Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xəzər külməsi (lat. Rutilus caspicus ) — Chordata tipinin növüdür. Çox saylı yerli növdür.
| Xəzər külməsi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Sinifüstü: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: İnfrasinif: Dəstəüstü: Ranqsız: Ranqsız: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: ???: Xəzər külməsi | ||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
| ||||||
Xarakterik morfoloji əlamətləri
Beli yaşılımtıl, böyürləri və qarnı gümüşüdür. Kürütökmədən əvvəl erkək fərdlərin bədəni xırda epitel çıxıntıları ilə örtülü olur. Azərbaycan sularından ovlanmış ən iri fərdinin uzunluğu 37 sm, kütləsi 700 q, yaşı isə 6 il olmuşdur.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Yarımkeçici balıq olub, dənizin çaylara yaxın sahələrində yaşayır. Kürü tökmək üçün Kiçik Qızılağac körfəzinə, Dəvəçi limanına və Xəzərə tökülən çaylara girir. Varvara, Mingəçevir, Yenikənd, Şəmkir, Naxçıvan su anbarlarında, Kür ətrafı göllərdə daim şirin suda yaşayan populyasiyaları vardır. Ömrünün uzunluğu orta hesabla 5-6 ildir, cinsi yetkinliyə 2-3 yaşlarında çatır, fərdi inkişaf forması tam çevrilmə şəklindədir. Həyat sikli kürü-sürfə-körpə-yetkin fərd formasında olur.
Yayılması
Xəzər dənizində morfoloji əlamətlərinə görə fərqlənən 3 populyasiyası (Şimali Xəzər, Türkmənistan və Azərbaycan) qeydə alınmışdır. Azərbaycan sularında yarımkeçici və şirinsu populyasiyaları vardır. Azərbaycanda Kür-Araz hövzəsində, Kiçik Qızılağac körfəzində, Dəvəçi limanında, Xəzər dənizi sahili boyu Samurdan Astaraya qədər və buraya tökülən çaylarda, kanallarda yayılmışdır.
Sayı və limit faktorları
Azərbaycanda 4 növünün nümayəndələri yayılmışdır: Xəzər külməsi - Rutilus rutilus caspicus (Jakowlew, 1870), Şirvan külməsi - Rutilus atropatenus Derjavin, 1937, Soyuqbulaq külməsi - Rutilus sojuchbulagi Abdurahmanov, 1950 və Kütüm (ziyad) — Rutilus frisii kutum (Kamensky, 1901). Bu növlərdən birinin (Soyuqbulaq külməsi) nəslinin kəsilməsi ehtimal olunur. Su hövzələrinin çirklənməsi, təbii kürüləmə yerlərinin sıradan çıxması, limitdən artıq ovlanma və digər antopogen amillər.
Cinsi statusu və çoxalma xüsusiyyətləri
Çoxalması kürüləmə yolu ilə gedir. Fitofil balıqdır, kürüsünü bitkilər üzərinə tökür. Kürüləmə vaxtı suyun temperaturu 19.2 – 21.8 C° olur. Reproduktivlik forması kürü şəklində olur. Məhsuldarlığı 12.5 minlə 89.6 min kürü arasında dəyişir. Reproduktivliyin periodu ildə bir dəfə olmaqla hər il baş verir. Generasiyaların sayı orta ömrün uzunluğundan asılı olaraq 3-4 dəfə olur.
Qidalanması
Bentosla qidalanan balıqdır. Molyusklarla, xironomid sürfələrilə, yanüzən xərçənglərlə, diatom yosunlarla, su bitkilərilə və digər canlılarla qidalanır. Biomüxtəlifliyin bir kompanentidir, əsasən su onurğasızları ilə qidalanır, özü isə yırtıcı balıqların, sürünənlərin, balıqyeyən quşların və məməlilərin qidasını təşkil edir.
Düşmənləri
Yırtıcı balıqlar (durnabalığı, sıf), su ilanları, su-bataqlıq quşları, suitilər və balıq parazitləri.
İnsan həyatına təsiri
Ov və vətəgə əhəmiyyətlidir. Ziyanvericilik xüsusiyyəti yoxdur.
Qəbul edilmiş və qəbul edilməsi vacib olan mühafizə tədbirləri
Ovunun tənzim olunması barədə qanın qəbul edilmişdir. Coxalma vaxtı çaylara girişinə imkan yaradılmalı, həmin ərazilərdə intensiv ovlanmasının qarşısı alınmalıdır. Su anbarlarında balığın çoxalması vaxtı suyun səviyyəsini normal vəziyyətdə saxlamaq, ovlama işində nəzarəti gücləndirmək.
İstinadlar
- Mustafayev N.C. Çapaq, külmə və şəmayının dəniz və şirinsu populyasiyalarının morfobioloji və morfofizioloji xüsusiyyətləri: Biol. üzrə. fəl. dok. … dis. avtoref. Bakı, 2009, 24 s.
- Əbdürrəhmanov Y.Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966, 224 s.
- Кулиев З.М. Карповые и окуневые Южного и Среднего Каспия. Баку, Изд. Араз, 2002, 215 s.
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s. 620.
- Əbdürrəhmanov Y.Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966, 224 s.
- Mustafayev N.C. Çapaq, külmə və şəmayının dəniz və şirinsu populyasiyalarının morfobioloji və morfofizioloji xüsusiyyətləri: Biol. üzrə. fəl. dok. … dis. avtoref. Bakı, 2009, 24 s.
- Казанчеев Е.Н. Рыбы Каспийского моря. М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981, 168 с.
- Кулиев З.М. Рыбы Залива Кирова Каспийского моря. Баку, Элм, 1989, 184 с.
- Кулиев З.М. Карповые и окуневые Южного и Среднего Каспия. Баку, Изд. Араз, 2002, 215 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xezer kulmesi lat Rutilus caspicus Chordata tipinin novudur Cox sayli yerli novdur Xezer kulmesiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Sinifustu Sumuklu baliqlarSinif SuauzgeclilerRanqsiz Yarimsinif Infrasinif Sumuklu baliqlarDesteustu Ranqsiz Ranqsiz Deste CekikimilerFesileustu Fesile Cekiler Xezer kulmesiBeynelxalq elmi adiRutilus caspicus Vasily Evgrafovich Yakovlev 1870Sekil axtarisiEOL 11088873Xarakterik morfoloji elametleriBeli yasilimtil boyurleri ve qarni gumusudur Kurutokmeden evvel erkek ferdlerin bedeni xirda epitel cixintilari ile ortulu olur Azerbaycan sularindan ovlanmis en iri ferdinin uzunlugu 37 sm kutlesi 700 q yasi ise 6 il olmusdur Yasayis yeri ve heyat terziYarimkecici baliq olub denizin caylara yaxin sahelerinde yasayir Kuru tokmek ucun Kicik Qizilagac korfezine Deveci limanina ve Xezere tokulen caylara girir Varvara Mingecevir Yenikend Semkir Naxcivan su anbarlarinda Kur etrafi gollerde daim sirin suda yasayan populyasiyalari vardir Omrunun uzunlugu orta hesabla 5 6 ildir cinsi yetkinliye 2 3 yaslarinda catir ferdi inkisaf formasi tam cevrilme seklindedir Heyat sikli kuru surfe korpe yetkin ferd formasinda olur YayilmasiXezer denizinde morfoloji elametlerine gore ferqlenen 3 populyasiyasi Simali Xezer Turkmenistan ve Azerbaycan qeyde alinmisdir Azerbaycan sularinda yarimkecici ve sirinsu populyasiyalari vardir Azerbaycanda Kur Araz hovzesinde Kicik Qizilagac korfezinde Deveci limaninda Xezer denizi sahili boyu Samurdan Astaraya qeder ve buraya tokulen caylarda kanallarda yayilmisdir Sayi ve limit faktorlariAzerbaycanda 4 novunun numayendeleri yayilmisdir Xezer kulmesi Rutilus rutilus caspicus Jakowlew 1870 Sirvan kulmesi Rutilus atropatenus Derjavin 1937 Soyuqbulaq kulmesi Rutilus sojuchbulagi Abdurahmanov 1950 ve Kutum ziyad Rutilus frisii kutum Kamensky 1901 Bu novlerden birinin Soyuqbulaq kulmesi neslinin kesilmesi ehtimal olunur Su hovzelerinin cirklenmesi tebii kuruleme yerlerinin siradan cixmasi limitden artiq ovlanma ve diger antopogen amiller Cinsi statusu ve coxalma xususiyyetleriCoxalmasi kuruleme yolu ile gedir Fitofil baliqdir kurusunu bitkiler uzerine tokur Kuruleme vaxti suyun temperaturu 19 2 21 8 C olur Reproduktivlik formasi kuru seklinde olur Mehsuldarligi 12 5 minle 89 6 min kuru arasinda deyisir Reproduktivliyin periodu ilde bir defe olmaqla her il bas verir Generasiyalarin sayi orta omrun uzunlugundan asili olaraq 3 4 defe olur QidalanmasiBentosla qidalanan baliqdir Molyusklarla xironomid surfelerile yanuzen xercenglerle diatom yosunlarla su bitkilerile ve diger canlilarla qidalanir Biomuxtelifliyin bir kompanentidir esasen su onurgasizlari ile qidalanir ozu ise yirtici baliqlarin surunenlerin baliqyeyen quslarin ve memelilerin qidasini teskil edir DusmenleriYirtici baliqlar durnabaligi sif su ilanlari su bataqliq quslari suitiler ve baliq parazitleri Insan heyatina tesiriOv ve vetege ehemiyyetlidir Ziyanvericilik xususiyyeti yoxdur Qebul edilmis ve qebul edilmesi vacib olan muhafize tedbirleriOvunun tenzim olunmasi barede qanin qebul edilmisdir Coxalma vaxti caylara girisine imkan yaradilmali hemin erazilerde intensiv ovlanmasinin qarsisi alinmalidir Su anbarlarinda baligin coxalmasi vaxti suyun seviyyesini normal veziyyetde saxlamaq ovlama isinde nezareti guclendirmek IstinadlarMustafayev N C Capaq kulme ve semayinin deniz ve sirinsu populyasiyalarinin morfobioloji ve morfofizioloji xususiyyetleri Biol uzre fel dok dis avtoref Baki 2009 24 s Ebdurrehmanov Y E Azerbaycan faunasi Baliqlar VII cild Baki Elm 1966 224 s Kuliev Z M Karpovye i okunevye Yuzhnogo i Srednego Kaspiya Baku Izd Araz 2002 215 s EdebiyyatAzerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 620 Ebdurrehmanov Y E Azerbaycan faunasi Baliqlar VII cild Baki Elm 1966 224 s Mustafayev N C Capaq kulme ve semayinin deniz ve sirinsu populyasiyalarinin morfobioloji ve morfofizioloji xususiyyetleri Biol uzre fel dok dis avtoref Baki 2009 24 s Kazancheev E N Ryby Kaspijskogo morya M Legkaya i pishevaya promyshlennost 1981 168 s Kuliev Z M Ryby Zaliva Kirova Kaspijskogo morya Baku Elm 1989 184 s Kuliev Z M Karpovye i okunevye Yuzhnogo i Srednego Kaspiya Baku Izd Araz 2002 215 s