Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qazax xalçaları — Gəncə xalçaçılıq məktəbinin Qazax qrupuna daxil olan xovlu Azərbaycan xalçalarıdır. Xalçalar adını Qazax şəhərinin adından almışdır. Qazaxın özündə xalçaçılar bu xalçanı "Qazax-şəhər" də adlandırırlar. Qazax xalçaları Gəncə xalçalarının yüksək keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir.
| Xalça | |
| Qazax | |
|---|---|
    | |
 | |
| Xalça haqqında məlumatlar | |
| Tam adı | Qazax xalçaları |
| Məktəbi | Qazax xalçaçılıq məktəbi |
| Növü | Xovlu xalça |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Şəhər | Qazax |
| Toxunması haqqında məlumatlar | |
| Üslubu | Qazax xalçaçılıq məktəbi |
| Digər məlumatlar | |
| Material | Qoyun yunu |
Tarixi
Qazax şəhəri və onu əhatə edən kəndlər qədim dövrlərdən Azərbaycanın əsas xalçaçılıq mərkəzlərindən biri olmuşdur. XX əsrin I yarısına kimi burada yaşayan hər bir azərbaycanlı ailəsi il ərzində 5 m2-dən az olmamaqla ən azı 4–5 xovlu və ya xovsuz xalça toxuyurdu. Xalçalar adını Qazax şəhərinin adından almışdır. Qazaxın özündə xalçaçılar bu xalçanı "Qazax-şəhər" də adlandırırlar.
Bədii analiz
Birinci üsul
Birinci üsulla toxunmuz Qazax xalçaları bəzən həm də "Dördbuynuz" adlandırılır. Bu xalçalarda tamğa əks olunduğuna görə, Qafqaz, Ön Asiya və Qazaxıstan toxucuları onu həm də "Tamğalı" adlandırırılar. M. D. İsayev "Zaqafqaziyada xalça istehsalçılığı" adlı əsərində bu xalçanı Borçalı ərazisindəki Kürdlər kəndi ilə əlaqələndirir. Bu xalçaların ara sahəsinin kompozisiyası cəmi üç elementdən təşkil olunur. Forma baxımından onlar sadə görünüşə malik olsalar da, şahmat formalı düzülüşləri ilə qədim dövrlərə aid olma təsəvvürü yaradır.
Künclərdə yerləşən böyük kvadrat və kiçik dördbucaqlı elementlərdən mərkəzi hissəyə budaqlar uzanır. Bunlar dörd əsas həyat ünsürü olan su, hava, od və torpağı simvolizə edir. Oxşar təsviri 1958-ci ildə Həsənlitəpə ərazisində arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkarlanmış e.ə. VIII əsrə aid kasa üzərində də görmək mümkündür. Kasa üzərində naxış şir təsvirindən solda qabarıq şəkildə əks olunmuşdur. Qədim dövrlərdə bu naxış bir çox Azərbaycan xalçalarında əks olunurdu. XIX əsrin II yarısından ara-sıra müxtəlif xalçalarda bu naxışa rast gəlinir. XX əsrin əvvəllərindən etibarən isə həmin naxış ilkin anlamını itirərək sırf dekorativ elementlə çevrilir.
Qədim dövrlərdən buynuzlu heyvanlar, o cümlədən maral, ceyran, öküz, qoyun müqəddəs hesab edilirdi. Bir çox şərq xalqlarının mədəniyyətində buynuz təsviri güc və kişilik simvolu hesab edilir, bəzi hallarda isə dini-mistik görüşləri əks etdrir. Ona görə də xalçanın ara hissəsinin əsas naxışlarının buynuza oxşar dörd budaqdan təşkil olunması təsadüfi deyil. Onlar "Dördbuynuz" adlanmaqla dörd əsas həyat ünsürünə işarədir.
İkinci üsul
, Berlin
"Qazax-şəhər" xalçalarının ikinci növü toxucular tərəfindən çox vaxt "Əjdahalı" adlandırılır.Əjdaha sözü altında xalçanın ara hissəsinin kənarlarında və ya gölün ətrafında təsvir edilən qeyri-müəyyən formalı fiqurlar nəzərdə tutulurdu.
Azərbaycan mifologiyasında əjdaha qanadlı və ya qanadsız od püskürən fantastik varlıqdır. O, dörd ayaqlı və ilan bədənli təsvir edilir. Əjdaha təsvirinə qədim dövrlərdən bir çox xalqların mədəniyyətində rast gəlinir. Orta əsrlərdə Ön Asiya, Azərbaycan və İran xalqlarının mədəniyyətində simurq quşu xeyir qüvvələri, əjdaha isə şər qüvvələri təmsil etmişdir. Xalq inamına görə bu iki qarşı tərəfin mübarizəsində həmişə mərhəmət və sevgiyə güvənən xeyir qüvvələr qalib gəlir.
Əjdaha təsvirli ən qədim xalçalar XIV–XVII əsrlərə aiddir. Onlardan ən mraqlısı XV əsrə aid olan və saxlanan xovsuz xalçadır. Xalçada iki qarşı tərəfi əks etdirən simurq və əjdahanın qarşılaşması təsvir edilmişdir.
Lətif Kərimovun fikrincə, bir çox tədqiatçıların Türkiyə xalçası hesab etdiyi bu xalçanın bədii xüsusiyyətləri, həndəsi naxışları, stilləşdirilmiş heyvan təsvirləri və digər xüsusiyyətlərinin müqayisəli tədqiqi, həmin xalçanın Qazax xalçaçılıq məktəbinə aid olmasını söyləməyə imkan verir.
Üçüncü üsul
Üçüncü üsulla toxunmuş "Qazax-şəhər" xalçaları toxucular tərəfindən bəzən "Qazaxça" da adlandırılır. Bu xalçalar əsasən Qazax şəhərinin özündə və ona yaxın olan kəndlərdə istehsal olunsa da, bədii xüsusiyyətləri baxımından Kiçik Asiya mənşəli Berqamo xalçalarını xatırladır.
Ara sahənin ortasında yerləşən kvadrat göl forma və dizaynına görə orijinaldır. Onun ortasında Azərbaycanın şimal-qərb bölgəsi sakinlərinin sevimli ev heyvanları olan dörd qaz və dörd ördək təsvir olunmuşdur. Mərkəzi gölün altında və üstündə kiçik ölçülü dörd göl yerləşdirilmişdir. Onlar ümumilikdə kompozisiyaya bitkinlik bəxş edir. Qazaxça xalçalarındakı bu göllərin daha mürəkkəb formalarına Quba xalçaçılıq məktəbinə məxsus Köhnə Quba xalçalarında rast gəlinir.
Dördüncü üsul
Dördüncü üsulla toxunmuş "Qazax-şəhər" xalçası toxuyucular tərəfindən Ağqoyunlu xalçası adlandırılır. Xalçanın sxemi, koloriti və rənglərin harmonikliyi (türkman incəsənəti) nümunələrini xatırladır.
Xalçaçılar belə hesab edirlər ki, xalçanın ara sahəsində bir-birinin ardınca yerləşdirilmiş göllər yur, çadır və ya ailə ocaqlarını simvolizə edir.Lətif Kərimov qeyd edir ki, "ara sahədə göllərin ətrafında qırmızı fon üzərində səpələnmiş heyvan təsvirləri, həmçinin ara sahənin sağ və sol tərəfində yerləşdirilmiş çiçəkləyən ağac təsvirləri yaşlı xalçaçıların bu qeydlərinin doğru olduğunu göstərir." Bu iddia qəbul edilərsə, Qazax xalçasının dördüncü üsulla toxunmuş variantında ara sahədə köçəri xalqın həyatından səhnənin əks olunduğunu qeyd etmək olar. Xalçanın kənar xəttləri Azərbaycan xalçaçılığı üçün xarakterik naxışlarla işlənmişdir. Orta kəməri əhatə edən kiçik kəmər bu xalça üçün xarakterik olan quş təsvirlərinə malikdir.
Beşinci üsul
Beşinci üsulla toxunmuş "Qazax-şəhər" xalçalarını xalçaçılar "Qaraman xalçaları" adlandırırlar. Ara sahədə bir-birinin ardınca yerləşdirilmiş göllər forma və dizaynına görə xalçaçılar tərəfindən beşik adlandırılırlar. Sadə formaya malik bu göllər arzu və istəyi simvolizə edir.
Texniki xüsusiyyətlər
"Qazax-şəhər" xalçaları müxtəlif ölçü və formalarda toxunur. Qazax xalçalarında bir m2-də ilmələrin sıxlığı 30x30 ilmədən 100.000x120.000 ilməyə qədər olur. Qazax xalçalarının xovunun hündürlüyü 8–12 mm-dir.
İstinadlar
- Nasirova S. Gəncə-Qazax xalçaları (ing.). 2002. P. 13.
- Лятиф Керимов. Азербайджанский ковёр. Том III. II. Б.: "Гянджлик", 1983. səh. 121
- Лятиф Керимов. Азербайджанский ковёр. Том III. II., Б.: "Гянджлик", 1983. səh. 124
- Türk sözü olan "tamğa", "damğa" möhür anlamını ifadə edir. Həmçinin simgə mənasında da istifadə olunurdu.
- Исаев, М. Д. Ковровое производство Закавказья. 1932: Научно-исследовательский институт кавказоведения Академии наук СССР. И Управление народно-хозйственного учета ЗСФСР. Тифлис. səh. 224.
- Лятиф Керимов. Азербайджанский ковёр. Том III. II., Б.: "Гянджлик", 1983. səh. 123
- bu ad XV əsrdə Azərbaycanda və İranda hakimiyyətdə olmuş Ağqoyunlu tayfası ilə əlaqəlidir.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qazax xalcalari Gence xalcaciliq mektebinin Qazax qrupuna daxil olan xovlu Azerbaycan xalcalaridir Xalcalar adini Qazax seherinin adindan almisdir Qazaxin ozunde xalcacilar bu xalcani Qazax seher de adlandirirlar Qazax xalcalari Gence xalcalarinin yuksek keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir XalcaQazaxXalca haqqinda melumatlarTam adi Qazax xalcalariMektebi Qazax xalcaciliq mektebiNovu Xovlu xalcaOlke AzerbaycanSeher QazaxToxunmasi haqqinda melumatlarUslubu Qazax xalcaciliq mektebiDiger melumatlarMaterial Qoyun yunuTarixiQazax seheri ve onu ehate eden kendler qedim dovrlerden Azerbaycanin esas xalcaciliq merkezlerinden biri olmusdur XX esrin I yarisina kimi burada yasayan her bir azerbaycanli ailesi il erzinde 5 m2 den az olmamaqla en azi 4 5 xovlu ve ya xovsuz xalca toxuyurdu Xalcalar adini Qazax seherinin adindan almisdir Qazaxin ozunde xalcacilar bu xalcani Qazax seher de adlandirirlar Bedii analizDordbuynuz Qazax xalcasiBirinci usul Birinci usulla toxunmuz Qazax xalcalari bezen hem de Dordbuynuz adlandirilir Bu xalcalarda tamga eks olunduguna gore Qafqaz On Asiya ve Qazaxistan toxuculari onu hem de Tamgali adlandiririlar M D Isayev Zaqafqaziyada xalca istehsalciligi adli eserinde bu xalcani Borcali erazisindeki Kurdler kendi ile elaqelendirir Bu xalcalarin ara sahesinin kompozisiyasi cemi uc elementden teskil olunur Forma baximindan onlar sade gorunuse malik olsalar da sahmat formali duzulusleri ile qedim dovrlere aid olma tesevvuru yaradir Kunclerde yerlesen boyuk kvadrat ve kicik dordbucaqli elementlerden merkezi hisseye budaqlar uzanir Bunlar dord esas heyat unsuru olan su hava od ve torpagi simvolize edir Oxsar tesviri 1958 ci ilde Hesenlitepe erazisinde arxeoloji tedqiqatlar zamani askarlanmis e e VIII esre aid kasa uzerinde de gormek mumkundur Kasa uzerinde naxis sir tesvirinden solda qabariq sekilde eks olunmusdur Qedim dovrlerde bu naxis bir cox Azerbaycan xalcalarinda eks olunurdu XIX esrin II yarisindan ara sira muxtelif xalcalarda bu naxisa rast gelinir XX esrin evvellerinden etibaren ise hemin naxis ilkin anlamini itirerek sirf dekorativ elementle cevrilir Qedim dovrlerden buynuzlu heyvanlar o cumleden maral ceyran okuz qoyun muqeddes hesab edilirdi Bir cox serq xalqlarinin medeniyyetinde buynuz tesviri guc ve kisilik simvolu hesab edilir bezi hallarda ise dini mistik gorusleri eks etdrir Ona gore de xalcanin ara hissesinin esas naxislarinin buynuza oxsar dord budaqdan teskil olunmasi tesadufi deyil Onlar Dordbuynuz adlanmaqla dord esas heyat unsurune isaredir Ikinci usul Ejdahali Qazax xalcasi Azerbaycan Xalca Muzeyi BakiEjdaha simurq xalcasi Berlin Qazax seher xalcalarinin ikinci novu toxucular terefinden cox vaxt Ejdahali adlandirilir Ejdaha sozu altinda xalcanin ara hissesinin kenarlarinda ve ya golun etrafinda tesvir edilen qeyri mueyyen formali fiqurlar nezerde tutulurdu Azerbaycan mifologiyasinda ejdaha qanadli ve ya qanadsiz od puskuren fantastik varliqdir O dord ayaqli ve ilan bedenli tesvir edilir Ejdaha tesvirine qedim dovrlerden bir cox xalqlarin medeniyyetinde rast gelinir Orta esrlerde On Asiya Azerbaycan ve Iran xalqlarinin medeniyyetinde simurq qusu xeyir quvveleri ejdaha ise ser quvveleri temsil etmisdir Xalq inamina gore bu iki qarsi terefin mubarizesinde hemise merhemet ve sevgiye guvenen xeyir quvveler qalib gelir Ejdaha tesvirli en qedim xalcalar XIV XVII esrlere aiddir Onlardan en mraqlisi XV esre aid olan ve saxlanan xovsuz xalcadir Xalcada iki qarsi terefi eks etdiren simurq ve ejdahanin qarsilasmasi tesvir edilmisdir Qazaxca dizaynli Qazax xalcasi Letif Kerimovun fikrince bir cox tedqiatcilarin Turkiye xalcasi hesab etdiyi bu xalcanin bedii xususiyyetleri hendesi naxislari stillesdirilmis heyvan tesvirleri ve diger xususiyyetlerinin muqayiseli tedqiqi hemin xalcanin Qazax xalcaciliq mektebine aid olmasini soylemeye imkan verir Ucuncu usul Ucuncu usulla toxunmus Qazax seher xalcalari toxucular terefinden bezen Qazaxca da adlandirilir Bu xalcalar esasen Qazax seherinin ozunde ve ona yaxin olan kendlerde istehsal olunsa da bedii xususiyyetleri baximindan Kicik Asiya menseli Berqamo xalcalarini xatirladir Agqoyunlu dizayli Qazax xalcasi Ara sahenin ortasinda yerlesen kvadrat gol forma ve dizaynina gore orijinaldir Onun ortasinda Azerbaycanin simal qerb bolgesi sakinlerinin sevimli ev heyvanlari olan dord qaz ve dord ordek tesvir olunmusdur Merkezi golun altinda ve ustunde kicik olculu dord gol yerlesdirilmisdir Onlar umumilikde kompozisiyaya bitkinlik bexs edir Qazaxca xalcalarindaki bu gollerin daha murekkeb formalarina Quba xalcaciliq mektebine mexsus Kohne Quba xalcalarinda rast gelinir Dorduncu usul Dorduncu usulla toxunmus Qazax seher xalcasi toxuyucular terefinden Agqoyunlu xalcasi adlandirilir Xalcanin sxemi koloriti ve renglerin harmonikliyi turkman inceseneti numunelerini xatirladir Qaraman uslublu Qazax xalcasi Xalcacilar bele hesab edirler ki xalcanin ara sahesinde bir birinin ardinca yerlesdirilmis goller yur cadir ve ya aile ocaqlarini simvolize edir Letif Kerimov qeyd edir ki ara sahede gollerin etrafinda qirmizi fon uzerinde sepelenmis heyvan tesvirleri hemcinin ara sahenin sag ve sol terefinde yerlesdirilmis cicekleyen agac tesvirleri yasli xalcacilarin bu qeydlerinin dogru oldugunu gosterir Bu iddia qebul edilerse Qazax xalcasinin dorduncu usulla toxunmus variantinda ara sahede koceri xalqin heyatindan sehnenin eks olundugunu qeyd etmek olar Xalcanin kenar xettleri Azerbaycan xalcaciligi ucun xarakterik naxislarla islenmisdir Orta kemeri ehate eden kicik kemer bu xalca ucun xarakterik olan qus tesvirlerine malikdir Besinci usul Besinci usulla toxunmus Qazax seher xalcalarini xalcacilar Qaraman xalcalari adlandirirlar Ara sahede bir birinin ardinca yerlesdirilmis goller forma ve dizaynina gore xalcacilar terefinden besik adlandirilirlar Sade formaya malik bu goller arzu ve isteyi simvolize edir Texniki xususiyyetler Qazax seher xalcalari muxtelif olcu ve formalarda toxunur Qazax xalcalarinda bir m2 de ilmelerin sixligi 30x30 ilmeden 100 000x120 000 ilmeye qeder olur Qazax xalcalarinin xovunun hundurluyu 8 12 mm dir IstinadlarNasirova S Gence Qazax xalcalari ing 2002 P 13 Lyatif Kerimov Azerbajdzhanskij kovyor Tom III II B Gyandzhlik 1983 seh 121 Lyatif Kerimov Azerbajdzhanskij kovyor Tom III II B Gyandzhlik 1983 seh 124 Turk sozu olan tamga damga mohur anlamini ifade edir Hemcinin simge menasinda da istifade olunurdu Isaev M D Kovrovoe proizvodstvo Zakavkazya 1932 Nauchno issledovatelskij institut kavkazovedeniya Akademii nauk SSSR I Upravlenie narodno hozjstvennogo ucheta ZSFSR Tiflis seh 224 Lyatif Kerimov Azerbajdzhanskij kovyor Tom III II B Gyandzhlik 1983 seh 123 bu ad XV esrde Azerbaycanda ve Iranda hakimiyyetde olmus Agqoyunlu tayfasi ile elaqelidir Hemcinin bax