Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tbilisi (gürc. თბილისი) və ya Tiflis – Gürcüstanın paytaxtı, mühüm sənaye, mədəniyyət və elm mərkəzlərindən biri. Ölkənin şərq hissəsində, Kür çayının hər iki sahilində, dəniz səviyyəsindən 406–522 metr hündürlükdə, Tiflis çökəkliyində yerləşir.
| Tbilisi | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| თბილისი | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Başçı | Kaxa Kaladze | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | təq. 455 | ||||
| İlk məlumat | IV əsr | ||||
| Əvvəlki adı | Tiflis | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Saat qurşağı | | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəsmi dili | |||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +995 (32) | ||||
| Poçt indeksi | 0100–0199 | ||||
| Digər | |||||
| tbilisi.gov.ge | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Şəhər 244 km2 ərazidə yerləşir. "Tbilisi" toponiminin hərfi mənası qədim gürcü dilində "isti su" anlamına gəlir. Tarixi qaynaqlara gorə, şəhər eramızın V əsrində gürcü sərkərdəsi Vaxtanq Qorqasali tərəfindən salınmışdır.
Tbilisi iqtisadi baxımdan hazırda Gürcüstanın ən inkişaf etmiş bölgəsi hesab olunur. 2005-ci ildə ölkədə istehsal edilmiş sənaye məhsulunun 35,4%-i, tikintinin 63,6%-i bu şəhərin payına düşmüş, fəaliyyətdə olan müəssisələrin say etibarı ilə 47,4%-i burada cəmləşmişdir.
Tbilisi şəhəri 8 şəhər rayonuna bölünür.
İllik orta temperatur yanvar ayında 0,5º S, iyul ayında 24,2º S olur. İllik yağıntının miqdarı isə 568 mm-dir.
Etimologiya
- 1936-cı ilə qədər şəhərin əsl qədim adı Tiflis olmuşdur.Gürcü dilində isə თბილისი (Tbilisi) adları daşımışdır. Şəhər öz adını bu ərazidə çoxlu isti bulaqlar olduğuna görə alıb: gürcü dilində "tbili" (köhnə gürcücə "tpili") "isti" deməkdir.
- Digər Etimologiyaya görə isə Şəhər Tbilisi çökəkliyində yerləşir və xalq şəhərin adını Tbilisi qoyur.
Tarixi
əl-İdrisi (1100–1165) əl-İstəxri (X əsr) Zəkəriyya əl-Qəzvini və Hüdudü’l-Aləm müəllifi Tiflisin Arranın şəhərlərindən biri olduğunu qeyd etmişdirlər.
Süyuti ‚ət-Tiflisi‛ nisbəsi haqqında məlumat verərkən yazır ‚…Azərbaycanın bəldələrindən olan Tiflisə aid edilir‛
İbnü’l-Əsir də Tiflisin Azərbaycanın sonuncu, yəni sərhədyanı şəhərlərindən biri olduğunu qeyd etmişdir
Azərbaycana məxsus olan Tiflisin Kür çayının cənubunda qalan hissəsidir. İndi olduğu kimi orta əsrlərdə də Tiflis Kür çayı ilə iki qismə ayrılırdı Çayın cənubunda qalan qismi müsəlman, şimalında qalan hissəsi isə xristian Tiflisi idi. Əbdürrəşid Bakuvi yazır: ‚Şəhərdən Kür çayı axır. Əhalisi müsəlman və xaçpərəstlərdir. Kürün bir sahilində əzan deyilir, digər isə kilsə zəngləri çalır‛
Osman ibn Əffanın (ا) hakimiyyəti dövründə (644–656) Həbib ibn Məsləmə əl-Fıhri (ا) Tiflisi fəth edərək əhalisi ilə cizyə müqabilində əhdnamə bağlamışdı
Arxeoloji məlumatlara görə şəhərin ərazisi hələ e.ə IV–III minilliklərdən yaşayış məskəni olmuşdur. Tiflisin istehkam qalası olması haqqında ilk yazılı mənbələr e.ə IV əsrə təsadüf edir. Şəhərin inkişafında əsas amil onun Gürcüstanı Azərbaycan, İran və Suriya ilə birləşdirən əsas ticarət yollarının üstündə yerləşməsi idi. Çar I Vaxtanq Qorq-Aslan (?-502) vaxtında Tiflis Şərqi Gürcüstanın ən inkişaf etmiş iqtisadi mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. I Vaxtanqın oğlu olan Daçi Tiflisi Şərqi Gürcüstan dövləti olan Kartlinin (Qədim Mesxeti ilə birlikdə) paytaxtı elan etdi. VII əsrin ortalarında ərəblər Gürcüstanı istila etmiş, VIII əsrin 30-cu illərindən etibarən isə Tiflis ərəb əmirinin mərkəzi iqamətgahı olmuşdur (bax Tiflis əmirliyi).
1122-ci ildə dövründə Tiflis işğal olunaraq mərkəzləşmiş Gürcü dövlətinin paytaxtına çevrilir. XII–XIII əsrlərdə Tiflis yaxın şərqin ticarət, sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzlərindən biri kimi hər yerə səs salır. XIV əsrin 2-ci yarısında Əmir Teymurun ordusu buranı istila edir. XV əsrin axırı XVII əsrin əvvəllərində dəfələrlə Osmanlı və Səfəvi orduları tərəfindən işğallara məruz qalır. XVII əsrdə isə I Şah Abbasın hücumu Tiflisin, o cümlədən Gürcüstanın vəziyyətini bir az da çətinləşdirir. XVII əsrin 2-ci yarısındın etibarən Tiflisdə vəziyyət sabitləşir. Belə ki, şəhər qalaları yenidən qurularaq qonşu dövlətlərlə ticarət əlaqələri bərpa olunur.
Tiflisdə ilk 1709-cu ildə təsis edilmişdir. 1801-ci ildə şərqi Gürcüstan əyalətlərinin Rusiya imperiyası tərəfindən işğalından sonra Tiflis əvvəlcə Gürcüstan quberniyasının (daha sonra-Tiflis. 1846-cı il) adminstrativ mərkəzi, eyni zamanda rus ordusunun baş komandanlığının iqamətgahı, 1845-ci ildən isə Qafqaz canişinliyinin mərkəzi kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1819-cu ildən etibarən isə ilk gürcü qəzeti "Sakartvelos qazeti" ("Gürcüstan qəzeti") işıq üzü görməyə başlamışdır.
XIX əsrin 60-cı illərdən başlayaraq Zaqafqaziyada dəmiryol tikintiləri ilə əlaqədar olaraq Tiflisin iqdisadi inkişafı daha da gücləndi. XIX əsrin 2-ci yarısında Tiflisdə dəri-gön zavodları və tütün fabrikləri yarandı. Şəhər əhalisi sürətlə artmağa başladı. 1897-ci ildə burada əhalinin sayı 160 min nəfərə çatırdı. Gürcü, türk və digər Zaqafqaziya millətlərinin hesabına sənaye işçilərinin sayı xüsusi ilə artmışdı. Dəmiryolçular içərisində rus fəhlələri də üstünlük təşkil edirdilər. XIX əsrin 70-ci illərinin əvvələrində şəhərin müəssisələrində etiraz və fəhlə tətilləri geniş miqyas aldı. XIX əsrin axırlarında Tiflis Zaqafqaziyanın inqilab mərkəzlərindən birinə çevrildi. 1887-ci ildə Zaqafqaziyada ilk fəhlə təşkilatı "Raboçiy Soyuz" yarandı. Tiflis proletariatı 1905–1907-ci illər Rusiyadakı inqilaba əhəmiyyətli dərəcədə öz töhfəsini verdi. 1917-ci il fevral inqilabı ərəfəsində zəhmətkeşlərin, hərbçilərin və kəndlilərin deputatı olduqları məclis formalaşdı. Bu hökumətdə əsasən menşeviklər təmsil olunmuşdular.
1918-ci il mayın 26-da isə Tiflisdə müstəqil Gürcüstan hökuməti yarandı, lakin 1921-ci il fevral ayının 25-i Sovet qoşunları buranı zəbt edərək Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasını yaratdılar. Tiflisdə bir çox məşhur gürcü yazıçı, şair, rəssam, bəstəkar və içtimai xadimlərlə yanaşı (Aleksandr və İlya Çavçavadze, N. Barataşvili, N. Nikoladze, Z. Paviaşvili, Akakiy və Georqi Çereteli və s.) türk xalqının da içtimai-siyasi və mədəniyyət xadimləri (N. Nərimanov, Ə. Topçubaşov, M. F. Axundov, M. Ş. Vazeh və. s.) anadan olmuş və yaşayıb-yaratmışlar. Sovet ittifaqı dağıldıqdan sonra Tiflis yenidən müstəqil Gürcüstan dövlətinin paytaxtı kimi özünü çətinliklərə baxmayaraq yaşatmaqdadır.
2012-ci ilin may ayında Tbilisidə baş verən leysan yağışları nəticəsində Kür çayı aşmışdır. Yaranmış sel daşqınları şəhərə böyük ziyan vurub, şəhərin bir sıra məhəlləri, küçələr, yaşayış evləri, infrastruktur obyektləri, maşınlar, su altında qalıb. On minlərlə Tbilisi sakini işıqsız qalıb. Daşqın nəticəsində 5 nəfər ölüb, ölənlərdən ikisinin uşaqlardır.
İqtisadiyyat
Tbilisidə istehsal olunan sənaye məhsulları ölkə iqtisadiyyatının 33%-ni təşkil edir. 1941–1974-cü illər ərzində sənaye məhsulunun istehsal həcmi 11 dəfə artmışdır. Əsas istehsal sahələri-maşınqayırma, metal emalı, yüngül və yeyinti sənayesidir. Ən böyük maşınqayırma və metal emalı zavodları bunlardır – Elektrovozquraşdırma, aviasiya, dəzgahqayırma, şərabistehsalı avadanlıqları, elektrotexnika və cihazqayırma, teleqraf aparatları, çuqunsüzmə, elektrovaqontəmiri. Maşınqayırma və metal emalı sahəsində şəhərin sənaye-istehsalat heyətinin 37%-i çalışır. Yüngül sənaye isə ipəkçilik, trikotaj, tikiş, dəri-gön və s. sahələri özündə birləşdirir. Çox inkişaf etmiş yeyinti sənayesi vardır. Buraya şərab, şampan, konyak, tütün, yağ, çörəkbişirmə, qənnadı məmulatları, pivə və alkoqolsuz içkilər, ət, süd və pendir, dondurmatipli və s. məhsulları istehsal edən zavod və kombinatlar daxildir. Digər sənaye sahələrinə aid isə ağac və mebel emalı, tikinti materialları, şüşə-saxsı, əczaçılıq-farmokoloji, poliqrafiya və s. müəssisələri göstərmək olar.
Nəqliyyat
Tbilisi nəhəng nəqliyyat mərkəzlərindəndir ki, buda özündə Zaqafqaziya ilə Şimali Qafqazı birləşdirən maqistral dəmiryol və şose yollarını qovuşdurur. Tbilisidə yaxşı inkişaf etmiş şəhərdaxili transport (avtobus, tramvay və trolleybus) və metropoliten (1966-cı ildən) nəqliyyat formaları fəaliyyət göstərir. Bundan başqa şəhərin mərkəzi küçələri ilə dağlıq ərazini birləşdirən sərnişin daşıyan kanatlı yollarıda (3 asma və 1 funeklyor) göstərmək olar. Hal-hazırda aşağı templə də olsa yaşayış və digər təyinatlı binaların tikintisi də gedir.
Şəhərin tərkibinə adlanan su anbarı da daxildir.
Memarlıq
Tbilisi Kür çayının sahili boyu dağlara söykənərək nazik zolaq kimi 30 km məsafədə uzanır. Mərkəzi rayonların əsas magistral küçələri olan Rustaveli və Plexanova prospektləri Kür çayının qırağı ilə keçir. Tiflisin cənub-şərq hissəsində onun qədim mərkəzi olan dar küçəli "Köhnə şəhər" yerləşir. Buranın orta əsr tikililərinin cizgilərini özündə saxlamış, oyma ağaclı eyvanlarla (əsasən də XIX əsrin 30–60-cı illəri) bəzədilmiş 2–3 mərtəbəli kərpic binaları, özünəməxsus yerli və klassik elementlərin birləşməsindən əmələ gəlmiş memarlıq formaları vardır. "Köhnə şəhər"də Narikala məbədinin qalıqları (köhnə hissəsi IV əsr, yeni hissəsi XVI–XVII əsrlər), daş (VI əsr, yuxarı hissəsi və tağlar XVI əsr), Metexi kilsəsi (1278–1293), (VI–VII əsrlər), hamamları (XVII əsr), kimi tarixi tikililər vardır. (Vaxti ilə unikal tikili olan Şah Abbas məscidini gürcülər körpü tikintisi adı ilə bəhanə edərək uçurmuşdular).
XIX əsrdən başlayaraq isə "Yeni şəhər" adlanan (müasir Tiflisin mərkəzi) son klassisizm üslubunda olan bina və küçələrin düzbucaqlı şəbəkəsi genişlənməyə başladı. (Qafqaz ordusunun mərkəzi qərargahı – 1824-cü il, Zubalaşvili mehmanxanası – 1835-ci il (hal-hazırda Gürcüstan Dövlət İncəsənət Muzeyi) və s.). XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində isə gürcü milli memarlıq formalarından istifadə olunaraq bir çox gəlirli ev, inzibati və içtimai binalar tikilmişdir. (Keçmiş Gürcü zadəgan-torpaq bankı (hal-hazırda Gürcüstan Dövlət Kitabxanası) 1912–1916-cı il, memar A. N. Kalqin). Sovet hakimiyyəti illərində tikintilər baş plana uyğun aparılırdı (1-ci 1934-cü ildə tərtib olunmuş, 2-cisi isə 1957-ci ildə, nəhayət yeni baş plan isə 1970-ci ildə təsdiqlənmişdir. Memarlar İ. Çxenkeli, A. Cibladze, Q. Çaparidze, Q. Şavdiya), hansı ki, Tiflisin Kür çayının sahili boyu şimal-şərq (su anbarı) istiqamətində inkişafını nəzərdə tutmuşdur. Avçala, Saburtalo, Diqomi, Qldani, Poniçala və s. kimi yeni yaşayış məntəqələri salınmışdır. Köhnə magistral və meydanlar abadlaşdırılmış, rekonstruksiya edilmiş, yeniləri tikilərək istifadəyə verilmişdir. Bundan başqa körpülər və sahilkənarı içtimai istirəhət mərkəzləri salınmışdır. Yeni tikililər arasında misal olaraq Gürcüstan hökumət evini, İdman sarayını, "İveriya" mehmanxanasını, Filarmoniyanın konsert zalını və.s qeyd etmək olar.
Əhali
Texniki problemlərə görə qrafiklər müvəqqəti olaraq söndürülüb. |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Milli tərkib
| 1817 | 2,800 | 18.9% | 11,200 | 75.6% | 0,400 | 2.1% | 15,000 | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1864/65 qış | 14,878 | 24.8% | 28,404 | 47.3% | 12,462 | 20.7% | 60,085 | ||||||||||
| 1864/65 yay | 14,787 | 20.8% | 31,180 | 43.9% | 12,142 | 17.1% | 71,051 | ||||||||||
| 1876 | 22,156 | 21.3% | 37,610 | 36.1% | 30,813 | 29.6% | 104,024 | ||||||||||
| 1897 | 47,133 | 29.5% | 41,151 | 25.8% | 44,823 | 28.1% | 159,590 | ||||||||||
| 1926 | 112,014 | 38.1% | 100,148 | 34.1% | 45,937 | 15.6% | 294,044 | ||||||||||
| 1939 | 228,394 | 44% | 137,331 | 26.4% | 93,337 | 18% | 519,220 | ||||||||||
| 1959 | 336,257 | 48.4% | 149,258 | 21.5% | 125,674 | 18.1% | 694,664 | ||||||||||
| 1970 | 511,379 | 57.5% | 150,205 | 16.9% | 124,316 | 14% | 889,020 | ||||||||||
| 1979 | 653,242 | 62.1% | 152,767 | 14.5% | 129,122 | 12.3% | 1,052,734 | ||||||||||
| 2002 | 910,712 | 84.2% | 82,586 | 7.6% | 32,580 | 3% | 1,081,679 | ||||||||||
- 1835-ci ilə olan məlumata əsasən Tiflis şəhərində 13,574 nəfəri kişilər, 11,636 nəfəri isə qadınlar olmaqla hər iki cinsdən toplam 25,290 nəfər əhali yaşayırdı. Onlardan 10,012 nəfəri kişilər, 8,808 nəfəri isə qadınlar olmaqla toplam 18,820 nəfərini ermənilər, 2,199 nəfəri kişilər, 2,018 nəfəri isə qadınlar olmaqla toplam 4,217 nəfərini gürcülər, 383 nəfəri kişilər, 340 nəfəri isə qadınlar olmaqla toplam 723 nəfərini müsəlmanlar təşkil edirdi.
- 1845-ci il s.a. əsasən Tiflisdə 925 nəfər tatar yaşayırdı.
- 25 mart 1876-cı il siyahıyaalmasına əsasən Tiflis şəhərinin əhalisi 104,024 nəfər (66147 nəfəri kişilər, 37877 nəfəri qadınlar) olmuşdur. Ümumən şəhər əhalisinin 37,610 nəfərini (21281 nəfəri kişilər, 16329 nəfəri qadınlar) ermənilər, 30,813 nəfərini (21516 nəfəri kişilər, 9297 nəfəri qadınlar) ruslar, 22,156 nəfərini (13411 nəfəri kişilər, 8745 nəfəri qadınlar) gürcülər, 13,445 nəfərini (9939 nəfəri kişilər, 3506 nəfəri qadınlar) isə digər etnik qruplar təşkil edirdi. Dini tərkibinə görə isə şəhər əhalisinin 52,392 nəfərini pravoslavlar, 1,696 nəfərini raskolniklər, 36,611 nəfərini erməni-qriqoryanlar, 871 nəfərini erməni-katoliklər, 3,698 nəfərini roma-katolikləri, 2,175 nəfərini protestantlar, 1,276 nəfərini musəvilər, 3,675 nəfərini şiə müsəlmanlar, 662 nəfərini sünni müsəlmanlar, 967 nəfərini isə dini mənsubiyyətini göstərməyənlər təşkil etmişdir.
- 2011-ci ilə olan qeyri-rəsmi məlumata əsasən Tiflisdə 37 min nəfər etnik azərbaycanlı yaşamaqdadır.
Elm və mədəniyyət
Tbilisidə Gürcüstan Elmlər Akademiyası və onun institutları, Botanika bağı, Gürcüstan Kənd Təssərrüfatı Mexanizasiya və Elektrifikasiya Elmi-tədqiqat İnstitutu, Gürcüstan Bağçılıq, Üzümçülük və Şərabçılıq Elmi-tədqiqat İnstitutu, Gürcüstan Yeyinti Sənayesi Elmi-tədqiqat İnstitutu və digər müəssisələr, 10-dan artıq ali təhsil ocağı (Tiflis Dövlət Universiteti, Gürcüstan Politexnik Universiteti, Tiflis Tibb Universiteti və.s).
227 orta (buraya M. F. Axundov adına 1 türk məktəbidə daxildir), 24 xüsusi orta, 27 orta-ixtisas məktəbi, 207 məktəbəqədər tərbiyə ocağı, 1 yanvar 1975-ci ilə qədər 104 kütləvi kitabxana (ən böyüyü Gürcüstan Dövlət Kitabxanası), 16 muzey (S. Canaşiya adına Gürcüstan dövlət muzeyi, Gürcüstan xalq tətbiqi sənəti muzeyi, Gürcüstan şəkil qalereyası, ədəbiyyat muzeyi və.s), Z. P. Paliaşvili adına Gürcüstan Opera və Balet Teatrı, Şota Rustaveli adına teatr, A. S. Qribayedov adına Tiflisi Rus Dram Teatrı, M. F. Axundov adına Azərbaycan Dram Teatrı, Musiqili Komediya Teatrı, kukla teatrı, sirk, filarmoniya, V. Saracaşvili adına konservatoriya, "Gürcüstan-film" kinostudiyası, 38 klub, 67 stasionar kinoqurğu, 13 məktəbdənkənar müəssisə, 9 dövlət nəşriyyatı ("Sabçota Sakartvelo", "Merani", "Qanatleba", "Nakaduli" və.s), dövlət və özəl radio və televiziyaları (1-ci və 2-ci dövlət kanalları, İmedi, radio Fortuna və .s), teleqüllə, informasiya agentlikləri, yüzlərlə qəzet və jurnallar, qeyri-hökumət təşkilatları və s. fəaliyyət göstərir.
Qardaş şəhərlər
![image]()
Saarbrükken, Almaniya (1975)![image]()
Nant, Fransa (1979)![image]()
Lyublyana, Sloveniya (1979)![image]()
İnsbruk, Avstriya (1982)![image]()
Atlanta, ABŞ (1987)![image]()
San-Antonio, ABŞ (1994)![image]()
Palermo, İtaliya (1987)
![image]()
, ![image]()
Bristol, İngiltərə, Böyük Britaniya![image]()
Bilbao, İspaniya (1989)![image]()
Kiyev, Ukrayna (1999)![image]()
Astana, Qazaxıstan (2005)![image]()
Buxarest, Rumıniya (2009)![image]()
Tomsk, Rusiya![image]()
Kişinyov, Moldova (2011)![image]()
Bakı , Azərbaycan (1997)
Qalereya
Həmçinin bax
Mənbə
- Тбилиси в XIX столетии (1865–1869). Шалва Караманович Чхетия. Академии наук Грузинской ССР. Музей Грузии. Тбилиси, Издательство Академии наук Грузинской ССР, 1942, 520 стр.
İstinadlar
- GEOnet Names Server. 2018.
- https://www.geostat.ge/en/modules/categories/93/regional-statistics.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-03-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-04-07.
- . 2014-08-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-01.
- Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğəti
- İDRİSİ, Nüzhətü’l-Müştaq, s. 34–35. İSTƏXRİ, Məsalikü’l-Məmalik, s. 67. QƏZVİNİ, Asarü’l-Bilad, s. 476–477. ANONİM, Hüdudü’l-Aləm, s. 120–123.
- SÜYUTİ, Lübbü’l-Lübab, s. 43.
- İBNü’l-ƏSİR, Lübab, C. II, s.218.
- İBN XORDADBEH, Məsalikü’l-Məmalik, s. 477. .
- BAKUVİ, Təlxisü’l-Asar, s. 118
- BƏLAZURİ, Fütuhü’l-Büldan, s. 213, 284.
- Gürcüstanda Kür çayı daşıb 2012-05-16 at the Wayback Machine BBC Azərbaycan
- National Statistics Office of Georgia. 2010.
- http://geostat.ge/cms/site_images/_files/georgian/census/2002/I%20tomi%20-%20saqarTvelos%20mosaxleobis%202002%20wlis%20pirveli%20erovnuli%20sayovelTao%20aRweris%20Sedegebi.pdf.
- http://geostat.ge/cms/site_images/_files/yearbook/Yearbook_2016.pdf.
- Юрий Дмитриевич Анчабадзе, Наталия Георгиевна Волкова. Старый Тбилиси. Город и горожане в XIX веке. Москва, Наука, 1990 год: Таблица 2: Этнический состав населения Тбилиси в XIX веке, стр. 29
- (rus.) Tiflis //Rusiya imperiyasının Coğrafi-statistik lüğəti 2021-03-22 at the Wayback Machine. Sankt Peterburq, 1885, p. 133 (Note: this is a 'one-day census' of unknown scope and methodology).
- Ronald Grigor Suny. The making of the Georgian nation. Indiana University Press. 1994. səh. 368. ISBN . 12 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 29 December 2011. (one-day census of Tiflis)
- (rus.) Rusiya İmperiyasının əhalisinin birinci siyahıya alınması 1897-ci il 2021-03-22 at the Wayback Machine. DİN statistika komitəsinin mətbəə mərkəzi: Tbilisi quberniyası. — St. Petersburg, 1905, pp. 74–75.(Note: the census did not contain a question on ethnicity, which was deduced from data on mother tongue, social estate and occupation)[1] 2022-08-12 at the Wayback Machine
- (PDF). Web.archive.org. 2009-11-14. 2009-11-14 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-19.
- Статистическое описание Закавказского края. В двух частях одной книгой с присовокуплением статьи "Политическое состояние Закавказского края в исходе XVIII века и сравнение онаго с нынешним". Составитель Орест Евецкий. Напечатано в Типографии Штаба отдельного Корпуса Внутренне стражи, Санкт-Петербург, 1835 г.: Часть 2.Статистическое описание провинций составляющий край Закавказский. Глава I. Грузия, 126.Примечательные места, стр. 143
- Тифлис, типография канцелярии Наместника Кавказского. 1846. "Кавказский календарь на 1847 год", стр. 157
- Тифлис, типография Главного Управления Наместника Кавказского. 1880. "Кавказский календарь на 1881 год". стр. 30
- Тифлис, типография Главного Управления Наместника Кавказского. 1880. "Кавказский календарь на 1881 год". стр. 32
- "Borçalıda Azərbaycan izlərinin silinməsinin acı tarixi…". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-14.
Xarici keçidlər
- Qədim Tiflisin toponimləri: 1 2013-07-28 at the Wayback Machine, 2 2013-07-28 at the Wayback Machine
- BORÇALI saytı 2010-06-12 at the Wayback Machine
- Tbilisi.fm 2011-01-01 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tbilisi gurc თბილისი ve ya Tiflis Gurcustanin paytaxti muhum senaye medeniyyet ve elm merkezlerinden biri Olkenin serq hissesinde Kur cayinin her iki sahilinde deniz seviyyesinden 406 522 metr hundurlukde Tiflis cokekliyinde yerlesir TbilisiთბილისიBayraq d Gerb41 43 21 sm e 44 47 33 s u Olke GurcustanBasci Kaxa KaladzeTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub teq 455Ilk melumat IV esrEvvelki adi TiflisSahesi 720 km Saat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 1 241 700 nef 2023 Resmi dili gurcu diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 995 32 Poct indeksi 0100 0199Digertbilisi gov geTbilisi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seher 244 km2 erazide yerlesir Tbilisi toponiminin herfi menasi qedim gurcu dilinde isti su anlamina gelir Tarixi qaynaqlara gore seher eramizin V esrinde gurcu serkerdesi Vaxtanq Qorqasali terefinden salinmisdir Tbilisi iqtisadi baximdan hazirda Gurcustanin en inkisaf etmis bolgesi hesab olunur 2005 ci ilde olkede istehsal edilmis senaye mehsulunun 35 4 i tikintinin 63 6 i bu seherin payina dusmus fealiyyetde olan muessiselerin say etibari ile 47 4 i burada cemlesmisdir Tbilisi seheri 8 seher rayonuna bolunur Illik orta temperatur yanvar ayinda 0 5º S iyul ayinda 24 2º S olur Illik yagintinin miqdari ise 568 mm dir Etimologiya1936 ci ile qeder seherin esl qedim adi Tiflis olmusdur Gurcu dilinde ise თბილისი Tbilisi adlari dasimisdir Seher oz adini bu erazide coxlu isti bulaqlar olduguna gore alib gurcu dilinde tbili kohne gurcuce tpili isti demekdir Diger Etimologiyaya gore ise Seher Tbilisi cokekliyinde yerlesir ve xalq seherin adini Tbilisi qoyur Tarixiel Idrisi 1100 1165 el Istexri X esr Zekeriyya el Qezvini ve Hududu l Alem muellifi Tiflisin Arranin seherlerinden biri oldugunu qeyd etmisdirler Suyuti et Tiflisi nisbesi haqqinda melumat vererken yazir Azerbaycanin beldelerinden olan Tiflise aid edilir Ibnu l Esir de Tiflisin Azerbaycanin sonuncu yeni serhedyani seherlerinden biri oldugunu qeyd etmisdir Azerbaycana mexsus olan Tiflisin Kur cayinin cenubunda qalan hissesidir Indi oldugu kimi orta esrlerde de Tiflis Kur cayi ile iki qisme ayrilirdi Cayin cenubunda qalan qismi muselman simalinda qalan hissesi ise xristian Tiflisi idi Ebdurresid Bakuvi yazir Seherden Kur cayi axir Ehalisi muselman ve xacperestlerdir Kurun bir sahilinde ezan deyilir diger ise kilse zengleri calir Osman ibn Effanin ا hakimiyyeti dovrunde 644 656 Hebib ibn Mesleme el Fihri ا Tiflisi feth ederek ehalisi ile cizye muqabilinde ehdname baglamisdi Arxeoloji melumatlara gore seherin erazisi hele e e IV III minilliklerden yasayis meskeni olmusdur Tiflisin istehkam qalasi olmasi haqqinda ilk yazili menbeler e e IV esre tesaduf edir Seherin inkisafinda esas amil onun Gurcustani Azerbaycan Iran ve Suriya ile birlesdiren esas ticaret yollarinin ustunde yerlesmesi idi Car I Vaxtanq Qorq Aslan 502 vaxtinda Tiflis Serqi Gurcustanin en inkisaf etmis iqtisadi merkezlerinden birine cevrilmisdi I Vaxtanqin oglu olan Daci Tiflisi Serqi Gurcustan dovleti olan Kartlinin Qedim Mesxeti ile birlikde paytaxti elan etdi VII esrin ortalarinda erebler Gurcustani istila etmis VIII esrin 30 cu illerinden etibaren ise Tiflis ereb emirinin merkezi iqametgahi olmusdur bax Tiflis emirliyi 1122 ci ilde dovrunde Tiflis isgal olunaraq merkezlesmis Gurcu dovletinin paytaxtina cevrilir XII XIII esrlerde Tiflis yaxin serqin ticaret senetkarliq ve medeniyyet merkezlerinden biri kimi her yere ses salir XIV esrin 2 ci yarisinda Emir Teymurun ordusu burani istila edir XV esrin axiri XVII esrin evvellerinde defelerle Osmanli ve Sefevi ordulari terefinden isgallara meruz qalir XVII esrde ise I Sah Abbasin hucumu Tiflisin o cumleden Gurcustanin veziyyetini bir az da cetinlesdirir XVII esrin 2 ci yarisindin etibaren Tiflisde veziyyet sabitlesir Bele ki seher qalalari yeniden qurularaq qonsu dovletlerle ticaret elaqeleri berpa olunur Tiflisde ilk 1709 cu ilde tesis edilmisdir 1801 ci ilde serqi Gurcustan eyaletlerinin Rusiya imperiyasi terefinden isgalindan sonra Tiflis evvelce Gurcustan quberniyasinin daha sonra Tiflis 1846 ci il adminstrativ merkezi eyni zamanda rus ordusunun bas komandanliginin iqametgahi 1845 ci ilden ise Qafqaz canisinliyinin merkezi kimi fealiyyet gostermisdir 1819 cu ilden etibaren ise ilk gurcu qezeti Sakartvelos qazeti Gurcustan qezeti isiq uzu gormeye baslamisdir XIX esrin 60 ci illerden baslayaraq Zaqafqaziyada demiryol tikintileri ile elaqedar olaraq Tiflisin iqdisadi inkisafi daha da guclendi XIX esrin 2 ci yarisinda Tiflisde deri gon zavodlari ve tutun fabrikleri yarandi Seher ehalisi suretle artmaga basladi 1897 ci ilde burada ehalinin sayi 160 min nefere catirdi Gurcu turk ve diger Zaqafqaziya milletlerinin hesabina senaye iscilerinin sayi xususi ile artmisdi Demiryolcular icerisinde rus fehleleri de ustunluk teskil edirdiler XIX esrin 70 ci illerinin evvelerinde seherin muessiselerinde etiraz ve fehle tetilleri genis miqyas aldi XIX esrin axirlarinda Tiflis Zaqafqaziyanin inqilab merkezlerinden birine cevrildi 1887 ci ilde Zaqafqaziyada ilk fehle teskilati Rabociy Soyuz yarandi Tiflis proletariati 1905 1907 ci iller Rusiyadaki inqilaba ehemiyyetli derecede oz tohfesini verdi 1917 ci il fevral inqilabi erefesinde zehmetkeslerin herbcilerin ve kendlilerin deputati olduqlari meclis formalasdi Bu hokumetde esasen mensevikler temsil olunmusdular 1918 ci il mayin 26 da ise Tiflisde musteqil Gurcustan hokumeti yarandi lakin 1921 ci il fevral ayinin 25 i Sovet qosunlari burani zebt ederek Gurcustan Sovet Sosialist Respublikasini yaratdilar Tiflisde bir cox meshur gurcu yazici sair ressam bestekar ve ictimai xadimlerle yanasi Aleksandr ve Ilya Cavcavadze N Baratasvili N Nikoladze Z Paviasvili Akakiy ve Georqi Cereteli ve s turk xalqinin da ictimai siyasi ve medeniyyet xadimleri N Nerimanov E Topcubasov M F Axundov M S Vazeh ve s anadan olmus ve yasayib yaratmislar Sovet ittifaqi dagildiqdan sonra Tiflis yeniden musteqil Gurcustan dovletinin paytaxti kimi ozunu cetinliklere baxmayaraq yasatmaqdadir 2012 ci ilin may ayinda Tbiliside bas veren leysan yagislari neticesinde Kur cayi asmisdir Yaranmis sel dasqinlari sehere boyuk ziyan vurub seherin bir sira mehelleri kuceler yasayis evleri infrastruktur obyektleri masinlar su altinda qalib On minlerle Tbilisi sakini isiqsiz qalib Dasqin neticesinde 5 nefer olub olenlerden ikisinin usaqlardir IqtisadiyyatTbiliside istehsal olunan senaye mehsullari olke iqtisadiyyatinin 33 ni teskil edir 1941 1974 cu iller erzinde senaye mehsulunun istehsal hecmi 11 defe artmisdir Esas istehsal saheleri masinqayirma metal emali yungul ve yeyinti senayesidir En boyuk masinqayirma ve metal emali zavodlari bunlardir Elektrovozqurasdirma aviasiya dezgahqayirma serabistehsali avadanliqlari elektrotexnika ve cihazqayirma teleqraf aparatlari cuqunsuzme elektrovaqontemiri Masinqayirma ve metal emali sahesinde seherin senaye istehsalat heyetinin 37 i calisir Yungul senaye ise ipekcilik trikotaj tikis deri gon ve s saheleri ozunde birlesdirir Cox inkisaf etmis yeyinti senayesi vardir Buraya serab sampan konyak tutun yag corekbisirme qennadi memulatlari pive ve alkoqolsuz ickiler et sud ve pendir dondurmatipli ve s mehsullari istehsal eden zavod ve kombinatlar daxildir Diger senaye sahelerine aid ise agac ve mebel emali tikinti materiallari suse saxsi eczaciliq farmokoloji poliqrafiya ve s muessiseleri gostermek olar NeqliyyatTbilisi neheng neqliyyat merkezlerindendir ki buda ozunde Zaqafqaziya ile Simali Qafqazi birlesdiren maqistral demiryol ve sose yollarini qovusdurur Tbiliside yaxsi inkisaf etmis seherdaxili transport avtobus tramvay ve trolleybus ve metropoliten 1966 ci ilden neqliyyat formalari fealiyyet gosterir Bundan basqa seherin merkezi kuceleri ile dagliq erazini birlesdiren sernisin dasiyan kanatli yollarida 3 asma ve 1 funeklyor gostermek olar Hal hazirda asagi temple de olsa yasayis ve diger teyinatli binalarin tikintisi de gedir Seherin terkibine adlanan su anbari da daxildir MemarliqTbilisi Kur cayinin sahili boyu daglara soykenerek nazik zolaq kimi 30 km mesafede uzanir Merkezi rayonlarin esas magistral kuceleri olan Rustaveli ve Plexanova prospektleri Kur cayinin qiragi ile kecir Tiflisin cenub serq hissesinde onun qedim merkezi olan dar kuceli Kohne seher yerlesir Buranin orta esr tikililerinin cizgilerini ozunde saxlamis oyma agacli eyvanlarla esasen de XIX esrin 30 60 ci illeri bezedilmis 2 3 mertebeli kerpic binalari ozunemexsus yerli ve klassik elementlerin birlesmesinden emele gelmis memarliq formalari vardir Kohne seher de Narikala mebedinin qaliqlari kohne hissesi IV esr yeni hissesi XVI XVII esrler das VI esr yuxari hissesi ve taglar XVI esr Metexi kilsesi 1278 1293 VI VII esrler hamamlari XVII esr kimi tarixi tikililer vardir Vaxti ile unikal tikili olan Sah Abbas mescidini gurculer korpu tikintisi adi ile behane ederek ucurmusdular XIX esrden baslayaraq ise Yeni seher adlanan muasir Tiflisin merkezi son klassisizm uslubunda olan bina ve kucelerin duzbucaqli sebekesi genislenmeye basladi Qafqaz ordusunun merkezi qerargahi 1824 cu il Zubalasvili mehmanxanasi 1835 ci il hal hazirda Gurcustan Dovlet Incesenet Muzeyi ve s XIX esrin sonlari XX esrin evvellerinde ise gurcu milli memarliq formalarindan istifade olunaraq bir cox gelirli ev inzibati ve ictimai binalar tikilmisdir Kecmis Gurcu zadegan torpaq banki hal hazirda Gurcustan Dovlet Kitabxanasi 1912 1916 ci il memar A N Kalqin Sovet hakimiyyeti illerinde tikintiler bas plana uygun aparilirdi 1 ci 1934 cu ilde tertib olunmus 2 cisi ise 1957 ci ilde nehayet yeni bas plan ise 1970 ci ilde tesdiqlenmisdir Memarlar I Cxenkeli A Cibladze Q Caparidze Q Savdiya hansi ki Tiflisin Kur cayinin sahili boyu simal serq su anbari istiqametinde inkisafini nezerde tutmusdur Avcala Saburtalo Diqomi Qldani Ponicala ve s kimi yeni yasayis menteqeleri salinmisdir Kohne magistral ve meydanlar abadlasdirilmis rekonstruksiya edilmis yenileri tikilerek istifadeye verilmisdir Bundan basqa korpuler ve sahilkenari ictimai istirehet merkezleri salinmisdir Yeni tikililer arasinda misal olaraq Gurcustan hokumet evini Idman sarayini Iveriya mehmanxanasini Filarmoniyanin konsert zalini ve s qeyd etmek olar EhaliTexniki problemlere gore qrafikler muveqqeti olaraq sondurulub Il Sayi1886 78 4451897 159 5901922 233 9581939 519 220 Il Sayi1959 694 6641970 889 0201979 1 066 0221989 1 263 489 Il Sayi1995 1 205 3051996 1 164 3662002 1 084 0872014 1 118 035 Il Sayi2016 1 082 4002021 1 202 7312023 1 241 700Milli terkib Tbilisinin esas etnik qruplariIl Gurculer Ermeniler Ruslar CEMI1817 2 800 18 9 11 200 75 6 0 400 2 1 15 0001864 65 qis 14 878 24 8 28 404 47 3 12 462 20 7 60 0851864 65 yay 14 787 20 8 31 180 43 9 12 142 17 1 71 0511876 22 156 21 3 37 610 36 1 30 813 29 6 104 0241897 47 133 29 5 41 151 25 8 44 823 28 1 159 5901926 112 014 38 1 100 148 34 1 45 937 15 6 294 0441939 228 394 44 137 331 26 4 93 337 18 519 2201959 336 257 48 4 149 258 21 5 125 674 18 1 694 6641970 511 379 57 5 150 205 16 9 124 316 14 889 0201979 653 242 62 1 152 767 14 5 129 122 12 3 1 052 7342002 910 712 84 2 82 586 7 6 32 580 3 1 081 6791835 ci ile olan melumata esasen Tiflis seherinde 13 574 neferi kisiler 11 636 neferi ise qadinlar olmaqla her iki cinsden toplam 25 290 nefer ehali yasayirdi Onlardan 10 012 neferi kisiler 8 808 neferi ise qadinlar olmaqla toplam 18 820 neferini ermeniler 2 199 neferi kisiler 2 018 neferi ise qadinlar olmaqla toplam 4 217 neferini gurculer 383 neferi kisiler 340 neferi ise qadinlar olmaqla toplam 723 neferini muselmanlar teskil edirdi 1845 ci il s a esasen Tiflisde 925 nefer tatar yasayirdi 25 mart 1876 ci il siyahiyaalmasina esasen Tiflis seherinin ehalisi 104 024 nefer 66147 neferi kisiler 37877 neferi qadinlar olmusdur Umumen seher ehalisinin 37 610 neferini 21281 neferi kisiler 16329 neferi qadinlar ermeniler 30 813 neferini 21516 neferi kisiler 9297 neferi qadinlar ruslar 22 156 neferini 13411 neferi kisiler 8745 neferi qadinlar gurculer 13 445 neferini 9939 neferi kisiler 3506 neferi qadinlar ise diger etnik qruplar teskil edirdi Dini terkibine gore ise seher ehalisinin 52 392 neferini pravoslavlar 1 696 neferini raskolnikler 36 611 neferini ermeni qriqoryanlar 871 neferini ermeni katolikler 3 698 neferini roma katolikleri 2 175 neferini protestantlar 1 276 neferini museviler 3 675 neferini sie muselmanlar 662 neferini sunni muselmanlar 967 neferini ise dini mensubiyyetini gostermeyenler teskil etmisdir 2011 ci ile olan qeyri resmi melumata esasen Tiflisde 37 min nefer etnik azerbaycanli yasamaqdadir Elm ve medeniyyetTbiliside Gurcustan Elmler Akademiyasi ve onun institutlari Botanika bagi Gurcustan Kend Tesserrufati Mexanizasiya ve Elektrifikasiya Elmi tedqiqat Institutu Gurcustan Bagciliq Uzumculuk ve Serabciliq Elmi tedqiqat Institutu Gurcustan Yeyinti Senayesi Elmi tedqiqat Institutu ve diger muessiseler 10 dan artiq ali tehsil ocagi Tiflis Dovlet Universiteti Gurcustan Politexnik Universiteti Tiflis Tibb Universiteti ve s 227 orta buraya M F Axundov adina 1 turk mektebide daxildir 24 xususi orta 27 orta ixtisas mektebi 207 mektebeqeder terbiye ocagi 1 yanvar 1975 ci ile qeder 104 kutlevi kitabxana en boyuyu Gurcustan Dovlet Kitabxanasi 16 muzey S Canasiya adina Gurcustan dovlet muzeyi Gurcustan xalq tetbiqi seneti muzeyi Gurcustan sekil qalereyasi edebiyyat muzeyi ve s Z P Paliasvili adina Gurcustan Opera ve Balet Teatri Sota Rustaveli adina teatr A S Qribayedov adina Tiflisi Rus Dram Teatri M F Axundov adina Azerbaycan Dram Teatri Musiqili Komediya Teatri kukla teatri sirk filarmoniya V Saracasvili adina konservatoriya Gurcustan film kinostudiyasi 38 klub 67 stasionar kinoqurgu 13 mektebdenkenar muessise 9 dovlet nesriyyati Sabcota Sakartvelo Merani Qanatleba Nakaduli ve s dovlet ve ozel radio ve televiziyalari 1 ci ve 2 ci dovlet kanallari Imedi radio Fortuna ve s telequlle informasiya agentlikleri yuzlerle qezet ve jurnallar qeyri hokumet teskilatlari ve s fealiyyet gosterir Qardas seherlerAlmaniyanin seherinde Tbilisi meydanina isare eden yol nisaniSaarbrukken Almaniya 1975 Nant Fransa 1979 Lyublyana Sloveniya 1979 Insbruk Avstriya 1982 Atlanta ABS 1987 San Antonio ABS 1994 Palermo Italiya 1987 Bristol Ingiltere Boyuk Britaniya Bilbao Ispaniya 1989 Kiyev Ukrayna 1999 Astana Qazaxistan 2005 Buxarest Ruminiya 2009 Tomsk Rusiya Kisinyov Moldova 2011 Baki Azerbaycan 1997 QalereyaHemcinin baxSaburtaloMenbeTbilisi v XIX stoletii 1865 1869 Shalva Karamanovich Chhetiya Akademii nauk Gruzinskoj SSR Muzej Gruzii Tbilisi Izdatelstvo Akademii nauk Gruzinskoj SSR 1942 520 str IstinadlarGEOnet Names Server 2018 https www geostat ge en modules categories 93 regional statistics Arxivlenmis suret 2018 03 19 tarixinde Istifade tarixi 2009 04 07 2014 08 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 01 Brokhauz ve Efronun ensiklopedik lugeti IDRISI Nuzhetu l Mustaq s 34 35 ISTEXRI Mesaliku l Memalik s 67 QEZVINI Asaru l Bilad s 476 477 ANONIM Hududu l Alem s 120 123 SUYUTI Lubbu l Lubab s 43 IBNu l ESIR Lubab C II s 218 IBN XORDADBEH Mesaliku l Memalik s 477 BAKUVI Telxisu l Asar s 118 BELAZURI Futuhu l Buldan s 213 284 Gurcustanda Kur cayi dasib 2012 05 16 at the Wayback Machine BBC Azerbaycan National Statistics Office of Georgia 2010 http geostat ge cms site images files georgian census 2002 I 20tomi 20 20saqarTvelos 20mosaxleobis 202002 20wlis 20pirveli 20erovnuli 20sayovelTao 20aRweris 20Sedegebi pdf http geostat ge cms site images files yearbook Yearbook 2016 pdf Yurij Dmitrievich Anchabadze Nataliya Georgievna Volkova Staryj Tbilisi Gorod i gorozhane v XIX veke Moskva Nauka 1990 god Tablica 2 Etnicheskij sostav naseleniya Tbilisi v XIX veke str 29 rus Tiflis Rusiya imperiyasinin Cografi statistik lugeti 2021 03 22 at the Wayback Machine Sankt Peterburq 1885 p 133 Note this is a one day census of unknown scope and methodology Ronald Grigor Suny The making of the Georgian nation Indiana University Press 1994 seh 368 ISBN 978 0 253 20915 3 12 August 2022 tarixinde Istifade tarixi 29 December 2011 one day census of Tiflis rus Rusiya Imperiyasinin ehalisinin birinci siyahiya alinmasi 1897 ci il 2021 03 22 at the Wayback Machine DIN statistika komitesinin metbee merkezi Tbilisi quberniyasi St Petersburg 1905 pp 74 75 Note the census did not contain a question on ethnicity which was deduced from data on mother tongue social estate and occupation 1 2022 08 12 at the Wayback Machine PDF Web archive org 2009 11 14 2009 11 14 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 12 19 Statisticheskoe opisanie Zakavkazskogo kraya V dvuh chastyah odnoj knigoj s prisovokupleniem stati Politicheskoe sostoyanie Zakavkazskogo kraya v ishode XVIII veka i sravnenie onago s nyneshnim Sostavitel Orest Eveckij Napechatano v Tipografii Shtaba otdelnogo Korpusa Vnutrenne strazhi Sankt Peterburg 1835 g Chast 2 Statisticheskoe opisanie provincij sostavlyayushij kraj Zakavkazskij Glava I Gruziya 126 Primechatelnye mesta str 143 Tiflis tipografiya kancelyarii Namestnika Kavkazskogo 1846 Kavkazskij kalendar na 1847 god str 157 Tiflis tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskogo 1880 Kavkazskij kalendar na 1881 god str 30 Tiflis tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskogo 1880 Kavkazskij kalendar na 1881 god str 32 Borcalida Azerbaycan izlerinin silinmesinin aci tarixi 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2013 02 14 Xarici kecidlerVikianbarda Tbilisi ile elaqeli mediafayllar var Qedim Tiflisin toponimleri 1 2013 07 28 at the Wayback Machine 2 2013 07 28 at the Wayback Machine BORCALI sayti 2010 06 12 at the Wayback Machine Tbilisi fm 2011 01 01 at the Wayback Machine