Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Quba üsyanı — 1920-ci ildə Quba qəzasının Kuzun kəndində imam Mushab-Əli Kuzunvi rəhbərliyiylə Sovet işğalına qarşı baş vermiş xalq üsyanı. 3 həftəyə yaxın davam edən üsyana həmçinin siyasətçi Həmdulla Əfəndizadə, qaçaq Mayıl və AXC ordusunun zabiti Səttar Əfəndiyev rəhbərlik edirdilər. Üsyanın yatırılması üçün Əliheydər Qarayev və Levan Qoqoberidze bölgəyə ezam olunurlar. Həftələrlə davam edən qeyri bərabər döyüşlərdən sonra üsyançılar məğlub olurlar. Üsyanın yatırılması zamanı bolşeviklər tərəfdən Kuzun kəndi və daha bir neçə kənd yandırılmış və 400-500 kəndli qətlə yetirilmişdir.
| Quba üsyanı | |||
|---|---|---|---|
| Azərbaycanda Sovet işğalına qarşı üsyanlar | |||
 | |||
| Tarix | 1920-ci il avqust sentyabr ayları | ||
| Yeri | Kuzun, Quba qəzası | ||
| Səbəbi | Ölkənin işğalı | ||
| Nəticəsi | Üsyan bolşeviklər tərəfindən yatırılıb | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Haqqında
Üsyanın başlaması
Avqustun 23-də Quba qəzasında Kuzun kəndinin əhalisi Mushab-Əli Kuzunvi imamlığıyla silahlı üsyan qaldırdı. Onlar kənddə iki nəfər milisi öldürdülər və yeni hakimiyyətə itaətsizliklərini bəyan etdilər. Üsyanın qarşısını almaq üçün qəza komitəsi kəndə 4-cü süvari alayından 45 nəfərlik (30 nəfər süvari, 15 nəfər piyada) dəstə göndərdi. Lakin dəstə üsyanı yatıra bilmədi və çoxlu itki verdi. Dəstədən yalnız 6 nəfər xilas oldu. Qubanın hərbi komissarı Kuzun kəndində sovet hakimiyyətinin bərpa olunması üçün bir taqım və pulemyotçu göndərdi. Avqustun 26-da Kuzun kəndinin üsyançıları ilə sovet qüvvələri arasında yeni döyüş oldu. Kənd əhalisi bu dəfə də sovet qüvvələrinə ciddi müqavimət göstərdi.
Avqustun 29-da Qubanın 4 verstliyində sovet qüvvələri ilə üsyançılar arasında yeni vuruşma baş verdi. 100 nəfərlik sovet qüvvələri xeyli itki verdilər. Avqustun ayının sonu və sentyabrın əvvəllərində üsyançıların silahlı dəstəsi artıq formalaşmışdı. Cümhuriyyət ordusunun podpolkovniki Əfəndiyevin rəhbərlik etdiyi dəstədə türk zabitləri də vardı. Üsyançılar xeyli pulemyot və beşaçılan tüfəng əldə etmişdilər. Sentyabrın 3-də səhər saat 7-də üsyançılar Dəvəçi-Xaçmaz üzərinə hücum etdlər. Onların qarşısına 7-ci süvari dəstəsi çıxarıldı. Gərgin döyüşdən sonra sovet-bolşevik döyüşçüləri mövqelərini qoruyub saxlaya bildilər. Bununla belə, onlardan 4 nəfər öldürüldü və 4 ədəd "Lyuis" pulemyotu alındı. Xaçmaz yaxınlığında bolşeviklərin zirehli qatarı da dayanmışdı. Bu da onların imkanlarını artırırdı. Üsyançılar elə mövqelərdə yerləşmişdilər ki, zirehli qatardakı topların atəşi onlara çatmırdı. Kəşfiyyat məlumatlarından məlum olmuşdu ki, Çərxi stansiyası ətrafında da yeni rejimlə razılaşmayan yerli əhalinin silahlı dəstəsi təşkil edilmişdir.
Quba ərazisində mövcud olan güclü dəstələrdən birinə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin keçmiş deputatı Həmdulla əfəndi Əfəndizadə rəhbərlik edirdi. Onun öz qardaşı Şəmsəddin Əfəndi, türk zabiti İsmayıl Əli Əfəndi, milli ordunun zabitləri Səttar Əfəndiyev ilə Şükür bəy də üsyana başçılıq edirdilər.
Üsyanın yatırılması
Sovet rejimi üçün təhlükəli xarakter alan bu üsyanlar Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1920-ci il sentyabrın 9-da keçirilən plenumunda ciddi müzakirə edilmişdi. Plenum Quba üsyanını yatırmaq üçün Əliheydər Qarayev və Levan Qoqoberidzeni ora ezam etməkQəzənfər Musabəyovu isə Quba qəzasının fövqəladə komissarı təyin etmək barədə qərar qəbul etdi.
Üsyanı yatırmaq üçün qəzanın fövqəladə komissarı Qəzənfər Musabəyov 1920-ci il sentyabrın 11-də Quba əhalisinə müraciət etdi. Bu müraciətdə Həmdulla əfəndinin və Mailin rəhbərliyi altında qəzada baş qaldıran üsyan haqqlnda, onun yatırılması haqqında məlumat verilirdi. Üsyanın daha da genişlənməsinə yol verməmək üçün Musabəyov sovet hakimiyyəti adından üsyanda iştirak edən əhaliyə amnistiya elan edir və silahlıları öz silahlarını təhvil verməyə çağırır. Bundan başqa o həm də onu da bildirir ki, sovet hakimiyyətinə qarşı yeni üsyan qaldırmaq cəhdi amansızca yatırılacaqdır. Əllərdə saxlanılan silahların toplanması və yeni üsyanların qarşısının alınması üçün Qubadakı sovet hakimiyyəti nümayəndələri ilə XI ordu nümayəndələri də Quba əhalisinə müraciət etdi. Bu müraciətdə də əhali bolşevik qüvvələrinə qarşı aparılan təbliğata inanmamağa, sovet hakimiyyətinə qarşı mövqe tutmuş bəylərə və xanlara qoşulmamağa, əllərindəki silahları hakimiyyət nümayəndələrinə təhvil verməyə çağırılırdı.
5-6 min nəfərin iştirak etdiyi Quba üsyanı sentyabr ayında amansızlıqla yatırıldı. Üsyanı yatırmaq üçün bölgəyə ezam olunmuş Əliheydər Qarayev və Levan Qoqoberidzenin rəhbərlik etdiyi əməliyyatlarda 400-500 kəndli öldürüldü. Bəzi kəndlər mərmi atəşlərindən alışıb yandı. Çətinliklə yatırılan Quba üsyançılarının böyük silahlı dəstələrindən birinin rəhbəri Həmdulla əfəndi Şamaxı ilə sərhəd olan yüksək dağ kəndlərinə çəkildi. Üsyançı kəndlər isə bolşeviklərin nəzarəti altına keçdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 352. ISBN .
- Sevda İsmayıllı. "Ordu bu səbəbdən cümhuriyyəti qoruya bilmədi (18-ci yazı)". azadliq.org. 12 aprel 2018. 22 aprel 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2020.
- Əzizə Nəzərli. XI Красная Армия в Северном Азербайджане: оккупация, расправы, бесчинства. / XI Qırmızı ordu Şimali Azərbaycanda: işğal, zorakılıq, vəhşiliklər (PDF). Bakı: Nurlan nəşriyyatı. 2014. səh. 48.
- "Şimali Azərbaycan Sovet hakimiyyəti illərində (1920-1991)". a-r.az. 14 fevral 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2020.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (az.). Bakı: Mütərcim. 2018. 134. 2023-11-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-14.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (PDF). Bakı: Mütərcim. 2018. səh. 134.
- Mərkəzi Dövlət Arxivi f.2475, siy.1, iş 39, v.4
- Mərkəzi Dövlət Arxivi f.2475, siy.1, iş 39, v.2
- Mehman Süleymanov. Azərbaycan Ordusunun tarixi: III cild: 1920-1922. III. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. səh. 156-158. ISBN .
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 350. ISBN .
- C.A.Albantürk. "Həmdulla əfəndi Əfəndizadə - 150". hurriyyet.org. 13 fevral 2020. 14 fevral 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 fevral 2020.
- Kommunist qəzeti 1920-ci il 18 may buraxılışı
- SSA, f.276, siy.1, iş 149, v.57
- SSA, f.276, siy.1, iş 149, v.56
- Arnold Kadişev. Интервенция и Гражданская война в Закавказье. Moskva: Воениздат. 1960. 510.
- Zeynalova, Südabə, "Установление советской власти и упрочение советского режима в немецких поселениях Азербайджана (1920–1922 гг.)", Tarix və onun problemləri, №2, 2005: 88–93
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi f.2095, siy.1, iş.16, v.59
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi f.2095, siy.1, iş.19, v.69
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (az.). Bakı: Mütərcim. 2018. 135. 2023-11-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-14.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Quba usyani Quba usyani 1920 ci ilde Quba qezasinin Kuzun kendinde imam Mushab Eli Kuzunvi rehberliyiyle Sovet isgalina qarsi bas vermis xalq usyani 3 hefteye yaxin davam eden usyana hemcinin siyasetci Hemdulla Efendizade qacaq Mayil ve AXC ordusunun zabiti Settar Efendiyev rehberlik edirdiler Usyanin yatirilmasi ucun Eliheyder Qarayev ve Levan Qoqoberidze bolgeye ezam olunurlar Heftelerle davam eden qeyri beraber doyuslerden sonra usyancilar meglub olurlar Usyanin yatirilmasi zamani bolsevikler terefden Kuzun kendi ve daha bir nece kend yandirilmis ve 400 500 kendli qetle yetirilmisdir Quba usyaniAzerbaycanda Sovet isgalina qarsi usyanlarTarix 1920 ci il avqust sentyabr aylariYeri Kuzun Quba qezasiSebebi Olkenin isgaliNeticesi Usyan bolsevikler terefinden yatirilibMunaqise terefleriAXCMO zabitleri Lezgi camaatligi XI Qizil OrduKomandan lar Mushab Eli Kuzunvi Hemdulla Efendi Qacaq Mayil Settar Efendiyev Eliheyder Qarayev Levan QoqoberidzeTereflerin quvvesi5000 6000 Melum deyilItkilerMelum deyil Melum deyilHaqqindaUsyanin baslamasi AXC ordusunun zabiti Settar EfendiyevUsyanin bascilarindan biri Hemdulla efendi Efendizade 1870 1929 Avqustun 23 de Quba qezasinda Kuzun kendinin ehalisi Mushab Eli Kuzunvi imamligiyla silahli usyan qaldirdi Onlar kendde iki nefer milisi oldurduler ve yeni hakimiyyete itaetsizliklerini beyan etdiler Usyanin qarsisini almaq ucun qeza komitesi kende 4 cu suvari alayindan 45 neferlik 30 nefer suvari 15 nefer piyada deste gonderdi Lakin deste usyani yatira bilmedi ve coxlu itki verdi Desteden yalniz 6 nefer xilas oldu Qubanin herbi komissari Kuzun kendinde sovet hakimiyyetinin berpa olunmasi ucun bir taqim ve pulemyotcu gonderdi Avqustun 26 da Kuzun kendinin usyancilari ile sovet quvveleri arasinda yeni doyus oldu Kend ehalisi bu defe de sovet quvvelerine ciddi muqavimet gosterdi Avqustun 29 da Qubanin 4 verstliyinde sovet quvveleri ile usyancilar arasinda yeni vurusma bas verdi 100 neferlik sovet quvveleri xeyli itki verdiler Avqustun ayinin sonu ve sentyabrin evvellerinde usyancilarin silahli destesi artiq formalasmisdi Cumhuriyyet ordusunun podpolkovniki Efendiyevin rehberlik etdiyi destede turk zabitleri de vardi Usyancilar xeyli pulemyot ve besacilan tufeng elde etmisdiler Sentyabrin 3 de seher saat 7 de usyancilar Deveci Xacmaz uzerine hucum etdler Onlarin qarsisina 7 ci suvari destesi cixarildi Gergin doyusden sonra sovet bolsevik doyusculeri movqelerini qoruyub saxlaya bildiler Bununla bele onlardan 4 nefer olduruldu ve 4 eded Lyuis pulemyotu alindi Xacmaz yaxinliginda bolseviklerin zirehli qatari da dayanmisdi Bu da onlarin imkanlarini artirirdi Usyancilar ele movqelerde yerlesmisdiler ki zirehli qatardaki toplarin atesi onlara catmirdi Kesfiyyat melumatlarindan melum olmusdu ki Cerxi stansiyasi etrafinda da yeni rejimle razilasmayan yerli ehalinin silahli destesi teskil edilmisdir Quba erazisinde movcud olan guclu destelerden birine de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin kecmis deputati Hemdulla efendi Efendizade rehberlik edirdi Onun oz qardasi Semseddin Efendi turk zabiti Ismayil Eli Efendi milli ordunun zabitleri Settar Efendiyev ile Sukur bey de usyana basciliq edirdiler Usyanin yatirilmasi Sovet rejimi ucun tehlukeli xarakter alan bu usyanlar Azerbaycan Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin 1920 ci il sentyabrin 9 da kecirilen plenumunda ciddi muzakire edilmisdi Plenum Quba usyanini yatirmaq ucun Eliheyder Qarayev ve Levan Qoqoberidzeni ora ezam etmekQezenfer Musabeyovu ise Quba qezasinin fovqelade komissari teyin etmek barede qerar qebul etdi Usyani yatirmaq ucun qezanin fovqelade komissari Qezenfer Musabeyov 1920 ci il sentyabrin 11 de Quba ehalisine muraciet etdi Bu muracietde Hemdulla efendinin ve Mailin rehberliyi altinda qezada bas qaldiran usyan haqqlnda onun yatirilmasi haqqinda melumat verilirdi Usyanin daha da genislenmesine yol vermemek ucun Musabeyov sovet hakimiyyeti adindan usyanda istirak eden ehaliye amnistiya elan edir ve silahlilari oz silahlarini tehvil vermeye cagirir Bundan basqa o hem de onu da bildirir ki sovet hakimiyyetine qarsi yeni usyan qaldirmaq cehdi amansizca yatirilacaqdir Ellerde saxlanilan silahlarin toplanmasi ve yeni usyanlarin qarsisinin alinmasi ucun Qubadaki sovet hakimiyyeti numayendeleri ile XI ordu numayendeleri de Quba ehalisine muraciet etdi Bu muracietde de ehali bolsevik quvvelerine qarsi aparilan tebligata inanmamaga sovet hakimiyyetine qarsi movqe tutmus beylere ve xanlara qosulmamaga ellerindeki silahlari hakimiyyet numayendelerine tehvil vermeye cagirilirdi 5 6 min neferin istirak etdiyi Quba usyani sentyabr ayinda amansizliqla yatirildi Usyani yatirmaq ucun bolgeye ezam olunmus Eliheyder Qarayev ve Levan Qoqoberidzenin rehberlik etdiyi emeliyyatlarda 400 500 kendli olduruldu Bezi kendler mermi ateslerinden alisib yandi Cetinlikle yatirilan Quba usyancilarinin boyuk silahli destelerinden birinin rehberi Hemdulla efendi Samaxi ile serhed olan yuksek dag kendlerine cekildi Usyanci kendler ise bolseviklerin nezareti altina kecdi Hemcinin baxGence usyani 1920 Qarabag usyani 1920 Lenkeran usyani 1920 IstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 352 ISBN 9952 417 44 4 Sevda Ismayilli Ordu bu sebebden cumhuriyyeti qoruya bilmedi 18 ci yazi azadliq org 12 aprel 2018 22 aprel 2018 tarixinde Istifade tarixi 14 fevral 2020 Ezize Nezerli XI Krasnaya Armiya v Severnom Azerbajdzhane okkupaciya raspravy beschinstva XI Qirmizi ordu Simali Azerbaycanda isgal zorakiliq vehsilikler PDF Baki Nurlan nesriyyati 2014 seh 48 Simali Azerbaycan Sovet hakimiyyeti illerinde 1920 1991 a r az 14 fevral 2020 tarixinde Istifade tarixi 14 fevral 2020 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 100 sual 100 cavab az Baki Mutercim 2018 134 2023 11 14 tarixinde Istifade tarixi 2023 11 14 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 100 sual 100 cavab PDF Baki Mutercim 2018 seh 134 Merkezi Dovlet Arxivi f 2475 siy 1 is 39 v 4 Merkezi Dovlet Arxivi f 2475 siy 1 is 39 v 2 Mehman Suleymanov Azerbaycan Ordusunun tarixi III cild 1920 1922 III Baki Maarif nesriyyati 2018 seh 156 158 ISBN 978 9952 37 140 6 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider 2004 seh 350 ISBN 9952 417 14 2 C A Albanturk Hemdulla efendi Efendizade 150 hurriyyet org 13 fevral 2020 14 fevral 2020 tarixinde Istifade tarixi 14 fevral 2020 Kommunist qezeti 1920 ci il 18 may buraxilisi SSA f 276 siy 1 is 149 v 57 SSA f 276 siy 1 is 149 v 56 Arnold Kadisev Intervenciya i Grazhdanskaya vojna v Zakavkaze Moskva Voenizdat 1960 510 Zeynalova Sudabe Ustanovlenie sovetskoj vlasti i uprochenie sovetskogo rezhima v nemeckih poseleniyah Azerbajdzhana 1920 1922 gg Tarix ve onun problemleri 2 2005 88 93 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi f 2095 siy 1 is 16 v 59 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi f 2095 siy 1 is 19 v 69 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 100 sual 100 cavab az Baki Mutercim 2018 135 2023 11 14 tarixinde Istifade tarixi 2023 11 14