Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yağləvəndvə ya Yağlıvənd oymağı — Cavanşir elinin oymaqlarından biri.
Mənşə
Oymağın mənşəyi ilə bağlı dəqiq məlumat yoxdur. Ənvər Çingizoğlu yazır ki, bu oymağın nümayəndələri Anadoludan qaçıb gəlmişdirlər. Yağlavəndilərin tatar və ya qıpçaq mənşəli olması ilə bağlı versiyalar da var.[]
Etimologiyası
Yağləvənd toponiminin etimalogiyası ilə bağlı bir neçə rəvayət mövcuddur. Rəvayətlərdən birində deyilir ki, Əmir Teymur qışlamaq üçün həmişə Qarabağa gələrmiş və o, bu səfərlərdən birində düşərgəsini Cavanşir elinin bir obası ilə qonşu salır. Obanın ağsaqqalları onun görüşünüə gəlirlər və Əmir Teymur onlardan hal-əhval tutur. Ağsaqqallardan birinin "xan kefində yaşayırıq" cavabı Əmiri qəzəbləndirir və onlara sabah üçün bütün ordusunu doyurmağı əmr edir və əks halda obanı dağıdacağını bildirir. Obanın ağsaqqalları ordunu doyura bilməyəcəklərinin anlayıb toplanır və sabah üçün plov bişirməyə qərara verirlər. Sabahkı günü ordudan hər kim plovdan bir qədər alsa, "doydum" deyir. Bunu eşidən Teymur əmr edir ki, plovdan ona da gətirsinlər. Plovdan yeyən Teymur hər şeyi başa düşür: plov tatamailə yağ idi.Teyrmur gülərək deyir: "Yaxşı canınınzı qurtardınız, yağlı fənd işlətdiniz!" Elə həmin gündən də Cavanşir elinin bu obasının adı Yağlıfənd olaraq qalır və bu ad günümüzə Yağlıvənd və ya Yağləvənd olaraq gəlib çıxır.
Yağləvənd toponimindəki "yağı" sözü köhnə türk dilində "qiyamçı, asi, düşmən və çölçü" mənasının verir. Toponimin tərkibindəki "ləvənd" isə "əsgər, azad, sərbəst, məğrur, cəsur, içkili" mənasında işlənir. Ləvənd həmçinin hərbi termin olub osmanlılarda dəniz piyadalarına, Azərbaycan dövlət qurumlarında isə döyüşçü tayfalardan toplanan qeyri-nizami hərbi dəstələrə, çəriklərə deyilirdi.
Tarixi
Yağlıvənd oymağı Cavanşir elinin tərkibində Qarabağ bəylərbəyliyinin döyüşçü hissələrinin özəyini təşkil edirdi. Cəld və çevik manevr edən atlılardan ibarət olan yağləvəndlilər döyüşlərdə əvəzsiz idilər. Onlar qəfil basqınlarda düşmən dəstələrini dağıdıb, ordugahları yağmalayırdılar. Yağləvənd qoşunun qazancı hərbi qənimət olduğundan onlar qələbəyədək vuruşmalı olurdu.
Yağləvəndlilər Cavanşir elinin içində osmanlılara, Krım tatarlarına, özbəklərə qarşı vuruşmalarda iştirak etmişdilər. Səfəvi şahlarının, sərkərdələrinin Gürcüstan yürüşlərində seçilən tayfalardan biri də Yağləvənd idi.
Yağləvənd oymağı yüzlük kimi Cavanşir elindən düzəlmiş minliyə, bu minlik isə həm Qarabağ qoşununa, həm də Qacar qoşununa qoşulurdu.
Yağləvənd oymağı XVIII əsrdə Cavanşir elinin tərkibindəki 6 müstəqil oymaqdan biri idi. Bu oymaqlardan dördü Yağləvənd, biri Gecəgözlü, biri isə Seyidəhmədli adlanırdı. Gecəgölü və Seyidəhmədli oymaqları sonradan Yağləvənddən ayrılsa da, XVIII yüzildə bir icmada birləşmişdilər.
XVIII əsrin əvvəllərindən Yağləvənd oymaqlarına Məhəmməd bəy Bərxudar bəy oğlu, Ocaqqulu ağa Lətif xan oğlu, Zeynal xan Səfi xan oğlu və Şərif ağa Yarəli ağa oğlu başçılıq edirdilər.
XVIII əsrin 30-cu illərində Qarabağ bəylərbəyi Uğurlu xan Ziyadoğlu-Qacarın itaətsizliyinə görə Nadir şah Əfşar ona tabe olan Yağləvənd oymağının da daxil olduğu Cavanşir, Otuzikilər və Kəbirli tayfalarını Qarabağdan Xorasanın Sərəxs bölgəsinə sürgün edir.
Yağləvənd tayfası Nadir şah Əfşarın Hindistan səfərində seçilmişdi və şah, Əmir Sultan Yağləvənd-Cavanşirə xan ünvanı verib onu Kəşmirə hakim təyin etmişdi. 1747-ci ildə Cavanşir eli Qarabağa dönəndə Əmir xanın başçılığı altında olan iki Yağləvənd oymağı Kəşmirdə qaldı.
1773-cü ildə Əfqanıstan şahı Teymur şah Dürrani Əmir xana tabe olmağı təklif etsə də, əmir xan rədd cavabı verir. Bu səbəbdən, Teymur şah ən adlı-sanlı sərkərdələrindən olan Hacı Kərimdad xan Popalzayı Əmir xanın üstünə göndərir. Əmir xan birinci döyüşdə əfqanlara qalib gəlsə də, ikinci döyüşdə idarəsində olan bəluc və əfqanların ona xəyanət edərək Teymur şahın tərəfinə keməsi nəticəsində məğlub olur. 1776-cı ildə Teymur şah Hacı Kərimdad xanı Kəşmirə hakim təyin edib, yağləvəndlilərin bir qismini Kabil şəhəri ətrafına, bir qismini isə Qarabağa yerləşdirir.
1747-ci ildə Aran Qarabağına qayıdan Yağləvənd oymaqlarının bir hissəsi kələntər Səfi xanın başçılığı altında əski yurdlarında, Arazbarda məskunlaşmışdırlar.
1748-ci ildə Qarabağ xanlığının əsasını qoyan Pənahəli xan yüksək vəzifələri oymaqdaşları Sarıcalılara və qayınları Kəbirlilərə payladı. Xanın bu hərəkətindən inciyən Cavanşir və Otuziki elləri Xəmsə məliklikləri ilə birləşib Şəki hakimi Hacı Çələbi xanı Qarabağa dəvət etdilər. Hacı Çələbi 1748-ci ildə Qarabağa yürüş edir və Bayat yaxınlığında baş vermış döyüşdə şəkililər və birləşmiş Qarabağ qüvvələri məğlub olurlar. Qalib gəlmiş Pənahəli xan Cavanşir elini parçalayaraq yarısını Arazbarda, yarısını isə Tərtərdə yerləşdirdi və Cavanşir-Dizaq mahalı, Tərtər yörəsini isə Cavanşir mahalı adlandırdı. Yağləvənd oymağı Cavanşir-Dizaq mahalının tərkibinə qatıldı.
Pənahəli xan Yağləvənd tayfasına etibar etmirdi. Ona görə də Arazbar Cavanşirlərinə minbaşını və Dizaq-Cavanşir mahalına naibi Hacılı icmasından və Gecəgözlü oymağından təyin etmişdi.
Yağləvənd oymağı Qarabağ qoşununu tərkibində, Pənahəli xanın başçılığı altında bir çox savaşlarda iştirak edmişdi. 1751-ci ildə Astrabad hakimi Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar Gəncə hakimi Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacarın qisasını almaq üçün Qarabağa yürüş etdi. Xırdapara-Dizaq mahalında, Xatunarxının yaxasında düşərgə salan Məhəmmədhəsən xanın qoşunu gecə Yağləvənd oymağının basqınına məruz qaldı. Tarixçi Mirzə Adıgözəl bəy yazır: "Qarabağın igidləri onun qoşununa çox zərər yetirdilər. Azuqə gətirən adamlarını, qoşun əhlinin heyvan və mal-qarasını qarət edib apardılar".
1762-ci ildə Qarabağa yürüş edən Urmiya hakimi Fətəli xan Əfşar Xaçın mahalı ərazisində düşərgə qurmuşdu. Xandan gecə basqını əmrinin alan Cavanşir eli içində Yağləvənd oymağı xüsusilə fərqlənirdi.
Pənahəli xanın vəfatından sonra Qarabağa ikinci oğlu Mehrəli bəy Sarıcalı-Cavanşir başçılıq etməyə başladı. Xanın böyük qardaşı İbrahimxəlil ağa Urmiyadan, girovluqdan dönəndən sonra taxt uğrunda mübarizəyə başlayarkən Yağləvənd oymağının da qatıldığı Arazbar cavanşirləri onun tərəfini tutmuşdular. qalib gələrək xanlıq taxtına əyləşir.
Yağləvənd oymağı mübarizədə qalib gələrək taxta çıxmış İbrahimxəlil xanın başçılığı altında qonşu xanlara qarşı savaşlarda iştirak edirdi.
Oymağın başçısı Şirin kələntər xanlığın ərazisinin genişlənməsində və müdəfiəsində önəmli rol oynamışdı.
Əhali
1727-ci ilə aid Osmanlı tahrir dəftərində Yağləvənd oymağında 87 ailənin, təxminən 435 nəfərin yaşadığı qeyd olunub. 1823-cü ilin statistik məlumatlarına görə oymaqda 110 ailə, 1886-cı ilin məlumatlarına görə isə 162 ailə yaşayırdı.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Qurbanov, Afad. Azərbaycan onomalogiyasının əsasları (PDF). I cild. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. 2019. səh. 264.[ölü keçid]
- Bilgili, Ali Sinan. Miladi 1727-ci ilə aid Osmanlı tahrir dəftərinə əsasən Gəncə bölgəsindəki Türkmən oymaqları // Azerbaycan Türkmenleri Tarihi.
- "TOPONİMİK RƏVAYƏTLƏR". adalet.az (az.).[ölü keçid]
- Ənvər Çingizoğlu. "Yağləvənd adının mənşəyinə dair". xudaferin.eu. 2022-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-05.
- Çingizoğlu, Ənvər. Cavanşir eli: Yağləvəndlilər. Bakı: Mütərcim. 2016.
- Арунова М. Р., Ашрафян К. З. Государство Надир-шаха Афшара. — М., 1958. — С. 114—115.
- Описание Kарабахсkой провинции, составленное в 1823 г. — Тифлис, 1866. — ст.177б.
- ГИААР. Ф. 43. Оп. 2. Д. 7321
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Yaglivend deqiqlesdirme Yaglevendve ya Yaglivend oymagi Cavansir elinin oymaqlarindan biri MenseOymagin menseyi ile bagli deqiq melumat yoxdur Enver Cingizoglu yazir ki bu oymagin numayendeleri Anadoludan qacib gelmisdirler Yaglavendilerin tatar ve ya qipcaq menseli olmasi ile bagli versiyalar da var menbe gosterin EtimologiyasiYaglevend toponiminin etimalogiyasi ile bagli bir nece revayet movcuddur Revayetlerden birinde deyilir ki Emir Teymur qislamaq ucun hemise Qarabaga gelermis ve o bu seferlerden birinde dusergesini Cavansir elinin bir obasi ile qonsu salir Obanin agsaqqallari onun gorusunue gelirler ve Emir Teymur onlardan hal ehval tutur Agsaqqallardan birinin xan kefinde yasayiriq cavabi Emiri qezeblendirir ve onlara sabah ucun butun ordusunu doyurmagi emr edir ve eks halda obani dagidacagini bildirir Obanin agsaqqallari ordunu doyura bilmeyeceklerinin anlayib toplanir ve sabah ucun plov bisirmeye qerara verirler Sabahki gunu ordudan her kim plovdan bir qeder alsa doydum deyir Bunu esiden Teymur emr edir ki plovdan ona da getirsinler Plovdan yeyen Teymur her seyi basa dusur plov tatamaile yag idi Teyrmur gulerek deyir Yaxsi canininzi qurtardiniz yagli fend isletdiniz Ele hemin gunden de Cavansir elinin bu obasinin adi Yaglifend olaraq qalir ve bu ad gunumuze Yaglivend ve ya Yaglevend olaraq gelib cixir Yaglevend toponimindeki yagi sozu kohne turk dilinde qiyamci asi dusmen ve colcu menasinin verir Toponimin terkibindeki levend ise esger azad serbest megrur cesur ickili menasinda islenir Levend hemcinin herbi termin olub osmanlilarda deniz piyadalarina Azerbaycan dovlet qurumlarinda ise doyuscu tayfalardan toplanan qeyri nizami herbi destelere ceriklere deyilirdi TarixiYaglivend oymagi Cavansir elinin terkibinde Qarabag beylerbeyliyinin doyuscu hisselerinin ozeyini teskil edirdi Celd ve cevik manevr eden atlilardan ibaret olan yaglevendliler doyuslerde evezsiz idiler Onlar qefil basqinlarda dusmen destelerini dagidib ordugahlari yagmalayirdilar Yaglevend qosunun qazanci herbi qenimet oldugundan onlar qelebeyedek vurusmali olurdu Yaglevendliler Cavansir elinin icinde osmanlilara Krim tatarlarina ozbeklere qarsi vurusmalarda istirak etmisdiler Sefevi sahlarinin serkerdelerinin Gurcustan yuruslerinde secilen tayfalardan biri de Yaglevend idi Yaglevend oymagi yuzluk kimi Cavansir elinden duzelmis minliye bu minlik ise hem Qarabag qosununa hem de Qacar qosununa qosulurdu Yaglevend oymagi XVIII esrde Cavansir elinin terkibindeki 6 musteqil oymaqdan biri idi Bu oymaqlardan dordu Yaglevend biri Gecegozlu biri ise Seyidehmedli adlanirdi Gecegolu ve Seyidehmedli oymaqlari sonradan Yaglevendden ayrilsa da XVIII yuzilde bir icmada birlesmisdiler XVIII esrin evvellerinden Yaglevend oymaqlarina Mehemmed bey Berxudar bey oglu Ocaqqulu aga Letif xan oglu Zeynal xan Sefi xan oglu ve Serif aga Yareli aga oglu basciliq edirdiler XVIII esrin 30 cu illerinde Qarabag beylerbeyi Ugurlu xan Ziyadoglu Qacarin itaetsizliyine gore Nadir sah Efsar ona tabe olan Yaglevend oymaginin da daxil oldugu Cavansir Otuzikiler ve Kebirli tayfalarini Qarabagdan Xorasanin Serexs bolgesine surgun edir Yaglevend tayfasi Nadir sah Efsarin Hindistan seferinde secilmisdi ve sah Emir Sultan Yaglevend Cavansire xan unvani verib onu Kesmire hakim teyin etmisdi 1747 ci ilde Cavansir eli Qarabaga donende Emir xanin basciligi altinda olan iki Yaglevend oymagi Kesmirde qaldi 1773 cu ilde Efqanistan sahi Teymur sah Durrani Emir xana tabe olmagi teklif etse de emir xan redd cavabi verir Bu sebebden Teymur sah en adli sanli serkerdelerinden olan Haci Kerimdad xan Popalzayi Emir xanin ustune gonderir Emir xan birinci doyusde efqanlara qalib gelse de ikinci doyusde idaresinde olan beluc ve efqanlarin ona xeyanet ederek Teymur sahin terefine kemesi neticesinde meglub olur 1776 ci ilde Teymur sah Haci Kerimdad xani Kesmire hakim teyin edib yaglevendlilerin bir qismini Kabil seheri etrafina bir qismini ise Qarabaga yerlesdirir 1747 ci ilde Aran Qarabagina qayidan Yaglevend oymaqlarinin bir hissesi kelenter Sefi xanin basciligi altinda eski yurdlarinda Arazbarda meskunlasmisdirlar 1748 ci ilde Qarabag xanliginin esasini qoyan Penaheli xan yuksek vezifeleri oymaqdaslari Saricalilara ve qayinlari Kebirlilere payladi Xanin bu hereketinden inciyen Cavansir ve Otuziki elleri Xemse meliklikleri ile birlesib Seki hakimi Haci Celebi xani Qarabaga devet etdiler Haci Celebi 1748 ci ilde Qarabaga yurus edir ve Bayat yaxinliginda bas vermis doyusde sekililer ve birlesmis Qarabag quvveleri meglub olurlar Qalib gelmis Penaheli xan Cavansir elini parcalayaraq yarisini Arazbarda yarisini ise Terterde yerlesdirdi ve Cavansir Dizaq mahali Terter yoresini ise Cavansir mahali adlandirdi Yaglevend oymagi Cavansir Dizaq mahalinin terkibine qatildi Penaheli xan Yaglevend tayfasina etibar etmirdi Ona gore de Arazbar Cavansirlerine minbasini ve Dizaq Cavansir mahalina naibi Hacili icmasindan ve Gecegozlu oymagindan teyin etmisdi Yaglevend oymagi Qarabag qosununu terkibinde Penaheli xanin basciligi altinda bir cox savaslarda istirak edmisdi 1751 ci ilde Astrabad hakimi Mehemmedhesen xan Qovanli Qacar Gence hakimi Sahverdi xan Ziyadoglu Qacarin qisasini almaq ucun Qarabaga yurus etdi Xirdapara Dizaq mahalinda Xatunarxinin yaxasinda duserge salan Mehemmedhesen xanin qosunu gece Yaglevend oymaginin basqinina meruz qaldi Tarixci Mirze Adigozel bey yazir Qarabagin igidleri onun qosununa cox zerer yetirdiler Azuqe getiren adamlarini qosun ehlinin heyvan ve mal qarasini qaret edib apardilar 1762 ci ilde Qarabaga yurus eden Urmiya hakimi Feteli xan Efsar Xacin mahali erazisinde duserge qurmusdu Xandan gece basqini emrinin alan Cavansir eli icinde Yaglevend oymagi xususile ferqlenirdi Penaheli xanin vefatindan sonra Qarabaga ikinci oglu Mehreli bey Saricali Cavansir basciliq etmeye basladi Xanin boyuk qardasi Ibrahimxelil aga Urmiyadan girovluqdan donenden sonra taxt ugrunda mubarizeye baslayarken Yaglevend oymaginin da qatildigi Arazbar cavansirleri onun terefini tutmusdular qalib gelerek xanliq taxtina eylesir Yaglevend oymagi mubarizede qalib gelerek taxta cixmis Ibrahimxelil xanin basciligi altinda qonsu xanlara qarsi savaslarda istirak edirdi Oymagin bascisi Sirin kelenter xanligin erazisinin genislenmesinde ve mudefiesinde onemli rol oynamisdi Ehali1727 ci ile aid Osmanli tahrir defterinde Yaglevend oymaginda 87 ailenin texminen 435 neferin yasadigi qeyd olunub 1823 cu ilin statistik melumatlarina gore oymaqda 110 aile 1886 ci ilin melumatlarina gore ise 162 aile yasayirdi Hemcinin baxHavsalli tayfasiIstinadlarQurbanov Afad Azerbaycan onomalogiyasinin esaslari PDF I cild Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi 2019 seh 264 olu kecid Bilgili Ali Sinan Miladi 1727 ci ile aid Osmanli tahrir defterine esasen Gence bolgesindeki Turkmen oymaqlari Azerbaycan Turkmenleri Tarihi TOPONIMIK REVAYETLER adalet az az olu kecid Enver Cingizoglu Yaglevend adinin menseyine dair xudaferin eu 2022 07 05 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 05 Cingizoglu Enver Cavansir eli Yaglevendliler Baki Mutercim 2016 Arunova M R Ashrafyan K Z Gosudarstvo Nadir shaha Afshara M 1958 S 114 115 Opisanie Karabahskoj provincii sostavlennoe v 1823 g Tiflis 1866 st 177b GIAAR F 43 Op 2 D 7321