Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zauropodlar (lat. Sauropoda — "Kərtənkələayaq dinozavrlar") — Dördayaqlıların ən iri qrupuna daxil olan və otyeyən dinozavrlar. Onlar Yura dövründən Təbaşir dövrünə qədər ki, müddətdə (200–85 milyon öncə) yaşamışlar. Bütün materiklərdə infradəstəyə 130 növ, 13 fəsilə və 70-ə yaxın cins daxildir. Zauropodlərin bütün nümayəndələrinin nəsli kəsilmişdir. Ən çox adı çəkilən nümayəndəri: Diplodocus, Brachiosaurus və Apatosaurus.
| Zauropodlar | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımdəstə: İnfradəstə: Zauropodlar | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Məlumat
Zauropodlar öz növbəsində nəhəng dinozavrları birləşdirir. Bu nəhənglik bütün bədən üzvləri ilə birlikdə nəzərdə tutulur. Onla elə də böyük olmayan başlar və uzun boğazlara malik imişlər. Bəzi növlərdə boyunlar 9–11 metr olurdu. Dişləri isə kiçil olurmuş. Bu nəhənglərin ümumi çəkiləri 15–35 ton təşkil edirmiş. Bu qrupun ən iri nümayəndəsi Seismosaurusdur ki, onunda uzunluğu 36 metr olurmuş.
Kəllə
Zauropodlar bədən ölçülərinə görə kiçik kəlləyə sahib olurlar. Bədənlərinin digər yerlərinə nisbətdə paleontoloqlar üçün kəllələr nadir tapıntı hesab edilir. Bütov kəllənin tapıntısı az məlumdur. Bu səbəbdən paleontoloqlar bu məsələ ilə daha çox maraqlanırlar. 2010-cu ildə yaxşı saxlanılmış kəllə aşkarlanmışdır.
Ayaqlar
Kərtənkələayaq dinozavrlar adlanmasına baxmayaraq onların ayaqları filin ayaqlarına bənzəyir. Ön ayaqları bura daxil növlərin çoxunda arxa ayaqlarına nisbətən uzun olur. Bu isə bu canlıların arxa ayaqları üzərində duraraq iri ağacların yarpaqları ilə qidalanırdılar. Bəziləri isə su bitkiləri ilə qidalanırdılar.
Quyruq
Belə fikir irəli sürülür ki, quyruqları çütləşmə mövsümlərində onların karına gəlirmiş. Belə ki, erkəklərin quyruqları nisbətən iri olurdu. Quyruqları ilə yerə güçlü zərbə vururdular. Bu minvalla ən güclü səs çıxaran erkək dişiyə sahib olurdu. Digər fərziyə isə quyruğun müdafiə funksiyası yerinə yetirməsi idi.
Bəzəkləri
Bir çox zauropodlar, məsələn üzərlərində qabarcıqlı sərt qabığa və ya müxtəlif iri çıxıntılara malik idilər. Ola bilsin ki, bu qabarcıqların mövcudluğu obların cinsi yetkinliyə çatmalarını bildirir. Müdafiəyəyə gəldikdə isə üzərlərində olan bu "bəzəklər" hec də onların karına gələ bilmirdi.
Həyat tərzi
Zauropodlar ot yeyən olmuşlar. Böyük ehtimal ki, onlar qidanı çeynəmirdilər. Bir başa udulan qida mədədə həzmə gedirdi. Uzun zaman yarımsu canlıları hesab edilirdi. Bu fikir dinozavrların skledində öz əksini tapmamışdır. Boyunlarının üzməyə xidmət etməsi fikri öz təstiqinin tapmamasının əsas səbəbi sinə hissəsinin üzəngi formasına malik olmamasıdır.
Əsas versiyaya görə uzun boyunlar ağacların yarpaqları ilə qidlanmasına xidmət edirdi. Bu versiya R. Seymura aiddir (2009). Boyunlarını dik qaldırmaq üçün bu canlılarda yüksək arterial təziq olmalı idi. Üstəlik canlının güçünün böyük hissəsi başını qaldırmağa sərf olunmalı idi.
Zauropodların böyük hissəsi böyük ehtimal ki, sürü halında yaşamışlar. Bu fikirin əsas səbəbi paleontoloqlar bu dinozavların qalıqlarını aşkarlayarkən onları qrup halında aşkarlayırdılar.
Zauropodlar heç vaxt 5 km/saat -dan yüksək sürət yığa bilməzdilər. Bunula belə olar kiçik hündürlüyə tullana bilirdilər. Bu minvalla kiçik yırtıcı dinozavrları asanlıqla əzə bilirdilər.
Yayılması
Alimlər belə düşünürlər ki, Teropodlar Qondvana ərzisində meydana gəlmişlər. Sonradan bütün materiklərə yayıldılar. Eradan 200 milyon il önçə digər dinozavlarla bərabər bütün dünyada yayıldılar. Zauropodların ən qədim nümayəndəsi (Tayland) və Vulcanodon (Zimbabve) olmuşlar. Onlar Tetis okeanının sahillərimdə yayılmışdılar. Zauropodlar uzun müddət dəyişmə dövrü keçirmişlər.
190 milyon il önçə Zauropodlar Hindistana yayılırlar (Barapasaurus, Kotasaurus). Bundan sonra onlar artıq Cənubi Afrikaya qədər yayıla bilmişdilər. Tapıntılar onu göstərir ki, təxmini 190–180 milyon il önçə onlar artıq Çin (Zizhongosaurus, Kunmingosaurus), Avropada (Ohmdenosaurus) və Mərakeşdə (Tazoudasaurus) yayılırlar.
Şimali Amerika ərazisində onlar daha sonra meydana gəlirlər. Bu hadisə artıq Trias dövrünün sonlarına təsadüf edir. Ancaq bunu isbat edən dəlil yoxdur. Bəzi alimlər onların bütün Şimali Amerikaya yayılmamasının səbəbi kimi iqlimi göstərirlər. Növ müxtəlifliyinin həcmi Yura dövründə ən yüksək səviyəyə qalxır. Bu dövrün sonları isə növ sayı nisbətən azalır. Bu ərəfədə (Təbaşir dövrüun əvvəlləri) artıq dünyanın hər yerində onlara rast gəlin: Afrika (Brachiosaurus), Şimali Amerika (Apatosaurus, Diplodocus), Avropa () və Asiya (). Təbaşir dövrünün sonları rəqabət edə bilməyərək azalırlar
Tapıntılar
2004-cü ildə Avstraliyada Zauropodla aid olan ən iri dinozavr sümükləri aşkarlanmışdır. Onların uzunluğu 30 metrə çatır. Sonradan alimlər tapıntını qrupuna aid edirlər. Alimlərin fikirincə bu yeni tapıntı yeni növdür. Hələki ona müstəqil növ statusu verilməmişdir.
Klassifikasiya
Klassifikasiya əsasən Vilson və Sereno (1998); Yates (2003) və Qalton 2001, Vilson 2002 və Benton 2004 tərəfindən irəli sürülür.
Bölgü
- İnfradəstə: Zauropod (Sauropoda)
- Cins:
- Cins:
- Cins: Barapasaurus
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Cins:
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Bölmə:
- Cins:
- Cins:
- Qrup: Eusauropoda
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Qrup:
- Fəsilə: Brachiosauridae
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Fəsilə: Diplodocidae
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Fəsilə:
- Digər nümayəndələri
Filoqeniya
Bu kladoqramma Vilsonun hazırladığı (Wilson, 2002) sistemdir.
| Sauropoda |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Maraqlı fakt
İstinadları
- . 2010-06-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-26.
- Chure, Daniel; Britt, Brooks; Whitlock, John A.; and Wilson, Jeffrey A. (2010). "First complete sauropod dinosaur skull from the Cretaceous of the Americas and the evolution of sauropod dentition". Naturwissenschaften 97 (4): 379–391. doi:10.1007/s00114-010-0650-6 [1] [ölü keçid].
- Кэрролл Р. Палеонтология и эволюция позвоночных: В 3-х т. Т. 2. Пер. с англ. М.: Мир, 1993. 283 с
- Шмидт-Нильсен К. Размеры животных: почему они так важны? Пер. с англ. М.: Мир, 1987. 259 с
- Seymour, R. S., 2009, Sauropods kept thier heads down: Science, v. 323, p. 1671.
- "Найдено переходное звено от двуногих к четырёхногим динозаврам". Lenta.ru. 11 ноября 2009. 2012-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-13.
- . 2010-02-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-26.
- "Палеонтологи нашли новый вид зауроподов". Lenta.ru. 2009-09-08. 2012-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-13.
- "Avstraliya Titanozavrları". 2014-01-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-26.
- "Re: YEAH!!! Sauropodomorph Phylogeny!". 2013-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-04.
- Benton, M. J. (2004). Vertebrate Palaeontology, Third Edition. Blackwell Publishing, 472 pp.
- Wilson, J. A. (2002). "Sauropod dinosaur phylogeny: critique and cladistic analysis." Zoological Journal of the Linnean Society, 136: 217–276.
Mənbə
- Dinozavr balalarının skletinin aşkarlanması dinozavrların həyatını örgənməyə imkan verir.
- Dinozavr tapıntısı
- Dino-Millennium
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zauropodlar lat Sauropoda Kertenkeleayaq dinozavrlar Dordayaqlilarin en iri qrupuna daxil olan ve otyeyen dinozavrlar Onlar Yura dovrunden Tebasir dovrune qeder ki muddetde 200 85 milyon once yasamislar Butun materiklerde infradesteye 130 nov 13 fesile ve 70 e yaxin cins daxildir Zauropodlerin butun numayendelerinin nesli kesilmisdir En cox adi cekilen numayenderi Diplodocus Brachiosaurus ve Apatosaurus ZauropodlarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Klad Klad ArxozavrlarKlad Klad Klad Klad Klad Klad DinozavrlarKlad KelezcanaqlilarYarimdeste ZavropodomorflarInfradeste ZauropodlarBeynelxalq elmi adiSauropoda Othniel Charles MarshSekil axtarisiEOL 42333651FW 95571MelumatZauropodlar oz novbesinde neheng dinozavrlari birlesdirir Bu nehenglik butun beden uzvleri ile birlikde nezerde tutulur Onla ele de boyuk olmayan baslar ve uzun bogazlara malik imisler Bezi novlerde boyunlar 9 11 metr olurdu Disleri ise kicil olurmus Bu nehenglerin umumi cekileri 15 35 ton teskil edirmis Bu qrupun en iri numayendesi Seismosaurusdur ki onunda uzunlugu 36 metr olurmus Kelle Zauropodlar beden olculerine gore kicik kelleye sahib olurlar Bedenlerinin diger yerlerine nisbetde paleontoloqlar ucun kelleler nadir tapinti hesab edilir Butov kellenin tapintisi az melumdur Bu sebebden paleontoloqlar bu mesele ile daha cox maraqlanirlar 2010 cu ilde yaxsi saxlanilmis kelle askarlanmisdir Ayaqlar Kertenkeleayaq dinozavrlar adlanmasina baxmayaraq onlarin ayaqlari filin ayaqlarina benzeyir On ayaqlari bura daxil novlerin coxunda arxa ayaqlarina nisbeten uzun olur Bu ise bu canlilarin arxa ayaqlari uzerinde duraraq iri agaclarin yarpaqlari ile qidalanirdilar Bezileri ise su bitkileri ile qidalanirdilar Quyruq Bele fikir ireli surulur ki quyruqlari cutlesme movsumlerinde onlarin karina gelirmis Bele ki erkeklerin quyruqlari nisbeten iri olurdu Quyruqlari ile yere guclu zerbe vururdular Bu minvalla en guclu ses cixaran erkek disiye sahib olurdu Diger ferziye ise quyrugun mudafie funksiyasi yerine yetirmesi idi Bezekleri Bir cox zauropodlar meselen uzerlerinde qabarciqli sert qabiga ve ya muxtelif iri cixintilara malik idiler Ola bilsin ki bu qabarciqlarin movcudlugu oblarin cinsi yetkinliye catmalarini bildirir Mudafieyeye geldikde ise uzerlerinde olan bu bezekler hec de onlarin karina gele bilmirdi Heyat terziZauropodlar ot yeyen olmuslar Boyuk ehtimal ki onlar qidani ceynemirdiler Bir basa udulan qida medede hezme gedirdi Uzun zaman yarimsu canlilari hesab edilirdi Bu fikir dinozavrlarin skledinde oz eksini tapmamisdir Boyunlarinin uzmeye xidmet etmesi fikri oz testiqinin tapmamasinin esas sebebi sine hissesinin uzengi formasina malik olmamasidir Esas versiyaya gore uzun boyunlar agaclarin yarpaqlari ile qidlanmasina xidmet edirdi Bu versiya R Seymura aiddir 2009 Boyunlarini dik qaldirmaq ucun bu canlilarda yuksek arterial teziq olmali idi Ustelik canlinin gucunun boyuk hissesi basini qaldirmaga serf olunmali idi Zauropodlarin boyuk hissesi boyuk ehtimal ki suru halinda yasamislar Bu fikirin esas sebebi paleontoloqlar bu dinozavlarin qaliqlarini askarlayarken onlari qrup halinda askarlayirdilar Zauropodlar hec vaxt 5 km saat dan yuksek suret yiga bilmezdiler Bunula bele olar kicik hundurluye tullana bilirdiler Bu minvalla kicik yirtici dinozavrlari asanliqla eze bilirdiler YayilmasiZauropodlar Brachiosaurus Giraffatitan Euhelopus Alimler bele dusunurler ki Teropodlar Qondvana erzisinde meydana gelmisler Sonradan butun materiklere yayildilar Eradan 200 milyon il once diger dinozavlarla beraber butun dunyada yayildilar Zauropodlarin en qedim numayendesi Tayland ve Vulcanodon Zimbabve olmuslar Onlar Tetis okeaninin sahillerimde yayilmisdilar Zauropodlar uzun muddet deyisme dovru kecirmisler 190 milyon il once Zauropodlar Hindistana yayilirlar Barapasaurus Kotasaurus Bundan sonra onlar artiq Cenubi Afrikaya qeder yayila bilmisdiler Tapintilar onu gosterir ki texmini 190 180 milyon il once onlar artiq Cin Zizhongosaurus Kunmingosaurus Avropada Ohmdenosaurus ve Merakesde Tazoudasaurus yayilirlar Simali Amerika erazisinde onlar daha sonra meydana gelirler Bu hadise artiq Trias dovrunun sonlarina tesaduf edir Ancaq bunu isbat eden delil yoxdur Bezi alimler onlarin butun Simali Amerikaya yayilmamasinin sebebi kimi iqlimi gosterirler Nov muxtelifliyinin hecmi Yura dovrunde en yuksek seviyeye qalxir Bu dovrun sonlari ise nov sayi nisbeten azalir Bu erefede Tebasir dovruun evvelleri artiq dunyanin her yerinde onlara rast gelin Afrika Brachiosaurus Simali Amerika Apatosaurus Diplodocus Avropa ve Asiya Tebasir dovrunun sonlari reqabet ede bilmeyerek azalirlarTapintilar2004 cu ilde Avstraliyada Zauropodla aid olan en iri dinozavr sumukleri askarlanmisdir Onlarin uzunlugu 30 metre catir Sonradan alimler tapintini qrupuna aid edirler Alimlerin fikirince bu yeni tapinti yeni novdur Heleki ona musteqil nov statusu verilmemisdir KlassifikasiyaKlassifikasiya esasen Vilson ve Sereno 1998 Yates 2003 ve Qalton 2001 Vilson 2002 ve Benton 2004 terefinden ireli surulur Bolgu Infradeste Zauropod Sauropoda Cins Cins Cins Barapasaurus Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Cins Fesile Fesile Fesile Fesile Fesile Fesile Bolme Cins Cins Qrup Eusauropoda Fesile Fesile Qrup Fesile Brachiosauridae Fesile Fesile Fesile Diplodocidae Fesile Fesile Fesile Diger numayendeleriArgentinosaurusFiloqeniya Bu kladoqramma Vilsonun hazirladigi Wilson 2002 sistemdir Sauropoda VulcanodonEusauropoda unnamed Barapasaurusunnamed unnamed Mamenchisaurusunnamed DiplodocoideaBrachiosaurusEuhelopusMaraqli faktEn iri zauropodlar muasir Fransa erazisinde yasamislar Onlarin neheng izleri 1 5 metr heveskar paleontoloqlar Mari Elen Marko Marie Helene Marcaud ve Patrik Landri Patrice Landry Lionda 2009 cu ilde askarlamislar Istinadlari 2010 06 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 26 Chure Daniel Britt Brooks Whitlock John A and Wilson Jeffrey A 2010 First complete sauropod dinosaur skull from the Cretaceous of the Americas and the evolution of sauropod dentition Naturwissenschaften 97 4 379 391 doi 10 1007 s00114 010 0650 6 1 olu kecid Kerroll R Paleontologiya i evolyuciya pozvonochnyh V 3 h t T 2 Per s angl M Mir 1993 283 s Shmidt Nilsen K Razmery zhivotnyh pochemu oni tak vazhny Per s angl M Mir 1987 259 s Seymour R S 2009 Sauropods kept thier heads down Science v 323 p 1671 Najdeno perehodnoe zveno ot dvunogih k chetyryohnogim dinozavram Lenta ru 11 noyabrya 2009 2012 02 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 08 13 2010 02 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 26 Paleontologi nashli novyj vid zauropodov Lenta ru 2009 09 08 2012 02 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 08 13 Avstraliya Titanozavrlari 2014 01 16 tarixinde Istifade tarixi 2015 10 26 Re YEAH Sauropodomorph Phylogeny 2013 04 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 04 Benton M J 2004 Vertebrate Palaeontology Third Edition Blackwell Publishing 472 pp Wilson J A 2002 Sauropod dinosaur phylogeny critique and cladistic analysis Zoological Journal of the Linnean Society 136 217 276 MenbeDinozavr balalarinin skletinin askarlanmasi dinozavrlarin heyatini orgenmeye imkan verir Dinozavr tapintisi Dino Millennium