Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
F-35 Joint Strike Fighter (JSF)- Amerika Birləşmiş Ştatları və Böyük Britaniya tərəfindən müştərək istehsal edilən, beşinci nəsil, radara görünməyən (stealth), tək pilotlu, tək mühərrikli hərbi döyüş təyyarəsidir. Beşinci nəsil qırıcı təyyarə yerdəki hədəfləri məhv etmə və hava döyüşü aparmaq üçün inkişaf etdirilib. F-35 təyyarəsinin 3 əsas növü var: F-35A - ənənəvi qalxma və enmə variantı, F-35B - sürətli qalxma və şaquli enmə variantı və F35C - aviadaşıyıcılar üçün hazırlanmış katapultla tez qalxma variantı. 31 iyul 2015-də ilk F-35 eskadrilyası ABŞ-də keçirilən intensiv test və yoxlamadan sonra xidmət üçün hazır elan edildi. F-35 Müştərək Qırıcı Təyyarə proqramının tenderində qalib olan -dən törəyib. Lokhid Martin aerokosmik şirkətinin mütəxəssisləri tərəfindən dizayn olunaraq hazırlanıb. Qırıcının təkmilləşdirilməsində 9 ölkə iştirak edib. 2020-ci ildən artıq bir ədədi 80 milyon dollara olacaq təyyarələrin 2023-cü il satış qiymətinin 80 milyon dollardan da az olması gözlənilir. Buna səbəb kimi isə ABŞ Müdafiə Nazirliyi ilə aparılan danışıqlar nəticəsində çoxillik kontraktın imzalanması göstərilir. 2019-cu ildə F-35A-nın qiyməti 89,2 milyon, F-35B-nin 115,5 milyon, F-35C-ninki isə 107,7 milyon dollar dəyərindədir.
| Lockheed Martin F-35 Lightning II | |
|---|---|
 | |
| Tipi | Beşinci nəsil qırıcı, Çoxməqsədli qırıcı, Stels Təyyarə, Döyüşçü-bombardmançı təyyarə |
| Hazırlayan | Lockheed Martin |
| İstehsalçı | Lockheed Martin |
| İlk uçuş | 15 dekabr 2006 |
| İstismara verilmə tarixi | 31 iyul 2015[…] |
| İstismarçılar | |
| Buraxılış sayı | 610 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
F-35 konstruksiyasının seçimi 2001-ci ildə JSF (ing. Joint Strike Fighter-Vahid Hücum Qırıcısı) proqramı çərçivəsində Boeing (X-32 modeli) və Lokhid-Martin (X-35 modeli) şirkətləri arasındakı rəqabət nəticəsində seçilib. Proqram F-16, , (F/A-18), qırıcılarını əvəz etmək üçün şaquli və qısaldılmış qalxma və enmə imkanı olan Hava Qüvvələri, Hərbi Dəniz və Dəniz Piyadaları üçün qırıcının vahid modelinin yaradılmasını nəzərdə tuturdu. şirkətinin təklif etdiyi üçüncü model konstruksiyanın mürəkkəbliyi səbəbindən rədd edilmişdi. F-35 dünyanın ən böyük və ən bahalı hərbi təyyarə layihəsidir. "Lockheed Martin" şirkətinin podratçısı olduğu və 194 000 personalın çalışdığı proqramın ilk qırıcısı 2006-cı ildə havaya qalxıb və layihə 30-40 illik (bəzi məlumatlarda 2070-ci ilə qədər) bir dövrü əhatə edir. "Lockheed Martin"in F-35 "Joint Strike Fighter" proqramının dəyəri 2018-ci ildə təxminən 406 milyard dollara çatıb. Proqramın sonuna qədər bu rəqəmin 3 dəfə arta biləcəyi iddia edilir.ABŞ-də ilk prototipi 2000-ci ildə hazır olan təyyarə, ilk dəfə 2005-ci ildə havaya qalxıb, 2015-ci ildə isə silahlanmaya qəbul edilib. Hazırda F-35 ailəsinin aid qırıcılarının seriya istehsalı davam edir. 2011-ci ilin aprelinə qədər təyyarənin hazırlanmasına 56 milyard dollardan çox vəsait xərclənib. Yeni seçilmiş prezident Donald Trampın sözlərinə görə, layihənin tam dəyəri 400 milyard dollar olub.
Bu təyyarələr Əfqanıstanda və Suriyada döyüş əməliyyatlarında iştirak edib.
Növləri
- F-35A: Ənənəvi qalxış və eniş (CTOL)
- F-35B: Qısa qalxış və vertikal eniş (STOVL)
- F-35C: Təyyarə gəmiləri üçün hazırlanmış versiya (CV)
F-35A modeli ənənəvi üsulla havaya qalxır, F-35B şaquli enmə və qalxma qabiliyyətinə malikdir, F-35C isə aviadaşıyıcılardan katapultun köməyi ilə qalxa bilir.
Texniki xüsusiyyətləri
- Ekipaj: 1 nəfər
- Uzunluq: 15.67 m
- Yüksəklik: 4.33 m
- Qanad genişliyi: 10.65 m
- Qanad sahəsi: 42.7 kv.m
- Boş ağırlıq: 13,170 kq(A); 14,588 kq(B); 14,547 kq(C)
- Yüklü ağırlıq: 22,470 kq
- Maksimum qalxma ağırlığı: 31,800 kq
- Mühərrik: 1 ədəd Pratt & Whitney F135 turbofan
- Daxili yanacaq çəni: F-35A: 8,382 kq; F-35B: 6,352 kq; F-35C: 9,110 kq
Stels texnologiya döyüş təyyarəsinə yerüstü radarlar tərəfindən qeydə alınmadan düşmən ərazisinə nüfuz etməyə imkan verir. Düşmən təyyarələri ilə daha sıx təmasda olduqda, F-35 digər təyyarələrin radarlarında kiçik bir en kəsik kimi görünür, bu isə pilota düşmən qırıcısına birinci hücum etməyə imkan verir. Pilotun dəbilqəsinə yerləşdirilən displey, qırıcının havadakı mövqeyindən asılı olmayaraq hədəfə atəş açmağa imkan verir. Yəni birbaşa hədəfin qarşı tərəfində yerləşmək vacib deyil. Bundan əlavə, F-35 qırıcıları düşmən radarlarını "söndürmə" funksiyasına malikdir. Bu qırıcıların sınaqlarında 65000 göstəricinin sınaqdan keçirilib. Qırıcının bir saat havada qalması 35000-44000 dollara başa gəlir.
Təyyarənin radioelektron mübarizə sistemi “BAE Systems” şirkəti tərəfindən təchiz edilir.
Uçuş keyfiyyətləri
- Max sürət: Mach 1.6+ (1,932 km/s)
- Uçuş tavanı: 18,288 m
- Dırmanma sürəti: 200 m/s (təxmini)
- G limiti: 9g
- Çəkmə gücünün çəkiyə nisbəti:
Tam dolu yanacaqla: A:0.89 B:0.92 C:0.81
50% yanacaqla: A:1.12 B:1.10 C:1.01
- Qanad yüklənməsi: 446 kq/kv.m
- Döyüş radiusu:
F-35A: 1,081 km
F-35B: 868 km
F-35C: 1,138 km
Beynəlxalq iştirakçılar
- Türkiyə 120 ədəd F-35 təyyarəsi almaq üçün müraciət etsə də, ABŞ Türkiyənin Rusiyadan S-400 zenit raket sistemlərini almasını bəhanə edərək 2019-cu ildə Türkiyəyə F-35 satışını dayandırdı. Lakin Türkiyə şirkətləri F-35 üçün komponentlər istehsal etməyə davam edirlər. Türkiyə şirkətləri F-35 qırıcıları üçün istehsal etdiyi 139 hissənin 2022-ci il ərzində istehsalına davam edəcək, lakin bununla bərabər ABŞ F-35 proqramı üçün alternativlər üzərində işləri davam etdirir.
- 2017-ci ildə ilk F-35 qırıcılarını əldə edib. Norveç F-35 qırıcılarının istehsalında iştirak edən ölkələrdən biridir. Hazırda, bir hissəsi xilasedici paraşütlə təchiz ediləcək 52 təyyarənin yığılmasını sifariş edib. F-35-lərin hərbi qarovula çıxması 2019-cu il üçün nəzərdə tutulub.
- Avstraliya 72 ədəd F-35A təyyarəsi sifariş verib. İlk F-35A təyyarəsi 2018-ci ildə Avstraliya ordusuna təhvil verilib. 72 təyyarənin hamısının 2023-cü ilə qədər tam istismara verilməsi gözlənilir.
- Birləşmiş Krallıq 2018-ci ilin iyunundan etibarən bu təyyarələri əldə etməyə başlayıb. Onlar Krallığın “Tornado” təyyarələrini əvəzləyib. Britaniya özünün F-35 eskadrilyasını “Meteor” və Spear” qabaqcıl raket sistemləri ilə təchiz edir. Avropanın əsas raket sistemləri istehsalçısı MBDA-nın məhsulları olan “Meteor” və “Spear” raketlərinin F-35 təyyarələrinə inteqrasiyası üzərində işlər aparılır. Ümumilikdə Britaniya 138 ədəd F-35 almağı planlaşdırdırır. Böyük Britaniya F-35 döyüş təyyarələrini İraq və Suriyada 2019-cu ilin May-İyun aylarında ilk dəfə sınaqdan keçirib. 14 dəfə kəşfiyyat uçuşu edən təyyarələr bomba yüklü olsalar da bu, sadəcə sınaq üçün istifadə olunub.
- 2019-cu il üçün Yaponiya 147 ədəd F-35 almağı planlaşdırır. Bunlardan 100-ü F-4EJ “Phantom II” təyyarələrini əvəzləyəcək F-35A olacaq. Yaponiya Hava Özünümüdafiə Qüvvələrinə məxsus F-35A-lardan birinin bu yaxınlarda qəzaya uğramasına baxmayaraq, ölkə həmin qırıcıları almağa davam edəcəyini açıqlayıb. ABŞ hökuməti F-35 təyyarələrinin avionikləri və missiya sistemlərinin arxasındakı kompüter kodlarının ən azından bir hissəsini Yaponiyaya verməyə razılıq verə bilər.
- İsrail Orta Şərqdə əməliyyata hazır və aktiv F-35-ləri olan yeganə ölkədir və ilk F-35I-lərini 2016-cı ilin dekabrında əldə edib. 2018-ci ilin noyabrında İsrailin F-35I qırıcılarının sayı 14-ə çatıb. İsrail F-35I qırıcılarından 50 ədəd sifariş verib. Qırıcıların hamısının 2024-cü ilədək tədarük edilməsi nəzərdə tutulub. F-35 hərbi təyyarəsini döyüş şəraitində tətbiq edən ilk ölkə İsrail olub. İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin komandanı deyib ki, bu təyyarələr artıq iki fərqli bölgədə döyüş uçuşlarına qatılıb. Amikam Norkinə əsasən F-35 Suriyada İran düşərgələrinə və Livandakı Hizbullah hədəflərinə hücumda istifadə olunub. Ehtimallara görə Misirin Sinay yarımadası və Sudandakı ekstremist qruplara qarşı hava zərbələri də məhz F-35-lər vasitəsilə həyata keçirilib. Hərçənd ki, bu barədə məlumatlar rəsmi şəkildə təsdiq olunmayıb. Rusiya KİV-lərinin iddiasına görə, 2018-ci il oktyabrın 16-da İsrail “F-35I” qırıcı təyyarəsi Suriyada İsrailin hava zərbəsi zamanı Rusiya istehsalı olan “S-200” yer-hava tipli raketlə vurulub və xeyli ziyan dəyib. İsrail isə “F-35”in quşla toqquşduğunu və ziyanın bu səbəbdən olduğunu deyir.
- 2018-ci ilin oktyabrında Belçika özünün yeni nəsil qırıcı təyyarəsi kimi F-35-i seçdiyini rəsmi olaraq elan edib. Plana əsasən Belçika köhnəlməkdə olan F-16 eskadrilyasını yeniləmək məqsədilə 34 ədəd F-35A təyyarəsi satın alacaq və bunun üçün 6,5 milyard dollar vəsait xərcləyəcək.
- İlk “F-35A” qırıcısı Cənubi Koreyaya 2019-cu ilin martın sonunda verilib. 2021-ci ilədək daha 40 F-35A və F-35B model qırıcının təhvil verilməsi planlaşdırılıb. 2018-ci ildə Cənubi Koreya hərbi rəhbərliyi alınan F-35B qırıcılarının ordunun sahib olduğu orta həcmli “Dokdo” sinifli döyüş gəmilərinə enişinin mümkün variantları üzərində işləyirdi.
- ABŞ-nin Polşaya 32 ədəd “F-35” bombardmançı təyyarəsini satması üçün ABŞ Dövlət Departamenti ölkələrarası sənədi 2019-cu ilin sentyabr ayında təsdiqləyib. Razılığa əsasən, Polşaya 32 ədəd F-35 təyyarəsi, “Pratt & Whitney” tərəfindən hazırlanan 33 ədəd "F-35" mühərrikləri və əlaqəli avadanlıqların satılacaq. Müqavilənin ümumi məbləği 6,5 milyard dollardır. Polşa ilkin mərhələdə qırıcıların Rusiyanın Kalininqrad vilayətindən 80 km və Belarusun Minsk-Mazovetski, Brest əyalətindən 160 km məsafədə olan Malborkda yerləşdirilməsini planlaşdırsa da, sonda bu fikirdən imtina edib. Polşalıların fikrincə, qarşı tərəf stels təyyarələrin radar və infraqırmızı siqnallarını öyrənməyə başlamaq fürsətini əldən verməyəcək. Buna görə də sözügedən qırıcıların daha etibarlı ərazidə yerləşdirilməsi nəzərə alınıb. Rəsmi Varşava F-35A-ların ölkənin şimal-qərbində - Almaniya ilə sərhədi yaxınlığındakı Svidvin bölgəsində yerləşdirməyi daha münasib hesab edir.
Qəzalar
- 2018-ci il sentyabrın 28-də yerli vaxtla saat 19:45-də Cənubi Karolina ştatının Beaufort bazasının yaxınlığında ABŞ-nin Dəniz Piyada Korpusuna (DPK) aid olan F-35 döyüş təyyarəsi qəzaya uğradı. Pilotun katapult etdiyi və xəsarət almadığı bildirilir.
- 9 Aprel 2019-cu ildə məxsus F-35 stels təyyarəsi Sakit okeana düşüb. F-35 Aomori sahillərində uçarkən qalxmasından təqribən saat yarım keçmiş radardan yoxa çıxıb və daha sonra onun hissələri aşkarlanıb. Pilotu isə tapmaq mümkün olmayıb. Radardan götürülən informasiyaların və məşq zamanı qırıcılar arasında danışıqların təhlilindən sonra qəzanın əsas səbəbinin insan amili olması müəyyən edilib. Belə ki, hava gəmisinin pilotu məkanda istiqamət götürmə və hündürlüyü hissetmə qabiliyyətini itirib. 41 yaşlı pilot təyyarəni tərk etməyə cəhd göstərməyib və bu da onun qəzadan öncə istiqamətlənmə hissini itirdiyini təsdiq edir.
![image]()
Vikianbarda Lockheed Martin F-35 Lightning II ilə əlaqəli mediafayllar var.
İstinadlar
- .
- https://www.f35.com/news/detail/u.s.-marine-corps-declares-the-f-35b-operational.
- Air Forces Monthly (brit. ing.). 1988. ISSN 0955-7091
- https://f35.com/assets/uploads/downloads/F-35_Fast_Facts_-_January_2021.pdf.
- ""Lockheed": 2023-cü ildə F-35A-nın qiyməti 80 milyondan az olacaq". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- ""Xaç suyu" heç kimə yardım etmir: F-35B niyə və hansı şəraitdə qəzaya uğradı? – EKSPERT". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-07.
- ""BAE Systems" F-35 qırıclarını REM vasitələri ilə təchiz edəcək". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-22.
- . 2020-07-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-01.
- . 2018-01-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-13.
- . 2020-10-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-22.
- "Britaniya F-35-ləri iki yeni raket sistemi ilə silahlandırır". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- "F-35-lər ABŞ və Britaniya münasibətlərini poza bilər". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- "UK F-35 fighters fly missions from Cyprus over Syria, Iraq". 2021-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-26.
- ""Lockheed" Yaponiyaya F-35 koduna giriş imkanı təklif edib". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- "İsrail stels arsenalını genişləndirir". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- "İsrail avqust ayında yeni F-35 qırıcıları əldə edəcək". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-22.
- "İsrail: Türkiyə də daxil, 9 ölkənin iştirakı ilə istehsal edilmiş "F-35-ləri döyüşdə istifadə edən ilk ölkəyik"". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-18.
- "Rusiya raketi həqiqətən İsrail F-35-ini vurubmu?". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- "Belçika "Lockheed"dən 34 ədəd F-35 satın alacaq". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- "Şimali Koreya "F-35" qırıcılarını məhv edəcək silah hazırlayır". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-11.
- "Seul F-35 qırıcılarının döyüş gəmilərinə eniş yollarını axtarır". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-25.
- "ABŞ Polşaya 32 ədəd "F-35" satacaq". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-11.
- . 2020-08-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-22.
- "Yaponiyanın F-35 təyyarəsi qəzaya uğrayıb". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-15.
- "Yaponiyada F-35A qırıcısının qəzaya uğramasının səbəbi açıqlanıb". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
F 35 Joint Strike Fighter JSF Amerika Birlesmis Statlari ve Boyuk Britaniya terefinden musterek istehsal edilen besinci nesil radara gorunmeyen stealth tek pilotlu tek muherrikli herbi doyus teyyaresidir Besinci nesil qirici teyyare yerdeki hedefleri mehv etme ve hava doyusu aparmaq ucun inkisaf etdirilib F 35 teyyaresinin 3 esas novu var F 35A enenevi qalxma ve enme varianti F 35B suretli qalxma ve saquli enme varianti ve F35C aviadasiyicilar ucun hazirlanmis katapultla tez qalxma varianti 31 iyul 2015 de ilk F 35 eskadrilyasi ABS de kecirilen intensiv test ve yoxlamadan sonra xidmet ucun hazir elan edildi F 35 Musterek Qirici Teyyare proqraminin tenderinde qalib olan den toreyib Lokhid Martin aerokosmik sirketinin mutexessisleri terefinden dizayn olunaraq hazirlanib Qiricinin tekmillesdirilmesinde 9 olke istirak edib 2020 ci ilden artiq bir ededi 80 milyon dollara olacaq teyyarelerin 2023 cu il satis qiymetinin 80 milyon dollardan da az olmasi gozlenilir Buna sebeb kimi ise ABS Mudafie Nazirliyi ile aparilan danisiqlar neticesinde coxillik kontraktin imzalanmasi gosterilir 2019 cu ilde F 35A nin qiymeti 89 2 milyon F 35B nin 115 5 milyon F 35C ninki ise 107 7 milyon dollar deyerindedir Lockheed Martin F 35 Lightning IITipi Besinci nesil qirici Coxmeqsedli qirici Stels Teyyare Doyuscu bombardmanci teyyareHazirlayan Lockheed MartinIstehsalci Lockheed MartinIlk ucus 15 dekabr 2006Istismara verilme tarixi 31 iyul 2015 Istismarcilar Amerika Birlesmis StatlariBuraxilis sayi 610 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiF 35 konstruksiyasinin secimi 2001 ci ilde JSF ing Joint Strike Fighter Vahid Hucum Qiricisi proqrami cercivesinde Boeing X 32 modeli ve Lokhid Martin X 35 modeli sirketleri arasindaki reqabet neticesinde secilib Proqram F 16 F A 18 qiricilarini evez etmek ucun saquli ve qisaldilmis qalxma ve enme imkani olan Hava Quvveleri Herbi Deniz ve Deniz Piyadalari ucun qiricinin vahid modelinin yaradilmasini nezerde tuturdu sirketinin teklif etdiyi ucuncu model konstruksiyanin murekkebliyi sebebinden redd edilmisdi F 35 dunyanin en boyuk ve en bahali herbi teyyare layihesidir Lockheed Martin sirketinin podratcisi oldugu ve 194 000 personalin calisdigi proqramin ilk qiricisi 2006 ci ilde havaya qalxib ve layihe 30 40 illik bezi melumatlarda 2070 ci ile qeder bir dovru ehate edir Lockheed Martin in F 35 Joint Strike Fighter proqraminin deyeri 2018 ci ilde texminen 406 milyard dollara catib Proqramin sonuna qeder bu reqemin 3 defe arta bileceyi iddia edilir ABS de ilk prototipi 2000 ci ilde hazir olan teyyare ilk defe 2005 ci ilde havaya qalxib 2015 ci ilde ise silahlanmaya qebul edilib Hazirda F 35 ailesinin aid qiricilarinin seriya istehsali davam edir 2011 ci ilin apreline qeder teyyarenin hazirlanmasina 56 milyard dollardan cox vesait xerclenib Yeni secilmis prezident Donald Trampin sozlerine gore layihenin tam deyeri 400 milyard dollar olub Bu teyyareler Efqanistanda ve Suriyada doyus emeliyyatlarinda istirak edib NovleriF 35A Enenevi qalxis ve enis CTOL F 35B Qisa qalxis ve vertikal enis STOVL F 35C Teyyare gemileri ucun hazirlanmis versiya CV F 35A modeli enenevi usulla havaya qalxir F 35B saquli enme ve qalxma qabiliyyetine malikdir F 35C ise aviadasiyicilardan katapultun komeyi ile qalxa bilir Texniki xususiyyetleriEkipaj 1 nefer Uzunluq 15 67 m Yukseklik 4 33 m Qanad genisliyi 10 65 m Qanad sahesi 42 7 kv m Bos agirliq 13 170 kq A 14 588 kq B 14 547 kq C Yuklu agirliq 22 470 kq Maksimum qalxma agirligi 31 800 kq Muherrik 1 eded Pratt amp Whitney F135 turbofan Daxili yanacaq ceni F 35A 8 382 kq F 35B 6 352 kq F 35C 9 110 kq Stels texnologiya doyus teyyaresine yerustu radarlar terefinden qeyde alinmadan dusmen erazisine nufuz etmeye imkan verir Dusmen teyyareleri ile daha six temasda olduqda F 35 diger teyyarelerin radarlarinda kicik bir en kesik kimi gorunur bu ise pilota dusmen qiricisina birinci hucum etmeye imkan verir Pilotun debilqesine yerlesdirilen displey qiricinin havadaki movqeyinden asili olmayaraq hedefe ates acmaga imkan verir Yeni birbasa hedefin qarsi terefinde yerlesmek vacib deyil Bundan elave F 35 qiricilari dusmen radarlarini sondurme funksiyasina malikdir Bu qiricilarin sinaqlarinda 65000 gostericinin sinaqdan kecirilib Qiricinin bir saat havada qalmasi 35000 44000 dollara basa gelir Teyyarenin radioelektron mubarize sistemi BAE Systems sirketi terefinden techiz edilir Ucus keyfiyyetleri Max suret Mach 1 6 1 932 km s Ucus tavani 18 288 m Dirmanma sureti 200 m s texmini G limiti 9g Cekme gucunun cekiye nisbeti Tam dolu yanacaqla A 0 89 B 0 92 C 0 81 50 yanacaqla A 1 12 B 1 10 C 1 01 Qanad yuklenmesi 446 kq kv m Doyus radiusu F 35A 1 081 km F 35B 868 km F 35C 1 138 kmBeynelxalq istirakcilarTurkiyeTurkiye 120 eded F 35 teyyaresi almaq ucun muraciet etse de ABS Turkiyenin Rusiyadan S 400 zenit raket sistemlerini almasini behane ederek 2019 cu ilde Turkiyeye F 35 satisini dayandirdi Lakin Turkiye sirketleri F 35 ucun komponentler istehsal etmeye davam edirler Turkiye sirketleri F 35 qiricilari ucun istehsal etdiyi 139 hissenin 2022 ci il erzinde istehsalina davam edecek lakin bununla beraber ABS F 35 proqrami ucun alternativler uzerinde isleri davam etdirir Italiya Niderland Kanada Norvec2017 ci ilde ilk F 35 qiricilarini elde edib Norvec F 35 qiricilarinin istehsalinda istirak eden olkelerden biridir Hazirda bir hissesi xilasedici parasutle techiz edilecek 52 teyyarenin yigilmasini sifaris edib F 35 lerin herbi qarovula cixmasi 2019 cu il ucun nezerde tutulub Danimarka AvstraliyaAvstraliya 72 eded F 35A teyyaresi sifaris verib Ilk F 35A teyyaresi 2018 ci ilde Avstraliya ordusuna tehvil verilib 72 teyyarenin hamisinin 2023 cu ile qeder tam istismara verilmesi gozlenilir Birlesmis KralliqBirlesmis Kralliq 2018 ci ilin iyunundan etibaren bu teyyareleri elde etmeye baslayib Onlar Kralligin Tornado teyyarelerini evezleyib Britaniya ozunun F 35 eskadrilyasini Meteor ve Spear qabaqcil raket sistemleri ile techiz edir Avropanin esas raket sistemleri istehsalcisi MBDA nin mehsullari olan Meteor ve Spear raketlerinin F 35 teyyarelerine inteqrasiyasi uzerinde isler aparilir Umumilikde Britaniya 138 eded F 35 almagi planlasdirdirir Boyuk Britaniya F 35 doyus teyyarelerini Iraq ve Suriyada 2019 cu ilin May Iyun aylarinda ilk defe sinaqdan kecirib 14 defe kesfiyyat ucusu eden teyyareler bomba yuklu olsalar da bu sadece sinaq ucun istifade olunub Yaponiya2019 cu il ucun Yaponiya 147 eded F 35 almagi planlasdirir Bunlardan 100 u F 4EJ Phantom II teyyarelerini evezleyecek F 35A olacaq Yaponiya Hava Ozunumudafie Quvvelerine mexsus F 35A lardan birinin bu yaxinlarda qezaya ugramasina baxmayaraq olke hemin qiricilari almaga davam edeceyini aciqlayib ABS hokumeti F 35 teyyarelerinin avionikleri ve missiya sistemlerinin arxasindaki komputer kodlarinin en azindan bir hissesini Yaponiyaya vermeye raziliq vere biler IsrailIsrail Orta Serqde emeliyyata hazir ve aktiv F 35 leri olan yegane olkedir ve ilk F 35I lerini 2016 ci ilin dekabrinda elde edib 2018 ci ilin noyabrinda Israilin F 35I qiricilarinin sayi 14 e catib Israil F 35I qiricilarindan 50 eded sifaris verib Qiricilarin hamisinin 2024 cu iledek tedaruk edilmesi nezerde tutulub F 35 herbi teyyaresini doyus seraitinde tetbiq eden ilk olke Israil olub Israil Herbi Hava Quvvelerinin komandani deyib ki bu teyyareler artiq iki ferqli bolgede doyus ucuslarina qatilib Amikam Norkine esasen F 35 Suriyada Iran dusergelerine ve Livandaki Hizbullah hedeflerine hucumda istifade olunub Ehtimallara gore Misirin Sinay yarimadasi ve Sudandaki ekstremist qruplara qarsi hava zerbeleri de mehz F 35 ler vasitesile heyata kecirilib Hercend ki bu barede melumatlar resmi sekilde tesdiq olunmayib Rusiya KIV lerinin iddiasina gore 2018 ci il oktyabrin 16 da Israil F 35I qirici teyyaresi Suriyada Israilin hava zerbesi zamani Rusiya istehsali olan S 200 yer hava tipli raketle vurulub ve xeyli ziyan deyib Israil ise F 35 in qusla toqqusdugunu ve ziyanin bu sebebden oldugunu deyir Belcika2018 ci ilin oktyabrinda Belcika ozunun yeni nesil qirici teyyaresi kimi F 35 i secdiyini resmi olaraq elan edib Plana esasen Belcika kohnelmekde olan F 16 eskadrilyasini yenilemek meqsedile 34 eded F 35A teyyaresi satin alacaq ve bunun ucun 6 5 milyard dollar vesait xercleyecek Cenubi KoreyaIlk F 35A qiricisi Cenubi Koreyaya 2019 cu ilin martin sonunda verilib 2021 ci iledek daha 40 F 35A ve F 35B model qiricinin tehvil verilmesi planlasdirilib 2018 ci ilde Cenubi Koreya herbi rehberliyi alinan F 35B qiricilarinin ordunun sahib oldugu orta hecmli Dokdo sinifli doyus gemilerine enisinin mumkun variantlari uzerinde isleyirdi PolsaABS nin Polsaya 32 eded F 35 bombardmanci teyyaresini satmasi ucun ABS Dovlet Departamenti olkelerarasi senedi 2019 cu ilin sentyabr ayinda tesdiqleyib Raziliga esasen Polsaya 32 eded F 35 teyyaresi Pratt amp Whitney terefinden hazirlanan 33 eded F 35 muherrikleri ve elaqeli avadanliqlarin satilacaq Muqavilenin umumi meblegi 6 5 milyard dollardir Polsa ilkin merhelede qiricilarin Rusiyanin Kalininqrad vilayetinden 80 km ve Belarusun Minsk Mazovetski Brest eyaletinden 160 km mesafede olan Malborkda yerlesdirilmesini planlasdirsa da sonda bu fikirden imtina edib Polsalilarin fikrince qarsi teref stels teyyarelerin radar ve infraqirmizi siqnallarini oyrenmeye baslamaq fursetini elden vermeyecek Buna gore de sozugeden qiricilarin daha etibarli erazide yerlesdirilmesi nezere alinib Resmi Varsava F 35A larin olkenin simal qerbinde Almaniya ile serhedi yaxinligindaki Svidvin bolgesinde yerlesdirmeyi daha munasib hesab edir Qezalar2018 ci il sentyabrin 28 de yerli vaxtla saat 19 45 de Cenubi Karolina statinin Beaufort bazasinin yaxinliginda ABS nin Deniz Piyada Korpusuna DPK aid olan F 35 doyus teyyaresi qezaya ugradi Pilotun katapult etdiyi ve xesaret almadigi bildirilir 9 Aprel 2019 cu ilde mexsus F 35 stels teyyaresi Sakit okeana dusub F 35 Aomori sahillerinde ucarken qalxmasindan teqriben saat yarim kecmis radardan yoxa cixib ve daha sonra onun hisseleri askarlanib Pilotu ise tapmaq mumkun olmayib Radardan goturulen informasiyalarin ve mesq zamani qiricilar arasinda danisiqlarin tehlilinden sonra qezanin esas sebebinin insan amili olmasi mueyyen edilib Bele ki hava gemisinin pilotu mekanda istiqamet goturme ve hundurluyu hissetme qabiliyyetini itirib 41 yasli pilot teyyareni terk etmeye cehd gostermeyib ve bu da onun qezadan once istiqametlenme hissini itirdiyini tesdiq edir Vikianbarda Lockheed Martin F 35 Lightning II ile elaqeli mediafayllar var Istinadlar https www f35 com news detail u s marine corps declares the f 35b operational Air Forces Monthly brit ing 1988 ISSN 0955 7091 https f35 com assets uploads downloads F 35 Fast Facts January 2021 pdf Lockheed 2023 cu ilde F 35A nin qiymeti 80 milyondan az olacaq 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 Xac suyu hec kime yardim etmir F 35B niye ve hansi seraitde qezaya ugradi EKSPERT 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 07 BAE Systems F 35 qiriclarini REM vasiteleri ile techiz edecek 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 22 2020 07 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 07 01 2018 01 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 06 13 2020 10 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 22 Britaniya F 35 leri iki yeni raket sistemi ile silahlandirir 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 F 35 ler ABS ve Britaniya munasibetlerini poza biler 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 UK F 35 fighters fly missions from Cyprus over Syria Iraq 2021 07 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 26 Lockheed Yaponiyaya F 35 koduna giris imkani teklif edib 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 Israil stels arsenalini genislendirir 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 Israil avqust ayinda yeni F 35 qiricilari elde edecek 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 22 Israil Turkiye de daxil 9 olkenin istiraki ile istehsal edilmis F 35 leri doyusde istifade eden ilk olkeyik 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 18 Rusiya raketi heqiqeten Israil F 35 ini vurubmu 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 Belcika Lockheed den 34 eded F 35 satin alacaq 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 Simali Koreya F 35 qiricilarini mehv edecek silah hazirlayir 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 07 11 Seul F 35 qiricilarinin doyus gemilerine enis yollarini axtarir 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 11 25 ABS Polsaya 32 eded F 35 satacaq 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 11 2020 08 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 22 Yaponiyanin F 35 teyyaresi qezaya ugrayib 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 15 Yaponiyada F 35A qiricisinin qezaya ugramasinin sebebi aciqlanib 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 17