Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qazi Bürhanəddin bəyliyi — Azərbaycan şairi, dövlət xadimi Qazi Bürhanəddin tərəfindən 1381-ci ildə qurulan tarixi dövlət.
Tarixi
Görkəmli dövlət xadimi, məşhur sərkərdə və şair Qazi Bürhanəddin 1344-cü il-də Qeysəriyə şəhərində dünyaya göz açmışdır. O, mənşəyinə görə, qədim türk-oğuz boylarından sayılan Salur tayfasına mənsub idi. Belə bir ehtimal da var ki, onun qədim babaları Xarəzmdən gəlmişdilər. Şairin adı Əhməd, künyəsi Əbülabbas, təxəllüsü isə Qazi Bürhanəddin idi. O, irsən keçən qazilik hüququna malik, yüksək savad dərəcəsi və əsl-nəcabəti ilə məşhur olan bir ailədən idi. Qeysəri şəhərinin qazıları Cəlaləddin Həbib, Hüsaməddin Hüseyn, Siracəddin Süleyman bu nəsildəndirlər.
Onun babası Siracəddin Süleyman Anadoluda yaradılmış Ərətna bəyliyinin banisi Sultan Ərətna bəy Uyğurun sarayında yaşamış və bəyliyin siyasi həyatında mühüm rol oynamışdır. Şairin atası Şəmsəddin Məhəmməd də öz dövrünün məşhur qazilərindən sayılır. Əhmədin anası isə səlcuq sarayında yaşamış məşhur dövlət xadimlərin birinin nəvəsi idi. Qazi Bürhanəddin anasını erkən yaşlarından itirdiyindən onun tərbiyəsi ilə atası məşğul olub. 1356-cı ildə o, atası ilə Dəməşqə gedir, lakin bir müddətdən sonra yenidən onlar Qeysəriyə qayıdırlar və Əhmədin atası sarayda qazı kimi işləməyə başlayır.
Bütün kübar ailələrindən çıxan uşaqlar kimi Qazi Bürhanəddin də vətənində öz dövrünə görə yaxşı ilkin təhsil alır, 1358-ci ildə isə təhsilini davam etdirmək üçün Misirə yola düşür. Burada ilahiyyatı (fiqh, hədis və tibb), tibbi, nücumu, fəlsəfəni və digər elmləri öyrənir. Daha sonra özünün ilahiyyat, təbiət və riyaziyyat sahələrində biliklərini artırmaq məqsədilə Dəməşqə, bütün Şərqdə məşhur olan alim yanına gedir. Şair on doqquz yaşında ikən Məkkəyə gedir, atası öləndən sonra isə Hələbə köçür.
1365-ci ildə Qeysəriyə dönərək, Ərətna hökmdarı Məhəmmədin qızı ilə evlənir. Bu hadisədən bir müddət sonra onu atasının yerinə qazi təyin edirlər. Bu vəzifədə on ildən də artıq işləyən Qazi Bürhanəddin öz yüksək savadı, mədəniyyəti və ədalətliliyi ilə bütün xalqın hörmətini qazanır.
Ərətna hökmdarı Məhəmməd bəy öldükdən sonra onun taxtına oğlu Əli oturur. Əli azyaşlı olduğu üçün dövlətin bütün işlərini Qazi Bürhanəddin görür və 1378-ci ildə vəzir təyin olunur. İki ildən sonra Əli də ölür və Bürhanəddin onun körpə uşağının atabəyi olur. Beləliklə, dövlətə bütün rəhbərlik onun əlinə keçir. 1381-ci ildə Qazi Bürhanəddin öz adını daşıyan yeni bir dövlət yaradır və Sultan elan edilir. Bundan sonra onun bütün həyatı daxili və xarici düşmənələrə qarşı fasiləsiz yürüş və döyüşlərdə keçir. Öz aralarında daimi çəkişmələr aparan qaramanlı, osmanlı, türkmən tayfaları arasındakı düşmənçiliyi yox etmək və ölkədə qanun-qaydanı möhkəmləndirmək üçün o, əlindən gələni edir. Bürhanəddin xarici siyasət sahəsində qeyri-adi uzaqgörənlik və müdriklik göstərir. Osmanlı sultanı , Qızıl Orda xanı Toxtamış, Əmir Teymur kimi təhlükəli rəqiblərin və onlarla xırda əmirlərin əhatəsində qalan Bürhanəddin düz 17 il öz ölkəsində sülhü və əmin-amanlığı qoruya bilir. Siyasi vəziyyət tələb edəndə o, I Bayəzidlə, yaxud Teymurla açıq mübarizəyə girir, zərurət yarandıqda keçmiş rəqibləri Toxtamış xan, yaxud da məmlük sultanı ittifaq bağlayır.
Bürhanəddin ölkəni Teymurun işğalından xilas edir və qonşu əmirlərlə uğurlu müharibələr aparır. Onun səyləri boşa getmir. Ölkə möhkəmlənir və çiçəklənir. Bürhanəddin ticarət, maarif və elmin inkişafına yardım edir, mədrəsələr, karvansaralar açdırır, körpülər saldırır.
Qazi Bürhanəddin 1398-ci ildə Ağqoyunlu hökmdarlarından bəylə döyüşdə həlak olur və Sivas şəhərində dəfn edilir. Bundan sonra ölkədə hakimiyyət onun yeganə oğlu keçir. Ancaq gənc hökmdar hakimiyyəti əldə saxlaya bilmir və Qazi Bürhanəddinin belə çətinliklə yaratdığı dövlət tərəfindən dağıdılır. Ölkənin torpaqları Osmanlı dövlətinin tərkibinə keçir.
Qazı Bürhanəddin, Səlcuqların məğlubiyyətindən sonra Sivas və ətrafında qurulan Ərətna bəyliyində 1335–1381-ci illərdə sıra ilə qazılıq, vəzirlik və padişahlıq vəkilliyi kimi vəzifələrdə işləmiş və bir müddət sonra bəyliyin zəifləməsindən istifadə edərək öz adını daşıyan Qazı Bürhanəddin Əhməd bəyliyi dövlətini qurmuşdur. 1381-ci ildə qurduğu bu dövlət 17 il yaşamış və 1398-ci ildə Ağqoyunlu hökmdarı Qara Yuluq Osman Bəy tərəfindən Qazi Bürhanəddinin öldürülməsiylə birlikdə sona yetmişdir.
Qazi Bürhanəddin Azərbaycan tarixi və ədəbiyyatı ilə yanaşı Osmanlı tarixində də silinməz iz qoymuşdur. Belə ki,1392-ci ildə Qazi Bürhanəddin,Osmanlı İmperiyası ordusunu Çorum yaxınlığında Qırxdilim adlı yerdə yendi və bu savaşda İldırım Bəyazidin varisi — oğlu Ərtoğrul öldürüldü.
Qazı Bürhanəddinindən sonra bəyliyin başına keçdi.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qazi Burhaneddin beyliyi Azerbaycan sairi dovlet xadimi Qazi Burhaneddin terefinden 1381 ci ilde qurulan tarixi dovlet TarixiGorkemli dovlet xadimi meshur serkerde ve sair Qazi Burhaneddin 1344 cu il de Qeyseriye seherinde dunyaya goz acmisdir O menseyine gore qedim turk oguz boylarindan sayilan Salur tayfasina mensub idi Bele bir ehtimal da var ki onun qedim babalari Xarezmden gelmisdiler Sairin adi Ehmed kunyesi Ebulabbas texellusu ise Qazi Burhaneddin idi O irsen kecen qazilik huququna malik yuksek savad derecesi ve esl necabeti ile meshur olan bir aileden idi Qeyseri seherinin qazilari Celaleddin Hebib Husameddin Huseyn Siraceddin Suleyman bu nesildendirler Onun babasi Siraceddin Suleyman Anadoluda yaradilmis Eretna beyliyinin banisi Sultan Eretna bey Uygurun sarayinda yasamis ve beyliyin siyasi heyatinda muhum rol oynamisdir Sairin atasi Semseddin Mehemmed de oz dovrunun meshur qazilerinden sayilir Ehmedin anasi ise selcuq sarayinda yasamis meshur dovlet xadimlerin birinin nevesi idi Qazi Burhaneddin anasini erken yaslarindan itirdiyinden onun terbiyesi ile atasi mesgul olub 1356 ci ilde o atasi ile Demesqe gedir lakin bir muddetden sonra yeniden onlar Qeyseriye qayidirlar ve Ehmedin atasi sarayda qazi kimi islemeye baslayir Butun kubar ailelerinden cixan usaqlar kimi Qazi Burhaneddin de veteninde oz dovrune gore yaxsi ilkin tehsil alir 1358 ci ilde ise tehsilini davam etdirmek ucun Misire yola dusur Burada ilahiyyati fiqh hedis ve tibb tibbi nucumu felsefeni ve diger elmleri oyrenir Daha sonra ozunun ilahiyyat tebiet ve riyaziyyat sahelerinde biliklerini artirmaq meqsedile Demesqe butun Serqde meshur olan alim yanina gedir Sair on doqquz yasinda iken Mekkeye gedir atasi olenden sonra ise Helebe kocur 1365 ci ilde Qeyseriye donerek Eretna hokmdari Mehemmedin qizi ile evlenir Bu hadiseden bir muddet sonra onu atasinin yerine qazi teyin edirler Bu vezifede on ilden de artiq isleyen Qazi Burhaneddin oz yuksek savadi medeniyyeti ve edaletliliyi ile butun xalqin hormetini qazanir Eretna hokmdari Mehemmed bey oldukden sonra onun taxtina oglu Eli oturur Eli azyasli oldugu ucun dovletin butun islerini Qazi Burhaneddin gorur ve 1378 ci ilde vezir teyin olunur Iki ilden sonra Eli de olur ve Burhaneddin onun korpe usaginin atabeyi olur Belelikle dovlete butun rehberlik onun eline kecir 1381 ci ilde Qazi Burhaneddin oz adini dasiyan yeni bir dovlet yaradir ve Sultan elan edilir Bundan sonra onun butun heyati daxili ve xarici dusmenelere qarsi fasilesiz yurus ve doyuslerde kecir Oz aralarinda daimi cekismeler aparan qaramanli osmanli turkmen tayfalari arasindaki dusmenciliyi yox etmek ve olkede qanun qaydani mohkemlendirmek ucun o elinden geleni edir Burhaneddin xarici siyaset sahesinde qeyri adi uzaqgorenlik ve mudriklik gosterir Osmanli sultani Qizil Orda xani Toxtamis Emir Teymur kimi tehlukeli reqiblerin ve onlarla xirda emirlerin ehatesinde qalan Burhaneddin duz 17 il oz olkesinde sulhu ve emin amanligi qoruya bilir Siyasi veziyyet teleb edende o I Bayezidle yaxud Teymurla aciq mubarizeye girir zeruret yarandiqda kecmis reqibleri Toxtamis xan yaxud da memluk sultani ittifaq baglayir Burhaneddin olkeni Teymurun isgalindan xilas edir ve qonsu emirlerle ugurlu muharibeler aparir Onun seyleri bosa getmir Olke mohkemlenir ve ciceklenir Burhaneddin ticaret maarif ve elmin inkisafina yardim edir medreseler karvansaralar acdirir korpuler saldirir Qazi Burhaneddin 1398 ci ilde Agqoyunlu hokmdarlarindan beyle doyusde helak olur ve Sivas seherinde defn edilir Bundan sonra olkede hakimiyyet onun yegane oglu kecir Ancaq genc hokmdar hakimiyyeti elde saxlaya bilmir ve Qazi Burhaneddinin bele cetinlikle yaratdigi dovlet terefinden dagidilir Olkenin torpaqlari Osmanli dovletinin terkibine kecir Qazi Burhaneddin Selcuqlarin meglubiyyetinden sonra Sivas ve etrafinda qurulan Eretna beyliyinde 1335 1381 ci illerde sira ile qaziliq vezirlik ve padisahliq vekilliyi kimi vezifelerde islemis ve bir muddet sonra beyliyin zeiflemesinden istifade ederek oz adini dasiyan Qazi Burhaneddin Ehmed beyliyi dovletini qurmusdur 1381 ci ilde qurdugu bu dovlet 17 il yasamis ve 1398 ci ilde Agqoyunlu hokmdari Qara Yuluq Osman Bey terefinden Qazi Burhaneddinin oldurulmesiyle birlikde sona yetmisdir Qazi Burhaneddin Azerbaycan tarixi ve edebiyyati ile yanasi Osmanli tarixinde de silinmez iz qoymusdur Bele ki 1392 ci ilde Qazi Burhaneddin Osmanli Imperiyasi ordusunu Corum yaxinliginda Qirxdilim adli yerde yendi ve bu savasda Ildirim Beyazidin varisi oglu Ertogrul olduruldu Qazi Burhaneddininden sonra beyliyin basina kecdi IstinadlarHemcinin baxAnadolu beylikleriXarici kecidler