Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Bayat qalası haqqındadır. Bayatın digər istifadələri üçün Bayat səhifəsinə baxın. |
Bayat qalası — Qarabağ xanlığına inzibati mərkəz kimi tikilmiş qala.
| Bayat qalası | |
|---|---|
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Ağcabədi rayonu |
| Yerləşir | Boyat |
| Aidiyyatı | Qarabağ xanlığı |
| Sifarişçi | Pənahəli xan |
| Tikilmə tarixi | 1748 |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
| Material | yanmış daş kərpic |
| | |
Qarabağın Kəbirli mahalında 1748-ci ildə inşa edilmiş qalanın memarı bəlli deyil. Pənahəli xan onun yerinin düzgün olmadığını fikirləşərək xanlığın mərkəzini Şahbulaq qalasına dəyişir.
Pənahəli xan Bayat qalasını qaynı Hacı Səhliyalı bəy Hacı Əli bəy oğlu Kəbirlinin məsləhəti ilə tikmişdir. Tarixçi Mirzə Camal bəy yazır: "Məşvərətdən sonra, indi Kəbirli mahalının içində olan Bayat qalasının binası qoyuldu. Qısa bir zamanda möhkəm hasar çəkilib ətrafında xəndək qazıldı. Bazar, hamam və məscid tikildi. Xan, bütün ailəsinin, qohumlarının və el böyüklərinin əhl-əyalını oraya topladı. Ətrafda olan camaat, hətta Pənah xanın tərəqqisini, yaxşı, məhəbbətamiz rəftarını eşidən Təbriz, Ərdəbil vilayətinin bir çox əhalisi və sənətkarları belə öz ailələri ilə gəlib Bayat qalasında yerləşdilər. Bayat qalası müsəlman tarixi ilə 1161, xristian tarixi ilə 1745-ci ildə tikilmişdir.
Mirzə Camal Cavanşir yazır: "Xan bütün ailəsini, qohumlarının və el böyüklərinin əhli-əyalını oraya topladı. Ətrafda olan camaat, hətta Pənah xanın tərəqqisini, onun rəftar və məhəbbətini eşidən Təbriz və Ərdəbil vilayətlərinin bir çox əhalisi və sənətkarları ailələri ilə birlikdə gəlib Bayat qalasında yerləşdirdilər."
Pənahəli xanın Qarabağın hakimi kimi tanınmasında Şəki xanı Hacı Çələbi xanın Qarabağ üzərinə uğursuz yürüşü mühüm rol oynayır. Tarixçi-salnaməçi Mirzə Adıgözəl bəyin yazdığına görə, "Qarabağ məlikləri Hacı Çələbiyə məktub yazaraq bildiriblər ki, Pənahəli xan burada taxta çıxmış, qala və səngər tikdirmişdir. Əgər bir xəta edilərsə, sonra onun qarşısında durmaq mümkün olmayacaq." Nəticədə Hacı Çələbi xan Qarabağa hücum edir, Bayat qalasını mühasirəyə alır. Lakin bir aylıq mühasirə heç bir nəticə vermir. Tarixçi-salnaməçi Əhməd bəy Cavanşir yazır: "Bu qalibiyyətdən sonra Pənahəli xanın igidliyi haqqında dillərə düşən dastan o zaman Qarabağda yaşayan bütün müsəlman tayfalarını müharibəsiz olaraq onun təbəəliyinə tabe etdirdi… Bayat savaşı eyni zamanda bu qalanın gələcək tarixi sınaqlara davam gətirə bilməyəcəyini də üzə çıxardı."
1748-ci ilin sonunda Şamaxı xanı Hacı Məhəmmədəli xanla birləşərək Pənahəli xanı aradan götürmək üçün Bayat qalasına hücum edən Hacı Çələbi xan qala mühasirəyə alsa da, bir ay mühasirədə qalan qala təslim olmamışdı. Pənahəli xan düşmənə qəfil həmlələr edirdi. Nəticəsiz mübarizədən sonra, Hacı Çələbi xan müttəfiqi ilə geri çəkildi. Məqsədinə nail ola bilməyən və mübarizədə məğlub edilən Hacı Çələbi geri dönərkən "Pənahəli xan bu vaxtacan bir sikkəsiz gümüş idi, biz gəldik, ona sikkə vurduq və qayıtdıq" deyə vurğuladı.
Bayat döyüşündən sonra Pənahəli xan fikirləşdi ki, xanlığa daha etibarlı qala lazımdır. Çünki Bayat qalasının strateji mövqeyi zəif, iqlimi isti olduğundan, orada uzun müddət böyük hərbi qüvvə saxlamaq mümkün deyildi. Buna görə də Pənahəli xan Ağdamın 5–6 kilometrliyində yerləşən Şahbulaq adlanan yerdə inşaat işlərinə başlanıldı və kiçik qala-şəhər halına salındı. Pənahəli xanın iqamətgahını Bayat qalasından Şahbulaq qalasına köçürtməsini Mirzə Adıgözəl bəy belə təsvir edir: "Bundan sonra Pənah xam düşündü ki, mən təzəbinə bir adamam, Cavanşir və Otuziki elatı, Xəmsə məliklikləri mənə düşməndir. Mən gərək möhkəm bir yerdə məskən və mənzil salam. Düşməni dəf etməkdən kahallıq və fəsad əhli ilə mübarizədə səhlənkarlıq etməyəm. Buna görə Bayat şəhərini dağıtdı və gəlib bir təpənin ətəyində Şah bulağı adı ilə məşhur olan bir qala bina etdi."
Mirzə Adıgözəl bəyin yazdığına görə Pənahəli xan bu işləri 1751–1752-ci illərdə (hicri 1165-ci il) bitirərək oranı özünə iqamətgah etdi.Əhməd bəy Cavanşirin yazdığına görə Şahbulaq qalası 20 noyabr 1751-ci il — 7 noyabr 1752-ci il tarixləri arasında inşa edilmişdir. Əhməd bəy Cavanşir Pənahəli xanın öz iqamətgahını Bayat qalasından Şahbulaq qalasına 1752-ci ildə köçürdüyünü yazır.
Mirzə Adıgözəl bəy yazır ki, Məhəmmədhəsən xan Qacarın Qarabağa yürüşündən sonra Pənahəli xan və bəzi digər xanlar Hacı Çələbiyə qarşı vuruşmaq üçün II İraklinin düşərgəsinə getmiş və həbs olunmuşdular. Burada tarixçi hadisələrin ardıcıllığını bir qədər qarışdırmışdır. XVIII əsr tarixçilərinin qeydlərindən məlum olur ki, Pənahəli xanın Bayat qalasından Şahbulaq qalasına köçməsi 1751-ci il, onun hiylə ilə II İrakli tərəfindən tutulması, Hacı Çələbi tərəfindən isə azad edilməsini isə 1752-ci il olaraq qəbul edirlər. Qarabağnamələrin müəllifləri də bu tarixləri də olduğu kimi təsdiq edirlər.
Mirzə Camal Şahbulaq qalasının 1751–1752-ci illərdə (1165-ci hicri ilində) inşa olunduğunu yazaraq Pənahəli xanın üç dörd il orada yaşadığını qeyd edir.Mir Mehdi Xəzani isə yanlış olaraq Şahbulaq qalasının 1761–1762-ci ildə inşa olunduğunu yazır. Mir Mehdi Xəzanı Pənahəli xanın ilk iqamətgahının köçürülməsinin səbəbini daha dəqiq izah edərək yazır ki, "Bayat qalası aranda yerləşdiyinə görə yay fəslində elatlar o ətrafda dayanmayıb yaylağa köçdüyünə görə zərurət olanda onlara əl yetişmirdi." Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır ki, "Şahbulaq adlı yerdə vaxtilə Səfəvi şahı I Şah Abbas qışlamışdı."
Rzaqulu bəy yazır: "Pənah xan, Xaçın əhalisinin fitnə-fəsadından xatircəm və asudə olub, onlara ayrıca məliklər təyin və hamısını özünə tabe etdikdən sonra Şahbulaq adlanan Tərnəküt qalasını tikdirməyi lazım bildi. Ona görə də Bayat qalasını buraxıb, Şahbulaqda bir təpənin üstündə, böyük bir bulağın yanında qala tikdirdi. Bu qalanın ətrafına, uca bir yerdə, geniş hasar çəkdirdi. Bazar, meydan, hamam və məscid tikdirib, hicri 1165 (1751/52)-ci ildə bütün ellərin ailəsini və böyüklərin evlərini, sənətkarlan, özünün yaxın adamlarını və qulluqçularını Şahbulaq qalasında yerləşdirdi."
İstinadlar
- "Tarix yazan qədim Boyatlar - o ilərin məktəbi!." 2023-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-15.
- Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Bakı, 1989, səh. 111-112
- Ənvər Çingizoğlu. Bayat kəndi tarix boyunca 2017-12-08 at the Wayback Machine. Ədalət.- 2010.- 30 dekabr.- S. 5.
- Camal Mustafayev, 2015
- "Qarabağ xanı Pənahəli xan Cavanşir (1693-1763)" (az.). Portal.Azertag.az. 2 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 9 iyun 2019.
- Фаиг Исмайылов, 2009. səh. 112
- (az.). tarix.info. 2019-06-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 iyun 2019.
- Fazil Qaraoğlu, 2017
- Mustafazadə Tofiq, 2009. səh. 33
- Mustafazadə Tofiq, 2009. səh. 33-34
- Фаиг Исмайылов, 2009. səh. 112-113
- Авалов, 1977. səh. 10
- Qarabağnəmələr.III kitab, 2006. səh. 82
- Фаиг Исмайылов, 2009. səh. 113
- Zemfira Hacıyeva, 2007. səh. 46
- Фаиг Исмайылов, 2009. səh. 113-114
- Mustafazadə Tofiq, 2009. səh. 34
- Zemfira Hacıyeva, 2007. səh. 47
- Фаиг Исмайылов, 2009. səh. 114-115
- Mustafazadə Tofiq, 2009. səh. 35
- Zemfira Hacıyeva, 2007. səh. 47-48
- Фаиг Исмайылов, 2009. səh. 115
- Qarabağnamələr. II kitab., 2006. səh. 248
Ədəbiyyat
- Mustafazadə, Tofiq. Qarabağ xanlığı. Bakı: "Sabah". 2009. 333 səh. ISBN .
- Mustafayev, Camal. Qarabağ xanlığı. Bakı: "Azərbaycan Xəbərləri". 2015.
- Qaraoğlu, Fazil. Tarixdə iz buraxanlar: Pənahəli xan. Bakı: "Bakı Xəbər". 2017.
- Hacıyeva, Zemfira. Qarabağ xanlığı: sosialiqtisadi münasibətlər və dövlət quruluşu. Bakı: "Təhsil". 2007. 254 səh.
- Авалов, Элтуран В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: "Элм". 1977.
- Исмайылов, Фаиг. Принудительная арменизация. Баку: "Элм". 2009.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Bayat qalası
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Bayat qalasi haqqindadir Bayatin diger istifadeleri ucun Bayat sehifesine baxin Bayat qalasi Qarabag xanligina inzibati merkez kimi tikilmis qala Bayat qalasi40 16 12 sm e 47 00 36 s u Olke AzerbaycanRayon Agcabedi rayonuYerlesir BoyatAidiyyati Qarabag xanligiSifarisci Penaheli xanTikilme tarixi 1748Uslubu Arran memarliq mektebiMaterial yanmis das kerpicBayat qalasi Qarabagin Kebirli mahalinda 1748 ci ilde insa edilmis qalanin memari belli deyil Penaheli xan onun yerinin duzgun olmadigini fikirleserek xanligin merkezini Sahbulaq qalasina deyisir Penaheli xan Bayat qalasini qayni Haci Sehliyali bey Haci Eli bey oglu Kebirlinin mesleheti ile tikmisdir Tarixci Mirze Camal bey yazir Mesveretden sonra indi Kebirli mahalinin icinde olan Bayat qalasinin binasi qoyuldu Qisa bir zamanda mohkem hasar cekilib etrafinda xendek qazildi Bazar hamam ve mescid tikildi Xan butun ailesinin qohumlarinin ve el boyuklerinin ehl eyalini oraya topladi Etrafda olan camaat hetta Penah xanin tereqqisini yaxsi mehebbetamiz reftarini esiden Tebriz Erdebil vilayetinin bir cox ehalisi ve senetkarlari bele oz aileleri ile gelib Bayat qalasinda yerlesdiler Bayat qalasi muselman tarixi ile 1161 xristian tarixi ile 1745 ci ilde tikilmisdir Mirze Camal Cavansir yazir Xan butun ailesini qohumlarinin ve el boyuklerinin ehli eyalini oraya topladi Etrafda olan camaat hetta Penah xanin tereqqisini onun reftar ve mehebbetini esiden Tebriz ve Erdebil vilayetlerinin bir cox ehalisi ve senetkarlari aileleri ile birlikde gelib Bayat qalasinda yerlesdirdiler Penaheli xanin Qarabagin hakimi kimi taninmasinda Seki xani Haci Celebi xanin Qarabag uzerine ugursuz yurusu muhum rol oynayir Tarixci salnameci Mirze Adigozel beyin yazdigina gore Qarabag melikleri Haci Celebiye mektub yazaraq bildiribler ki Penaheli xan burada taxta cixmis qala ve senger tikdirmisdir Eger bir xeta edilerse sonra onun qarsisinda durmaq mumkun olmayacaq Neticede Haci Celebi xan Qarabaga hucum edir Bayat qalasini muhasireye alir Lakin bir ayliq muhasire hec bir netice vermir Tarixci salnameci Ehmed bey Cavansir yazir Bu qalibiyyetden sonra Penaheli xanin igidliyi haqqinda dillere dusen dastan o zaman Qarabagda yasayan butun muselman tayfalarini muharibesiz olaraq onun tebeeliyine tabe etdirdi Bayat savasi eyni zamanda bu qalanin gelecek tarixi sinaqlara davam getire bilmeyeceyini de uze cixardi 1748 ci ilin sonunda Samaxi xani Haci Mehemmedeli xanla birleserek Penaheli xani aradan goturmek ucun Bayat qalasina hucum eden Haci Celebi xan qala muhasireye alsa da bir ay muhasirede qalan qala teslim olmamisdi Penaheli xan dusmene qefil hemleler edirdi Neticesiz mubarizeden sonra Haci Celebi xan muttefiqi ile geri cekildi Meqsedine nail ola bilmeyen ve mubarizede meglub edilen Haci Celebi geri donerken Penaheli xan bu vaxtacan bir sikkesiz gumus idi biz geldik ona sikke vurduq ve qayitdiq deye vurguladi Bayat doyusunden sonra Penaheli xan fikirlesdi ki xanliga daha etibarli qala lazimdir Cunki Bayat qalasinin strateji movqeyi zeif iqlimi isti oldugundan orada uzun muddet boyuk herbi quvve saxlamaq mumkun deyildi Buna gore de Penaheli xan Agdamin 5 6 kilometrliyinde yerlesen Sahbulaq adlanan yerde insaat islerine baslanildi ve kicik qala seher halina salindi Penaheli xanin iqametgahini Bayat qalasindan Sahbulaq qalasina kocurtmesini Mirze Adigozel bey bele tesvir edir Bundan sonra Penah xam dusundu ki men tezebine bir adamam Cavansir ve Otuziki elati Xemse meliklikleri mene dusmendir Men gerek mohkem bir yerde mesken ve menzil salam Dusmeni def etmekden kahalliq ve fesad ehli ile mubarizede sehlenkarliq etmeyem Buna gore Bayat seherini dagitdi ve gelib bir tepenin eteyinde Sah bulagi adi ile meshur olan bir qala bina etdi Mirze Adigozel beyin yazdigina gore Penaheli xan bu isleri 1751 1752 ci illerde hicri 1165 ci il bitirerek orani ozune iqametgah etdi Ehmed bey Cavansirin yazdigina gore Sahbulaq qalasi 20 noyabr 1751 ci il 7 noyabr 1752 ci il tarixleri arasinda insa edilmisdir Ehmed bey Cavansir Penaheli xanin oz iqametgahini Bayat qalasindan Sahbulaq qalasina 1752 ci ilde kocurduyunu yazir Mirze Adigozel bey yazir ki Mehemmedhesen xan Qacarin Qarabaga yurusunden sonra Penaheli xan ve bezi diger xanlar Haci Celebiye qarsi vurusmaq ucun II Iraklinin dusergesine getmis ve hebs olunmusdular Burada tarixci hadiselerin ardicilligini bir qeder qarisdirmisdir XVIII esr tarixcilerinin qeydlerinden melum olur ki Penaheli xanin Bayat qalasindan Sahbulaq qalasina kocmesi 1751 ci il onun hiyle ile II Irakli terefinden tutulmasi Haci Celebi terefinden ise azad edilmesini ise 1752 ci il olaraq qebul edirler Qarabagnamelerin muellifleri de bu tarixleri de oldugu kimi tesdiq edirler Mirze Camal Sahbulaq qalasinin 1751 1752 ci illerde 1165 ci hicri ilinde insa olundugunu yazaraq Penaheli xanin uc dord il orada yasadigini qeyd edir Mir Mehdi Xezani ise yanlis olaraq Sahbulaq qalasinin 1761 1762 ci ilde insa olundugunu yazir Mir Mehdi Xezani Penaheli xanin ilk iqametgahinin kocurulmesinin sebebini daha deqiq izah ederek yazir ki Bayat qalasi aranda yerlesdiyine gore yay feslinde elatlar o etrafda dayanmayib yaylaga kocduyune gore zeruret olanda onlara el yetismirdi Abbasqulu aga Bakixanov yazir ki Sahbulaq adli yerde vaxtile Sefevi sahi I Sah Abbas qislamisdi Rzaqulu bey yazir Penah xan Xacin ehalisinin fitne fesadindan xatircem ve asude olub onlara ayrica melikler teyin ve hamisini ozune tabe etdikden sonra Sahbulaq adlanan Ternekut qalasini tikdirmeyi lazim bildi Ona gore de Bayat qalasini buraxib Sahbulaqda bir tepenin ustunde boyuk bir bulagin yaninda qala tikdirdi Bu qalanin etrafina uca bir yerde genis hasar cekdirdi Bazar meydan hamam ve mescid tikdirib hicri 1165 1751 52 ci ilde butun ellerin ailesini ve boyuklerin evlerini senetkarlan ozunun yaxin adamlarini ve qulluqcularini Sahbulaq qalasinda yerlesdirdi Istinadlar Tarix yazan qedim Boyatlar o ilerin mektebi 2023 07 02 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 15 Qarabagnameler 1 ci kitab Baki 1989 seh 111 112 Enver Cingizoglu Bayat kendi tarix boyunca 2017 12 08 at the Wayback Machine Edalet 2010 30 dekabr S 5 Camal Mustafayev 2015 Qarabag xani Penaheli xan Cavansir 1693 1763 az Portal Azertag az 2 yanvar 2019 tarixinde Istifade tarixi 9 iyun 2019 Faig Ismajylov 2009 seh 112 az tarix info 2019 06 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 iyun 2019 Fazil Qaraoglu 2017 Mustafazade Tofiq 2009 seh 33 Mustafazade Tofiq 2009 seh 33 34 Faig Ismajylov 2009 seh 112 113 Avalov 1977 seh 10 Qarabagnemeler III kitab 2006 seh 82 Faig Ismajylov 2009 seh 113 Zemfira Haciyeva 2007 seh 46 Faig Ismajylov 2009 seh 113 114 Mustafazade Tofiq 2009 seh 34 Zemfira Haciyeva 2007 seh 47 Faig Ismajylov 2009 seh 114 115 Mustafazade Tofiq 2009 seh 35 Zemfira Haciyeva 2007 seh 47 48 Faig Ismajylov 2009 seh 115 Qarabagnameler II kitab 2006 seh 248EdebiyyatMustafazade Tofiq Qarabag xanligi Baki Sabah 2009 333 seh ISBN 5 86106 016 0 Mustafayev Camal Qarabag xanligi Baki Azerbaycan Xeberleri 2015 Qaraoglu Fazil Tarixde iz buraxanlar Penaheli xan Baki Baki Xeber 2017 Haciyeva Zemfira Qarabag xanligi sosialiqtisadi munasibetler ve dovlet qurulusu Baki Tehsil 2007 254 seh Avalov Elturan V Arhitektura goroda Shushi i problemy sohraneniya ego istoricheskogo oblika Baku Elm 1977 Ismajylov Faig Prinuditelnaya armenizaciya Baku Elm 2009 Hemcinin baxSahbulaq qalasi Esgeran qalasiXarici kecidlerBayat qalasi