Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiyə–ABŞ münasibətləri — ABŞ və Türkiyə arasındakı mövcud ikitərəfli münasibətlər.
| Türkiyə–ABŞ münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Türkiyənin ABŞ-dəki səfirliyi | |||||
| Səfir | Jeff Flake | ||||
| Ünvan | Ankara, Atatürk bulvari, 110 Kavaklıdere | ||||
| ABŞ-in Türkiyədəki səfirliyi | |||||
| Səfir | Hasan Murat Mercan | ||||
| Ünvan | Vaşinqton, Massaçusets pr. 2525 | ||||
| Digər | |||||
| Quruluş tarixi | 1927 | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarix
1831-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatları Osmanlı İmperiyası ilə diplomatik əlaqələr qurur. Birinci Dünya müharibəsi bitdikdən sonra, ABŞ 1927-ci ildə Türkiyə Cümhuriyyəti ilə diplomatik əlaqələr qurur. 12 iyul 1947-ci ildə ABŞ-nin Truman Doktrini çərçivəsində Türkiyəyə yardım göstərmə siyasətinin məntiqi davamı olan, Sovet İttifaqının təhdidlərinə qarşı durmağa kömək etmək üçün hazırlanmış İqtisadi və Texniki Əməkdaşlıq Sazişi imzalanır. Sovetlərin genişlənməməsini ehtiva edən ortaq maraq, ABŞ və Türkiyə arasında yaxın qırx il ərzində möhkəm münasibətlərin təməlini qoyur. Türkiyə Soyuq müharibədə ABŞ-nin tərəfini tutur: 1950-ci ildə Koreya müharibəsində iştirak etmək üçün hərbi hissələrini göndərir (1950-1953), 1952-ci ildə NATO-ya qatıldı, 1955-ci ildə Mərkəzi Müqavilə Təşkilatının təşkilatçılarından biri olur və eyni zamanda 1957-ci ildə Eyzenhauer doktrinasının əsaslarını təsdiqləyir. 1950-1960-cı illərdə Türkiyə Sovet İttifaqı siyasətini dəstəkləyən Misir, İraq və Suriyanın təsirini zəyiflətmək üçün Yaxın Şərqdəki digər Amerika müttəfiqləri ilə (İran, İsrail və İordaniya) çalışır.
Ancaq zaman zaman ABŞ və Türkiyə arasında münaqişə vəziyyətləri və anlaşılmazlıqlar meydana gəlir. 1974-cü ildə münasibətlərinin ən çətin dövrü Şimali Kiprə Türkiyə qoşun çıxartdıqdan sonra başlayır. Türkiyənin Kiprdəki qarşıdurmaya müdaxiləsinə cavab olaraq, ABŞ bu ölkəyə silah tədarükünü dayandırır. Ankara ABŞ silahlı qüvvələrinin öz ərazilərində NATO missiyaları ilə əlaqəli olmayan fəaliyyətlər etmələrini də qadağan edir. Kipr problemi bir neçə il ABŞ–Türkiyə münasibətlərini korlamağa davam edir. ABŞ Konqresi 1978-ci ildə Türkiyəyə qarşı silah embarqosunu ləğv etdikdən sonra da, ikitərəfli müdafiə əməkdaşlığının 1974-cü il səviyyəsinə qaytarılması iki il çəkir.
1980-ci illərdə Türkiyə ilə ABŞ arasındakı münasibətlər tədricən bərpa olunur. ABŞ Konqresinin Kipr üzərində hərbi yardım tədarükünü məhdudlaşdırmaq cəhdləri və ABŞ-nin siyasətçiləri tərəfindən erməni soyqırımını qınaması Ankaranı hiddətləndirsə də, Turqut Özal hökuməti ümumiyyətlə Ronald Reyqan və Corc Herbert Uoker Buşun siyasətlərinə müsbət yanaşır. Vaşinqton Turqut Özalın iqtisadi siyasətini dəstəklədiyini nümayiş etdirir və Beynəlxalq Valyuta Fondunun Türkiyəyə iqtisadi yardım proqramını başladaraq Türkiyə iqtisadiyyatını beynəlxalq ticarətə açmaq imkanlarını artırır. ABŞ,Avropa ölkələrindən fərqli olaraq Türkiyəni insan haqlarının pozulması faktlarına görə xüsusilə tənqid etmir və eyni zamanda türk-kürd qarşıdurması səbəbiylə Turqut Özal hökumətinə təzyiq göstərmir. 1989-cu ilə qədər Amerika Birləşmiş Ştatlarının siyasətləri, Türkiyədəki siyasi elita tərəfindən yaxşı qarşılanır
1991-ci ildə Soyuq mharibə sona çatır və Türkiyə liderləri ölkələrinin xarici siyasətini yenidən düşünməyə məcbur olur. Sovet təhlükəsinin yoxa çıxması və ölkənin Avropa Birliyinə qoşulması ilə bağlı həll olunmamış problemli məsələ türklər arasında qeyri-müəyyənlik hissinə səbəb olur. Turgut Özal Türkiyənin gələcək təhlükəsizliyinin ABŞ ilə ortaqlığının davam etməsi ilə sıx bağlı olduğuna inanırdı. Bu səbəblə Türkiyə və İraq arasında geniş iqtisadi əlaqələr olmasına baxmayaraq, Körfəz müharibəsi dövründə ABŞ-nin mövqeyini dəstəkləyir․ Müharibə bitdikdən sonra Turqut Özal ABŞ-nin bölgədəki siyasətini dəstəkləməyə davam edir: Şimali İraq üzərində uçuşa qadağan zonanın yaradılması, Ərəb-İsrail sülh prosesi və MDB-də Orta Asiya dövlətləri ilə əlaqələrin genişləndirilməsi.
Türk əhalisi arasında Turqut Özalın qərbyönümlü siyasətini hər kəs bəyənmir. 1991-ci ildə ABŞ-nin İraqı bombalamaq üçün Türkiyə hərbi obyektlərindən istifadə etməsini qadağan etməyi hədəfləyən bir sıra müharibə əleyhinə nümayişlər keçirilir. 1992 və 1993-cü illərdə ABŞ-nin Türkiyədəki obyektlərinə ara sıra hücumlar olur. Buna baxmayaraq Türkiyədəki siyasi elita arasında ölkənin ABŞ-nin strateji müttəfiqi olaraq qalmasının faydalı olduğu barədə bir fikir birliyi var idi. Bu səbəbdən Türk siyasətçilər Süleyman Dəmirəl və Tansu Çillər ABŞ prezidentləri Böyük Buş və Bill Klintonla əlaqələrini inkişaf etdirməyə davam edir. 1995-ci ilin əvvəlində Türkiyənin ən güclü beynəlxalq bağları Amerika Birləşmiş Ştatları ilə olur.
2001-ci ildə Türkiyə koalisiya qüvvələrinin Əfqanıstandakı hərbi əməliyyatına qatılır.
2016-cı ildə Amerika Birləşmiş Ştatları Türkiyədəki hərbi çevriliş cəhdini qınayır və mövcud Türkiyə hökumətini dəstəkləməyə davam edir.
Türkiyədə keşiş Endryu Bransonun həbsi ilə əlaqədar 2018-ci ildə ölkələr arasındakı münasibətlər kəskinləşir. 2018-ci ilin oktyabr ayında Türkiyə hökuməti Bransonu sərbəst buraxır və o, Amerika Birləşmiş Ştatlarına dönür.
ABŞ Konqresi 29 oktyabr 2019-cu il tarixində ABŞ–Türkiyə münasibətlərini bir qədər gərginləşdirən erməni soyqırımını tanıyan bir qərar qəbul edir. Həmin il 16 dekabr tarixində Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan, ölkə parlamentinin Amerika qitəsinin müstəmləkəçiliyi əsnasında ABŞ-nin yerli əhalisi olan hindlilərin soyqırımı ilə bağlı bir qərar qəbul edə biləcəyini bildirir.
Ticarət əlaqələri
2000-ci illərdə Türkiyə Amerika malları üçün vacib bir bazar olur. ABŞ-dən Türkiyəyə illik ixracat 2001-2011-ci illərdə 3261 milyon dollardan 16034 milyon dollara yüksəlir. Bu müddət ərzində Türkiyənin ABŞ-na illik ixracatı biraz artır: 3126 milyon dollardan 4584 milyon dollara yüksəlir. 2015-ci ildə ölkələr arasındakı ticarət həcmi 17,4 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir.
- ABŞ-dən Türkiyəyə ixracat: təyyarə, dəmir və polad, kənd təsərrüfatı məhsulları, yağ, pambıq iplik və parça.
- ABŞ Türkiyədən idxal edir: nəqliyyat vasitələri, maşınlar, dəmir və polad, kənd təsərrüfatı məhsulları, traverten və mərmər.
Hərbi əməkdaşlıq
1990-cı illər: ABŞ-nin bölgədəki siyasətinə, o cümlədən Şimali İraq üzərində uçuşa qadağan zonanın yaradılması, Ərəb-İsrail sülh prosesi üçün dəstək.
2001-ci ildə Türkiyə koalisiya qüvvələrinin Əfqanıstandakı hərbi əməliyyatına qatılması.
Türkiyəyə 4 ədəd F-35 təlim təyyarəsi gətirilir (2020-ci ilə kimi). Ümumilikdə 100 ədəd F-35A sifariş edilir. Ankara tərəfindən Rusiiyaya məxsus S-400-lərin alınması ilə bağlı Vaşinqtonla fikir ayrılıqları səbəbindən müqavilə ləğv edilir (Rusiya öz növbəsində, Türkiyəyə F-35 əvəzinə Su-35 və Su-57 tədarük etməyi təklif edir).
Həmçinin bax
İstinadlar
- Власти Турции освободили американского пастора Эндрю Брансона 2018-10-31 at the Wayback Machine // Deutsche Welle
- Калугин П. Е. Современное стратегическое сотрудничество Российской Федерации с Турцией в сфере энергетики. Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Иркутск, 2014. — С. 168. Режим доступа: http://isu.ru/ru/science/boards/dissert/dissert.html?id=5 2016-06-03 at the Wayback Machine
- "Первый этап поставки российских С-400 в Турцию завершён". 2019-10-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-12.
Xarici keçidlər
- Türkiyənin ABŞ-dəki səfirliyi Rəsmi sayti
- ABŞ-in Türkiyədəki səfirliyi Rəsmi sayti
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkiye ABS munasibetleri ABS ve Turkiye arasindaki movcud ikiterefli munasibetler Turkiye ABS munasibetleri ABS TurkiyeTurkiyenin ABS deki sefirliyiSefir Jeff FlakeUnvan Ankara Ataturk bulvari 110 KavaklidereABS in Turkiyedeki sefirliyiSefir Hasan Murat MercanUnvan Vasinqton Massacusets pr 2525DigerQurulus tarixi 1927 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarix1831 ci ilde Amerika Birlesmis Statlari Osmanli Imperiyasi ile diplomatik elaqeler qurur Birinci Dunya muharibesi bitdikden sonra ABS 1927 ci ilde Turkiye Cumhuriyyeti ile diplomatik elaqeler qurur 12 iyul 1947 ci ilde ABS nin Truman Doktrini cercivesinde Turkiyeye yardim gosterme siyasetinin mentiqi davami olan Sovet Ittifaqinin tehdidlerine qarsi durmaga komek etmek ucun hazirlanmis Iqtisadi ve Texniki Emekdasliq Sazisi imzalanir Sovetlerin genislenmemesini ehtiva eden ortaq maraq ABS ve Turkiye arasinda yaxin qirx il erzinde mohkem munasibetlerin temelini qoyur Turkiye Soyuq muharibede ABS nin terefini tutur 1950 ci ilde Koreya muharibesinde istirak etmek ucun herbi hisselerini gonderir 1950 1953 1952 ci ilde NATO ya qatildi 1955 ci ilde Merkezi Muqavile Teskilatinin teskilatcilarindan biri olur ve eyni zamanda 1957 ci ilde Eyzenhauer doktrinasinin esaslarini tesdiqleyir 1950 1960 ci illerde Turkiye Sovet Ittifaqi siyasetini destekleyen Misir Iraq ve Suriyanin tesirini zeyifletmek ucun Yaxin Serqdeki diger Amerika muttefiqleri ile Iran Israil ve Iordaniya calisir Ancaq zaman zaman ABS ve Turkiye arasinda munaqise veziyyetleri ve anlasilmazliqlar meydana gelir 1974 cu ilde munasibetlerinin en cetin dovru Simali Kipre Turkiye qosun cixartdiqdan sonra baslayir Turkiyenin Kiprdeki qarsidurmaya mudaxilesine cavab olaraq ABS bu olkeye silah tedarukunu dayandirir Ankara ABS silahli quvvelerinin oz erazilerinde NATO missiyalari ile elaqeli olmayan fealiyyetler etmelerini de qadagan edir Kipr problemi bir nece il ABS Turkiye munasibetlerini korlamaga davam edir ABS Konqresi 1978 ci ilde Turkiyeye qarsi silah embarqosunu legv etdikden sonra da ikiterefli mudafie emekdasliginin 1974 cu il seviyyesine qaytarilmasi iki il cekir 1980 ci illerde Turkiye ile ABS arasindaki munasibetler tedricen berpa olunur ABS Konqresinin Kipr uzerinde herbi yardim tedarukunu mehdudlasdirmaq cehdleri ve ABS nin siyasetcileri terefinden ermeni soyqirimini qinamasi Ankarani hiddetlendirse de Turqut Ozal hokumeti umumiyyetle Ronald Reyqan ve Corc Herbert Uoker Busun siyasetlerine musbet yanasir Vasinqton Turqut Ozalin iqtisadi siyasetini desteklediyini numayis etdirir ve Beynelxalq Valyuta Fondunun Turkiyeye iqtisadi yardim proqramini basladaraq Turkiye iqtisadiyyatini beynelxalq ticarete acmaq imkanlarini artirir ABS Avropa olkelerinden ferqli olaraq Turkiyeni insan haqlarinin pozulmasi faktlarina gore xususile tenqid etmir ve eyni zamanda turk kurd qarsidurmasi sebebiyle Turqut Ozal hokumetine tezyiq gostermir 1989 cu ile qeder Amerika Birlesmis Statlarinin siyasetleri Turkiyedeki siyasi elita terefinden yaxsi qarsilanir 1991 ci ilde Soyuq mharibe sona catir ve Turkiye liderleri olkelerinin xarici siyasetini yeniden dusunmeye mecbur olur Sovet tehlukesinin yoxa cixmasi ve olkenin Avropa Birliyine qosulmasi ile bagli hell olunmamis problemli mesele turkler arasinda qeyri mueyyenlik hissine sebeb olur Turgut Ozal Turkiyenin gelecek tehlukesizliyinin ABS ile ortaqliginin davam etmesi ile six bagli olduguna inanirdi Bu sebeble Turkiye ve Iraq arasinda genis iqtisadi elaqeler olmasina baxmayaraq Korfez muharibesi dovrunde ABS nin movqeyini destekleyir Muharibe bitdikden sonra Turqut Ozal ABS nin bolgedeki siyasetini desteklemeye davam edir Simali Iraq uzerinde ucusa qadagan zonanin yaradilmasi Ereb Israil sulh prosesi ve MDB de Orta Asiya dovletleri ile elaqelerin genislendirilmesi Turk ehalisi arasinda Turqut Ozalin qerbyonumlu siyasetini her kes beyenmir 1991 ci ilde ABS nin Iraqi bombalamaq ucun Turkiye herbi obyektlerinden istifade etmesini qadagan etmeyi hedefleyen bir sira muharibe eleyhine numayisler kecirilir 1992 ve 1993 cu illerde ABS nin Turkiyedeki obyektlerine ara sira hucumlar olur Buna baxmayaraq Turkiyedeki siyasi elita arasinda olkenin ABS nin strateji muttefiqi olaraq qalmasinin faydali oldugu barede bir fikir birliyi var idi Bu sebebden Turk siyasetciler Suleyman Demirel ve Tansu Ciller ABS prezidentleri Boyuk Bus ve Bill Klintonla elaqelerini inkisaf etdirmeye davam edir 1995 ci ilin evvelinde Turkiyenin en guclu beynelxalq baglari Amerika Birlesmis Statlari ile olur 2001 ci ilde Turkiye koalisiya quvvelerinin Efqanistandaki herbi emeliyyatina qatilir 2016 ci ilde Amerika Birlesmis Statlari Turkiyedeki herbi cevrilis cehdini qinayir ve movcud Turkiye hokumetini desteklemeye davam edir Turkiyede kesis Endryu Bransonun hebsi ile elaqedar 2018 ci ilde olkeler arasindaki munasibetler keskinlesir 2018 ci ilin oktyabr ayinda Turkiye hokumeti Bransonu serbest buraxir ve o Amerika Birlesmis Statlarina donur ABS Konqresi 29 oktyabr 2019 cu il tarixinde ABS Turkiye munasibetlerini bir qeder gerginlesdiren ermeni soyqirimini taniyan bir qerar qebul edir Hemin il 16 dekabr tarixinde Turkiye lideri Receb Tayyib Erdogan olke parlamentinin Amerika qitesinin mustemlekeciliyi esnasinda ABS nin yerli ehalisi olan hindlilerin soyqirimi ile bagli bir qerar qebul ede bileceyini bildirir Ticaret elaqeleri2000 ci illerde Turkiye Amerika mallari ucun vacib bir bazar olur ABS den Turkiyeye illik ixracat 2001 2011 ci illerde 3261 milyon dollardan 16034 milyon dollara yukselir Bu muddet erzinde Turkiyenin ABS na illik ixracati biraz artir 3126 milyon dollardan 4584 milyon dollara yukselir 2015 ci ilde olkeler arasindaki ticaret hecmi 17 4 milyard ABS dollari teskil etmisdir ABS den Turkiyeye ixracat teyyare demir ve polad kend teserrufati mehsullari yag pambiq iplik ve parca ABS Turkiyeden idxal edir neqliyyat vasiteleri masinlar demir ve polad kend teserrufati mehsullari traverten ve mermer Herbi emekdasliq1990 ci iller ABS nin bolgedeki siyasetine o cumleden Simali Iraq uzerinde ucusa qadagan zonanin yaradilmasi Ereb Israil sulh prosesi ucun destek 2001 ci ilde Turkiye koalisiya quvvelerinin Efqanistandaki herbi emeliyyatina qatilmasi Turkiyeye 4 eded F 35 telim teyyaresi getirilir 2020 ci ile kimi Umumilikde 100 eded F 35A sifaris edilir Ankara terefinden Rusiiyaya mexsus S 400 lerin alinmasi ile bagli Vasinqtonla fikir ayriliqlari sebebinden muqavile legv edilir Rusiya oz novbesinde Turkiyeye F 35 evezine Su 35 ve Su 57 tedaruk etmeyi teklif edir Hemcinin baxABS deki turk lobbisiIstinadlarVlasti Turcii osvobodili amerikanskogo pastora Endryu Bransona 2018 10 31 at the Wayback Machine Deutsche Welle Kalugin P E Sovremennoe strategicheskoe sotrudnichestvo Rossijskoj Federacii s Turciej v sfere energetiki Dissertaciya na soiskanie uchenoj stepeni kandidata istoricheskih nauk Irkutsk 2014 S 168 Rezhim dostupa http isu ru ru science boards dissert dissert html id 5 2016 06 03 at the Wayback Machine Pervyj etap postavki rossijskih S 400 v Turciyu zavershyon 2019 10 01 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 12 Xarici kecidlerTurkiyenin ABS deki sefirliyi Resmi sayti ABS in Turkiyedeki sefirliyi Resmi sayti