Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sudan (ərəb. السودان; ing. Sudan) və ya rəsmi adı ilə Sudan Respublikası (ərəb. جمهوریة السودان; ing. Republic of the Sudan) — Şimali Afrikada dövlət. Sudan şimaldan Misir, şimal-qərbdən Liviya, qərbdən Çad, cənub-qərbdən Mərkəzi Afrika Respublikası, cənubdan Cənubi Sudan, cənub-şərqdən Efiopiya, şərqdən Eritreya ilə həmsərhəddir. Şimal-şərqdən isə Qırmızı dənizlə əhatə olunmuşdur. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Xartum, ümumi sahəsi 1,886,068 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 41 milyon nəfərdən çoxdur. Sudan 2011-ci ildə Cənubi Sudan ondan ayrılmasına qədər Afrika qitəsinin və ərəb dünyasının ən böyük ölkəsi olmuşdur.
| Sudan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ərəbcə. جمهورية السودان İngiliscə. Republic of Sudan | |||||
| |||||
| "Qələbə bizimdir (an-Nasru la-naa)" | |||||
| Himn:
| |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Böyük Britaniya və Misirdən müstəqillik | 1 yanvar 1952 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Xartum | ||||
| İdarəetmə forması | Respublika | ||||
| Prezident | |||||
| Vitse-president | |||||
| Sahəsi | |||||
| • Ümumi | 2505810 km² | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 44,909,353 nəfər nəfər | ||||
| • Sıxlıq | 21 nəf./km² | ||||
| İnternet domeni | .sd | ||||
| SD | |||||
| BOK kodu | SUD | ||||
| Telefon kodu | +249 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Sudan 1956-cı il yanvarın 1-də müstəqilliyini elan edib. 1983-cü ildə ölkədə baş verən vətəndaş müharibəsi Sudanı iki hissəyə – müsəlmanlardan ibarət şimal və xristianlardan ibarət cənub hissəsinə böldü. Bölgəyə böyük maraq göstərən ABŞ əvvəlcə Xartumdakı hökumətə, yəni nəzarətləri altında olan ərazilərdə şəriət qanunlarını tətbiq edən müsəlmanlara dəstək verdi ki, bu da mübarizəni daha da şiddətləndirdi. 22 ilə qədər, yəni 2005-ci ilədək davam edən müharibə "İkinci vətəndaş müharibəsi" adını aldı. Bu illər ərzində aclıqdan, xəstəlikdən, işgəncələrdən və döyüş əməliyyatlarında 2 milyondan çox insan həlak oldu, 4 milyondan artıq insan isə qaçqın düşdü. Sudanda baş vermiş bu hadisələr ölkəni böhrana sürükləyirdi.
1989-cu ildə müsəlmanlardan ibarət olan şimalda hərbi çevriliş baş verdi. Hakimiyyəti əvvəlkindən daha radikal qüvvələr ələ keçirdi. Bu dəfə ABŞ cənubdakı qiyamçılara dəstək verməyi qərara aldı.
1990-cı ildə ABŞ-nin "Chevron" şirkəti tərəfindən Sudanda neft yataqlarının aşkar edilməsi problemi daha da qızışdırdı. Məhz neftlə zəngin rayonlarda müharibə ən şiddətli xarakter aldı. Tərəflərdən hər biri onların üzərində nəzarəti ələ keçirməyə çalışırdı. Döyüş əməliyyatları ABŞ-nin neft sənayeçilərinə neft hasilatını nizama salmağa mane olurdu. Ona görə də 1994-cü ildə ABŞ-nin təzyiqi ilə Sudanın İslam hökuməti ilə Cənubi Sudandakı qiyamçılar arasında ölkənin yeni dövlət quruluşu haqqında bəyannamə imzalandı. Lakin bu sənəd yalnız 1997-ci ildə – yenə də ABŞ-nin və onun NATO üzrə müttəfiqlərinin təzyiqi altında qüvvəyə mindi. Ancaq şimal rəhbərləri danışıqlara getmədilər. Buna dərhal reaksiya verən ABŞ-nin xüsusi xidmət orqanları şimali Sudanda xalq üsyanlarını təşkil etdi. Bu etirazlara Qərbdən xeyli dəstək alan güclü müxalifət rəhbərlik edirdi. Hökumət bu üsyanları çox sərt şəkildə yatırırdı. Narazılıqların arası kəsilmirdi.
1998-ci ildə Amerika aviasiyası şimali Sudanın paytaxtı olan Xartum şəhərini bombardman etdi. Bundan sonra Xartumda parlament çoxpartiyalılığı təsbit edən yeni Konstitusiyanı qəbul etdi. Müxalifətə seçkilərdə iştirak etməyə icazə verildi. Lakin müharibə davam edirdi.
Yalnız 2005-ci ildə cənubla şimal silahlı qarşıdurmaya son qoymaq haqqında razılığa gəldi. Keçid dövrü haqqında razılıq əldə edildi. Sülh prosesi kifayət qədər uzun çəkdi. 2011-ci ildə keçirilmiş referendumundan sonra Cənubi Sudan müstəqillik əldə etdi. ABŞ isə hər iki tərəfə dəstək, o cümlədən hərbi dəstəyini davam etdirir. Çünki neft cənubi Sudanda hasil olunur, lakin neft kəmərləri və terminalları şimali Sudanın ərazisində yerləşir ki, bu da hər iki ölkənin hökumətlərini ABŞ-nin iqtisadi və hərbi yardımından asılı vəziyyətə salmışdır.
2019-cu il aprelin 11-də Sudanda ötən ilin dekabrında çörəyin qiymətinin bahalaşmasına qarşı keçirilən aksiyalar 1989-cu ildən ölkəni idarə edən Ömər əl-Bəşirin devrilməsi ilə nəticələndi. Silahlı Qüvvələr onun 30 illik hakimiyyətinə son qoydular. Ömər əl-Bəşirin hazırda ev dustaqlığında olduğu bildirilir. Sudanın müdafiə naziri və vitse-prezident ölkənin idarə edilməsinə nəzarət edəcək müvəqqəti hərbi şuranın başçısı kimi and içib. Baş Qərargahının rəisi isə onun müavini olub.
Coğrafiyası
Ölkənin ərazisi 2.505.810 km² – dir. Ərazisinin böyük hissəsi Şimali Afrikada yerləşir. Nil çayı ölkəni iki hissəyə ayırır, həmçinin Nil çayının qolları olan Ağ Nil və Mavi Nil ölkə ərazisində qovuşur. Ərazisi Nil çayı sahilləri istisna olmaqla əsasən səhralardan ibarətdir. Sudan şimal şərqdən Qırmızı dənizlə sərhəddir.
Əhalisi
2008-ci ildə aparılmış rəsmi siyahıya almaya əsasən ölkə əhalisinin sayı 39.154.490 nəfərdir . Sudan əhalisi rəngarəng etnik tərkibə malikdir . Ölkədə təxminən 134 dilidə danışan xalq və tayfa yaşayır . Onların içərisində ən böyük saya malik etnik qrup ərəblərdir və onlar Sudan əhalisinin 51%-ni təşkil edirlər .
Dövlət quruluşu
Məhdud hakimiyyətli prezident idarəetmə üsuluna malik federativ respublikadır. Milli bayram günüolan müstəqillik günü (1956) 01 yanvar tarixində qeyd olunur.2005-ci ildən etibarən ölkədə keçid Konstitusiyası qüvvədədir.
Mövcud Konstitusiyaya əsasən dövlət vəhökumət başçısı, habelə silahlı qüvvələrin ali baş komandanı sayılan Sudan Prezidenti ümumxalq səsverməsi yolu ilə 5 il müddətinə seçilir.Çox geniş səlahiyyətlərə malik olan prezidentə dövlətin idarə edilməsində vitse-prezident (09 iyul 2011-ci ildən etibarən Sudan Respublikasının vitse-prezidenti Əli Osman Məhəmməd Tahadır) bilavasitə köməklik göstərir. Vitse-prezident və hökumət üzvləri, habelə silahlı qüvvələrin ali hərbi zabit heyəti və digər yüksək vəzifəli məmurlar dövlət başçısı tərəfindən təyin edilirlər. Bundan əlavə, Prezident ölkədə müharibə hazırlığı və fövqəladə vəziyyət elan etmək, məhkəmənin qərarı ilə ölüm hökmünün icrasını təsdiq və cəzadan azad etmək səlahiyyətlərinə malikdir. Sudanın hazırkı prezidenti 16 oktyabr 1993-cü ildən etibarən (2010-cu il 11–15 aprel tarixlərində keçirilmiş son Prezident seçkilərində 68,24% səs toplayaraq yenidən dövlət başçısı seçilmişdir).
Nümayəndələri dolayısı ilə ştatların qanunverici orqanları tərəfindən 6 illik müddətə seçilən 50 üzvlük Ştatlar Şurasından və tərkibində hökumət üzvlərinin, keçmiş qiyamçıların, müxalifətçilərin yer aldığı 450 yerlik Milli Assambleyadan ibarət iki palatalı Parlamentölkədə qanunvericilik hakimiyyətini həyata keçirilir.Qanunların hazırlanması və qəbulu ilə yanaşı, illik dövlət büdcəsinin təsdiqi, beynəlxalq müqavilələrin ratifikasiyası, Konstitusiyaya düzəlişlər edilməsi və icra hakimiyyətinin fəaliyyətinə nəzarət olunması Parlamentin səlahiyyətlərinə daxildir.
Mövcud Konstitusiyaya uyğun olaraq, hakimləri ölkə Prezidenti tərəfindən təyin edilən və onun qarşısında məsuliyyət daşıyan Ali Məhkəmə və Xüsusi İnqilab məhkəmələri, habelə aşağı instansiya məhkəmələri tərəfindən həyata keçirilir.
Cənubi Sudan
2011 ildə Sudan 2 ölkəyə bölünüb: Şimalı Sudan və Cənubi Sudan.
Mənbə
- Ə.Həsənov, A.Vəliyev. Dünya ölkələrinin müasir siyasi sistemləri, Bakı, 2013.
İstinadlar
- 8.3 // Constitution of Sudan.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- . Afrika və XXI əsrin çağırışları 2021-09-18 at the Wayback Machine. newtimes.az, 23.07.2015 (az.)
- Sudanda hərbi çevriliş — "Ərəb baharı" davam edir 2022-03-31 at the Wayback Machine Şərh Report.az
- "The Major Cities and Agglomerations of the World – Overview : Sudan". 2013-08-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-24.
- "Ethnologue:Languages of the World : ARABIC, SUDANESE SPOKEN: a language of Sudan (15,000,000 or more in Sudan, 51% of population (1991).)". 2007-03-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-21.
 | Sudan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sudan ereb السودان ing Sudan ve ya resmi adi ile Sudan Respublikasi ereb جمهوریة السودان ing Republic of the Sudan Simali Afrikada dovlet Sudan simaldan Misir simal qerbden Liviya qerbden Cad cenub qerbden Merkezi Afrika Respublikasi cenubdan Cenubi Sudan cenub serqden Efiopiya serqden Eritreya ile hemserheddir Simal serqden ise Qirmizi denizle ehate olunmusdur Paytaxti ve en boyuk seheri Xartum umumi sahesi 1 886 068 kvadrat kilometr ehalisinin sayi 41 milyon neferden coxdur Sudan 2011 ci ilde Cenubi Sudan ondan ayrilmasina qeder Afrika qitesinin ve ereb dunyasinin en boyuk olkesi olmusdur SudanErebce جمهورية السودان Ingilisce Republic of SudanBayraq Gerb d Qelebe bizimdir an Nasru la naa Himn نحن جند الله جند الوطنNahnu Jund Allah Jund Al watanNaḥnu Jund Allah Jund Al waṭan Biz Tanrinin Esgerleriyik Milletin Esgerleriyik source source track track track Tarixi Boyuk Britaniya ve Misirden musteqillik 1 yanvar 1952Resmi dilleri ereb dili ingilis diliPaytaxt XartumIdareetme formasi RespublikaPrezidentVitse presidentSahesi Umumi 2505810 km Ehalisi Ehali 44 909 353 nefer nefer Sixliq 21 nef km Internet domeni sdSDBOK kodu SUDTelefon kodu 249Saat qursaqlari UTC 02 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarSudanTarixiSudan 1956 ci il yanvarin 1 de musteqilliyini elan edib 1983 cu ilde olkede bas veren vetendas muharibesi Sudani iki hisseye muselmanlardan ibaret simal ve xristianlardan ibaret cenub hissesine boldu Bolgeye boyuk maraq gosteren ABS evvelce Xartumdaki hokumete yeni nezaretleri altinda olan erazilerde seriet qanunlarini tetbiq eden muselmanlara destek verdi ki bu da mubarizeni daha da siddetlendirdi 22 ile qeder yeni 2005 ci iledek davam eden muharibe Ikinci vetendas muharibesi adini aldi Bu iller erzinde acliqdan xestelikden isgencelerden ve doyus emeliyyatlarinda 2 milyondan cox insan helak oldu 4 milyondan artiq insan ise qacqin dusdu Sudanda bas vermis bu hadiseler olkeni bohrana surukleyirdi 1989 cu ilde muselmanlardan ibaret olan simalda herbi cevrilis bas verdi Hakimiyyeti evvelkinden daha radikal quvveler ele kecirdi Bu defe ABS cenubdaki qiyamcilara destek vermeyi qerara aldi 1990 ci ilde ABS nin Chevron sirketi terefinden Sudanda neft yataqlarinin askar edilmesi problemi daha da qizisdirdi Mehz neftle zengin rayonlarda muharibe en siddetli xarakter aldi Tereflerden her biri onlarin uzerinde nezareti ele kecirmeye calisirdi Doyus emeliyyatlari ABS nin neft senayecilerine neft hasilatini nizama salmaga mane olurdu Ona gore de 1994 cu ilde ABS nin tezyiqi ile Sudanin Islam hokumeti ile Cenubi Sudandaki qiyamcilar arasinda olkenin yeni dovlet qurulusu haqqinda beyanname imzalandi Lakin bu sened yalniz 1997 ci ilde yene de ABS nin ve onun NATO uzre muttefiqlerinin tezyiqi altinda quvveye mindi Ancaq simal rehberleri danisiqlara getmediler Buna derhal reaksiya veren ABS nin xususi xidmet orqanlari simali Sudanda xalq usyanlarini teskil etdi Bu etirazlara Qerbden xeyli destek alan guclu muxalifet rehberlik edirdi Hokumet bu usyanlari cox sert sekilde yatirirdi Naraziliqlarin arasi kesilmirdi 1998 ci ilde Amerika aviasiyasi simali Sudanin paytaxti olan Xartum seherini bombardman etdi Bundan sonra Xartumda parlament coxpartiyaliligi tesbit eden yeni Konstitusiyani qebul etdi Muxalifete seckilerde istirak etmeye icaze verildi Lakin muharibe davam edirdi Yalniz 2005 ci ilde cenubla simal silahli qarsidurmaya son qoymaq haqqinda raziliga geldi Kecid dovru haqqinda raziliq elde edildi Sulh prosesi kifayet qeder uzun cekdi 2011 ci ilde kecirilmis referendumundan sonra Cenubi Sudan musteqillik elde etdi ABS ise her iki terefe destek o cumleden herbi desteyini davam etdirir Cunki neft cenubi Sudanda hasil olunur lakin neft kemerleri ve terminallari simali Sudanin erazisinde yerlesir ki bu da her iki olkenin hokumetlerini ABS nin iqtisadi ve herbi yardimindan asili veziyyete salmisdir 2019 cu il aprelin 11 de Sudanda oten ilin dekabrinda coreyin qiymetinin bahalasmasina qarsi kecirilen aksiyalar 1989 cu ilden olkeni idare eden Omer el Besirin devrilmesi ile neticelendi Silahli Quvveler onun 30 illik hakimiyyetine son qoydular Omer el Besirin hazirda ev dustaqliginda oldugu bildirilir Sudanin mudafie naziri ve vitse prezident olkenin idare edilmesine nezaret edecek muveqqeti herbi suranin bascisi kimi and icib Bas Qerargahinin reisi ise onun muavini olub CografiyasiOlkenin erazisi 2 505 810 km dir Erazisinin boyuk hissesi Simali Afrikada yerlesir Nil cayi olkeni iki hisseye ayirir hemcinin Nil cayinin qollari olan Ag Nil ve Mavi Nil olke erazisinde qovusur Erazisi Nil cayi sahilleri istisna olmaqla esasen sehralardan ibaretdir Sudan simal serqden Qirmizi denizle serheddir Ehalisi2008 ci ilde aparilmis resmi siyahiya almaya esasen olke ehalisinin sayi 39 154 490 neferdir Sudan ehalisi rengareng etnik terkibe malikdir Olkede texminen 134 dilide danisan xalq ve tayfa yasayir Onlarin icerisinde en boyuk saya malik etnik qrup ereblerdir ve onlar Sudan ehalisinin 51 ni teskil edirler Dovlet qurulusuMehdud hakimiyyetli prezident idareetme usuluna malik federativ respublikadir Milli bayram gunuolan musteqillik gunu 1956 01 yanvar tarixinde qeyd olunur 2005 ci ilden etibaren olkede kecid Konstitusiyasi quvvededir Dovlet bascisi Movcud Konstitusiyaya esasen dovlet vehokumet bascisi habele silahli quvvelerin ali bas komandani sayilan Sudan Prezidenti umumxalq sesvermesi yolu ile 5 il muddetine secilir Cox genis selahiyyetlere malik olan prezidente dovletin idare edilmesinde vitse prezident 09 iyul 2011 ci ilden etibaren Sudan Respublikasinin vitse prezidenti Eli Osman Mehemmed Tahadir bilavasite komeklik gosterir Vitse prezident ve hokumet uzvleri habele silahli quvvelerin ali herbi zabit heyeti ve diger yuksek vezifeli memurlar dovlet bascisi terefinden teyin edilirler Bundan elave Prezident olkede muharibe hazirligi ve fovqelade veziyyet elan etmek mehkemenin qerari ile olum hokmunun icrasini tesdiq ve cezadan azad etmek selahiyyetlerine malikdir Sudanin hazirki prezidenti 16 oktyabr 1993 cu ilden etibaren 2010 cu il 11 15 aprel tarixlerinde kecirilmis son Prezident seckilerinde 68 24 ses toplayaraq yeniden dovlet bascisi secilmisdir Qanunverici hakimiyyet Numayendeleri dolayisi ile statlarin qanunverici orqanlari terefinden 6 illik muddete secilen 50 uzvluk Statlar Surasindan ve terkibinde hokumet uzvlerinin kecmis qiyamcilarin muxalifetcilerin yer aldigi 450 yerlik Milli Assambleyadan ibaret iki palatali Parlamentolkede qanunvericilik hakimiyyetini heyata kecirilir Qanunlarin hazirlanmasi ve qebulu ile yanasi illik dovlet budcesinin tesdiqi beynelxalq muqavilelerin ratifikasiyasi Konstitusiyaya duzelisler edilmesi ve icra hakimiyyetinin fealiyyetine nezaret olunmasi Parlamentin selahiyyetlerine daxildir Mehkeme hakimiyyeti Movcud Konstitusiyaya uygun olaraq hakimleri olke Prezidenti terefinden teyin edilen ve onun qarsisinda mesuliyyet dasiyan Ali Mehkeme ve Xususi Inqilab mehkemeleri habele asagi instansiya mehkemeleri terefinden heyata kecirilir Cenubi SudanEsas meqale Cenubi Sudan 2011 ilde Sudan 2 olkeye bolunub Simali Sudan ve Cenubi Sudan MenbeE Hesenov A Veliyev Dunya olkelerinin muasir siyasi sistemleri Baki 2013 Istinadlar8 3 Constitution of Sudan http chartsbin com view edr Afrika ve XXI esrin cagirislari 2021 09 18 at the Wayback Machine newtimes az 23 07 2015 az Sudanda herbi cevrilis Ereb bahari davam edir 2022 03 31 at the Wayback Machine Serh Report az The Major Cities and Agglomerations of the World Overview Sudan 2013 08 11 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 24 Ethnologue Languages of the World ARABIC SUDANESE SPOKEN a language of Sudan 15 000 000 or more in Sudan 51 of population 1991 2007 03 22 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 21 Sudan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin