Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lənkəran üsyanı — Azərbaycanın Lənkəran-Astara bölgəsində sovet işğalına qarşı xalq üsyanı.
| Lənkəran üsyanı | |||
|---|---|---|---|
| Azərbaycanda Sovet işğalına qarşı üsyanlar | |||
| Tarix | İyul 1920 – Fevral 1922 | ||
| Yeri | Lənkəran qəzası | ||
| Səbəbi | Ölkənin işğalı | ||
| Nəticəsi | Üsyan bolşeviklər tərəfindən yatırılıb | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Başlanması
1920-ci ilin iyununda başlanmış, həmin ilin sentyabrında kütləvi xarakter almışdır. Üsyan, əsasən, bölgədə yaradılmış 7 böyük silahlı dəstə tərəfindən aparılmışdır. Ən böyük dəstələrə Cümhuriyyətin süqutundan sonra Azərbaycanda qalmış türk zabiti , Nəcəfqulu xan və Şahverən rəhbərlik edirdilər. Üsyançı silahlı dəstələrdəki döyüşçülərin sayının 6–10 min arasında olduğu güman edilir. dəstəsi Lənkəranın cənubunda, Nəcəfqulu xanın dəstəsi iə şimalında fəaliyyət göstərirdi. silahlı dəstəsi, ilk olaraq, Lənkəranın Şahağac, Təngərud, kəndlərini sovet rejimindən azad etdi. sahəsindəki sovet milis dəstəsini isə Şahverənin dəstəsi məhv etdi. Sentyabrın əvvəllərində Astara ətrafında genişlənən xalq üsyanının əsas zərbə qüvvəsi Ramazanın dəstəsi idi. Astaranın Şüvə kəndində yaradılmış başqa bir üsyançı dəstəyə isə Qüdrət Mollaağa oğlu başçılıq edirdi. Üsyançı qüvvələr 1920-ci ilin sonlarına kimi bölgənin müxtəlif məntəqələrində sovet qüvvələrinə ağır zərbələr endirdilər. Dekabrda dəstəsi Astaranı sovetlərdən təmizləyərək, Lənkərana doğru istiqamət götürdü. irəliləməsini yalnız Lənkəran ətrafında dayanmış 245-ci sovet alayının və dənizdəki sovet hərb gəmilərinin birgə səyi ilə dayandırmaq mümkün oldu. Genişlənən xalq üsyanlarının qarşısını almaq üçün 11-ci ordu komandanlığı 248-ci, 249-cu atıcı alaylarını, "Roza lüksemburq" kreyserini, "Prıtkı" minadaşıyanını, "Kursk" gəmisini və desant daşıyan əlavə beş nəqliyyat gəmisini bölgəyə göndərdi. Bakıdan göndərilən qüvvələr bölgəyə yetişəndən sonra iki taktiki qrupa bölünməli və onların köməyi ilə Lənkəran və Astara arasındakı ərazini nəzarət altına almış üsyançı qüvvələr neytrallaşdırılmalı idi. Qrupun biri Lənkərandan cənuba, digəri isə Astaradan şimala doğru hərəkət etməli idi. Bölgədə yerləşən I süvari alayı və digər hərbi birləşmələr də bu iki taktiki qrupla birgə hərəkət etməli idi. Üsyançılara qarşı hazırlanan döyüşün taktiki planına əsasən, bölgədəki bütün sovet qüvvələri Lənkərandan cənuba hərəkət edən qrupu, Bakıdan gələn qüvvələr isə sahilə çıxmaqla, Astaradan şimala hərəkət edəcək qrupu təşkil etməli idilər. Çox böyük imkanlara baxmayaraq, Bakıdan gələn qüvvələrin dekabrın 23-də sahilə çıxmaq üçün göstərdikləri cəhd baş tutmadı. Buradakı üsyançı qüvvələr çox böyük şücaət göstərərək sovet birləşmələrini geri oturtdular. Lakin üsyançıların sovet gəmilərində olan uzaqvuran topların qarşısını almaq üçün heç bir vasitəsi yox idi. Məhz gəmi artilleriyasının işə salınması üsyançıları geri çəkilməyə məcbur etdi. Sovet qüvvələri gəmi artilleriyasından fəal istifadə etməklə , Lənkəran və Astara arasında sahil boyu zolaqda döyüş mövqelərini ələ keçirib möhkəmləndilər. 1920-ci il, dekabrın 25-də Lənkəran və Astara bölgəsi yenidən sovet qüvvələrinin nəzarəti altına alındı.
Yenidən alovlanması
1921-ci ilin yanvarın əvvəllərində Lerik ətrafında Şahverənin başçılıq etdiyi üsyan yenidən alovlandı. Şahverən taktiki gediş edərək, buradakı sovet ordusuna ciddi zərbələr endirdi. Yanvarın 9-dan 26-dək bölgədə gedən döyüşlərdə əlahiddə sovet süvari divizionu 196 nəfər itki vermiş, 78 nəfər yaralanmış, 75 nəfər isə döyüş qabiliyyətini itirmişdi.
Üsyanın yatırılması
1921-ci il, fevralın əvvəlində Lənkəran ətrafında Nəcəfqulu xanın başçılığı ilə, həmin ilin avqustun sonlarında isə Astara ətrafında bir necə dəstənin iştirakı ilə üsyanlar yenidən başlandı. Astara ətrafındakə üsyanda Nəcəfqulu xanın, qardaşı , Şahverənin, Ataxanın, dəstələri iştirak edirdilər. Üsyançılar kifayət qədər şücaət göstərsələr də, Bakıdan gətirilən əlavə qüvvələrdən, xüsusən gəmi artilleriyasından geniş istifadə etməklə onların müqavimətini qırmaq mümkün oldu. Beləliklə əlavə gətirilən qüvvələrin hesabına üsyan yatırılır.
Mənbə
İstinadlar
- Бакински рабочи // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 550.
- Fəzail, İbrahimli. Azərbaycan tarixində sosial-siyasi proseslər (1920-1930). Bakı. 2001.
- "Azərbaycanda bolşevik işğalına qarşı üsyanların təşkili və həyata keçirilməsi". enter.news. 2021-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-03.
- "Cümhuriyyətimizin fədailəri - Yusif Camal bəy (Camal Paşa) və silahdaşları". anl.az. 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-03.
- "1920-ci ildə Qarabağda, Zaqatalada, Lənkəranda xalq üsyanları". Azerbaijan news.az. 2023-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-03.
- İbrahimli Fəzail- Azərbaycan tarixində sosial-siyasi proseslər (1920–1930), Bakı, 2001
Ədəbiyyat
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, cild 5
- Süleymanov, Manaf. Azərbaycan Ordusu (1918-1920). Bakı. 1998.
- Qaffarov, T. Azərbaycan tarixi. 1920-1991. Bakı. 1999.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lenkeran usyani Azerbaycanin Lenkeran Astara bolgesinde sovet isgalina qarsi xalq usyani Lenkeran usyaniAzerbaycanda Sovet isgalina qarsi usyanlarTarix Iyul 1920 Fevral 1922Yeri Lenkeran qezasiSebebi Olkenin isgaliNeticesi Usyan bolsevikler terefinden yatirilibMunaqise terefleriAXC ordusunun zabitleri ve yerli ehali XI Qizil OrduKomandan lar Yusif Camal bey Necefqulu xan Sahveren Ramazan Qudret Mollaaga oglu bilinmirTereflerin quvvesi6 000 10 000 bilinmir Bakinski raboci kanoner qayigiItkilerbilinmir 196 olu 153 yaraliBaslanmasi1920 ci ilin iyununda baslanmis hemin ilin sentyabrinda kutlevi xarakter almisdir Usyan esasen bolgede yaradilmis 7 boyuk silahli deste terefinden aparilmisdir En boyuk destelere Cumhuriyyetin suqutundan sonra Azerbaycanda qalmis turk zabiti Necefqulu xan ve Sahveren rehberlik edirdiler Usyanci silahli destelerdeki doyusculerin sayinin 6 10 min arasinda oldugu guman edilir destesi Lenkeranin cenubunda Necefqulu xanin destesi ie simalinda fealiyyet gosterirdi silahli destesi ilk olaraq Lenkeranin Sahagac Tengerud kendlerini sovet rejiminden azad etdi sahesindeki sovet milis destesini ise Sahverenin destesi mehv etdi Sentyabrin evvellerinde Astara etrafinda genislenen xalq usyaninin esas zerbe quvvesi Ramazanin destesi idi Astaranin Suve kendinde yaradilmis basqa bir usyanci desteye ise Qudret Mollaaga oglu basciliq edirdi Usyanci quvveler 1920 ci ilin sonlarina kimi bolgenin muxtelif menteqelerinde sovet quvvelerine agir zerbeler endirdiler Dekabrda destesi Astarani sovetlerden temizleyerek Lenkerana dogru istiqamet goturdu irelilemesini yalniz Lenkeran etrafinda dayanmis 245 ci sovet alayinin ve denizdeki sovet herb gemilerinin birge seyi ile dayandirmaq mumkun oldu Genislenen xalq usyanlarinin qarsisini almaq ucun 11 ci ordu komandanligi 248 ci 249 cu atici alaylarini Roza luksemburq kreyserini Pritki minadasiyanini Kursk gemisini ve desant dasiyan elave bes neqliyyat gemisini bolgeye gonderdi Bakidan gonderilen quvveler bolgeye yetisenden sonra iki taktiki qrupa bolunmeli ve onlarin komeyi ile Lenkeran ve Astara arasindaki erazini nezaret altina almis usyanci quvveler neytrallasdirilmali idi Qrupun biri Lenkerandan cenuba digeri ise Astaradan simala dogru hereket etmeli idi Bolgede yerlesen I suvari alayi ve diger herbi birlesmeler de bu iki taktiki qrupla birge hereket etmeli idi Usyancilara qarsi hazirlanan doyusun taktiki planina esasen bolgedeki butun sovet quvveleri Lenkerandan cenuba hereket eden qrupu Bakidan gelen quvveler ise sahile cixmaqla Astaradan simala hereket edecek qrupu teskil etmeli idiler Cox boyuk imkanlara baxmayaraq Bakidan gelen quvvelerin dekabrin 23 de sahile cixmaq ucun gosterdikleri cehd bas tutmadi Buradaki usyanci quvveler cox boyuk sucaet gostererek sovet birlesmelerini geri oturtdular Lakin usyancilarin sovet gemilerinde olan uzaqvuran toplarin qarsisini almaq ucun hec bir vasitesi yox idi Mehz gemi artilleriyasinin ise salinmasi usyancilari geri cekilmeye mecbur etdi Sovet quvveleri gemi artilleriyasindan feal istifade etmekle Lenkeran ve Astara arasinda sahil boyu zolaqda doyus movqelerini ele kecirib mohkemlendiler 1920 ci il dekabrin 25 de Lenkeran ve Astara bolgesi yeniden sovet quvvelerinin nezareti altina alindi Yeniden alovlanmasi 1921 ci ilin yanvarin evvellerinde Lerik etrafinda Sahverenin basciliq etdiyi usyan yeniden alovlandi Sahveren taktiki gedis ederek buradaki sovet ordusuna ciddi zerbeler endirdi Yanvarin 9 dan 26 dek bolgede geden doyuslerde elahidde sovet suvari divizionu 196 nefer itki vermis 78 nefer yaralanmis 75 nefer ise doyus qabiliyyetini itirmisdi Usyanin yatirilmasi1921 ci il fevralin evvelinde Lenkeran etrafinda Necefqulu xanin basciligi ile hemin ilin avqustun sonlarinda ise Astara etrafinda bir nece destenin istiraki ile usyanlar yeniden baslandi Astara etrafindake usyanda Necefqulu xanin qardasi Sahverenin Ataxanin desteleri istirak edirdiler Usyancilar kifayet qeder sucaet gosterseler de Bakidan getirilen elave quvvelerden xususen gemi artilleriyasindan genis istifade etmekle onlarin muqavimetini qirmaq mumkun oldu Belelikle elave getirilen quvvelerin hesabina usyan yatirilir MenbeIstinadlar Bakinski rabochi Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 550 Fezail Ibrahimli Azerbaycan tarixinde sosial siyasi prosesler 1920 1930 Baki 2001 Azerbaycanda bolsevik isgalina qarsi usyanlarin teskili ve heyata kecirilmesi enter news 2021 03 30 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 03 Cumhuriyyetimizin fedaileri Yusif Camal bey Camal Pasa ve silahdaslari anl az 2021 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 03 1920 ci ilde Qarabagda Zaqatalada Lenkeranda xalq usyanlari Azerbaijan news az 2023 06 29 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 03 Ibrahimli Fezail Azerbaycan tarixinde sosial siyasi prosesler 1920 1930 Baki 2001 Edebiyyat Azerbaycan tarixi 7 cildde cild 5 Suleymanov Manaf Azerbaycan Ordusu 1918 1920 Baki 1998 Qaffarov T Azerbaycan tarixi 1920 1991 Baki 1999