziyanın miqdarının 2,5 milyon dollar olduğu təxmin edilir.
Coğrafi mövqeyi
Ağdaş rayonu Şirvan düzünün şimal-qərbində, Acınohur ön dağlığının cənubunda yerləşir. Səthi, əsasən, düzənlik, şimal hissədə dağlıqdır. Düzənlik hissədə Antropogen, dağlıq hissədə isə Neogen çöküntüləri yayılmışdır. Ərazisində gil çıxarılır. Rayonun ərazisindən Türyançay, cənub-qərb sərhədi boyu isə Kür çayı axır. Baş Şirvan kollektoru Ağdaş rayonu ərazisindən başlanır. Türyançayda su qovşağı yaradılmışdır. Rayonda, əsasən, boz-çəmən torpaqları yayılmışdır. Bitkiləri, əsasən, çöl və yarımsəhra tiplidir. Kür çayı sahilində tuqay meşələri, rayonun şimal hissəsində (Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunda) ardıc və saqqız ağaclarından ibarət seyrək arid meşələr vardır. Heyvanları: canavar, tülkü, çöldonuzu, quşlardan kəklik, turac, qırqovul, kərkəs, sürünənlərdən gürzə, kələz məskunlaşmışdır. Rayonun ərazisindən Bakı-Tiflis, Bakı-Qəbələ dəmir yolu, Bakı-Qazax şose yolu, Mingəçevir-Bakı elektrik ötürmə xətti keçir.
İqlimi
Rayonun iqlimi düzənlik yerlərdə mülayim isti və quru-subtropikdir. Rayonda orta illik temperatur 14,2 dərəcədir. Orta temperatur yanvarda 1,2–1,4 °C, iyulda isə 25–27 °C-dir. İllik yağıntı miqdarı 300–450 mm-dir.
Yaşayış məntəqələri
Rayonun yaşayış məntəqələrinin sayı 74-dür (1 şəhər, 2 qəsəbə, 71 kənd)
| 1. | Ağdaş şəhəri |
| 2. | Ləki qəsəbəsi |
| 3. | Ərəb kəndi |
| 4. | Kükəl kəndi |
| 5. | Hüşün kəndi |
| 6. | Xosrov kəndi |
| 7. | Sadavat kəndi |
| 8. | Birinci Aral kəndi |
| 9. | İkinci Aral kəndi |
| 10. | Şəmsabad kəndi |
| 11. | Qarağansaatlı kəndi |
| 12. | Əmirmahmud kəndi |
| 13. | Tofiqi kəndi |
| 14. | Qarağan Şıxlar kəndi |
| 15. | Qarağan Sədi kəndi |
| 16. | Yuxarı Qəsil kəndi |
| 17. | Bulaqotağı kəndi |
| 18. | Qulbəndə kəndi |
| 19. | Orta Qəsil kəndi |
| 20. | Aşağı Qəsil kəndi |
| 21. | Bəylik kəndi |
| 22. | Şordəhnə kəndi |
| 23. | Dəhnəxəlil kəndi |
| 24. | Türyançay qəsəbəsi |
| 25. | Yuxarı Ağcayazı kəndi |
| 26. | Aşağı Ağcayazı kəndi |
| 27. | Qolqəti kəndi |
| 28. | Korarx kəndi |
| 29. | Cüvə kəndi |
| 30. | Qoşaqovaq kəndi |
| 31. | Şəkili kəndi |
| 32. | Ərəbocağı kəndi |
| 33. | Pirkəkə kəndi |
| 34. | Aşağı Zeynəddin kəndi |
| 35. | Tatlar kəndi |
| 36. | Yeniarx kəndi |
| 37. | Mürsəl kəndi |
| 38. | Şıxlı kəndi |
| 39. | Qarasuqumlaq kəndi |
| 40. | Aşağı Nemətabad kəndi |
| 41. | Yenikənd kəndi |
| 42. | Qəribli kəndi |
| 43. | Yuxarı Nemətabad kəndi |
| 44. | Aşağı Qobuüstü kəndi |
| 45. | Qobuüstü kəndi |
| 46. | Hacılar kəndi |
| 47. | Qaradağlı kəndi |
| 48. | Malay kəndi |
| 49. | Cücük kəndi |
| 50. | Gürcuva kəndi |
| 51. | Pirəyir kəndi |
| 52. | Nehrəxəlil kəndi |
| 53. | Kotanarx kəndi |
| 54. | Cardam kəndi |
| 55. | Güvəkənd kəndi |
| 56. | Əmirarx kəndi |
| 57. | Binələr kəndi |
| 58. | Davudlu kəndi |
| 59. | Yenicə kəndi |
| 60. | Orta Ləki kəndi |
| 61. | Yuxarı Ləki kəndi |
| 62. | Aşağı Ləki kəndi |
| 63. | Hapıtlı kəndi |
| 64. | Ovçulu kəndi |
| 65. | Abad kəndi |
| 66. | Qaradeyin kəndi |
| 67. | Eymur kəndi |
| 68. | Ərəbşəki kəndi |
| 69. | Ağcaqovaq kəndi |
| 70. | Pirəzə kəndi |
| 71. | Qaraoğlan kəndi |
| 72. | Ağzıbir kəndi |
| 73. | Kotavan kəndi |
| 74. | Xınaxlı kəndi |
Əhalisi
1 yanvar 2022-ci il tarixə olan məlumatlara əsasən rayon əhalisinin sayı – 112 min nəfərdən artıqdır.. Əhalinin sıxlığı – 1 km²-də 109 nəfərdir. Əhalisinin 34%-i şəhərdə, 66%-i kəndlərdə yaşayır. Rayon əhalisinin çoxu yerli əhalidən ibarətdir. Rayonda eyni zamanda çox sayda qaraçılar da məskundur.
Etnik tərkibi
| Etnik quplar | əhalinin Sayı (Nəfər) |
|---|---|
| Azərbaycanlılar | 50.141 (86,4%) |
| Talışlar | 27 (0,1%) |
| Ruslar | 2.386 (4,1%) |
| Ermənilər | 522 (0,9%) |
| Ləzgilər | 4.555 (7,8%) |
| Gürcülər | 19 (0,1%) |
| Bütün rayon üzrə | 58.064 (100%) |
| Etnik quplar | əhalinin Sayı (Nəfər) |
|---|---|
| Azərbaycanlılar | 37.678 (93,1%) |
| Talışlar | – (-) |
| Ruslar | 982 (2,4%) |
| Ermənilər | 144 (0,4%) |
| Ləzgilər | 1.057 (2,6%) |
| Gürcülər | 8 (0,1%) |
| Bütün rayon üzrə | 40.466 (100%) |
| Etnik quplar | əhalinin Sayı(Nəfər) |
|---|---|
| Azərbaycanlılar | 58.307 (96,9%) |
| Talışlar | – (-) |
| Ruslar | 535 (0,9%) |
| Ermənilər | 226 (0,4%) |
| Ləzgilər | 602 (1,0%) |
| Gürcülər | 20 (0,1%) |
| Bütün rayon üzrə | 60.172 (100%) |
Ağdaş rayonu : 2009-cu il siyahıya alması
| Etnik qruplar | Əhalinin sayı (nəfər) |
|---|---|
| Azərbaycanlılar| | 98.388 (99,7%) |
| Talışlar | - (-) |
| Ruslar | 49 (0,04%) |
| Ermənilər | - (-) |
| Ləzgilər | 105 (0,1%) |
| Türklər | 31 (0,03%) |
| Tatarlar | 4 (0,004%) |
| Bütün rayon üzrə | 98599 (100%) |
Görkəmli şəxsləri
- Səməd Abdullayev (1920–1943)- Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
- Fariz Səfərov (1920–1964)- Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
- Habil Əliyev (1929–2015)- tanınmış kaman ustası, Azərbaycan Respublikasının Xalq Artisti
- Munis Şərifov — tanınmış kaman ustası, Azərbaycan Respublikasının Xalq Artisti
- Fikrət Qoca — Azərbaycanın Xalq Şairi
- Muxtar Əfəndizadə — Azərbaycan şərqşünas alimi
- Məqsud Şeyxzadə (1908–1967) — Özbəkistanın Xalq Şairi
- Fuad Şıxıyev (1913–1977) — Odessa Milli Dənizçilik Universitetinin professoru, texnika elmləri doktoru
- Bəkir Nəbiyev (1930–2012)- Azərbaycan alimi, ədəbiyyatşünas, akademik
- Salih Salihov (1909–1976)- tibb elmləri doktoru, professor
- Muxtar Abduyev (1926–1979) — kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, Professor
- İsmayıl Qəribov — kimya elmləri doktoru (1973), Professor (1974)
- Yaşar Səlimov — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru (1988), Professor (1989).
- Xəzər İsayev — Azərbaycan Respublikası Milli Olimpiya Komitəsinin vitse-prezidenti, "Gömrükçü" İdman Sağlamlıq Mərkəzinin baş direktoru, Ədalətli Oyunların sədri
- Məhəmməd Hacıyev (1888 - 1956) -Türyançay SSİ-ni yaradanlardan biri ilk rəisi.Dövrünün ən xeyirxah insanlarından biri olmuşdur
- Ziyad Hacıyev Məhəmməd oğlu - (1923 - 1982) - Həkim,loğman,Əzizbəyov doğum evini baş həkimi.
- Paşa Paşayev - (1924 - 2000) -nun direktoru (1976 - 1983).Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı nazirinin birinci müavini (1967- 1976) (1983-1988)
- Gündüz Ağəmməd oğlu Səfərli - Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı
İqtisadi xarakteristikası
Sovet dönəmində Ağdaşın iqtisadiyyatında pambıqçılıq əsas yer tuturdu. Ağdaş rayonunun əlverişli coğrafi mövqeyi və təbii şəraiti hələ XIX əsrin sonralarında burada texniki bitkilərin əkilib-becərilməsinə və onların dünya bazarına çıxarılmasına imkan vermişdi. 1883-cü ildən Bakı-Tiflis dəmir yolu çəkildikdən sonra onsuz da əhəmiyyətli ticarət yollarının üstündə yerləşən Ağdaşda emal müəssisələri qurulmağa başladı. Məhsul tədarükü və xarici bazarlara daşınması, ticarətin və iqtisadiyyatın inkişafına səbəb oldu.
1887-ci ildə Poznan şirkətinin Lodz kontorunun müdiri Ramendik Ağdaşa gələrək burada pambıq alıcı məntəqələri açmış, pambığın ilkin emalı və qablaşdırılması üçün 4 ədəd kotton-çin dəzgahı və bir press qurmuşdu. Artıq 1897-ci ildə Ağdaşda kotton-çin maşınlarından ibarət 7 zavod fəaliyyət göstərirdi. Beləliklə, XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq Avropanın qabaqcıl toxuculuq mərkəzləri ilə əlaqə saxlayan Ağdaş XIX əsrin sonunda bütün Qafqazda pambıq istehsalı, emalı və satışının mərkəzinə çevrilmişdi. Qafqaz pambıqçılarının I Qurultayının 1904-cü ildə Ağdaşda çağırılması da bunu sübut edir. 1888-ci ildə Ağdaş bazarında 3100 pud pambıq satılmışdırsa, 1892-ci ildə bu rəqəm 28000 puda çatmışdı.
XIX əsrin 70-ci illərində fəaliyyət göstərən Ağdaş bazarında pambıqdan başqa digər ənənəvi məhsullar da satılırdı. XX əsrin əvvəllərində "Qafqaz" qəzeti yazırdı ki, "Ağdaş xaricə, Marsel və İtaliyaya göndərilən həm bütün xam ipəyi, həm də baramanı özündə cəmləşdirən mərkəzdir". 1886-cı ildə Ləkidə tikilmiş biyan kökü emalı zavodunda istehsal olunan lakritsa boyası Amerika və Fransaya ixrac edilirdi. Ağdaşda meyvəçilik də yüksək inkişaf etmişdi. 1900-cü ildə Ləki dəmiryol stansiyası vasitəsi ilə 69745 pud qoz-fındıq, 71017 pud digər müxtəlif meyvələr tədarük edilərək xarici bazarlara daşınmışdı.
Hazırda rayonun iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir, əkinçilik, meyvəçilik və heyvandarlıq inkişaf etmişdir. "Orelay" şirniyyat firması, "FA kom BİCA" MMC, Kükəl kərpic istehsalı zavodu, "Damla" un fabriki, "Arşınmalçı" tikiş-trikotaj müəssisəsi və s. kimi müəssisələr yaradılmışdır. Rayon ərazisində köhnə pambıqtəmizləmə zavodunun, süd zavodunun, respublika kənd təsərrüfatı texnikası birliyinin rayon şöbəsinin, yerli sənaye kombinatının, meşə təsərrüfatının binaları hələ də qalmaqdadır.
Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri
Azərbaycanda açılan ilk dünyəvi təhsil ocaqlarından biri — 25 oktyabr 1882-ci ildə Ağdaşda maarifçi Süleyman Qayıbov tərəfindən əsası qoyulan "Rus-tatar" məktəbi olmuşdur. O dövrdə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bu tipli 3 məktəbdən birinin məhz Ağdaşda açılması heç də təsadüfi deyildir. Çünki ondan əvvəl Ağdaşda yaxşı təhsil bazasına malik 20-yə qədər mədrəsə fəaliyyət göstərirdi. XX əsrin əvvəlində Ağdaşda "Nəşri-Maarif" cəmiyyəti, qiraətxana, "Səadət" qızlar məktəbi, "Darülirfan", "Ruşdiyyə" kimi tədris ocaqları fəaliyyət göstərirdi. Bu məktəbdə Muxtar Əfəndizadə, Hədiyyə xanım Məmmədzadə, Həsən Əfəndiyev kimi maarifçi ziyalılar çalışırdılar. Məhz belə marifçilik bazası üzərində sonralar Ağdaşda təhsilin səviyyəsi yüksək xətlə inkişaf etmişdir. Rayonda Pedaqoji məktəb, Tibb məktəbi, Kənd Təsərrüfatı texnikumu, Peşə məktəbləri açılmış, bəziləri bu gün də fəaliyyət göstərir.
Ağdaş mədəniyyəti və incəsənəti dərin köklərə malikdir. 10 aprel 1908-ci ildə Zülfüqar Hacıbəyovun yaxından iştirakı ilə Rəşid bəy Əfəndiyevin "Qan ocağı" adlı əsəri ilə fəaliyyətə başlayan Ağdaş teatrı rayonun mədəni həyatında böyük rol oynamışdır. 1940-cı ildə bu rayondan deputat seçilmiş Azərbaycan şairi Səməd Vurğunun təşəbbüsü ilə Ağdaş teatrına Dövlət Dram Teatrı statusu verilmiş, teatrın səhnəsində "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm", "O olmasın, bu olsun," "Arşın mal alan" kimi klassik əsərlər oynanılmışdır. 1960-cı ildən teatr Xalq Teatrı kimi fəaliyyət göstərir.
Maddi-mədəni irsi
Hələ neçə yüz illər öncə tacirlər ticarət məqsədilə Ağdaşın ərazisindən tranzit dəhlizi kimi istifadə etmişlər. Rayon ərazisində karvansaraylar indi də qədim mədəniyyət abidələri kimi qalmaqdadır. Rayon ərazisində həmçinin tarix-diyarşünaslıq muzeyi də mövcuddur.
Ağdaşda orta əsrlərə aid tarixi abidələr, qala və müdafiə tikililərinin qalıqları var. Bunlardan ən mühümü XVIII əsrə aid edilən Surxay qalasıdır. Bu qala Türyançay dərəsi ilə Göyçay dərəsi arasında Kukəl kəndi yaxınlığında yerləşir.
| Tarixi abidənin adı | Tikilmə tarixi | Yerləşdiyi ərazi |
|---|---|---|
| Şahərgah arxeoloji abidəsi | XVI əsr | Türyançay qəsəbəsi, Kiçik Qafqaz dağlarının ətəyinin şimal hissəsi |
| Qarabəy karvansarası | XIX əsr | Ağdaş şəhəri |
| Hacı Osman məscidi | XIX əsr | Ağdaş şəhəri |
| Türbə | XVIII əsr | Bulaqotağı kəndi |
| Surxay qalası | XVIII əsr | Ərəb və Kükəl kəndləri arası, kəndlərin şimal tərəfində Kiçik Qafqaz dağlarında |
Yerli media
Rayonda iki qəzet – "Ağdaş " və "Gənc Pedaqoq" qəzetləri nəşr olunur.
"Ağdaş" qəzetinin ilk nömrəsi 7 yanvar 1932-ci ildə "Ağdaş pambıqçısı" adı ilə çap olunub. Qəzet 1932–1937-ci illərdə "Ağdaş pambıqçısı", 1938–1962-ci illərdə "Pambıq uğrunda mübarizə", 1962–1966-cı illərdə – Ağdaş, Göyçay, Qəbələ, Ucar, Kürdəmir rayonlarını əhatə edən "Yeni həyat" adlı zona qəzeti Göyçayda nəşr olunub, daha sonra isə rayonda 1966–2003-cü illərdə "Əmək" adı ilə çap olunub. 2003-cü il noyabrın 16-dan qəzet "Ağdaş" adı ilə nəşr olunur. 1938-ci ildən 1968-ci ilədək "Pambıq uğrunda mübarizə" və "Əmək" qəzetlərinin redaktoru Kərim Abdullayev olub. Qəzetin 4 dəfə 1957-ci ildə 25 illik, 1983-cü ildə 50 illik, 2002-ci ildə 70 illik və 2007-ci ildə 75 illik yubileyləri keçirilmişdir. Qəzet 1983-cü ildə Azərbaycan Ali Sovetinin Fəxri fərmanına layiq görülüb. 1983-cü ildə 50 illiyilə əlaqədar qəzetin bir qrup işçisi Azərbaycan Jurnalistlər Ittifaqının diplom və fəxri fərmanlarına təltif olunub, həmçinin rayon partiya komitəsinin fəxri fərmanını alıb. Qəzetin redaktorlarından iki nəfəri – Fikrət Hacıyev və Fariz Rüstəmov "Əməkdar jurnalist" fəxri adına və "Qızıl Qələm" mükafatına layiq görülüb. "Əmək" qəzetində "Zərrəbin" satirik guşəsi və "Tər çiçəklər" ədəbi birliyi fəaliyyət göstərmişdir. Qəzet ayda iki dəfə nəşr olunur. "Gənc Pedaqoq" qəzeti Ağdaş Dövlət Humanitar Kollecinin orqanıdır və 2000-ci ildən nəşr olunmağa başlanmışdır. Qəzet ayda bir dəfə çap olunur.
Şəkillər
-
![image]()
Ağdaş Rayon İcra Hakimiyyətinin inzibati binası
İstinadlar
- İstiqlal Yürüşü 1918 2019-08-07 at the Wayback Machine Ağayev Yusif, Əhmədov Səbuhi Bakı, "Altun Kitab", 2009, səh 84
- "Azerbaijan – Earthquake OCHA Situation Report No. 2 – reliefweb.com". 2023-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-09.
- "Azərbaycanın Əhalisi". 2012-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-14.
- . 2017-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-22.
Xarici keçidlər
- Ağdaş rayonu haqqında sayt 2020-11-29 at the Wayback Machine
- http://www.Agdash.Biz 2020-11-29 at the Wayback Machine
- http://agdash.com
- http://www.agdash-ih.gov.az/
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Agdas rayonu haqqindadir Seher ucun Agdas sehifesine baxin Agdas rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi Rayonun erazisi Berde rayonu ile 33 km Yevlax rayonu ile 30 km Qebele rayonu ile 10 km Goycay rayonu ile 11 5 km Ucar rayonu ile 29 km Zerdab rayonu ile 11 5 km mesafede hemserheddir Inzibati merkezi Agdas seheridir RayonAgdas rayonu40 38 sm e 47 28 s u Olke AzerbaycanDaxildir Merkezi AranInzibati merkez AgdasIcra bascisi Tofiq IbrahimovTarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 1 050 km Hundurluk 18 mEhalisiEhalisi 105 500 nef Reqemsal identifikatorlarISO kodu AZ AGSTelefon kodu 994 2023Poct indeksi 0300Avtomobil nomresi 03 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiAgdas rayonu 8 avqust 1930 cu ilde teskil olunmusdur Elverisli tebii seraiti olan Agdas erazisinde insanlar en qedim zamanlardan meskunlasmislar Qedim yunan muellifi Strabon bu erazilerde insanlarin meskunlasdigini teserrufat fealiyyeti ile mesgul olduqlarini Turyancayin orta ve asagi axarinda yasayan ehalinin bu caydan teserrufat ve gemicilik meqsedile genis istifade etdiklerini qeyd etmisdir Tebii iqlim ve torpaq seraiti burada qedim dovrlerden ekincilik ve maldarligin yuksek inkisafi ucun elverisli imkan ve serait yaratmisdir Tarixen bu yerlerde yuksek keyfiyyetli taxil becerilmis meyve yetisdirilmis ipekcilik sonralar ise pambiqciliq genis yayilmisdi Orta esrlerin son dovrlerinde Eres adlanan bu erazi Sirvan beylerbeyliyinin tabeliyinde idi Burani Sultan titulu dasiyan feodal hakimler idare edirdiler Sonralar Sefevi Osmanli muharibelerinde elden ele kecen Eres sultanligi xeyli zeifledi ve XVIII esrin 50 ci illerinde Seki xanliginin vassalina cevrildi 1795 ci ilde Sultanliq legv edilerek Seki xanligina qatildi Carizmin 1873 cu ilde Qafqazda heyata keciridiyi inzibati islahata esasen Yelizavetpol quberniyasinin terkibinde Eres qezasi yaradildi Qezanin erazisi 3212 5 km ehalisi ise 52371 nefer idi Eres qezasi 1926 ci ilde legv edilmis erazisinin bir hissesi Seki bir hissesi Agdas seheri ve Agdas nahiyesi Goycay qezasina verilmisdi Agdas rayonu erazisi 1918 ci il may ayinda ADR elan olunarken ermeni bolsevik quvvelerinin isgali altinda idi Qafqaz Islam Ordusu Goycay doyusunde qelebe qazanaraq Agdasi isgaldan azad etmisdi Hemin doyusde Qafqaz Islam Ordusuna 389 neferlik Agdas konulluler destesi destek verirdi 1930 cu ilde Agdas rayonu yaradilir Rayonun inzibati merkezi XVI esrde salinmis 1900 cu ilden seher statusu dasiyan Agdas seheridir 1999 cu il iyun ayinin 4 de Agdasda orta guclu zelzele bas vermisdir Zelzele neticesinde insan itkisi olmasa da 100 den cox ev dagilmis coxlu sayda ev ise qezali veziyyete dusmusdur Lakin sonraki illerde bu evlerin bir coxu esasli temir edilmisdir Zelzele neticesinde deyen iqtisadi ziyanin miqdarinin 2 5 milyon dollar oldugu texmin edilir Cografi movqeyiAgdas rayonu Sirvan duzunun simal qerbinde Acinohur on dagliginin cenubunda yerlesir Sethi esasen duzenlik simal hissede dagliqdir Duzenlik hissede Antropogen dagliq hissede ise Neogen cokuntuleri yayilmisdir Erazisinde gil cixarilir Rayonun erazisinden Turyancay cenub qerb serhedi boyu ise Kur cayi axir Bas Sirvan kollektoru Agdas rayonu erazisinden baslanir Turyancayda su qovsagi yaradilmisdir Rayonda esasen boz cemen torpaqlari yayilmisdir Bitkileri esasen col ve yarimsehra tiplidir Kur cayi sahilinde tuqay meseleri rayonun simal hissesinde Turyancay Dovlet Tebiet Qorugunda ardic ve saqqiz agaclarindan ibaret seyrek arid meseler vardir Heyvanlari canavar tulku coldonuzu quslardan keklik turac qirqovul kerkes surunenlerden gurze kelez meskunlasmisdir Rayonun erazisinden Baki Tiflis Baki Qebele demir yolu Baki Qazax sose yolu Mingecevir Baki elektrik oturme xetti kecir IqlimiRayonun iqlimi duzenlik yerlerde mulayim isti ve quru subtropikdir Rayonda orta illik temperatur 14 2 derecedir Orta temperatur yanvarda 1 2 1 4 C iyulda ise 25 27 C dir Illik yaginti miqdari 300 450 mm dir Yasayis menteqeleriRayonun yasayis menteqelerinin sayi 74 dur 1 seher 2 qesebe 71 kend 1 Agdas seheri2 Leki qesebesi3 Ereb kendi4 Kukel kendi5 Husun kendi6 Xosrov kendi7 Sadavat kendi8 Birinci Aral kendi9 Ikinci Aral kendi10 Semsabad kendi11 Qaragansaatli kendi12 Emirmahmud kendi13 Tofiqi kendi14 Qaragan Sixlar kendi15 Qaragan Sedi kendi16 Yuxari Qesil kendi17 Bulaqotagi kendi18 Qulbende kendi19 Orta Qesil kendi20 Asagi Qesil kendi21 Beylik kendi22 Sordehne kendi23 Dehnexelil kendi24 Turyancay qesebesi25 Yuxari Agcayazi kendi26 Asagi Agcayazi kendi27 Qolqeti kendi28 Korarx kendi29 Cuve kendi30 Qosaqovaq kendi31 Sekili kendi32 Erebocagi kendi33 Pirkeke kendi34 Asagi Zeyneddin kendi35 Tatlar kendi36 Yeniarx kendi37 Mursel kendi38 Sixli kendi39 Qarasuqumlaq kendi40 Asagi Nemetabad kendi41 Yenikend kendi42 Qeribli kendi43 Yuxari Nemetabad kendi44 Asagi Qobuustu kendi45 Qobuustu kendi46 Hacilar kendi47 Qaradagli kendi48 Malay kendi49 Cucuk kendi50 Gurcuva kendi51 Pireyir kendi52 Nehrexelil kendi53 Kotanarx kendi54 Cardam kendi55 Guvekend kendi56 Emirarx kendi57 Bineler kendi58 Davudlu kendi59 Yenice kendi60 Orta Leki kendi61 Yuxari Leki kendi62 Asagi Leki kendi63 Hapitli kendi64 Ovculu kendi65 Abad kendi66 Qaradeyin kendi67 Eymur kendi68 Erebseki kendi69 Agcaqovaq kendi70 Pireze kendi71 Qaraoglan kendi72 Agzibir kendi73 Kotavan kendi74 Xinaxli kendiEhalisiEsas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 1 yanvar 2022 ci il tarixe olan melumatlara esasen rayon ehalisinin sayi 112 min neferden artiqdir Ehalinin sixligi 1 km de 109 neferdir Ehalisinin 34 i seherde 66 i kendlerde yasayir Rayon ehalisinin coxu yerli ehaliden ibaretdir Rayonda eyni zamanda cox sayda qaracilar da meskundur Etnik terkibi Etnik quplar ehalinin Sayi Nefer Azerbaycanlilar 50 141 86 4 Talislar 27 0 1 Ruslar 2 386 4 1 Ermeniler 522 0 9 Lezgiler 4 555 7 8 Gurculer 19 0 1 Butun rayon uzre 58 064 100 Agdas rayonu 1959 cu il siyahiya almasi Etnik quplar ehalinin Sayi Nefer Azerbaycanlilar 37 678 93 1 Talislar Ruslar 982 2 4 Ermeniler 144 0 4 Lezgiler 1 057 2 6 Gurculer 8 0 1 Butun rayon uzre 40 466 100 Agdas rayonu 1970 ci il siyahiya alinmasi Etnik quplar ehalinin Sayi Nefer Azerbaycanlilar 58 307 96 9 Talislar Ruslar 535 0 9 Ermeniler 226 0 4 Lezgiler 602 1 0 Gurculer 20 0 1 Butun rayon uzre 60 172 100 Agdas rayonu 2009 cu il siyahiya almasi Etnik qruplar Ehalinin sayi nefer Azerbaycanlilar 98 388 99 7 Talislar Ruslar 49 0 04 Ermeniler Lezgiler 105 0 1 Turkler 31 0 03 Tatarlar 4 0 004 Butun rayon uzre 98599 100 Gorkemli sexsleri Semed Abdullayev 1920 1943 Sovet Ittifaqi Qehremani Fariz Seferov 1920 1964 Sovet Ittifaqi Qehremani Habil Eliyev 1929 2015 taninmis kaman ustasi Azerbaycan Respublikasinin Xalq Artisti Munis Serifov taninmis kaman ustasi Azerbaycan Respublikasinin Xalq Artisti Fikret Qoca Azerbaycanin Xalq Sairi Muxtar Efendizade Azerbaycan serqsunas alimi Meqsud Seyxzade 1908 1967 Ozbekistanin Xalq Sairi Fuad Sixiyev 1913 1977 Odessa Milli Denizcilik Universitetinin professoru texnika elmleri doktoru Bekir Nebiyev 1930 2012 Azerbaycan alimi edebiyyatsunas akademik Salih Salihov 1909 1976 tibb elmleri doktoru professor Muxtar Abduyev 1926 1979 kend teserrufati elmleri doktoru Professor Ismayil Qeribov kimya elmleri doktoru 1973 Professor 1974 Yasar Selimov fizika riyaziyyat elmleri doktoru 1988 Professor 1989 Xezer Isayev Azerbaycan Respublikasi Milli Olimpiya Komitesinin vitse prezidenti Gomrukcu Idman Saglamliq Merkezinin bas direktoru Edaletli Oyunlarin sedri Mehemmed Haciyev 1888 1956 Turyancay SSI ni yaradanlardan biri ilk reisi Dovrunun en xeyirxah insanlarindan biri olmusdur Ziyad Haciyev Mehemmed oglu 1923 1982 Hekim logman Ezizbeyov dogum evini bas hekimi Pasa Pasayev 1924 2000 Azdovsuteslayihe institutunun direktoru 1976 1983 Azerbaycan Meliorasiya ve Su Teserrufati nazirinin birinci muavini 1967 1976 1983 1988 Gunduz Agemmed oglu Seferli Veten Muharibesi QehremaniIqtisadi xarakteristikasiSovet doneminde Agdasin iqtisadiyyatinda pambiqciliq esas yer tuturdu Agdas rayonunun elverisli cografi movqeyi ve tebii seraiti hele XIX esrin sonralarinda burada texniki bitkilerin ekilib becerilmesine ve onlarin dunya bazarina cixarilmasina imkan vermisdi 1883 cu ilden Baki Tiflis demir yolu cekildikden sonra onsuz da ehemiyyetli ticaret yollarinin ustunde yerlesen Agdasda emal muessiseleri qurulmaga basladi Mehsul tedaruku ve xarici bazarlara dasinmasi ticaretin ve iqtisadiyyatin inkisafina sebeb oldu 1887 ci ilde Poznan sirketinin Lodz kontorunun mudiri Ramendik Agdasa gelerek burada pambiq alici menteqeleri acmis pambigin ilkin emali ve qablasdirilmasi ucun 4 eded kotton cin dezgahi ve bir press qurmusdu Artiq 1897 ci ilde Agdasda kotton cin masinlarindan ibaret 7 zavod fealiyyet gosterirdi Belelikle XIX esrin ikinci yarisindan baslayaraq Avropanin qabaqcil toxuculuq merkezleri ile elaqe saxlayan Agdas XIX esrin sonunda butun Qafqazda pambiq istehsali emali ve satisinin merkezine cevrilmisdi Qafqaz pambiqcilarinin I Qurultayinin 1904 cu ilde Agdasda cagirilmasi da bunu subut edir 1888 ci ilde Agdas bazarinda 3100 pud pambiq satilmisdirsa 1892 ci ilde bu reqem 28000 puda catmisdi XIX esrin 70 ci illerinde fealiyyet gosteren Agdas bazarinda pambiqdan basqa diger enenevi mehsullar da satilirdi XX esrin evvellerinde Qafqaz qezeti yazirdi ki Agdas xarice Marsel ve Italiyaya gonderilen hem butun xam ipeyi hem de baramani ozunde cemlesdiren merkezdir 1886 ci ilde Lekide tikilmis biyan koku emali zavodunda istehsal olunan lakritsa boyasi Amerika ve Fransaya ixrac edilirdi Agdasda meyvecilik de yuksek inkisaf etmisdi 1900 cu ilde Leki demiryol stansiyasi vasitesi ile 69745 pud qoz findiq 71017 pud diger muxtelif meyveler tedaruk edilerek xarici bazarlara dasinmisdi Hazirda rayonun iqtisadiyyatinin esasini kend teserrufati teskil edir ekincilik meyvecilik ve heyvandarliq inkisaf etmisdir Orelay sirniyyat firmasi FA kom BICA MMC Kukel kerpic istehsali zavodu Damla un fabriki Arsinmalci tikis trikotaj muessisesi ve s kimi muessiseler yaradilmisdir Rayon erazisinde kohne pambiqtemizleme zavodunun sud zavodunun respublika kend teserrufati texnikasi birliyinin rayon sobesinin yerli senaye kombinatinin mese teserrufatinin binalari hele de qalmaqdadir Medeniyyet tehsil ve sehiyye muessiseleriAzerbaycanda acilan ilk dunyevi tehsil ocaqlarindan biri 25 oktyabr 1882 ci ilde Agdasda maarifci Suleyman Qayibov terefinden esasi qoyulan Rus tatar mektebi olmusdur O dovrde Azerbaycanda fealiyyet gosteren bu tipli 3 mektebden birinin mehz Agdasda acilmasi hec de tesadufi deyildir Cunki ondan evvel Agdasda yaxsi tehsil bazasina malik 20 ye qeder medrese fealiyyet gosterirdi XX esrin evvelinde Agdasda Nesri Maarif cemiyyeti qiraetxana Seadet qizlar mektebi Darulirfan Rusdiyye kimi tedris ocaqlari fealiyyet gosterirdi Bu mektebde Muxtar Efendizade Hediyye xanim Memmedzade Hesen Efendiyev kimi maarifci ziyalilar calisirdilar Mehz bele marifcilik bazasi uzerinde sonralar Agdasda tehsilin seviyyesi yuksek xetle inkisaf etmisdir Rayonda Pedaqoji mekteb Tibb mektebi Kend Teserrufati texnikumu Pese mektebleri acilmis bezileri bu gun de fealiyyet gosterir Agdas medeniyyeti ve inceseneti derin koklere malikdir 10 aprel 1908 ci ilde Zulfuqar Hacibeyovun yaxindan istiraki ile Resid bey Efendiyevin Qan ocagi adli eseri ile fealiyyete baslayan Agdas teatri rayonun medeni heyatinda boyuk rol oynamisdir 1940 ci ilde bu rayondan deputat secilmis Azerbaycan sairi Semed Vurgunun tesebbusu ile Agdas teatrina Dovlet Dram Teatri statusu verilmis teatrin sehnesinde Leyli ve Mecnun Esli ve Kerem O olmasin bu olsun Arsin mal alan kimi klassik eserler oynanilmisdir 1960 ci ilden teatr Xalq Teatri kimi fealiyyet gosterir Maddi medeni irsiHele nece yuz iller once tacirler ticaret meqsedile Agdasin erazisinden tranzit dehlizi kimi istifade etmisler Rayon erazisinde karvansaraylar indi de qedim medeniyyet abideleri kimi qalmaqdadir Rayon erazisinde hemcinin tarix diyarsunasliq muzeyi de movcuddur Agdasda orta esrlere aid tarixi abideler qala ve mudafie tikililerinin qaliqlari var Bunlardan en muhumu XVIII esre aid edilen Surxay qalasidir Bu qala Turyancay deresi ile Goycay deresi arasinda Kukel kendi yaxinliginda yerlesir Tarixi abidenin adi Tikilme tarixi Yerlesdiyi eraziSahergah arxeoloji abidesi XVI esr Turyancay qesebesi Kicik Qafqaz daglarinin eteyinin simal hissesiQarabey karvansarasi XIX esr Agdas seheriHaci Osman mescidi XIX esr Agdas seheriTurbe XVIII esr Bulaqotagi kendiSurxay qalasi XVIII esr Ereb ve Kukel kendleri arasi kendlerin simal terefinde Kicik Qafqaz daglarindaYerli mediaRayonda iki qezet Agdas ve Genc Pedaqoq qezetleri nesr olunur Agdas qezetinin ilk nomresi 7 yanvar 1932 ci ilde Agdas pambiqcisi adi ile cap olunub Qezet 1932 1937 ci illerde Agdas pambiqcisi 1938 1962 ci illerde Pambiq ugrunda mubarize 1962 1966 ci illerde Agdas Goycay Qebele Ucar Kurdemir rayonlarini ehate eden Yeni heyat adli zona qezeti Goycayda nesr olunub daha sonra ise rayonda 1966 2003 cu illerde Emek adi ile cap olunub 2003 cu il noyabrin 16 dan qezet Agdas adi ile nesr olunur 1938 ci ilden 1968 ci iledek Pambiq ugrunda mubarize ve Emek qezetlerinin redaktoru Kerim Abdullayev olub Qezetin 4 defe 1957 ci ilde 25 illik 1983 cu ilde 50 illik 2002 ci ilde 70 illik ve 2007 ci ilde 75 illik yubileyleri kecirilmisdir Qezet 1983 cu ilde Azerbaycan Ali Sovetinin Fexri fermanina layiq gorulub 1983 cu ilde 50 illiyile elaqedar qezetin bir qrup iscisi Azerbaycan Jurnalistler Ittifaqinin diplom ve fexri fermanlarina teltif olunub hemcinin rayon partiya komitesinin fexri fermanini alib Qezetin redaktorlarindan iki neferi Fikret Haciyev ve Fariz Rustemov Emekdar jurnalist fexri adina ve Qizil Qelem mukafatina layiq gorulub Emek qezetinde Zerrebin satirik gusesi ve Ter cicekler edebi birliyi fealiyyet gostermisdir Qezet ayda iki defe nesr olunur Genc Pedaqoq qezeti Agdas Dovlet Humanitar Kollecinin orqanidir ve 2000 ci ilden nesr olunmaga baslanmisdir Qezet ayda bir defe cap olunur SekillerAgdas Rayon Icra Hakimiyyetinin inzibati binasiIstinadlarIstiqlal Yurusu 1918 2019 08 07 at the Wayback Machine Agayev Yusif Ehmedov Sebuhi Baki Altun Kitab 2009 seh 84 Azerbaijan Earthquake OCHA Situation Report No 2 reliefweb com 2023 07 01 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 09 Azerbaycanin Ehalisi 2012 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 14 2017 02 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 22 Xarici kecidlerAgdas rayonu haqqinda sayt 2020 11 29 at the Wayback Machine http www Agdash Biz 2020 11 29 at the Wayback Machine http agdash com http www agdash ih gov az Hemcinin bax