Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Canlılarda ifrazat — Canlıların qəbul etdiyi iri molekullu üzvi qida maddələri mərhələlərlə parçalanır. Alınan maddələrin bir qismi orqanizmin hüceyrələrinin qurulmasında iştirak edir. Digər qismi isə energetik mübadilə nəticəsində tam parçalanır və bu zaman enerji ayrılır. Parçalanma məhsullarının bəziləri orqanizmə lazım olmur, hətta onların bir qismi zərərli məhsullara çevrilir, Orqanizm belə məhsulları necə xaric edir. Canlılarda ifrazat orqanları fərqlidir.
Onurğalılarda ifrazat
Bütün onurğalı heyvanlarda ifrazat orqanları böyrəklərdir.
Qədimdən böyrəklərin ifrazat məhsullarını xaric etdiyi məlum olsa da, onların iş mexanizmi çox sonralar öyrənilmişdir. Yaşadıqları mühitdən asılı olaraq, onurğalıların ifrazat orqanların quruluşunda fərqliliklər yaranmışdır. Hətta şirin su və duzlu suda yaşayan balıqların belə ifrazat orqanlarının quruluşunda fərqli xüsusiyyətlərə rast gəlinir. Bunun nəticəsində orqanizmlər öz daxili maye mühitlərini sabit saxlayır. Şirin su balıqlarının əksəriyyətinin bədəninin üzəri pulcuqlarla örtülüdür. Onların yaşadığı mühitdə təzyiq aşağıdır. Balıqların bədənindəki osmotik təzyiq bədən səthindən və qəlsəmələrdən daxil olan su nəticəsində tənzimlənir. Onlar heç vaxt su içmirlər və çoxlu sidik ifraz edirlər. Bədəndən itirilən duzların yeri qəlsəmələr vasitəsilə sudan alınan duzlarla bərpa edilir. Duzlu su balıqlarının bədənindəki təzyiq sudakı təzyiqdən aşağıdır. Ona görə də onların bədənində su itkisinin baş verməsi mümkündür. Bu səbəbdən belə balıqlar daima dəniz suyu içir, nəticədə çoxlu duz qəbul edir. Duzun artığı qəlsəmələrdən xüsusi hüceyrələr vasitəsilə xaricə atılır. Duzlu su balıqları çox az miqdarda sidik ifraz edir. Onlar bədənlərində olan ammonyakm çox hissəsini qəlsəmələri vasitəsilə xaricə çıxarır. Quruda yaşayan canlıların orqanizmində su itkisinin qarşısını alan uyğunlaşmalar vardır. Bir çox heyvanlar bunun nəticəsində uzun müddət su içmədən yaşaya bilir. Məsələn, dəvələrdə güvənlərdəki piyin oksidləşməsi metabolik suyun yaranmasına səbəb olur. Onların digər bir uyğunlaşması isə böyrəklərdə suyun geri sorulmasını təmin edən kanalların daha uzun olmasıdır. Bunun nəticəsində geriyə daha çox su sorulur. Canlıların həyat fəaliyyətini davam etdirməsi üçün ifrazat çox vacibdir. Ərəbistanda yaşayan səhra heyvanlarından biri olan Ərəbistan antilopu suya olan tələbatının 80%-ni yediyi qida, 14%-ni isə me- tabolik su ilə ödəyir. O heç zaman tərləmir, çox isti olanda bədəninin temperaturu 37 °C-dən 40 °C-dək qalxır. Hava soyuduqda isə yenə də 37 °C-yə enir. Artıq su itkisinin olmaması üçün heyvanın ifrazatı çox qatı olur.
Çoxhüceyrəli onurğasızlarda ifrazat
Süngərlərdə və bağırsaqboşluqlularda xüsusi ifrazat orqanları yoxdur. Onlar ifrazat məhsullarını diffuziya nəticəsində bədən səthi ilə xaric edir. Yastı qurdlardan olan ağ planaridə protonefridial tipli ifrazat sistemi mövcuddur. Belə heyvanlarda parenxima daxilində ulduzabənzər hüceyrələr var. Bu hüceyrələr ifrazat məhsullarını toplayaraq xırda borucuqlara, oradan isə iri ifrazat borucuqlarına axıdır. Toplanmış ifrazat məhsulları bədən səthi ilə orqanizmdən kənarlaşdırılır .
Soxulcan
Soxulcanlarda ifrazat sistemi metanefridial tipdədir. Metanefridilər cüt olub, sağ və sol tərəfdə yerləşməklə hər buğumda təkrar olunur. Metanerdi nefrostom adlanan kiçik qıfla başlayır. Qıf bədən boşluğuna, ordan çıxan nazik kanal isə ifrazat kanalına açılır. Hər bir metanefridi əvvəlki buğumdan başlanır və sonrakı buğumun boşluğuna keçərək, yanda olan nefropor adlanan dəliklə xaricə açılır. Nefridial kanal kirpiklərlə təchiz olunmuşdur. İfrazat funksiyasını həmçinin xlorokogen hüceyrələrdə yerinə yetirir. Bu hüceyrələr ifrazat məhsullarını özündə toplayır və sonra məhv olaraq qırılıb bağırsaqın boşluğuna düşərək metanefridi kanalı vasitəsilə xaric olunur. İfrazat məhsulları orta buğumlarda yerləşən (hər buğumda bir cüt) ifrazat orqanları (metanefridi) vasitəsilə xaric olunur. Metanefridilərin genişlənmiş qıfşəkilli hissəsi maddələr mübadiləsinin son məhsullarını toplayır, nazikləşmiş hissəsi isə bu məhsulları xaric edir. Molyusklarda həlqəvi qurdların metanefredilərinə oxşar böyrəklər vardır. Böyrəklərin kirpikli hüceyrələrində toplanan ifrazat məhsulları bir kanalla manti boşluğuna açılır, oradan da kənarlaşır.
Buğumayaqlılar
Buğumayaqlıların ən geniş yayılmış nümayəndələri olan cücülərin ifrazat məhsulları Malpigi boruları vasitəsilə xaric olunur. Bir ucları qapalı olan bu borular bədəndə əmələ gələn lazımsız məhsulları qandan toplayaraq bağırsaqlara ötürür. Cücülərin qarıncığının divarında və daxili orqanları üzərində olan piy cisimcikləri də ifrazata xidmət edir. İfrazat prosesi çay xərçəngində baş hissədə yerləşən cüt yaşıl vəzilər, hörümçəkkimilərdə isə ifrazat funksiyasını Malpigi boruları, koksal vəziləri, nefrosit və quanosit adlanan xüsusi hüceyrələr yerinə yetirir. Malpigi boruları entodermal mənşəlidir. Quruluşuna görə boruşəkilli olub, 4 şaxədən ibarətdir və kor qurtaracaqla nəhayətlənir. Malpigi borularının səciyyəvi xüsusiyyəti odur ki, onların orqanizimdən xaric etdikləri ifrazat məhsullraı maye şəklində olmayıb, demək olar ki, quru kristal şəklindədir. Koksal vəzi mezodermal mənşəli olub, cütdür, kissəşəkillidir və baş döş buğumunda — birinci cüt ayaqların arasında yerləşmişdir. Koksal vəzi cavan yaşlarda daha yaxşı inkişaf etmiş olur. Nefrosit və quanosit hüceyrələri bədən boşluğunda yerləşir və iftazat məsullarının xaric olunmasında iştirak edirlər.
Birhüceyrəli heyvanlarda ifrazat
Şirin sularda yaşayan adi amöb, yaşıl evqlena və infuzor-tərlik kimi birhüceyrəli heyvanlarda ifrazat vakuolu adlanan orqanoid var. İfrazat vakuollannda ifrazat məhsulları toplanır. Bu orqanoid vaxtaşırı partlayır və suda həll olmuş lazımsız maddələr hüceyrə membranı vasitəsilə xaricə atılır. İbtidailərdə ifrazat diffuziya və osmotik tənzimləmə ilə həyata keçirilir
Bitkilərdə ifrazat
Bitkilərdə xüsusi ifrazat orqanları yoxdur. Əksər bitkilər ifrazat məhsullarını buxar şəklində ağızcıqlardan xaric edir. Bu, transpirasiya prosesi adlanır. Çiyələk və buğda kimi bitkilərdə damcılar şəklində ayrılan su özü ilə duz və digər maddələri də çıxarır. Bu, quttasiya adlanır. Bitkilərin sintez etdiyi nektar və efir maddələri də ifrazat məhsullarıdır. Bəzi ifrazat məhsulları vakuollarda toplanır və xəzan vaxtı yarpaqlar töküldükcə bitkilərdən uzaqlaşır. Bitkilərin bir qismi kökləri vasitəsilə lazımsız məhsulları xaric edir.
İstinadlar
- (az.). e-derslik.edu.az. Archived from the original on 2022-01-22.
- Lee JS, Jeremic A, Shin L, Cho WJ, Chen X, Jena BP. "Neuronal porosome proteome: Molecular dynamics and architecture". Journal of Proteomics. 75 (13). July 2012: 3952–62. doi:10.1016/j.jprot.2012.05.017. PMC 4580231. PMID 22659300.
- Anderson LL. "Discovery of the 'porosome'; the universal secretory machinery in cells". Journal of Cellular and Molecular Medicine. 10 (1). 2006: 126–31. doi:10.1111/j.1582-4934.2006.tb00294.x. PMC 3933105. PMID 16563225.
- Chirico WJ. "Protein release through nonlethal oncotic pores as an alternative nonclassical secretory pathway". BMC Cell Biology. 12. October 2011: 46. doi:10.1186/1471-2121-12-46. PMC 3217904. PMID 22008609.
- Wooldridge, K, redaktorBacterial Secreted Proteins: Secretory Mechanisms and Role in Pathogenesis. Caister Academic Press. 2009. ISBN .
- Boyd CD, Smith TJ, El-Kirat-Chatel S, Newell PD, Dufrêne YF, O'Toole GA. "Structural features of the Pseudomonas fluorescens biofilm adhesin LapA required for LapG-dependent cleavage, biofilm formation, and cell surface localization". Journal of Bacteriology. 196 (15). August 2014: 2775–88. doi:10.1128/JB.01629-14. PMC 4135675. PMID 24837291.
- Yeo HJ, Yuan Q, Beck MR, Baron C, Waksman G. "Structural and functional characterization of the VirB5 protein from the type IV secretion system encoded by the conjugative plasmid pKM101". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (26). December 2003: 15947–52. Bibcode:2003PNAS..10015947Y. doi:10.1073/pnas.2535211100. JSTOR 3149111. PMC 307673. PMID 14673074.
- Salyers, A. A. & Whitt, D. D. (2002). Bacterial Pathogenesis: A Molecular Approach, 2nd ed., Washington, D. C.: ASM Press. ISBN
- McBroom AJ, Kuehn MJ. "Release of outer membrane vesicles by Gram-negative bacteria is a novel envelope stress response". Molecular Microbiology. 63 (2). January 2007: 545–58. doi:10.1111/j.1365-2958.2006.05522.x. PMC 1868505. PMID 17163978.
- Kuehn MJ, Kesty NC. "Bacterial outer membrane vesicles and the host-pathogen interaction". Genes & Development. 19 (22). November 2005: 2645–55. doi:10.1101/gad.1299905. PMID 16291643.
- Behlul Ağayev. Onurğasızlar zologiyasından laboratoriya məşğələləri. ADPPU: Bakı. 2004. səh. 197-203.
Bu məqalə . |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Canlilarda ifrazat Canlilarin qebul etdiyi iri molekullu uzvi qida maddeleri merhelelerle parcalanir Alinan maddelerin bir qismi orqanizmin huceyrelerinin qurulmasinda istirak edir Diger qismi ise energetik mubadile neticesinde tam parcalanir ve bu zaman enerji ayrilir Parcalanma mehsullarinin bezileri orqanizme lazim olmur hetta onlarin bir qismi zererli mehsullara cevrilir Orqanizm bele mehsullari nece xaric edir Canlilarda ifrazat orqanlari ferqlidir Onurgalilarda ifrazatButun onurgali heyvanlarda ifrazat orqanlari boyreklerdir Ifrazat sistemi Qedimden boyreklerin ifrazat mehsullarini xaric etdiyi melum olsa da onlarin is mexanizmi cox sonralar oyrenilmisdir Yasadiqlari muhitden asili olaraq onurgalilarin ifrazat orqanlarin qurulusunda ferqlilikler yaranmisdir Hetta sirin su ve duzlu suda yasayan baliqlarin bele ifrazat orqanlarinin qurulusunda ferqli xususiyyetlere rast gelinir Bunun neticesinde orqanizmler oz daxili maye muhitlerini sabit saxlayir Sirin su baliqlarinin ekseriyyetinin bedeninin uzeri pulcuqlarla ortuludur Onlarin yasadigi muhitde tezyiq asagidir Baliqlarin bedenindeki osmotik tezyiq beden sethinden ve qelsemelerden daxil olan su neticesinde tenzimlenir Onlar hec vaxt su icmirler ve coxlu sidik ifraz edirler Bedenden itirilen duzlarin yeri qelsemeler vasitesile sudan alinan duzlarla berpa edilir Duzlu su baliqlarinin bedenindeki tezyiq sudaki tezyiqden asagidir Ona gore de onlarin bedeninde su itkisinin bas vermesi mumkundur Bu sebebden bele baliqlar daima deniz suyu icir neticede coxlu duz qebul edir Duzun artigi qelsemelerden xususi huceyreler vasitesile xarice atilir Duzlu su baliqlari cox az miqdarda sidik ifraz edir Onlar bedenlerinde olan ammonyakm cox hissesini qelsemeleri vasitesile xarice cixarir Quruda yasayan canlilarin orqanizminde su itkisinin qarsisini alan uygunlasmalar vardir Bir cox heyvanlar bunun neticesinde uzun muddet su icmeden yasaya bilir Meselen develerde guvenlerdeki piyin oksidlesmesi metabolik suyun yaranmasina sebeb olur Onlarin diger bir uygunlasmasi ise boyreklerde suyun geri sorulmasini temin eden kanallarin daha uzun olmasidir Bunun neticesinde geriye daha cox su sorulur Canlilarin heyat fealiyyetini davam etdirmesi ucun ifrazat cox vacibdir Erebistanda yasayan sehra heyvanlarindan biri olan Erebistan antilopu suya olan telebatinin 80 ni yediyi qida 14 ni ise me tabolik su ile odeyir O hec zaman terlemir cox isti olanda bedeninin temperaturu 37 C den 40 C dek qalxir Hava soyuduqda ise yene de 37 C ye enir Artiq su itkisinin olmamasi ucun heyvanin ifrazati cox qati olur Coxhuceyreli onurgasizlarda ifrazatSungerlerde ve bagirsaqbosluqlularda xususi ifrazat orqanlari yoxdur Onlar ifrazat mehsullarini diffuziya neticesinde beden sethi ile xaric edir Yasti qurdlardan olan ag planaride protonefridial tipli ifrazat sistemi movcuddur Bele heyvanlarda parenxima daxilinde ulduzabenzer huceyreler var Bu huceyreler ifrazat mehsullarini toplayaraq xirda borucuqlara oradan ise iri ifrazat borucuqlarina axidir Toplanmis ifrazat mehsullari beden sethi ile orqanizmden kenarlasdirilir Soxulcan Soxulcanlarda ifrazat sistemi metanefridial tipdedir Metanefridiler cut olub sag ve sol terefde yerlesmekle her bugumda tekrar olunur Metanerdi nefrostom adlanan kicik qifla baslayir Qif beden bosluguna ordan cixan nazik kanal ise ifrazat kanalina acilir Her bir metanefridi evvelki bugumdan baslanir ve sonraki bugumun bosluguna kecerek yanda olan nefropor adlanan delikle xarice acilir Nefridial kanal kirpiklerle techiz olunmusdur Ifrazat funksiyasini hemcinin xlorokogen huceyrelerde yerine yetirir Bu huceyreler ifrazat mehsullarini ozunde toplayir ve sonra mehv olaraq qirilib bagirsaqin bosluguna duserek metanefridi kanali vasitesile xaric olunur Ifrazat mehsullari orta bugumlarda yerlesen her bugumda bir cut ifrazat orqanlari metanefridi vasitesile xaric olunur Metanefridilerin genislenmis qifsekilli hissesi maddeler mubadilesinin son mehsullarini toplayir naziklesmis hissesi ise bu mehsullari xaric edir Molyusklarda helqevi qurdlarin metanefredilerine oxsar boyrekler vardir Boyreklerin kirpikli huceyrelerinde toplanan ifrazat mehsullari bir kanalla manti bosluguna acilir oradan da kenarlasir Bugumayaqlilar Bugumayaqlilarin en genis yayilmis numayendeleri olan cuculerin ifrazat mehsullari Malpigi borulari vasitesile xaric olunur Bir uclari qapali olan bu borular bedende emele gelen lazimsiz mehsullari qandan toplayaraq bagirsaqlara oturur Cuculerin qarinciginin divarinda ve daxili orqanlari uzerinde olan piy cisimcikleri de ifrazata xidmet edir Ifrazat prosesi cay xercenginde bas hissede yerlesen cut yasil veziler horumcekkimilerde ise ifrazat funksiyasini Malpigi borulari koksal vezileri nefrosit ve quanosit adlanan xususi huceyreler yerine yetirir Malpigi borulari entodermal menselidir Qurulusuna gore borusekilli olub 4 saxeden ibaretdir ve kor qurtaracaqla nehayetlenir Malpigi borularinin seciyyevi xususiyyeti odur ki onlarin orqanizimden xaric etdikleri ifrazat mehsullrai maye seklinde olmayib demek olar ki quru kristal seklindedir Koksal vezi mezodermal menseli olub cutdur kissesekillidir ve bas dos bugumunda birinci cut ayaqlarin arasinda yerlesmisdir Koksal vezi cavan yaslarda daha yaxsi inkisaf etmis olur Nefrosit ve quanosit huceyreleri beden boslugunda yerlesir ve iftazat mesullarinin xaric olunmasinda istirak edirler Birhuceyreli heyvanlarda ifrazatSirin sularda yasayan adi amob yasil evqlena ve infuzor terlik kimi birhuceyreli heyvanlarda ifrazat vakuolu adlanan orqanoid var Ifrazat vakuollannda ifrazat mehsullari toplanir Bu orqanoid vaxtasiri partlayir ve suda hell olmus lazimsiz maddeler huceyre membrani vasitesile xarice atilir Ibtidailerde ifrazat diffuziya ve osmotik tenzimleme ile heyata kecirilirBitkilerde ifrazatBitkilerde xususi ifrazat orqanlari yoxdur Ekser bitkiler ifrazat mehsullarini buxar seklinde agizciqlardan xaric edir Bu transpirasiya prosesi adlanir Ciyelek ve bugda kimi bitkilerde damcilar seklinde ayrilan su ozu ile duz ve diger maddeleri de cixarir Bu quttasiya adlanir Bitkilerin sintez etdiyi nektar ve efir maddeleri de ifrazat mehsullaridir Bezi ifrazat mehsullari vakuollarda toplanir ve xezan vaxti yarpaqlar tokuldukce bitkilerden uzaqlasir Bitkilerin bir qismi kokleri vasitesile lazimsiz mehsullari xaric edir Istinadlar az e derslik edu az Archived from the original on 2022 01 22 Lee JS Jeremic A Shin L Cho WJ Chen X Jena BP Neuronal porosome proteome Molecular dynamics and architecture Journal of Proteomics 75 13 July 2012 3952 62 doi 10 1016 j jprot 2012 05 017 PMC 4580231 PMID 22659300 Anderson LL Discovery of the porosome the universal secretory machinery in cells Journal of Cellular and Molecular Medicine 10 1 2006 126 31 doi 10 1111 j 1582 4934 2006 tb00294 x PMC 3933105 PMID 16563225 Chirico WJ Protein release through nonlethal oncotic pores as an alternative nonclassical secretory pathway BMC Cell Biology 12 October 2011 46 doi 10 1186 1471 2121 12 46 PMC 3217904 PMID 22008609 Wooldridge K redaktorBacterial Secreted Proteins Secretory Mechanisms and Role in Pathogenesis Caister Academic Press 2009 ISBN 978 1 904455 42 4 Boyd CD Smith TJ El Kirat Chatel S Newell PD Dufrene YF O Toole GA Structural features of the Pseudomonas fluorescens biofilm adhesin LapA required for LapG dependent cleavage biofilm formation and cell surface localization Journal of Bacteriology 196 15 August 2014 2775 88 doi 10 1128 JB 01629 14 PMC 4135675 PMID 24837291 Yeo HJ Yuan Q Beck MR Baron C Waksman G Structural and functional characterization of the VirB5 protein from the type IV secretion system encoded by the conjugative plasmid pKM101 Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 100 26 December 2003 15947 52 Bibcode 2003PNAS 10015947Y doi 10 1073 pnas 2535211100 JSTOR 3149111 PMC 307673 PMID 14673074 Salyers A A amp Whitt D D 2002 Bacterial Pathogenesis A Molecular Approach 2nd ed Washington D C ASM Press ISBN 1 55581 171 X McBroom AJ Kuehn MJ Release of outer membrane vesicles by Gram negative bacteria is a novel envelope stress response Molecular Microbiology 63 2 January 2007 545 58 doi 10 1111 j 1365 2958 2006 05522 x PMC 1868505 PMID 17163978 Kuehn MJ Kesty NC Bacterial outer membrane vesicles and the host pathogen interaction Genes amp Development 19 22 November 2005 2645 55 doi 10 1101 gad 1299905 PMID 16291643 Behlul Agayev Onurgasizlar zologiyasindan laboratoriya mesgeleleri ADPPU Baki 2004 seh 197 203 Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin