Su-27 (rus.Су-27) (NATO kod adı: Flanker – Flanqa zərbə) — SSRİ/Rusiya tərəfindən istehsal olunan dördüncü nəsil taktiki-qırıcı təyyarə. Təyyarə istənilən hava şəraitində fəaliyyət göstərmək və havada hərbi üstünlük əldə etmək üçün yaradılmışdır.
Müxtəlif modifikasiyalar şəklində Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri də daxil olmaqla Müstəqil Dövlətlər Birliyi ölkələri, Hindistan, Çin və digər ölkələrin hərbi hava qüvvələrinin istismarındadır. Çində lisenziya əsasında "Shenyang J-11" adı ilə istehsal edilir.
Ağır qırıcı təyyarələrə aid edilir. Əsas rəqibi və oxşarı ABŞ istehsalı olan F-15 hesab edilir. MiQ-29 ilə birlikdə cütlük yaradaraq ABŞ-nin F-15 və F-16 hərbi təyyarə cütlüyünə qarşı mübarizə aparmaq üçün yaradılmışdır. Yüksək manevrliliyi yüngül qırıcılarla mübarizə aparmağa, çoxməqsədli qırıcı kimi istifadə edilməsinə imkan verir. Təyyarədaşıyıcılar üçün olan variantı Su-33 adlanır.
Sonuncu versiyası hesab olunan Suxoy Su-37 (sınaq modeli) məşhur “Diskaveri” (Discovery Channel) kanalı tərəfindən dünyanın bir nömrəli qırıcısı (F-22Raptoru ötməklə) kimi təqdim edilmişdir. Ağır qırıcı təyyarələr içərisində yeganə qırıcıdır ki, yüksək pilotaj qrupunda ("Rus pəhləvanları") istifadə olunur.
Yaradılma tarixi
T-10-0001: Su-27-nin ilkin prototipi"Rus pəhləvanları" akrobatik qrupuna aid Su-27-nin alçaqdan uçuşu
NATO qorunmaq üçün SSRİ-nin istehsal etdiyi MiQ-25-lər ABŞ üçün gözlənilməz oldu . MiQ-25-in uzun qanadları və ümumi görünüşü onun havada üstünlük əldə etmək üçün yaradıldığını sübut edirdi. ABŞ-də bu cür təyyarəyə qarşı cavab kimi F-15 yaradıldı.
F-15-ə cavab olaraq SSRİ-də "Perspektivli Döyüş Qırıcısı" (rus.Перспективный Фронтовой Истребитель) proqramı işə salındı. Proqramın əsas tələbləri ondan ibarət idi ki, yeni qırıcı F-15-i əsas xarakteristikalar üzrə 10%-ə yaxın üstələməli idi.
Qısa müddətdən sonra ABŞ-də belə bir qənaətə gəldilər ki, elə tapşırıqlar var ki, onları yüngül qırıcı təyyarə görməlidir; F-15 kimi ağır, təkmil təyyarədən əlavə yüngül çəkili qırıcıya ehtiyac meydana çıxdı. Həm də bir qrup (US Air Force) zabitlərini F-15-in ağır və az manevrli olması qane etmirdi. Bununla da, F-16 və (F/A-18-lərin) hazırlanması proqramlarına start verildi.
SSRİ də analoji şəkildə düşünüb müvafiq addımlar atdı. Bununla da, PDQ proqramı iki istiqamətdə davam etdirildi:"Perspektivli Yüngül Döyüş Qırıcısı" (rus.Лёгкий Перспективный Фронтовой Истребитель) və "Perspektivli Ağır Döyüş Qırıcısı" (rus.Тяжёлый Перспективный Фронтовой Истребитель). Yüngül qırıcı layihəsini 1972-ci ildə "MiQ" KB-sı (MiQ-29) qazandı.
Tədqiqatlar nəticəsinə müəyyən edildi ki, PYDQ və PADQ-lardan 2:1 nisbətində təşkil edilmiş aviaparklar daha effektivli olacaqdır. Əgər MiQ-29 cəbhə bölgəsi üzərində üstünlük əldə etməli idisə, daha uzağa uçun, hədəfləri müstəqil tapıb məhv edə bilən, ağır silahlar daşıyan Su-27 düşmən ərazilərində əməliyyatlar aparmaq üçün hesablanmışdı.
Hələ 1969-cu ilin payızında "Suxoy" KB-dan olan mütəxəssislər yeni qırıcının xarici görünüşünü formalaşdırmağa başlamışdılar. MiQ-21 və MiQ-23-ləri əvəzləməli olacaq yeni qırıcı ixtisaslaşmış, uzaq və yaxın məsafələrdə döyüş üçün maksimal dərəcədə uyğun olmalı idi. Arzulanan aerodinamik keyfiyyətlər əldə etmək üçün "sinusoidal" qanad adlanan konsepsiyaya üzərində işlər başlandı. Bundan əlavə, (MAHİ) keçirilən təcrübələr "inteqral" qanadların uzadılması nəticəsində arzulanan aerodinamik keyfiyyətin əldə edilməsinin mümkünlüyünü göstərdi. Paralel olaraq inteqral və ənənəvi qanad formaları üzərində də işlər davam etdirildi.
1974-cü ildə MAHİ tərəfindən qırıcının yekun aerodinamik sxemi hazırlanıb qurtardı (T-10). İlkin sınaq nümunəsi (T-10-1) 1976-cı ildə artıq hazır edilmişdi. 20 may1977-ci ildə qırıcını ilk dəfə səmaya qaldırdı. İlk sınaq uçuşundan sonra V.S.İlyuşinin "Bu təyyarə məndən ağıllıdır" deməsi məşhur deyimə çevrilmişdir.
İkinci sınaq uçuşu uğursuz oldu. Keçirilmiş növbəti sınaq uçuşları göstərdi ki, istənilən uçuş xarakteristikalarını əldə etmək mümkün deyildir; Mühərrik qənaətcil və kifayət qədər güclü deyildir. 1979-cu ilin dekabrında hərbçilərin keçirdikləri dövlət sınağının nəticələri də qənaətbəxş olmadı. Yeni yaradılacaq təyyarənin F-15-lə rəqabət apara biləcəyinə ciddi şübhələr yarandı. Qoyulmuş taktiki-texniki tələbləri əldə etmək üçün təyyarənin baş konstruktoru təşəbbüsü və ümumi konstruktor göstərişi əsasında konstruktor bürosu təyyarəyə yenidən baxmağı qərara aldı. Bu zaman çəkiyə ciddi nəzarət, hava müqavimətinin azaldılması, qanadların daşıyıcılıq keyfiyyətlərinin, müxtəlif uçuş rejimlərinə uyğunluğunun artırılması, yandan olan təsirlərə qarşı təyyarənin dayanıqlılığının artırılması əsas meyarlar kimi qəbul edildi.
MAHİ-nin təklifi ilə artıq işlənmiş konsepsiya olan trapesiya formalı qanadlar üzərində işlər davam etdirildi. Bundan başqa, hava müqavimətini azaltmaq üçün mühərrikin aqreqatlarının yerləri və şassidə dəyişikliklər edildi. 1978-1980-ci illərdə keçirilmiş sınaqlar tamamilə yeni təyyarə yarandığını göstərdi. Su-27-nin gələcək prototipi olacaq T-10-720 aprel1981-ci ildə havaya qalxdı. 1982-ci ildə isə qırıcının seriya istehsalına start verildi. Modelləşdirmənin nəticələri kimi bildirildi ki, Su-27-i ümumi döyüş potensialı göstəricisinə görə F-15-dən 30% öndədir.
1984-cü ildən etibarən Su-27-lər hərbi hissələrə daxil olunmağa başlasa da, rəsmi olaraq Su-27-lərin silahlanmaya qəbul olunması tarixi 23 avqust1990-cı ildir. Belə ki, bu dövrə kimi sınıq uçuşları keçirilir və çatışmamazlıqlar aradan qaldırılırdı. qəbul olunan qırıcılar Su-27S (seriya), qəbul edilən qırıcılar isə Su-27P (tutucu) adlarını daşımışlar.
Konstruksiya
Gövdə
Su-27 sərt döngələrdə: hava burulqanı və qanadların ön hissəsinin əyilməsi
Su-27 normal aerodinamik sxem əsasında hazırlanmışdır. Qırıcının qanadları füzelyaja rəvan şəkildə birləşərək, təyyarənin gövdəsini bütövlükdə aparıcı edir. Bu cür quruluş inteqral tərtibat adlanır. Qanadların bucağı ön haşiyəyə nisbətən 42 dərəcədir. Konstruktorlar sərt hücum bucaqlarında təyyarənin stabilliyinin qorunması və aerodinamikliyin artırılması üçün qanadların ön hissəsinin avtomatik əyilməsini təmin edən sistem tətbiq etmişlər. Bundan əlavə, qanadların gövdəyə rəvan birləşməsi də səsdən yüksək sürətlərdə və sərt hücum bucaqlarında yüksək aerodinamikanı təmin edir. Qanadlarda və tormoz qapaqcıqları yoxdur. hər ikisinin funksiyasını yerinə yetirir.
Təyyarə stabil dayanıqlı deyil. Təyyarənin dayanıqlığı elektron cihazlar vasitəsilə təmin edilir. Bu təyyarənin manevrliliyini artıran əsas amillərdən biridir. Belə ki, pilot təyyarəni hansısa bir hərəkəti etməyə "məcbur etmir", əksinə, stabil vəziyyətdən çıxmağa meylli olan qırıcıya manevri etməyə "imkan verir".
Su-27-nin müxtəlif modifikasiyalarında (Su-30, Su-33, Su-34, Su-35 və s.) burun hissəsində quraşdırılmış olan radarların ağırlığının artması onun stabil dayanıqlığına təsir edə və təyyarənin manevrliliyinin zəifləməsinə gətirib çıxara bilərdi. Bunun qarşısını almaq üçün bu modifikasiyalara ön horizontal dayaqlar quraşdırılmışdır.
Ümumi kütlənin azaldılması üçün titandan geniş istifadə edilir (təqribən 30%)
Təxminən eyni dövrdə hazırlanmış MiQ-29-dan fərqli olaraq (ЭДСУ) malikdir. Yəni pilot təyyarəni mexaniki ötürmələr vasitəsilə deyil, elektron- kompüter vasitəsilə idarə edir. Bu sistem səs sürətindən aşağı sürətlərdə təyyarənin stabil qeyri-dayanıqlığının idarəedilən olmasını təmin edir.
Avionika
Təyyarənin avionika sistemləri şərti olaraq dörd müstəqil, bir-birinə funksional bağlı olan komplekslərə bölünür:
Silahların idarə edilməsi sistemi (СУВ)
Pilotaj-naviqasiya kompleksi (ПНК)
Rabitə kompleksi (КС)
Bort müdafiə kompleksi (БКО)
Optik axtarış və hədəfə alma sistemi
Su-27-nin baza modelinin silahlanmasının mühüm tərkib hissəsini OEPS-27 (ОЭПС-27) elektro-optik sistemi təşkil edir. Bu sistemin tərkibinə lazer məsafəölçən (effektiv uzaqlıq 8 km-ə qədər) və effektiv işləmə uzaqlığı 50–70 km olan infraqırmızı axtarış və hədəfəalma sistemi (ИРСТ) daxildir. Bu sistemlərdə tətbiq edilən optika güzgülü olduğu kimidir (Optika koordinəedici şarvari şüşə sensorla birləşdirilmişdir). Sensor yüksəklik (10 dərəcə axtarış, 15 dərəcə yönəltmə zamanı) və azimut boyu (60 və 120 dərəcə) hərəkət edir və göstəricilərin daim "istiqamətlənmiş" qalmasını təmin edir.
Birləşdirilmiş uçuşa nəzarət və idarə edilməsi sistemi
(АЛ-31ФП) mühərriklərinin ucluqlarının idarə edilməsi sistemi (СКП) və proqram təminatı ilə birləşdirilmişdir. Ucluqların idarəsi ümumi UNS sisteminin tərkibi olan kompüterlər vasitəsilə həyata keçirilir. Onların idarə edilməsi avtomatlaşdırılmış olduğundan pilotun uçuş zamanı onlara nəzarət etməsinə ehtiyac yoxdur. Bu da ona təyyarənin idarə edilməsini və döyüşü fikri yayılmadan davam etdirməyə imkan verir. UNS sistemi və vasitəsilə işləyən pilotun istənilən kiçik hərəkətinə müvafiq davranır.
UNS sistemi Su-27-nin ilkin versiyaları ilə müqayisədə güclü dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Su-27-nin ilkin versiyalarına quraşdırılan radio vasitəsilə məsafədən idarəetmə sistemində (СДУ-10) hücum bucaqlarında məhdudiyyətlər, idarəetmə dəstəyinin vibrasiyası olmuşdur. Müasir Su-27-lərdə quraşdırılan UNS sistemi rəqəmsaldır və dartıların nizamlanması 4 dəfəyə kimi, kursdan yayınmama sistemi isə 3 dəfəyə kimi gücləndirmişdir.
Güc təminatçısı
Silahlanması
Silahlanma
Qırıcı sağ qanadının gövdəyə birləşdiyi yerdə quraşdırılmış bir ədəd 30 mm-lik QŞ-301 tipli aviatopla təchiz edilmişdir. Silahlanmasında idarə edilən raketlərdən "hava-hava" tipli R-27R1, R-27T1, R-73E (yaxın məsafəli döyüşlər üçün) tipli raketlər, idarə edilməyən tipli raketlərdən isə S-8KOM, S-8OM, S-8BM, C-13T, C-25OFM-PU mövcuddur. 100, 250, 500 kq-lıq aviabombaları daşımağa qadirdir.
Qırıcının gövdəsinin silahların asılması üçün 10 yer mövcuddur: 6-sı qanadlarda, 2-si fyüzelyajın, 2-si mühərriklərin altında. Əlavə yanacaq çənləri quraşdırılmır.
Su-27 və F-15
F-15CHindistan HQ-yə (IAF) məxsus Su-30MKI
Real döyüş şəraitində Su-27 "ailəsinə" məxsus təyyarələr F-15 "ailəsinə" mənsub qırıcılarla heç bir zaman qarşılaşma imkanları olmayıb.
Bu iki təyyarənin ilk görüşü 1992-ci ilin avqustunda ABŞ-də, hərbi-hava döyüş təlimində olmuşdur. Təlimin şərtlərinə görə, qırıcılar növbə ilə bir-birini izləməli və "məhv etməli" idi. Birinci "döyüşdə" F-15-i izləyən Su-27 rəqibi itirməməyə müyəssər olmuşdur. İkinci görüşdə isə, Su-27-ni izləməli olan F-15 forsaj rejimində yüksəkliyə qalxan rəqibi qaçırmışdır. Su-27 mayor E.Karabasovun idarəsi altında bir müddətdən sonra F-15-in quyruğunda peyda olmuşdur.
Su-27 "ailəsinin" üzvlərinin F-15 qırıcıları ilə qarşılaşmalarından biri 2004-cü ildə Hindistanda "Cope India-2004" adlı döyüş hazırlığının artırılması təlimlərinə təsadüf etmişdir. Təlimlərdə Hindistan tərəfindən silahlanmasında olan müxtəlif Sovetlər və Fransa istehsalı olan qırıcılarla yanaşı Su-27 "ailəsinə" mənsub Su-30MK da iştirak edilmişdir. İlkin olaraq dəyişkən vektor dartılı Su-30 MKİ-nin təlimlərdə iştirakı nəzərdə tutulsa da, hindlilər dəyişkən vektor dartısı olmayan Su-30MK-nın kifayət edəcəyini hesab etmişlər. 6 ədəd F-15C ilə təmsil olunmuşdur. Su-30 MK-lar keçirilmiş hər üç döyüşdən ikisində qalib ayrılmışlar. Ümumi nəticədə 20 dəfədən az olmayaraq "Su"-lar döyüşdən qalib çıxmışlar.
Təlimlərdə "Su"-ların RLS-lərdən istifadə etməməsi, F-15-ləri elektro-optik cihazları vasitəsilə hədəfə alması və təlimin şərtlərinə görə, "AWACS" sistemlərindən istifadə edilməməsi Hindistan HQ qələbəsində aparıcı rol oynamışdır: F-15-in RLS-i işləməyən qırıcını görmə imkanları məhduddur; Nəticədə, döyüş yaxın məsafəli-manevrli döyüşlərə keçmişdir. Bu zaman F-15C hədsiz manevrli Su-30MK-ya uduzmağa məhkumdur. Sonradan açıqlanan sənədlərdə ABŞ qırıcılarının sonuncu versiya radarlarla təchiz edilmədiyini bildirmişdir.
İstifadə edən ölkələr
Su-27 və Su-30 istifadə edən ölkələr. Açıq mavi rənglə indiki istifadəçilər, qara rəngdə sifarişçi ölkələr göstərilmişdir.
Rusiya: 50 ədəd Su-27, 10 ədəd Su-27UB, 47 ədəd Su-27SM və 14 ədəd Su-27SM3
Anqola: 2013-cü ilin yanvarına olan məlumata əsasən 7 ədəd Su-27 hal-hazırda xidmətdədir. İlk üç qırıcı 1998-ci ildə Belarusdan satın alınmışdır.
ÇXR: 2016-cı ilə olan məlumata görə 43 ədəd Su-27SK və 32 ədəd Su-27UBK silahlanmaya qəbul olunub. Təyyarələrin idxalı 1991-ci ilin fevralında başlayıb və 2009-cu ilin sentyabrında başa çatıb. Rusiya ilə Çin arasında əldə olunmuş razılaşmaya əsasən Su-27 döyüş təyyarələri Shenyang J-11 adı ilə Çində istehsal olunur.
Belarus: 2014-cü ilə olan məlumata görə 17 ədəd Su-27 və 4 ədəd Su-27UBM1 ehtiyatda saxlanılır. 2014-cü ilin yanvar ayında ehtiyatda saxlanılan bu döyüş təyyarələrinin üzərində əsaslı modernizasiya işləri aparılması barədə qərar qəbul olunub.
Qazaxıstan: 2017-ci ilə olan məlumata əsasən 20 ədəd Su-27 və 3 ədəd Su-27UB silahlanmaya daxildir. 2015-ci ildən etibarən bu təyyarələrin Su-30SM qırıcıları ilə əvəz ediləcəyi planlaşdırılır.
ABŞ: İlk iki Su-27 qırıcısı 1995-ci ildə Belarusdan, növbəti iki qırıcı isə 2009-cu ildə Ukraynadan satın alınıb.
Qəzalar
9 sentyabr 1990: Sovet ordusuna məxsus bir ədəd Su-27 hava şousunda həddən aşağı səviyyədən uçduğu üçün qəzaya uğramışdır. Nəticədə, litvalı pilot Rimantas A. Stankevicius və 1 nəfər tamaşaçı həlak olmuşdur.
12 dekabr 1995: "Rus cəngavərləri" hava şousus komandasına məxsus 2 ədəd Su-27 və 1 ədəd Su-27UB Malayziyada keçirilən hava şousundan geri qayıdarkən Vyetnamda Can Rahm şəhəri yaxınlığında qəzaya uğramış, nəticədə 4 pilot həlak olmuşdur.
Dekabr 1998: Efiopiya HHQ-na aid Su-27 gecə təlimləri zamanı qəzaya uğramış nəticədə pilot həlak olmuşdur.
6 yanvar 1999: Efiopiya HHQ-na məxsus rus pilot tərəfindən idarə olunan təyyarə test uçuşları zamanı qəzaya uğramış, pilot xilas olmağı bacarıb.
27 iyul 2002: Ukrayna HHQ-nə məxsus Su-27 aerobatik hərəkətlər edən zaman qəzaya uğramış, 77 tamaşaçı həlak olmuşdur. Hər iki pilot xilas olmağı bacarıb və yalnız kiçik zədələr alıb.
15 sentyabr 2005: Rusiya ordusuna aid Su-27P Kalininqraddan Sankt Petersburqa hərəkət edən zaman mexaniki səbəblərdən Litva ərazisində qəzaya uğramış, pilot sağ qalmağı bacarmışdır. Təyyarə ən azı 4 ədəd hava-hava raketi ilə silahlanmışdır. Bu hadisədən sonra Litva, Rusiya, NATO arasında iclas keçirilmişdir.
29 iyul 2008: Rusiya HHQ-nə aid Su-27UB Primorye vilayətində təlim uçuşları zamanı qəzaya uğramış, 1 pilot həlak olmuş, digəri yaralanmışdır.
16 avqust 2009: "Rus cəngavərləri" qrupuna məxsus 1 ədəd Su-27 evə çırpılmış və yanmağa başlamışdır. Bu qəza nəticəsində qrup lideri İqor Tkaçenko həlak olmuşdur.
30 avqust 2009: Belarus ordusuna aid Su-27UBM Polşada Radom hava şousunda qəzaya uğramış, hər 2 pilotu həlak olmuşdur.
6 aprel 2011: Rusiya HHQ-nə aid Su-27SM Uzaq Şərqdə Vladivostok şəhəri yaxınlığında təlim atışlarını yerinə yetirərkən qəzaya uğramış, pilot zədəsiz xilas olmuşdur.
28 iyun 2012: Rusiya HHQ-nə aid Su-27UB Kareliyada qəzaya uğramış, hər 2 pilot zədəsiz xilas olmuşdur.
31 mart 2013: Çin HHQ-nə aid Su-27UBK Şanqdonqda təlim atışları tapşırığını yerinə yetirərkən qəzaya uğramış, hər 2 pilot həlak olmuşdur.
Taktiki-texniki xüsusiyyətləri
Ümumi xüsusiyyətləri
Ekipaj: 1 nəfər
Uzunluğu: 21.9 m
Qanad uzunluğu: 14.7 m
Hündürlüyü: 5.92 m
Qanad sahəsi: 62 kv.m
Boş çəki: 16,380 kq
Yüklü çəki: 23,430 kq (56% yanacaqla)
Maksimum qalxma ağırlığı: 30,450 kq
Daxili yanacaq çəni: 9,400 kq
Güc təminatçısı: 2 ədəd Saturn/Lyulka AL-31F mühərrik
Russia Air Force Handbook. World Strategic and Business Information Library. Washington, D.C.: International Business Publications USA. 2009. səh. 167. ISBN .
. 2010-01-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-25.
"Discovery – F22 vs SU-37". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-22.
"Русские витязи" и "Стрижи" примут участие в параде Победы 2012-07-05 at the Wayback Machine Rian.ru
Davies 2002, pp. 9–11.
"Фронтовой истребитель Су-27". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-23.
. 2016-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-22.
. 2011-07-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-22.
"Су-27, Flanker-B (Маргинал)". 2016-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-02-22.
. 2011-04-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-22.
. 2012-03-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-20.
. 2011-09-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-20.
. 2010-04-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-20.
"Are Indian Fighter Pilots better than US Fighter Pilots?". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-03-21.
"Летчики ЮВО получат более 40 единиц авиатехники - Еженедельник "Военно-промышленный курьер"". 5 November 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 4 February 2015.
Su 27 rus Su 27 NATO kod adi Flanker Flanqa zerbe SSRI Rusiya terefinden istehsal olunan dorduncu nesil taktiki qirici teyyare Teyyare istenilen hava seraitinde fealiyyet gostermek ve havada herbi ustunluk elde etmek ucun yaradilmisdir Su 27Rusiya HHQ ye mexsus Su 27 telim zamaniTipi Coxmeqsedli qiriciHazirlayan Suxoy Dizayn Burosu d Istehsalci SSRI RusiyaBas konstruktorDizaynerIlk ucus 20 may 1977Istismara verilme tarixi 22 iyun 1985Status Istismari davam edirIstismarcilar Rusiya HHQ Cin XAOHHQ Ukrayna HHQIstehsal ili 1982 davam edirBuraxilis sayi 680Vahidinin qiymeti 30 milyon ABS dollariVariantlari Su 30 Su 33 Su 34 Su 35 Suxoy Su 37 Shenyang J 11 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Muxtelif modifikasiyalar seklinde Rusiya Herbi Hava Quvveleri de daxil olmaqla Musteqil Dovletler Birliyi olkeleri Hindistan Cin ve diger olkelerin herbi hava quvvelerinin istismarindadir Cinde lisenziya esasinda Shenyang J 11 adi ile istehsal edilir Agir qirici teyyarelere aid edilir Esas reqibi ve oxsari ABS istehsali olan F 15 hesab edilir MiQ 29 ile birlikde cutluk yaradaraq ABS nin F 15 ve F 16 herbi teyyare cutluyune qarsi mubarize aparmaq ucun yaradilmisdir Yuksek manevrliliyi yungul qiricilarla mubarize aparmaga coxmeqsedli qirici kimi istifade edilmesine imkan verir Teyyaredasiyicilar ucun olan varianti Su 33 adlanir Sonuncu versiyasi hesab olunan Suxoy Su 37 sinaq modeli meshur Diskaveri Discovery Channel kanali terefinden dunyanin bir nomreli qiricisi F 22 Raptoru otmekle kimi teqdim edilmisdir Agir qirici teyyareler icerisinde yegane qiricidir ki yuksek pilotaj qrupunda Rus pehlevanlari istifade olunur Yaradilma tarixiT 10 0001 Su 27 nin ilkin prototipi Rus pehlevanlari akrobatik qrupuna aid Su 27 nin alcaqdan ucusu NATO qorunmaq ucun SSRI nin istehsal etdiyi MiQ 25 ler ABS ucun gozlenilmez oldu MiQ 25 in uzun qanadlari ve umumi gorunusu onun havada ustunluk elde etmek ucun yaradildigini subut edirdi ABS de bu cur teyyareye qarsi cavab kimi F 15 yaradildi F 15 e cavab olaraq SSRI de Perspektivli Doyus Qiricisi rus Perspektivnyj Frontovoj Istrebitel proqrami ise salindi Proqramin esas telebleri ondan ibaret idi ki yeni qirici F 15 i esas xarakteristikalar uzre 10 e yaxin ustelemeli idi Qisa muddetden sonra ABS de bele bir qenaete geldiler ki ele tapsiriqlar var ki onlari yungul qirici teyyare gormelidir F 15 kimi agir tekmil teyyareden elave yungul cekili qiriciya ehtiyac meydana cixdi Hem de bir qrup US Air Force zabitlerini F 15 in agir ve az manevrli olmasi qane etmirdi Bununla da F 16 ve F A 18 lerin hazirlanmasi proqramlarina start verildi SSRI de analoji sekilde dusunub muvafiq addimlar atdi Bununla da PDQ proqrami iki istiqametde davam etdirildi Perspektivli Yungul Doyus Qiricisi rus Lyogkij Perspektivnyj Frontovoj Istrebitel ve Perspektivli Agir Doyus Qiricisi rus Tyazhyolyj Perspektivnyj Frontovoj Istrebitel Yungul qirici layihesini 1972 ci ilde MiQ KB si MiQ 29 qazandi Tedqiqatlar neticesine mueyyen edildi ki PYDQ ve PADQ lardan 2 1 nisbetinde teskil edilmis aviaparklar daha effektivli olacaqdir Eger MiQ 29 cebhe bolgesi uzerinde ustunluk elde etmeli idise daha uzaga ucun hedefleri musteqil tapib mehv ede bilen agir silahlar dasiyan Su 27 dusmen erazilerinde emeliyyatlar aparmaq ucun hesablanmisdi Hele 1969 cu ilin payizinda Suxoy KB dan olan mutexessisler yeni qiricinin xarici gorunusunu formalasdirmaga baslamisdilar MiQ 21 ve MiQ 23 leri evezlemeli olacaq yeni qirici ixtisaslasmis uzaq ve yaxin mesafelerde doyus ucun maksimal derecede uygun olmali idi Arzulanan aerodinamik keyfiyyetler elde etmek ucun sinusoidal qanad adlanan konsepsiyaya uzerinde isler baslandi Bundan elave MAHI kecirilen tecrubeler inteqral qanadlarin uzadilmasi neticesinde arzulanan aerodinamik keyfiyyetin elde edilmesinin mumkunluyunu gosterdi Paralel olaraq inteqral ve enenevi qanad formalari uzerinde de isler davam etdirildi 1974 cu ilde MAHI terefinden qiricinin yekun aerodinamik sxemi hazirlanib qurtardi T 10 Ilkin sinaq numunesi T 10 1 1976 ci ilde artiq hazir edilmisdi 20 may 1977 ci ilde qiricini ilk defe semaya qaldirdi Ilk sinaq ucusundan sonra V S Ilyusinin Bu teyyare menden agillidir demesi meshur deyime cevrilmisdir Ikinci sinaq ucusu ugursuz oldu Kecirilmis novbeti sinaq ucuslari gosterdi ki istenilen ucus xarakteristikalarini elde etmek mumkun deyildir Muherrik qenaetcil ve kifayet qeder guclu deyildir 1979 cu ilin dekabrinda herbcilerin kecirdikleri dovlet sinaginin neticeleri de qenaetbexs olmadi Yeni yaradilacaq teyyarenin F 15 le reqabet apara bileceyine ciddi subheler yarandi Qoyulmus taktiki texniki telebleri elde etmek ucun teyyarenin bas konstruktoru tesebbusu ve umumi konstruktor gosterisi esasinda konstruktor burosu teyyareye yeniden baxmagi qerara aldi Bu zaman cekiye ciddi nezaret hava muqavimetinin azaldilmasi qanadlarin dasiyiciliq keyfiyyetlerinin muxtelif ucus rejimlerine uygunlugunun artirilmasi yandan olan tesirlere qarsi teyyarenin dayaniqliliginin artirilmasi esas meyarlar kimi qebul edildi MAHI nin teklifi ile artiq islenmis konsepsiya olan trapesiya formali qanadlar uzerinde isler davam etdirildi Bundan basqa hava muqavimetini azaltmaq ucun muherrikin aqreqatlarinin yerleri ve sasside deyisiklikler edildi 1978 1980 ci illerde kecirilmis sinaqlar tamamile yeni teyyare yarandigini gosterdi Su 27 nin gelecek prototipi olacaq T 10 7 20 aprel 1981 ci ilde havaya qalxdi 1982 ci ilde ise qiricinin seriya istehsalina start verildi Modellesdirmenin neticeleri kimi bildirildi ki Su 27 i umumi doyus potensiali gostericisine gore F 15 den 30 ondedir 1984 cu ilden etibaren Su 27 ler herbi hisselere daxil olunmaga baslasa da resmi olaraq Su 27 lerin silahlanmaya qebul olunmasi tarixi 23 avqust 1990 ci ildir Bele ki bu dovre kimi siniq ucuslari kecirilir ve catismamazliqlar aradan qaldirilirdi qebul olunan qiricilar Su 27S seriya qebul edilen qiricilar ise Su 27P tutucu adlarini dasimislar KonstruksiyaGovde Su 27 sert dongelerde hava burulqani ve qanadlarin on hissesinin eyilmesi Su 27 normal aerodinamik sxem esasinda hazirlanmisdir Qiricinin qanadlari fuzelyaja revan sekilde birleserek teyyarenin govdesini butovlukde aparici edir Bu cur qurulus inteqral tertibat adlanir Qanadlarin bucagi on hasiyeye nisbeten 42 derecedir Konstruktorlar sert hucum bucaqlarinda teyyarenin stabilliyinin qorunmasi ve aerodinamikliyin artirilmasi ucun qanadlarin on hissesinin avtomatik eyilmesini temin eden sistem tetbiq etmisler Bundan elave qanadlarin govdeye revan birlesmesi de sesden yuksek suretlerde ve sert hucum bucaqlarinda yuksek aerodinamikani temin edir Qanadlarda ve tormoz qapaqciqlari yoxdur her ikisinin funksiyasini yerine yetirir Teyyare stabil dayaniqli deyil Teyyarenin dayaniqligi elektron cihazlar vasitesile temin edilir Bu teyyarenin manevrliliyini artiran esas amillerden biridir Bele ki pilot teyyareni hansisa bir hereketi etmeye mecbur etmir eksine stabil veziyyetden cixmaga meylli olan qiriciya manevri etmeye imkan verir Su 27 nin muxtelif modifikasiyalarinda Su 30 Su 33 Su 34 Su 35 ve s burun hissesinde qurasdirilmis olan radarlarin agirliginin artmasi onun stabil dayaniqligina tesir ede ve teyyarenin manevrliliyinin zeiflemesine getirib cixara bilerdi Bunun qarsisini almaq ucun bu modifikasiyalara on horizontal dayaqlar qurasdirilmisdir Umumi kutlenin azaldilmasi ucun titandan genis istifade edilir teqriben 30 Texminen eyni dovrde hazirlanmis MiQ 29 dan ferqli olaraq EDSU malikdir Yeni pilot teyyareni mexaniki oturmeler vasitesile deyil elektron komputer vasitesile idare edir Bu sistem ses suretinden asagi suretlerde teyyarenin stabil qeyri dayaniqliginin idareedilen olmasini temin edir Avionika Teyyarenin avionika sistemleri serti olaraq dord musteqil bir birine funksional bagli olan komplekslere bolunur Silahlarin idare edilmesi sistemi SUV Pilotaj naviqasiya kompleksi PNK Rabite kompleksi KS Bort mudafie kompleksi BKO Optik axtaris ve hedefe alma sistemi Su 27 nin baza modelinin silahlanmasinin muhum terkib hissesini OEPS 27 OEPS 27 elektro optik sistemi teskil edir Bu sistemin terkibine lazer mesafeolcen effektiv uzaqliq 8 km e qeder ve effektiv isleme uzaqligi 50 70 km olan infraqirmizi axtaris ve hedefealma sistemi IRST daxildir Bu sistemlerde tetbiq edilen optika guzgulu oldugu kimidir Optika koordineedici sarvari suse sensorla birlesdirilmisdir Sensor yukseklik 10 derece axtaris 15 derece yoneltme zamani ve azimut boyu 60 ve 120 derece hereket edir ve gostericilerin daim istiqametlenmis qalmasini temin edir Birlesdirilmis ucusa nezaret ve idare edilmesi sistemi AL 31FP muherriklerinin ucluqlarinin idare edilmesi sistemi SKP ve proqram teminati ile birlesdirilmisdir Ucluqlarin idaresi umumi UNS sisteminin terkibi olan komputerler vasitesile heyata kecirilir Onlarin idare edilmesi avtomatlasdirilmis oldugundan pilotun ucus zamani onlara nezaret etmesine ehtiyac yoxdur Bu da ona teyyarenin idare edilmesini ve doyusu fikri yayilmadan davam etdirmeye imkan verir UNS sistemi ve vasitesile isleyen pilotun istenilen kicik hereketine muvafiq davranir UNS sistemi Su 27 nin ilkin versiyalari ile muqayisede guclu deyisikliklere meruz qalmisdir Su 27 nin ilkin versiyalarina qurasdirilan radio vasitesile mesafeden idareetme sisteminde SDU 10 hucum bucaqlarinda mehdudiyyetler idareetme desteyinin vibrasiyasi olmusdur Muasir Su 27 lerde qurasdirilan UNS sistemi reqemsaldir ve dartilarin nizamlanmasi 4 defeye kimi kursdan yayinmama sistemi ise 3 defeye kimi guclendirmisdir Guc teminatcisiSilahlanmasiSilahlanma Qirici sag qanadinin govdeye birlesdiyi yerde qurasdirilmis bir eded 30 mm lik QS 301 tipli aviatopla techiz edilmisdir Silahlanmasinda idare edilen raketlerden hava hava tipli R 27R1 R 27T1 R 73E yaxin mesafeli doyusler ucun tipli raketler idare edilmeyen tipli raketlerden ise S 8KOM S 8OM S 8BM C 13T C 25OFM PU movcuddur 100 250 500 kq liq aviabombalari dasimaga qadirdir Qiricinin govdesinin silahlarin asilmasi ucun 10 yer movcuddur 6 si qanadlarda 2 si fyuzelyajin 2 si muherriklerin altinda Elave yanacaq cenleri qurasdirilmir Su 27 ve F 15F 15CHindistan HQ ye IAF mexsus Su 30MKI Real doyus seraitinde Su 27 ailesine mexsus teyyareler F 15 ailesine mensub qiricilarla hec bir zaman qarsilasma imkanlari olmayib Bu iki teyyarenin ilk gorusu 1992 ci ilin avqustunda ABS de herbi hava doyus teliminde olmusdur Telimin sertlerine gore qiricilar novbe ile bir birini izlemeli ve mehv etmeli idi Birinci doyusde F 15 i izleyen Su 27 reqibi itirmemeye muyesser olmusdur Ikinci gorusde ise Su 27 ni izlemeli olan F 15 forsaj rejiminde yuksekliye qalxan reqibi qacirmisdir Su 27 mayor E Karabasovun idaresi altinda bir muddetden sonra F 15 in quyrugunda peyda olmusdur Su 27 ailesinin uzvlerinin F 15 qiricilari ile qarsilasmalarindan biri 2004 cu ilde Hindistanda Cope India 2004 adli doyus hazirliginin artirilmasi telimlerine tesaduf etmisdir Telimlerde Hindistan terefinden silahlanmasinda olan muxtelif Sovetler ve Fransa istehsali olan qiricilarla yanasi Su 27 ailesine mensub Su 30MK da istirak edilmisdir Ilkin olaraq deyisken vektor dartili Su 30 MKI nin telimlerde istiraki nezerde tutulsa da hindliler deyisken vektor dartisi olmayan Su 30MK nin kifayet edeceyini hesab etmisler 6 eded F 15C ile temsil olunmusdur Su 30 MK lar kecirilmis her uc doyusden ikisinde qalib ayrilmislar Umumi neticede 20 defeden az olmayaraq Su lar doyusden qalib cixmislar Telimlerde Su larin RLS lerden istifade etmemesi F 15 leri elektro optik cihazlari vasitesile hedefe almasi ve telimin sertlerine gore AWACS sistemlerinden istifade edilmemesi Hindistan HQ qelebesinde aparici rol oynamisdir F 15 in RLS i islemeyen qiricini gorme imkanlari mehduddur Neticede doyus yaxin mesafeli manevrli doyuslere kecmisdir Bu zaman F 15C hedsiz manevrli Su 30MK ya uduzmaga mehkumdur Sonradan aciqlanan senedlerde ABS qiricilarinin sonuncu versiya radarlarla techiz edilmediyini bildirmisdir Istifade eden olkelerSu 27 ve Su 30 istifade eden olkeler Aciq mavi rengle indiki istifadeciler qara rengde sifarisci olkeler gosterilmisdir Rusiya 50 eded Su 27 10 eded Su 27UB 47 eded Su 27SM ve 14 eded Su 27SM3 Anqola 2013 cu ilin yanvarina olan melumata esasen 7 eded Su 27 hal hazirda xidmetdedir Ilk uc qirici 1998 ci ilde Belarusdan satin alinmisdir CXR 2016 ci ile olan melumata gore 43 eded Su 27SK ve 32 eded Su 27UBK silahlanmaya qebul olunub Teyyarelerin idxali 1991 ci ilin fevralinda baslayib ve 2009 cu ilin sentyabrinda basa catib Rusiya ile Cin arasinda elde olunmus razilasmaya esasen Su 27 doyus teyyareleri Shenyang J 11 adi ile Cinde istehsal olunur Belarus 2014 cu ile olan melumata gore 17 eded Su 27 ve 4 eded Su 27UBM1 ehtiyatda saxlanilir 2014 cu ilin yanvar ayinda ehtiyatda saxlanilan bu doyus teyyarelerinin uzerinde esasli modernizasiya isleri aparilmasi barede qerar qebul olunub Ukrayna 35 eded Su 27 Qazaxistan 2017 ci ile olan melumata esasen 20 eded Su 27 ve 3 eded Su 27UB silahlanmaya daxildir 2015 ci ilden etibaren bu teyyarelerin Su 30SM qiricilari ile evez edileceyi planlasdirilir Monqolustan 4 eded Su 27 Ozbekistan 24 eded Su 27 ve Su 27UB aktiv istismar olunur 11 den coxu ehtiyatda saxlanilir Vyetnam 6 eded Su 27SK ve 5 eded Su 27UBK Efiopiya 8 eded Su 27 ve 3 eded Su 27UB Eritreya 5 eded Su 27 ve 3 eded Su 27UBK Indoneziya 2 eded Su 27SK ve 3 eded Su 27SKM ABS Ilk iki Su 27 qiricisi 1995 ci ilde Belarusdan novbeti iki qirici ise 2009 cu ilde Ukraynadan satin alinib Qezalar9 sentyabr 1990 Sovet ordusuna mexsus bir eded Su 27 hava sousunda hedden asagi seviyyeden ucdugu ucun qezaya ugramisdir Neticede litvali pilot Rimantas A Stankevicius ve 1 nefer tamasaci helak olmusdur 12 dekabr 1995 Rus cengaverleri hava sousus komandasina mexsus 2 eded Su 27 ve 1 eded Su 27UB Malayziyada kecirilen hava sousundan geri qayidarken Vyetnamda Can Rahm seheri yaxinliginda qezaya ugramis neticede 4 pilot helak olmusdur Dekabr 1998 Efiopiya HHQ na aid Su 27 gece telimleri zamani qezaya ugramis neticede pilot helak olmusdur 6 yanvar 1999 Efiopiya HHQ na mexsus rus pilot terefinden idare olunan teyyare test ucuslari zamani qezaya ugramis pilot xilas olmagi bacarib 27 iyul 2002 Ukrayna HHQ ne mexsus Su 27 aerobatik hereketler eden zaman qezaya ugramis 77 tamasaci helak olmusdur Her iki pilot xilas olmagi bacarib ve yalniz kicik zedeler alib 15 sentyabr 2005 Rusiya ordusuna aid Su 27P Kalininqraddan Sankt Petersburqa hereket eden zaman mexaniki sebeblerden Litva erazisinde qezaya ugramis pilot sag qalmagi bacarmisdir Teyyare en azi 4 eded hava hava raketi ile silahlanmisdir Bu hadiseden sonra Litva Rusiya NATO arasinda iclas kecirilmisdir 29 iyul 2008 Rusiya HHQ ne aid Su 27UB Primorye vilayetinde telim ucuslari zamani qezaya ugramis 1 pilot helak olmus digeri yaralanmisdir 16 avqust 2009 Rus cengaverleri qrupuna mexsus 1 eded Su 27 eve cirpilmis ve yanmaga baslamisdir Bu qeza neticesinde qrup lideri Iqor Tkacenko helak olmusdur 30 avqust 2009 Belarus ordusuna aid Su 27UBM Polsada Radom hava sousunda qezaya ugramis her 2 pilotu helak olmusdur 6 aprel 2011 Rusiya HHQ ne aid Su 27SM Uzaq Serqde Vladivostok seheri yaxinliginda telim atislarini yerine yetirerken qezaya ugramis pilot zedesiz xilas olmusdur 28 iyun 2012 Rusiya HHQ ne aid Su 27UB Kareliyada qezaya ugramis her 2 pilot zedesiz xilas olmusdur 31 mart 2013 Cin HHQ ne aid Su 27UBK Sanqdonqda telim atislari tapsirigini yerine yetirerken qezaya ugramis her 2 pilot helak olmusdur Taktiki texniki xususiyyetleriUmumi xususiyyetleri Ekipaj 1 nefer Uzunlugu 21 9 m Qanad uzunlugu 14 7 m Hundurluyu 5 92 m Qanad sahesi 62 kv m Bos ceki 16 380 kq Yuklu ceki 23 430 kq 56 yanacaqla Maksimum qalxma agirligi 30 450 kq Daxili yanacaq ceni 9 400 kq Guc teminatcisi 2 eded Saturn Lyulka AL 31F muherrikUcus keyfiyyetleri Maksimum suret Deniz seviyyesinde 1 400 km s Yukseklikde Mach 2 35 2 500 km s Mesafe 3 530 km Ucus tavani 19 000 m Dirmanma sureti 300 m s Qanad yuklenmesi 377 9 kq kv m Cekme gucunun cekiye nisbeti 0 907 Maksimum g yuklenme 9 gHemcinin baxInkisaf etmis variantlari Su 30 Su 33Muqayise olunan qirici F 15IstinadlarRussia Air Force Handbook World Strategic and Business Information Library Washington D C International Business Publications USA 2009 seh 167 ISBN 978 1 43874 019 5 2010 01 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 25 Discovery F22 vs SU 37 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 02 22 Russkie vityazi i Strizhi primut uchastie v parade Pobedy 2012 07 05 at the Wayback Machine Rian ru Davies 2002 pp 9 11 Frontovoj istrebitel Su 27 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 02 23 2016 03 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 22 2011 07 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 22 Su 27 Flanker B Marginal 2016 03 09 tarixinde Istifade tarixi 2011 02 22 2011 04 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 22 2012 03 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 20 2011 09 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 20 2010 04 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 03 20 Are Indian Fighter Pilots better than US Fighter Pilots 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 03 21 Letchiki YuVO poluchat bolee 40 edinic aviatehniki Ezhenedelnik Voenno promyshlennyj kurer 5 November 2014 tarixinde Istifade tarixi 4 February 2015 Rupprecht Andreas China s Flanker gains momentum Shenyang J 11 update Combat Aircraft Monthly 12 12 December 2011 40 42 Belorussiya peredumala spisyvat istrebiteli Su 27 2021 06 13 tarixinde Istifade tarixi 2018 02 05 World Air Forces 2017 Flightglobal Insight 2017 29 July 2017 tarixinde Istifade tarixi 27 February 2017 Mongolskie istrebiteli poluchili pervuyu boevuyu zadachu asiarussia ru 2016 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2016 06 21 V Mongoliyu priletela pervaya partiya Su 27 asiarussia ru 2016 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2016 06 19 Niels Hillebrand Su 27 Flanker Operators List MILAVIA 11 October 2008 27 September 2008 tarixinde Istifade tarixi 12 October 2008 Hemcinin baxF 15 MiQ 29 F 16Xarici kecidlerVikianbarda Suxoy Su 27 ile elaqeli mediafayllar var Opisanie Su 27 na sajte Aviacionnoj Holdingovoj kompanii Suhoj 2011 04 14 at the Wayback Machine Su 27 40 let luchshemu rossijskomu istrebitelyu Indijskie Su 30MKI oderzhali novuyu pobedu nad amerikanskimi istrebitelyami Su 27 na sajte Ugolok neba opisanie i istoriya sozdaniya
Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
