Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Musayev Xəlil İsrafil oğlu (1896[…], Çox, Qunib dairəsi, Dağıstan vilayəti, Rusiya imperiyası – 1949[…], Betlehem[d], Konnektikut, ABŞ) — avar əsilli Dağıstan boyakarı, karikaturaçı, mənzərə rəssamı.
| Xəlil Musayev | |
|---|---|
| avar. Халилбег Мусаясул | |
 | |
| Doğum tarixi | 1896[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1949[…] |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | rəssam, karikaturçu |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Haqqında
Musayev Xəlil İsrafil oğlu 1896-cı ildə Dağıstanın Çox aulunda anadan olmuşdur. Avarların Manijal nəslinə mənsub atası İsrafil bəy Musayev çarın şəxsi qvardiyasında xidmət etmiş, sonra isə mahal naibi olmuşdu. X.Musayev Tiflis Qafqaz İncəsənəti Təşviq Cəmiyyətinin nəzdindəki Boyakarlıq və Heykəltəraşlıq Məktəbində, Münhen Rəssamlıq Akademiyasında təhsil almışdır.
1913-cü ildən Tiflisdə "Molla Nəsrəddin" jurnalında rəssamın "Xəlil Mussayev", "Mussayev Çoxski", "X.M." imzaları ilə (müəllif öz rəsmlərini həm kiril, həm də ərəb hərfləri ilə imzalayırdı) 20-yə yaxın karikaturası ("Molla Nəsrəddin"in dostları və düşmənləri","Müsəlman ziyalısı", "Rus və müsəlman qadını teatrda", "Culfada əvvəlinci parlamanın üzvü", "Tiryəkxanada" ("Maarifin mərkəzi olan Tiflis şəhərində müsəlmanların gecə-gündüz məşğuliyyəti"), "Rəşt şəriətmədarı və rus konsulu", "Qəribə tərəzi", "Bizim əyləncəmiz", "Şamaxıda məktəb barəsində şura", "Qoymaram oğlumu məktəbə aparasan" və s.) çap olunmuşdur. Onun karikaturaları "Molla Nəsrəddin"lə yanaşı Bakıdakı "Kəlniyyət" (naşir Seyid Hüseyn, redaktor H.İ.Qasımov) və rusdilli "" (naşir İ.Aşurbəyli və B.Şahtaxtinski, redaktor Ə.Əzimzadə) satirik məcmuələrində də çap olunmuşdu. Bu karikaturalar yalnız mövzunun aktuallığı ilə deyil, həm də rəsm texnikasının yetkinliyi və koloritliliyi ilə seçilirdi.
Milliyyətcə avardır. 1916-cı ildə xaricə, Avropaya mühacirət etmişdir. Münhendən qayıtdıqdan sonra Temirxanşurada (indiki Buynaksk) yaşayan Xəlil Musayev tədricən yaradıcılığında portret janrına daha böyük üstünlük verməyə başlamışdı. Siyasi təmayülündən asılı olmayaraq 1917–1920-ci illərdə Şimali Qafqaz və Dağıstan tarixində həlledici simalara çevrilən Nəcməddin Qotsinski, Ullubiy Buynakski, Səid Qabiyev, Əlibəy Taxo-Qodi, Uzun Hacı və b. tanınmış həmvətənlərinin portretlərini işləmişdi. 1917-ci ildə Andi aulunda toplanan dağlı xalqlarının qurultayı da Xəlil Musayevin rəsmləri ilə günümüzə görümlü şəkildə çatdırılmışdır. İlk Dağıstan ədəbi-bədii jurnalı sayılan "" (1919) məcmuəsinin yüksək səviyyəli tərtibatında da onun mühüm xidmətləri vardı. 1919-cu ildə Vladiqafqazda rəssamın ana vətənindəki ilk və son sərgisi açılmışdı. Dövrün bütün gərginlik və qarma-qarışıqlığına baxmayaraq sərgi böyük maraq doğurmuş, haqqında rusdilli mətbuatda bir sıra müsbət rəylər çıxmışdı. Xəlil Musayevin bioqrafiyası, xüsusən də həyatının yeniyetməlik və ilk gənclik dövrü ilə bağlı bir sıra məlumatlar onun 1936-cı ildə Münhendə çap olunmuş "Sonuncu cəngavərlər ölkəsi" (alm. Das Land der letzten Ritter) kitabında toplanmışdır. Avtobioqrafik səciyyəli bu əsər alman qadın yazıçısı Luiza Laporta ilə birlikdə yazılmışdı. Belə ki, süjet və epizodlar Xəlil Musayevə, mətnin ədəbi cəhətdən işlənməsi isə Luiza Laportaya məxsus idi. İllüstrasiyaları Xəlil bəy özü çəkmişdi. Müəllif qarşısına bütünlükdə doğma yurdunun obrazını yaratmaq vəzifəsi qoyduğundan burada etnoqrafik çalarlara, xalq adət və ənənələrinin, bayram və mərasimlərin təsvirinə də geniş yer verilmişdi. İstər nəşr edildiyi dövrdə, istərsə də sonralar böyük maraq doğuran kitab 1990-cı ildə Sürəyya Ülkərin türkcəyə tərcüməsində "Sonuncu bahadırlar ölkəsi" adı ilə İstanbulda, 1999-cu ildə isə qumuq yazıçısı Sayalı Hacıyevanın rus dilinə tərcüməsində Mahaçqalada nəşr olunmuşdur.
1925–1947-ci illərdə rəssamın Cenevrə, Münhen, Berlin, Roma, Florensiya, İstanbul, Madrid, Tehran, Nyu-York kimi şəhərlərdə böyük maraq doğuran sərgiləri açılmışdı. Onun "1001 gecə" nağıllarının müharibə öncəsi alman nəşrlərinin birinə son dərəcə gözəl illüstrasiyalar çəkməsi haqqında məlumat yayılsa da, hələlik həmin əsərləri üzə çıxarmaq mümkün olmamışdır. Xəlil Musayev 1938-ci ildə Berlində əsilzadə ailəsindən olan alman qadını, baronessa Melani Oliviya Yuliya fon Nagel ilə ailə qurmuşdu. İstedadlı şair və tərcüməçi kimi tanınan, rəssamın ilham pərisinə və bir sıra portretlərinin qəhrəmanına çevrilən bu qadın 2006-cı ildə, 96 yaşında vəfat etmişdi. Həyatının son yarım əsrini Jerome ana adı altında rahibə kimi ABŞ-nın Konnektikut ştatındakı monastırda keçirmişdi. Xəlil bəyin bir sıra şəxsi əşyalarını və 100-dən çox tablosunu qoruyub saxlamış və SSRİ-nin süqutundan sonra rəssamın son iradəsini yerinə yetirərək onları Dağıstana göndərmişdi. Hazırda həmin əsərlər Xəlil Musayev muzeyinin əsas ekspozisiyasını təşkil edir.
İkinci Dünya müharibəsi illərində rəssam və onun xanımı faşist həbs düşərgələrindəki müsəlman, ilk növbədə isə Dağıstan əsilli məhbusların taleyi ilə yaxından maraqlanmışdılar. Xəlil Musayev Türkiyə Qızıl Aypara Cəmiyyətinin təmsilçisi kimi Almaniyanın müxtəlif düşərgələrində olmuş, imkan daxilində həmvətənlərinə ərzaq və siqaret yardımı göstərməyə çalışmışdı. Rəssam çap olunmamış "Münhen gündəlikləri" adlı qeydlərində əsirlərlə görüşlərindən birini ürək ağrısı ilə təsvir edərək yazırdı: "Əsirlərin yanına gedirik. Yolda cır-cındır içərisində olan minlərlə ac-yalavac adam gördük. Düşərgənin hər yerindən fəryad səsləri ucalırdı. Onların arasında çoxlu dağıstanlı və çeçen var. Qafqazlılar bizimkilərin kütləvi şəkildə məhv edildiklərini deyirdilər. Müsibət içərisində olan adamların danışdıqlarının hamısını yaza bilmirəm. Bu insanlıq üçün bir üz qarasıdır. Əgər belə əməllər zəfər çalacaqsa, mən ölümü daha üstün tuturam".
Həmvətənlərinə imkanı daxilində kömək etməsinə, müharibədən sonra isə amerikan zonasında qalmış dağıstanlı hərbi əsirlərin Türkiyəyə göndərilməsinə yardım göstərməsinə baxmayaraq Xəlil Musayev heç vaxt siyasi proseslərə qoşulmamışdı. Həmin dövrdə Almaniyada fəaliyyət göstərən Şimali Qafqaz siyasi mühacirləri ilə əlaqələri yalnız dara düşmüş insanlara maddi-mənəvi yardım göstərmək işi ilə məhdudlaşmışdı. O, tarixi vətəni ilə əlaqələrini daha çox öz sənətində, əsərlərində gerçəkləşdirməyə çalışırdı. Bütünlükdə Dağıstan tarixi və təbiəti, ilk növbədə isə milli koloriti, saflığı, məsumluğu ilə seçilən dağlı qadınların silsilə portretləri rəssamın yaradıcılığında əsas yer tuturdu. Bir sıra müasirləri Xəlil Musayevin müasir boyakarlığa "Dağıstan madonnasının" obrazını gətirdiyini əsaslandırmağa çalışırlar.
İkinci Dünya müharibəsi başa çatandan sonra – 1947-ci ildə Xəlil Musayev ABŞ-yə mühacirət etmişdi. Artıq həmin dövrdə o, ağır xəstə idi. Yeni vətəndə yalnız iki il yaşaya bilmişdi. Rəssamın məzarı Nyu-Yorkun təxminən yüz kilometrliyində yerləşən kiçik Betlehem şəhərindədir.
Mənbə
- Cəlil Məmmədquluzadə Ensiklopediyası. Bakı, 2008, səh. 212.
- 525-ci qəzet.- 2010.- 27 noyabr.- S. 24-25.
İstinadlar
- Halil-Bey Mussaijassul // (unspecified title).
- Halil-Bey Mussaijassul // Artnet. 1998.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Musayev Xelil Israfil oglu 1896 Cox Qunib dairesi Dagistan vilayeti Rusiya imperiyasi 1949 Betlehem d Konnektikut ABS avar esilli Dagistan boyakari karikaturaci menzere ressami Xelil Musayevavar Halilbeg MusayasulDogum tarixi 1896 Dogum yeri Cox Qunib dairesi Dagistan vilayeti Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1949 Vefat yeri Betlehem d Konnektikut ABSFealiyyeti ressam karikaturcu Vikianbarda elaqeli mediafayllarHaqqindaMusayev Xelil Israfil oglu 1896 ci ilde Dagistanin Cox aulunda anadan olmusdur Avarlarin Manijal nesline mensub atasi Israfil bey Musayev carin sexsi qvardiyasinda xidmet etmis sonra ise mahal naibi olmusdu X Musayev Tiflis Qafqaz Inceseneti Tesviq Cemiyyetinin nezdindeki Boyakarliq ve Heykelterasliq Mektebinde Munhen Ressamliq Akademiyasinda tehsil almisdir 1913 cu ilden Tiflisde Molla Nesreddin jurnalinda ressamin Xelil Mussayev Mussayev Coxski X M imzalari ile muellif oz resmlerini hem kiril hem de ereb herfleri ile imzalayirdi 20 ye yaxin karikaturasi Molla Nesreddin in dostlari ve dusmenleri Muselman ziyalisi Rus ve muselman qadini teatrda Culfada evvelinci parlamanin uzvu Tiryekxanada Maarifin merkezi olan Tiflis seherinde muselmanlarin gece gunduz mesguliyyeti Rest serietmedari ve rus konsulu Qeribe terezi Bizim eylencemiz Samaxida mekteb baresinde sura Qoymaram oglumu mektebe aparasan ve s cap olunmusdur Onun karikaturalari Molla Nesreddin le yanasi Bakidaki Kelniyyet nasir Seyid Huseyn redaktor H I Qasimov ve rusdilli nasir I Asurbeyli ve B Sahtaxtinski redaktor E Ezimzade satirik mecmuelerinde de cap olunmusdu Bu karikaturalar yalniz movzunun aktualligi ile deyil hem de resm texnikasinin yetkinliyi ve koloritliliyi ile secilirdi Milliyyetce avardir 1916 ci ilde xarice Avropaya muhaciret etmisdir Munhenden qayitdiqdan sonra Temirxansurada indiki Buynaksk yasayan Xelil Musayev tedricen yaradiciliginda portret janrina daha boyuk ustunluk vermeye baslamisdi Siyasi temayulunden asili olmayaraq 1917 1920 ci illerde Simali Qafqaz ve Dagistan tarixinde helledici simalara cevrilen Necmeddin Qotsinski Ullubiy Buynakski Seid Qabiyev Elibey Taxo Qodi Uzun Haci ve b taninmis hemvetenlerinin portretlerini islemisdi 1917 ci ilde Andi aulunda toplanan dagli xalqlarinin qurultayi da Xelil Musayevin resmleri ile gunumuze gorumlu sekilde catdirilmisdir Ilk Dagistan edebi bedii jurnali sayilan 1919 mecmuesinin yuksek seviyyeli tertibatinda da onun muhum xidmetleri vardi 1919 cu ilde Vladiqafqazda ressamin ana vetenindeki ilk ve son sergisi acilmisdi Dovrun butun gerginlik ve qarma qarisiqligina baxmayaraq sergi boyuk maraq dogurmus haqqinda rusdilli metbuatda bir sira musbet reyler cixmisdi Xelil Musayevin bioqrafiyasi xususen de heyatinin yeniyetmelik ve ilk genclik dovru ile bagli bir sira melumatlar onun 1936 ci ilde Munhende cap olunmus Sonuncu cengaverler olkesi alm Das Land der letzten Ritter kitabinda toplanmisdir Avtobioqrafik seciyyeli bu eser alman qadin yazicisi Luiza Laporta ile birlikde yazilmisdi Bele ki sujet ve epizodlar Xelil Musayeve metnin edebi cehetden islenmesi ise Luiza Laportaya mexsus idi Illustrasiyalari Xelil bey ozu cekmisdi Muellif qarsisina butunlukde dogma yurdunun obrazini yaratmaq vezifesi qoydugundan burada etnoqrafik calarlara xalq adet ve enenelerinin bayram ve merasimlerin tesvirine de genis yer verilmisdi Ister nesr edildiyi dovrde isterse de sonralar boyuk maraq doguran kitab 1990 ci ilde Sureyya Ulkerin turkceye tercumesinde Sonuncu bahadirlar olkesi adi ile Istanbulda 1999 cu ilde ise qumuq yazicisi Sayali Haciyevanin rus diline tercumesinde Mahacqalada nesr olunmusdur 1925 1947 ci illerde ressamin Cenevre Munhen Berlin Roma Florensiya Istanbul Madrid Tehran Nyu York kimi seherlerde boyuk maraq doguran sergileri acilmisdi Onun 1001 gece nagillarinin muharibe oncesi alman nesrlerinin birine son derece gozel illustrasiyalar cekmesi haqqinda melumat yayilsa da helelik hemin eserleri uze cixarmaq mumkun olmamisdir Xelil Musayev 1938 ci ilde Berlinde esilzade ailesinden olan alman qadini baronessa Melani Oliviya Yuliya fon Nagel ile aile qurmusdu Istedadli sair ve tercumeci kimi taninan ressamin ilham perisine ve bir sira portretlerinin qehremanina cevrilen bu qadin 2006 ci ilde 96 yasinda vefat etmisdi Heyatinin son yarim esrini Jerome ana adi altinda rahibe kimi ABS nin Konnektikut statindaki monastirda kecirmisdi Xelil beyin bir sira sexsi esyalarini ve 100 den cox tablosunu qoruyub saxlamis ve SSRI nin suqutundan sonra ressamin son iradesini yerine yetirerek onlari Dagistana gondermisdi Hazirda hemin eserler Xelil Musayev muzeyinin esas ekspozisiyasini teskil edir Ikinci Dunya muharibesi illerinde ressam ve onun xanimi fasist hebs dusergelerindeki muselman ilk novbede ise Dagistan esilli mehbuslarin taleyi ile yaxindan maraqlanmisdilar Xelil Musayev Turkiye Qizil Aypara Cemiyyetinin temsilcisi kimi Almaniyanin muxtelif dusergelerinde olmus imkan daxilinde hemvetenlerine erzaq ve siqaret yardimi gostermeye calismisdi Ressam cap olunmamis Munhen gundelikleri adli qeydlerinde esirlerle goruslerinden birini urek agrisi ile tesvir ederek yazirdi Esirlerin yanina gedirik Yolda cir cindir icerisinde olan minlerle ac yalavac adam gorduk Dusergenin her yerinden feryad sesleri ucalirdi Onlarin arasinda coxlu dagistanli ve cecen var Qafqazlilar bizimkilerin kutlevi sekilde mehv edildiklerini deyirdiler Musibet icerisinde olan adamlarin danisdiqlarinin hamisini yaza bilmirem Bu insanliq ucun bir uz qarasidir Eger bele emeller zefer calacaqsa men olumu daha ustun tuturam Hemvetenlerine imkani daxilinde komek etmesine muharibeden sonra ise amerikan zonasinda qalmis dagistanli herbi esirlerin Turkiyeye gonderilmesine yardim gostermesine baxmayaraq Xelil Musayev hec vaxt siyasi proseslere qosulmamisdi Hemin dovrde Almaniyada fealiyyet gosteren Simali Qafqaz siyasi muhacirleri ile elaqeleri yalniz dara dusmus insanlara maddi menevi yardim gostermek isi ile mehdudlasmisdi O tarixi veteni ile elaqelerini daha cox oz senetinde eserlerinde gerceklesdirmeye calisirdi Butunlukde Dagistan tarixi ve tebieti ilk novbede ise milli koloriti safligi mesumlugu ile secilen dagli qadinlarin silsile portretleri ressamin yaradiciliginda esas yer tuturdu Bir sira muasirleri Xelil Musayevin muasir boyakarliga Dagistan madonnasinin obrazini getirdiyini esaslandirmaga calisirlar Ikinci Dunya muharibesi basa catandan sonra 1947 ci ilde Xelil Musayev ABS ye muhaciret etmisdi Artiq hemin dovrde o agir xeste idi Yeni vetende yalniz iki il yasaya bilmisdi Ressamin mezari Nyu Yorkun texminen yuz kilometrliyinde yerlesen kicik Betlehem seherindedir MenbeCelil Memmedquluzade Ensiklopediyasi Baki 2008 seh 212 525 ci qezet 2010 27 noyabr S 24 25 Istinadlar Halil Bey Mussaijassul unspecified title Halil Bey Mussaijassul Artnet 1998