Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qaradağlı qətliamı və ya Qaradağlı faciəsi-Erməni hərbi birləşmələri 1992-ci il fevralın 14-də Xankəndidə yerləşən keçmiş SSRI silahlı qüvvələrinin 366-cı motoatıcı alayının hərbi qüvvəsinin və texnikasının köməyi ilə Xocavəndin Qaradağlı kəndinə hücum etdi. Sakinlərin kəndi qəhrəmancasına müdafiə etməsinə baxmayaraq, fevralın 17-də qeyri-bərabər döyüşlərdə Qaradağlı kəndi ermənilər tərəfindən işğal olundu. 118 nəfər əsir götürülənlərdən 101 nəfəri vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Öldürülənlərdən 21 nəfəri ahil və qoca, 10 nəfəri qadın, 8 nəfəri məktəbli idi..Erməni silahlı birləşmələri yalnız dörd gün çəkən ağır döyüşdən sonra kəndə daxil ola bildilər. Kənd Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olunaraq yandırıldı, mülki əhali qırğına məruz qaldı.
| Qaradağlı qətliamı | |||
|---|---|---|---|
| Dağlıq Qarabağ müharibəsi | |||
| Tarix | 17 fevral 1992 | ||
| Yeri | Qaradağlı kəndi, Xocavənd rayonu, Azərbaycan Respublikası | ||
| Səbəbi | Qaradağlı kəndinin Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən ələ keçirilməsi | ||
| Nəticəsi | 66-90 nəfər mülki şəxs qətlə yetirildi. Kənd işğal edildi, əhalisi əsasən qətlə yetirildi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
Qətliam aktı Qarabağ münaqişəsi zamanı baş vermişdir. Nəticədə xeyli sayda mülki azərbaycanlı şəxslər ermənilər tərəfindən qətlə yetirilmiş, bir o qədər də əsir alınmışdır. 117 nəfər əsir alınmış, 66–90 nəfər mülki şəxs isə qətlə yetirilmişdir.AzərTacın verdiyi məlumata görə, ermənilər tərəfindən törədilən soyqırım zamanı Qaradağlı kəndində 91 nəfər — kənd sakinlərinin hər 10 nəfərindən biri qətlə yetirilib. Öldürülənlərdən 21-i ahıl və qocalar, 10-u qadın, 8-i məktəbli olub. 146 uşaq yetim qalıb. İşğal nəticəsində kənddə 200 yaşayış evi, 1 mədəniyyət evi, 320 yerlik orta məktəb, 25 çarpayılıq xəstəxana binası və digər sosial obyektlər dağıdılıb. Kəndin 800-dək sakini məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb.
Qətlə yetirilənlərdən bəziləri xüsusi amansızlıqla öldürülmüşdür. Məsələn, 3 kənd sakininin üzərinə dizel yanacağı tökülərək yandırılmış, 2 nəfərin isə başı kəsilmişdir. Kəndin yerdə qalan sakinləri isə dağlıq əraziləri keçərək Ağdama getmişdirlər.
Zəmin
1992-ci il yanvarın 2-də Ayaz Mütəllibov Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifəsini icarə etməyə davam etdi. Rəsmi olaraq, yeni yaradılmış Ermənistan Respublikası Dağlıq Qarabağda separatçılarla açıq olaraq hər hansı bir silah, yanacaq, ərzaq və ya digər maddi-texniki təmin olunmasını təkzib edirdi. Lakin, Levon Ter-Petrosyan sonra separatçılarının maaşlarının ödənilməsi və maddi-texniki təchizatı ilə təmin edilməsini etiraf etsə də, lakin döyüşə öz vətəndaşlarının göndərilməsini təkzib edirdi. Ermənistan artıq Azərbaycan Respublikasının, zəiflədici blokada, həmçinin Azərbaycanın qonşusu olan Türkiyənin təzyiqi ilə üz-üzə idi.
Kəndin belə ağır vəziyyətində əslən Qaradağlıdan olan, Rusiya ordusunda zabit kimi xidmət edən, baş leytenant Ədalət Məmmədov 1988-ci il mart ayında həmkəndlilərinin müracətinə cavab olaraq öz doğma kəndinə qayıtdı. Kəndin müdafəsinin təşkilində Ədalət Məmmədova kənd məktəbində hərbi hazırlıq müəllimi, ehtiyatda olan zabit Telman Tağıyev, Məmməd Məmmədov, Məhəmmədəli Bayramov və digər vətənpərvər insanlar yaxından kömək etmişdilər. Qaradağlıda AXC özəyinin sədri Ağalar Məmmədovun könüllü müdafiə dəstəsinin yaradılmasında mühüm rolu olmuşdur. Onun təşkil etdiyi özünümüdafiə dəstəsinin Ədalət Məmmədovun sərəncamına keçməsi kənddə müdafiə batalyonunun yaradılmasına yaxından kömək etdi. Kəndin könüllüləri hərbi hazırlıqlara başlasalar da, kəndi müdafiə etmək üçün silahın olmaması ciddi çətinliklər yaradırdı. Dağlıq Qarabağda erməni təxribatları başladıqdan sonra 1988–1989-cu illərdə rəsmi strukturlar Qaradağlı kəndində üç dəfə silahyığma əməliyyatı keçirmiş, əhalidə olan adi ov silahlarını belə tamamilə müsadirə edilmişdir. Vəziyyətdən çixmaq üçün Qaradağlılar ətraf rayonlarda yaşayan dostlarına, tanışlarına müracət etmiş, onlar da müəyyən qədər ov tüfəngi taparaq Qaradağlının müdafiəçilərinə göndərmişlər.
Qaradağlının ətraf erməni kəndləri və rayon mərkəzi ilə əlaqəsi kəsilmiş, işləyənlər işdən qovulmuşdular. Problemi həll etmək üçün kənddə çörək sexi, maqazalar, yeməkxanalar fəaliyyətə başladı. Qaradağlıda Bakı şəhəri 1 saylı tikiş fabrikinin və Gəncə Xalça Zavodunun sexləri, Bakı soyuducular zavodunun filialı açıldı. Bundan başqa məktəb, uşaq bağçası, kitabxana, mədəniyyət evi və xəstəxana binalarının inşasına başlanıldı. Gənc ailələrə ayrılmış həyətyanı torpaq sahələrində 60-a qədər yeni evlər tikildi. Bundan başqa Qaradağlının müdafiəsi ilə bağlı da müəyyən işlər görüldü. 30 nəfər Qaradağlı gəncini milis işçisi kimi işə qəbul edərək kəndin müdafiəsinə göndərməsi, Ağdamdan polis işçilərinin növbə ilə Qaradağlıya ezam edilməsi kəndin müdafiə gücünü bir qədər artırmışdı.
Qaradağlıya hücum
Hücumun iştirakçıları
Qaradağlıya hücumda Arabo və birləşmələri, Monte Melkonyanın dəstəsi iştirak etmişdir. Həmçinin, kəndə hücum zamanı 366-cı motoatıcı alayın da qüvvələrindən istifadə edilmişdir.
366-cı motoatıcı alayın rolu
366-cı motoatıcı alayın komanda heyəti, əhalinin müqaviməti ilə rastlaşdıqlarına görə alayın sərbəst çıxarılmasını təmin edə bilmədiyini qeyd edirdi. Bu məqsədlə Gəncədə yerləşən desant diviziyasının qüvvələri cəlb edilməli oldu. Ancaq bu qüvvələr gələnədək alayın 103 nəfəri, əsasən ermənilərdən ibarət olan və qırğında iştirak etmiş hərbçi əmrə tabe olmaqdan boyun qaçıraraq Qarabağda qaldılar. Alayın komandanlığının cinayət sövdələşməsi və alayın çıxarılmasına məsul olan digər şəxslərin məsuliyyətsizliyi nəticəsində hərbi texnikanın bir hissəsi, o cümlədən zirehli texnika ermənilərə təhvil verildi.
Bu qüvvələr Qaradağlı və Xocalı soyqırımlarında iştirak etdilər. Qaradağlı soyqrımının şahidləri soyqırım aktında 366-cı motoatıcı alayın iştirakını təstiqləyirlər.
Əvvəlki hücumlar
1989-cu ildən etibarən kənd üzərinə ermənilərin hücumu başlamışdı. Həmin ilin dekabrında ermənilər kənd yaxınlığındakı fermaya hücum etmiş və oranı yandırmışdılar. 1990-cı il yanvarın 15-də 20 nəfərə qədər silahlı erməni Qaradağlıya yaxınlaşıb kəndin kənarındakı evləri atəşə tutmuşlar. Özünü hadisə yerinə çatdıran müdafiəçnlər ilk açıq silahlı döyüşə girirərək düşməni geri oturtmuşdular. Erməni quldurları 10 aprel 1990-cı il tarixdə yenidən kənddə hücüm etmişdilər. Atışma zamanı kənd sakini İlqar Əliyev ağır yaralanmışdı.1990-cı il noyabr ayının 24-də saat 17–00 radələrində Qaradağlıdan Ağdama gəlin aparan maşın karvanı, kəndin 5 kilometrliyində rus hərbi paltarı geymiş ermənilərin təcavüzünə məruz qalmış, həmin hadisədə 3 nəfər qaradağlılı həlak olmuşdu. Ermənilər hadisə yerini mühasirəyə alaraq meyidləri aparmağa gələnləri irəli buraxmır, prezident Ayaz Mütəllibovun gəlməsini tələb edirdilər. İki saatdan sonra, çətinliklə də olsa, camaat meyidləri ermənilərin əlindən ala bilmişdi. Bu hadisədən sonra Qaradağlı müdafiəçiləri kəndin ətrafında güclü müdafiə postları, istehkamlar və səngərlər qurmaq qərarına gəldilər. Kəndin ətrafında 5 post yaradılıb etibarlı müdafiə qurğuları ilə təchiz olundu. Xankəndindən gələn yolu üstündə üç post qurulmuşdu. Xocavənd rayonu istiqamətində, kəndin girişində yaradılmış post əhəmiyyətinə görə birinci post hesab olunurdu. Bu postun keşikçilərlə təmin olunmasını məktəb direktoru Nobil Zeynalov öz üzərinə götürmüşdü. Orada əsasən Nobil Zeynalovun şagirdləri olmuş gənclər və məktəblilər keşik çəkirdilər. Asfalt yoldan azca aralı kolxoz idarəsinin yaxınlığında qurulmuş post ikinci hesab olunurdu. Mirzəli və Zahir bu postun məsuliyyətini daşıyırdılar. Kəndin çıxışında asfalt yolun üstündə qurulmuş 3-cü postda Nazim, Qərib, Telman, Vidadi və başqaları dayanırdılar. Kəndxurə istiqamətində qurulmuş 4-cü post da mühüm postlardan biri idi. Kənddə olan basqınların əksəriyyəti bu istiqamətdən olurdu. Burada Faiq, Rabil, Xudayat və onların dostları keşik çəkirdilər. Nəhayət, 5-ci post kəndin ortasında keçən Xonaşen çayının üstündə, qarşısında yaradılmışdı. Zinki postunun qorunması Məmməd, Şamil, Əlqəmə və Ələddinə tapşırılmışdı. 1990-cı ilin noyabr ayından başlayaraq bütün postlarda fasiləsiz olaraq silahlı müdafiəçilər keşikdə dayanırdılar. 1991-ci ilin əvvəllərində baş vermiş faciə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Yanvarın 10-da kəndin sakinlərindən olan Sultan Bayramov ermənilərə qarşı birgə mübarizə tədbirləri hazırlamaq üçün qonşu Əmrallar kəndinə getmişdi. Sultan Qaradağlıya qayıdanda kəndə çatmamış birinci postdan 4 kilometr məsafədə onun mindiyi "UAZ-469" markalı 53–55 AQT dövlət nişanlı minik maşını ermənilər tərəfindən qəfil atəşə tutulur. Maşının sürücüsü Kərəm Tağıyev maşını sürüb kəndə çatdırsa da, Sultan Bayramovun həyatını xilas etmək mümkün olmur. O, iki saatdan sonra aldığı yaralardan dünyasını dəyişir. Sultanın dəfn günü Laçın-Şuşa yolunda jurnalist Salatın Əsgərovanın ermənilər tərəfindən öldürülməsi xəbəri kəndə yayıldı.
Bu faciəli hadisədən sonra qaradağlılar əməliyyat planı hazırladılar. Əməliyyata Ədalət Məmmədov rəhbərlik edirdi. Əməliyyat qrupuna – İlqar Hüseynov, Elmidar Bayramov, Telman Tağıyev, Eldar Dadaşov, Rafiq Quliyev, Qərib Mustafayev, Məmməd Məmmədov və Məmməd Mustafayev daxil idi. Onlar iki dəstəyə ayrılıb Xankəndi-Xocavənd yolunu həm girişdən, həm də çıxışdan nəzarətə aldılar. Kəndin müdafiəçiləri tərəfindən Xankəndindən Xocavəndə tələsən, içində 6 erməni quldurun olduğu "UAZ" markalı maşın ələ keçirilərək, məhv edildi. Ermənilər ancaq üç gündən sonra rus hərbçilərinin müşayiəti ilə gəlib meyidlərini meşədən apardılar. Bundan sonra Xankəndi – Xocavənd yolunda ermənilərin hərəkəti dayandı. Bu qisas əməliyyatında Qaradağlı müdafiəçiləri altı ədəd xarici avtomat, bir ədəd ov tüfəngi və xeyli patron ələ keçirdilər. 1991-ci il martın 9-da erməni quldurları kəndin yaxınlığındakı mal fermasına qəfildən silahlı basqın edib iki nəfəri qətlə yetirdilər. Həmin il, iyun ayının 28-də isə gecə saat bir radələrində Qaradağlı kəndi ermənilər tərəfindən toplardan, pulemyotlardan və avtomatlardan şiddətli atəşə tutuldu. Kəndin bir neçə evini alov bürüdü, bir neçəsi isə mərmi zərbəsindən dağıldı. Qadınlar, qocalar və uşaqlar düşmən atəşindən qorunmaq üçün zirzəmilərə sığınmağa məcbur oldular. Həmin gecə ən böyük faciə kəndin 5 kilometrliyində Vərəndəli sahəsində yerləşən fermada baş vermişdi. Quldurlar kəndi atəşə tutmaqla yanaşı eyni zamanda fermadakı evlərə soxularaq altı nəfər günahsız ferma işçisini də güllələmiş və izi itirmək üçün onları yanan evlərdən birinin içinə atmışdılar. Bundan sonra onlar kənara çəkilərək ferma tam yanana qədər oranı atəş altında saxlamışlar. Bəyverdi Novruzov başda olmaqla faciə yerinə gələn kənd camaatı yanan otaqların birində üç nəfərin güllədən dəlik dəlik olmuş, odun-alovun içində yanmış meyidlərini çıxara bilmişlər. Başqa bir otağın odu sönduruldukdən sonra isə tamamilə yanmış digər üç nəfərin cəsədləri aşkar edilmişdi. Şəhidlərin dəfnindən üç gün sonra Ruzigar Məmmədov Ağdam polis batalyonunun 2 nəfər əməkdaşı ilə birlikdə əməliyyat planı hazırlayır. Onlar silahlanıb gecə erməni kəndi Kəndxurda tərəf gedir və nəzarət postlarının birinin yaxınlığında mövqe tuturlar. Gecə erməni yaraqlılarının komandiri üç nəfərlə postları yoxlamağa çıxarkən atasının və dayısının intiqamını onlardan alırlar. Qaradağlı kənd sakinləri Çingiz Məmmədov, Kərəm Ağalarov və Şəfqət Məmmədova Qaradağlının ağır günləri haqqında aşağıdakı məlumatı vermişlər:
1991-ci il sentyabr ayının 8-də Ayaz Mutəllibovun prezident seçilməsi günü idi. Qaradağlılar səhər tezdən seçki məntəqəsinə gəlib səs verirdilər. Səsvermədən sonra bazarlıq etmək üçün kənd sakinləri seçki məntəqəsinin qarşısında dayanmış avtobusa minərək Ağdama getmişlər. Geri qayıdarkən avtobus Xocavənddən 3 kilometr aralıda hər tərəfdən avtomat atəşinə tutulmuş, avtobusda olan 40 nəfərdən 2 oğlan, 6 qadın qətlə yetirilmiş, 23 nəfər ağır yaralanmışdır. Yaralılar təcili olaraq Ağdam xəstəxanasına çatdırılmışdır.
Avtobus faciəsindən sonra Qaradağlıdan olan Elnur Süleymanov, Xanalı Hüseynov və Rayət Quliyev sentyabr ayının 25-də gecə silahlanıb, ermənilərin tutduğu Aşan kəndinin arxa hissəsinə keçmişlər. Onlar kəndə yaxınlaşıb onun kənarı ilə gəzən üç nəfər silahlı erməni hərbçisini atəşə tutub qətlə yetirmişlər. Bu əməliyyat zamanı Rayət ağır güllə yarası alsa da, yoldaşları onu gizli meşə yolu ilə kəndə gətirib oradan Beyləqan xəstəxanasına çatdıraraq həyatını xilas etmişlər. 8 sentyabr 1991-ci il hadisəsindən sonra qaradağlıların nümayəndələri Məzahir Ağalarov, Nobil Zeynalov 20 nəfərlə Bakıya gedərək, prezident Ayaz Mütəllibovla görüşmüş, ona Qaradağlının ağır vəziyyəti barədə məlumat vermişlər. A. Mütəllibovla qaradağlılara kəndin müdafiəsi ilə şəxsən özü məşğul olacağına söz vermiş və bundan 3–4 gün sonra 11 nəfərdən ibarət bir qrup hərbçi Qaradağlıya göndərilmişdi. Onlar kəndin yuxarı hissəsində Abbasovun evində yerləşmişdilər. Kəndin müdafiəçiləri həmin dəstə ilə birlikdə bir qisas əməliyyatı hazırlayıb həyata keçirməyə müvəffəq oldular. 21 nəfərlik dəstə Vərəndətiyə gedən yolun kənarında yerləşən çoxlu erməni quldurlarının toplaşıb keşik çəkdiyi, hərbi əhəmiyyətli məntəqə olan fermaya hücum edərək üç nəfəri öldürmüş, qalanlarını isə qonşu erməni kəndlərinə çəkilməyə məcbur etmişlər. Lakin təxminən 1 aydan sonra kəndin mühafizəsinə kömək üçün göndərilmiş hərbçilərin müəmmalı şəkildə geri çağırılması Qaradağlının ağır olan vəziyyətini daha da ağırlaşdırdı. Ümumiyyətlə, ətrafındakı yüksəkliklərdən ara-sıra atılan atəşlər nəzərə alınmasa, 1988-ci ilin fevralından 1992-ci ilin fevralınadək Qaradağlıya 305 dəfə düşmən hücumu olmuşdu. Bu döyüşlərin hər birində isə kənd sakinləri itkilər vermişlər. Ermənilərin Qaradağlıda insanlığa sığmayan vəhşiliklər törətməsinə şərait yaradan əsas səbəblərdən biri kəndin Azərbaycanın digər yaşayış məntəqələri ilə torpaq əlaqəsinin kəsilməsi və dörd tərəfdən mühasirəyə alınmış kəndin səmasında Azərbaycan helikopterlərinin mütəmadi atəşə məruz qaldığından hava xətti ilə də heç bi köməyin göstərilməməsi idi.
Soyqırım
Kəndə son hücum 17 fevral 1992-ci ildə səhər saat 5:00 radələrində başladı. Kənd uğrunda döyüş 11 saat davam etmiş və Qaradağlı kəndinin erməni silahlı dəstələri tərəfindən işğal edilməsi ilə nəticələnmişdir. İşğal nəticəsində kənddə qalmış mülki şəxslər, eləcə də qadınlar, uşaqlar erməni silahlı dəstələri tərəfindən qırğına məruz qalmışdır.
Kəndin adlanan yüksəkliyində girov götürülənlərdən içərisində 8-i uşaq olmaqla 23 nəfəri ermənilər tərəfindən güllələndi. Öldürülən və ağır yaralılar silos quyularına atılaraq üstü torpaqlandı. İki nəfər Zəki bulağında, iki nəfər isə Cəmiyyət kəndində qətlə yetirildi. Xankəndi və Əsgəranda saxlanılan 54 nəfərdən bir neçəsi sonralar xətti ilə əsirlikdən azad edildi. İşğal nəticəsində Qaradağlı kəndində 200 ev, 1 mədəniyyət evi, 320 şagird yerlik məktəb binası və digər obyektlər dağıdıldı. Kəndin sağ qalan tək-tük adamları isə Ağdamda və respublikanın başqa yaşayış məntəqələrində məskunlaşdı.
Nəticədə 117 azərbaycanlı mülki şəxs, 15 nəfər xüsusi müdafiə dəstəsinin üzvləri girov götürülmüş və 56–90 nəfər qətlə yetirilmişdir. Girovların əksəriyyəti geri alınsa da çoxunun taleyi hələ də məlum deyil. Qaradağlı sakinlərinin hər 10 nəfərindən biri bu soyqırım zamanı həyatını itirmişdir. Sağ qalanlar isə fevral ayında dağları aşaraq özlərini Ağdam rayonuna çatdıra bildilər.
Əsirlərin bir hissəsi Qaradağlı-Xankəndi yolu üzərində yerləşən erməni kəndlərində maşınlardan düşürülmüş və hamının gözü qarşısında güllələnmişdi. Daha sonra isə 2 nəfər Zəki bulağında, 2 nəfər Cəmiyyət kəndində öldürüldü. Əsirlikdə olan 68 nəfər kənd sakininə ermənilər əzab və işgəncələr verərək onları amansızlıqla qətlə yetirdilər. Dörd nəfər müxtəlif dövrlərdə şəhid oldu. Beş nəfərin taleyi bu günə qədər məlum deyil.
Xankəndi və Əsgəranda 2 aydan artıq saxlanılan 54 nəfərdən 18-i əsirlikdən qayıtdıqdan sonra ermənilərin verdikləri ağır işgəncə və əzabların nəticəsi olaraq vəfat etdi. Əsrlikdə saxlanılanlara qarşı vəhşi, vandalizm hərəkətləri ilə davranılması, insanların başlarının kəsilməsi, diri-diri basdırılması, dişlərinin zorla çıxardılması, ac-susuz saxlanılması, işgəncə verilərək öldürülməsi insanlığa qarşı törədilmiş ən ağır cinayət hadisəsi idi.
Öldürülənlərdən 10-u qadın, 8-i uşaq idi. İki ailənin hər birindən 4 nəfər şəhid olub, 42 ailə başçısını itirib, 140-a yaxın uşaq yetim qalıb. İşğal nəticəsində kənddə 200 ev, 1 mədəniyyət evi, 320 yerlik orta məktəb binası, 25 çarpayılıq xəstəxana binası və digər obyektlər dağıdılıb. Kəndin 800 nəfərə yaxın sakini məcburi köçkün düşüb. Kəndin Bəylik bağı adlanan yerində 33 nəfər ermənilər tərəfindən güllələnmiş, eyni zamanda, öldürülən və yaralı halda olanları bir yerdə təsərrüfat quyusuna tökərək basdırmışlar.
Soyqırımın qurbanları
1992-ci il fevralın 17-də Qaradağlı kəndi erməni silahlı quldur birləşmələri tərəfindən işğal olunmuş, kənddə olan 118 nəfər əsir götürülmüşdür. Əsir götürülənlərdən əksəriyyəti gənclər olmaqla 33 nəfəri kəndin yaxınlığında vəhşicəsinə güllələnmiş, öldürülənləri və yaralı halda olanları bir yerdə təsərrüfat quyusuna tökərək üzərlərini torpaqla örtmüşlər. Əsir götürülənlərdən 66 nəfəri öldürülmüş, 52 nəfəri böyük çətinliklərlə azad edilmişdir. Əsirlikdən xilas edilənlərin böyük əksəriyyəti əsirlikdə verilən ağır işgəncələrdən, onlara vurulmuş naməlum tərkibli iynələrin təsirindən qısa zamanda vəfat edib.
Kənddə 2 ailənin hər birindən 4 nəfər, 6 ailədən 2 və 3 nəfər öldürülmüş, 43 ailə öz başçısını itirmiş, 1 ailədən hər iki valideyn qətlə yetirilmiş. Qaradağlı kənd sakinlərinin hər 10 nəfərindən biri qətlə yetirilmişdir. Öldürülənlərdən 21 nəfəri ahıl və qoca, 10 nəfəri qadın, 8 nəfəri məktəbli olmuşdur. 146 uşaq yetim qalması ilə nəticələnmışdır.
AzərTacın verdiyi məlumata görə isə ermənilər tərəfindən törədilən soyqırım zamanı Qaradağlı kəndində 91 nəfər qətlə yetirilmişdir.
Kəndin 800 nəfərə yaxın sakini məcburi köçkün olub.
Əsirlikdə olarkən qətlə yetirilənlər
Kənd işğal edildikdən sonra əsir götürülənlərin bir qismi elə kəndin ətrafındaca qətlə yetirilmiş, bir qismi isə Xankəndi həbsxanasında işğəncə verilərək öldürülmüşdür. Onlardan bir qismi bunlardır:
| Sıra nömrəsi | Ad | Şəkil | Məlumat |
|---|---|---|---|
| 1 | İmran Əhməd oğlu Hüseynov | 1936-cı ildə Qaradağlı kəndində doğulmuşdur. Əsirlikdə verilən işgəncələrin, döyülmə və təhqirlərin sonucu olaraq Hüseynov 1992-ci il fevral ayının 27-də Xankəndi həbsxanasında dünyasını dəyişmişdir | |
| 2 | Böyükkişi Lələ oğlu Şirinov | 1931-ci ildə Xocavənd rayonunun doğulmuşdur. Şirinov mart ayının 24-də Xankəndi həbsxanasında dünyasını dəyişmişdir. | |
| 3 | Kamil Sərdar oğlu Tağıyev | 1973-cü il avqust ayının 31-də Qaradağlı kəndində doğulmuşdur. Xankəndi şəhərinə gətirilərək, burada həbsxana və soyuq zirzəmilərə yerləşdirilmişdir. Burada gördüyü işgəncə və əzabların sonucu olaraq, 25 mart 1992-ci ildə Kamil Tağıyev də həlak olmuşdur. | |
| 4 | Fazil Cavad oğlu Vəliyev | 1957-ci il noyabr ayının 14 — də Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kənd orta məktəbində oxumuş, ardınca 125 saylı Texniki Peşə Məktəbində dülgər ixtisasına yiyələnmişdir. Əsir götürülmüş digər həmkəndliləri kimi Fazil Vəliyev də Xankəndi şəhərinə gətirilmiş və burada həbsxana ortamında hər gün gördüyü işgəncə və əzablardan 20 mart 1992-ci ildə dünyasını dəyişmişdir. | |
| 5 | Əlastan Nəriman oğlu Quliyev | – 1944-cü ildə Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kənd məktəbində təhsil almışdır. 1992-ci il mart ayının 21-də — Novruz bayramı günü Xankəndi həbsxanasında qəddarlıqla döyülərək qətlə yetirilmişdir. | |
| 6 | Şura Avdıhüseyn oğlu Hüseynov | 1934-cü ildə Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kənd yeddi illik məktəbini bitirmişdir. Şura Hüseynov, 1992-ci il mart ayının 31-də Xankəndi həbsxanasında vəfat etmişdir. | |
| 7 | Şura İbad oğlu Nazarov | 1925-ci ildə Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kəndində ibtidai təhsil almışdır. Nazarov, 1992-ci il mart ayının 21-də döyülərək qətlə yetirilmişdir. | |
| 8 | Kamal Bəylər oğlu Quliyev | –1927-ci ildə aprel ayının 1-də Qaradağlı kəndində doğulmuş, burada ibtidai təhsil almışdır. 1992-ci il aprel ayının 2-də Xankəndi həbsxanasında qətlə yetirilmişdir |
Taleləri naməlum olan şəxslər
| Sıra nömrəsi | Ad | Şəkil | Məlumat | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Vətən Əmirxan oğlu Əliyev | 1972-ci il aprel ayının 13-də Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kənd orta məktəbini bitirmişdir. Erməni təcavüzü başlayan tarixdən Vətən buna qarşı silahlanmışdı. Qaradağlı ermənilər tərəfindən işğal olunanda, o və özündən böyük qardaşı Şahruz da əsir götürülənlərin arasında idi. Vətən digər əsir götürülənlərlə yanaşı Xankəndi şəhərinə aparılmış, həbsxanaya atılmışdı. 1992-ci il fevral ayının 19-da səhər saatlarında o və digər dörd gənc azərbaycanlı əsir Xankəndi həbsxanasından çıxarılıb, naməlum istiqamətə aparıldılar… Onların sonrakı taleləri bu günə kimi bəlli deyil. | ||
| 2 | Hafiz Elmaz oğlu Axundov | 1973-cü il yanvar ayının 10-da Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kənd kənd orta məktəbində oxumuşdu. Şuşa Kənd Təsərrüfatı Texnikumunda təhsil alırdı. O, Qaradağlıya düşmən həmlələrinin qarşısının alınmasında yaxından iştirak edirdi. Qaradağlı kəndi ermənilər tərəfindən işğal olunanda Hafiz də girov götürülmüş, Xankəndinə aparılmışdı. 19 yaşı təzəcə tamam olmuş Hafiz, 1992-ci il fevral ayının 19-da səhər saatlarında digər dörd gənc həmkəndlisi ilə birgə Xankəndi həbsxanasından çıxarılmış və naməlum istiqamətə aparılmışdır. Digərləri kimi onun da sonrakı taleyi bu günə kimi dəqiq müəyyən edilməmişdir. | ||
| 3 | Mikayıl İslam oğlu Dadaşov | 1970-ci ildə Qaradağlı kəndində doğulmuşdur. Qaradağlı kənd kənd orta məktəbinin səkkizinci sinfini bitirmişdi və təhsilini 125 saylı Texniki Peşə Məktəbində davam etdirirdi. Mikayıl doğma kəndinin müdafiə olunmasında çox yaxından iştirak edirdi. Qaradağlı ermənilər tərəfindən işğal olunanda, kəndin sağ qalmış sakinləri ilə yanaşı Mikayıl da əsir götürülmüş, Xankəndinə aparılaraq həbsxanaya atılmışdı. 1992-ci il fevral ayının 19-da səhər saatlarında həbsxanadan çıxarılmış və naməlum istiqamətə aparılmış gənc azərbaycanlılardan biri də Mikayıl idi. Sonrakı taleyi bu günə kimi dəqiq müəyyən edilməmişdir. | ||
| 4 | Əbülfət Mehman oğlu Hüseynov | 1975-ci il iyul ayının 1-də Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kənd orta məktəbində təhsil almışdır. Qaradağlı ermənilər tərəfindən işğal olunanda, kəndin sağ qalmış sakinləri ilə bərabər o da əsir götürülmüş, Xankəndinə aparılaraq həbsxanaya atılmışdı. 1992-ci il fevral ayının 19-da səhər saatlarında həbsxanadan çıxarılıb, naməlum istiqamətə aparılanlardan biri də Əbülfət idi. Onların sonrakı taleləri bu günə kimi dəqiq müəyyən edilməmişdir. | ||
| 5 | Füzuli Cavad oğlu Vəliyev | 1968-ci il aprel ayının 15-də Qaradağlı kəndində doğulmuş, Qaradağlı kənd kənd orta məktəbində təhsil almışdır. Ermənilərin torpaq iddiası başlanan gündən Füzuli də digər vətənpərvər kənd sakinləri ilə birgə doğma yurdunun müdafiəsinə qalxmış, silahlı həmlələrin qarşısının alınmasında yaxından iştirak etmişdir. Füzuli 1991-ci ildən Qaradağlı kənd Milis Bölməsinin əməkdaşı idi. Qaradağlı kəndi ermənilər tərəfindən işğal olunanda əsir götürülənlərdən biri də Füzuli idi. 1992-ci il fevral ayının 19-da səhər saatlarında ermənilərin Vətən, Hafiz, Mikayıl və Əbülfətlə birlikdə Xankəndi həbsxanasından çıxarıb naməlum istiqamətə apardığı beşinci azərbaycanlı Füzuli idi. Sonrakı taleyi bu günədək dəqiq müəyyən edilməmişdir. | ||
| 6 | Nəsir Əmrahov | Sonrakı taleyi bu günədək dəqiq müəyyən edilməmişdir. | ||
| 7 | Firdovsi Kərimov | Sonrakı taleyi bu günədək dəqiq müəyyən edilməmişdir. | ||
| 8 | Malik Mustafayev | Sonrakı taleyi bu günədək dəqiq müəyyən edilməmişdir. |
Əsirlikdən azad edildikdən az sonra vəfat edənlər
- Familət Gəray oğlu Şirinov
- Zülümxan Miriş öğlu Hüseynov
- Yusif Nəriman oğlu Quliyev
- Minayə Səməd qızı Əmirxanova
- Sitarə Səməd qızı Hüseynova
- Məhəmməd Hüseyn oğlu Həsənov (oğlu şəhid olub)
- Qulu Əyyub oğlu Xəlilov (qardaşı şəhid olub)
- Şəmil Alı oğlu Məmmədov
- Sərdar Qaçay oğlu Tağıyev (oğlu və qardaşı şəhid olub)
- Əvəz Qaçay oğlu Tağıyev (qardaşı şəhid olub)
- Mirvari Təhməz qızı Hüseynova
- Güllər Dostu qızı Tağıyeva
- Mina Mirxudar qızı Sadıqova
- İlqar Qasım oğlu Əliyev (atası şəhid olub)
- Tevon Həbil oğlu Tağıyev (oğlu şəhid olub)
- Atlıxan Fərman oğlu Hüseynov
- Firudun Hümbət oğlu Hüseynov
Qətliamda şəhid olan və itkin düşənlərin tam siyahısı
- Abbasov Ayaz Əkbər oğlu
- Abbasov Sərvər İldırım oğlu
- Abdullayev Abdulla Habil oğlu
- Axundov Hafiz Elmaz oğlu
- Arazov Eldar Kamal oğlu
- Bayramov Arif İbrahim oğlu
- Bayramov Elmidar Rəşid oğlu
- Bayramov Rəşid Həşim oğlu
- Dadaşov Manaf İslam oğlu
- Dadaşov Mikayıl İslam oğlu
- Dadaşov Uğur Eldar oğlu
- Dolxanov Rəhim Möhkəm oğlu
- Əlişov Həsən Sədaqət oğlu
- Əliyev Xaliq Məhərrəm oğlu
- Əliyev Vətən Əmirxan oğlu
- Əliyev Zahid Zeynal oğlu
- Əmrahov Nasir Nürəddin oğlu
- Əzizov Alov Əfqar oğlu
- Əzizov Atəş Əfqar oğlu
- Hacıyev İbrahim Çərkəz oğlu
- Həsənov Altay Məhəmməd oğlu
- Həsənov Xəyal Zeynal oğlu
- Hüseynov Dəmir Musa oğlu
- Hüseynov Əbülfət Mehman oğlu
- Hüseynov Əsgər Səməd oğlu
- Hüseynov Fehruz Mahmud oğlu
- Hüseynov Fədail Zülfüqar oğlu
- Hüseynov Həbib Həmzə oğlu
- Hüseynov Xanalı Həbib oğlu
- Hüseynov İbiş Həbib oğlu
- Hüseynov İmran Əhməd oğlu
- Hüseynov Nahid Adil oğlu
- Hüseynov Niftalı Bakir oğlu
- Hüseynov Şahmurad Alıhüseyn oğlu
- Hüseynov Şura Hüseynalı oğlu
- Xəlilov Zahid Əyyub oğlu
- Kazımov Nəsimi Kazım oğlu
- Kərimov Əliqismət Qara oğlu
- Kərimov Firdovsi Azay oğlu
- Quliyev Əlaslan Nəriman oğlu
- Quliyev Heydər Qurban oğlu
- Quliyev Kamal Bəylər oğlu
- Quliyev Mirzəli Müslət oğlu
- Quliyev Nəbi Mütalif oğlu
- Mahmudov Akif Məhəmməd oğlu
- Məmmədov Ədalət Şahmar oğlu
- Məmmədov Ərəstun Ağalar oğlu
- Məmmədov Məmməd Əmirxan oğlu
- Mirzəyev Məhəmməd Hüseyn oğlu
- Mustafayev Qərib Həsrət oğlu
- Mustafayev Malik İslam oğlu
- Mustafayev Talıb Yaqub oğlu
- Nağıyev Aftandil Xanlar oğlu
- Nazarov Şura İbad oğlu
- Rəhimov Məhi Surxay oğlu
- Rüstəmov Azad Həsənqulu oğlu
- Rüstəmova Zibər Alıhüseyn qızı
- Şirinov İltifat
- Şirinov Böyükkişi Lələ oğlu
- Tağıyev Fayaq Həsrət oğlu
- Tağıyev Kamil Sərdar oğlu
- Tağıyev Telman Tevon oğlu
- Tağıyev Zakir Gülüm oğlu
- Vəliyev Fazil Cavad oğlu
- Vəliyev Füzuli Cavad oğlu
- Vəliyev Mobil Mürsəl oğlu
- Zeynalov Nobil Əliş oğlu
Qaradağlı sakinlərinin əmlakı
Kənddən çıxan Qaradağlı sakinləri hətta zəruri əşyaları belə götürə bilməmişdilər. Erməni silahlı qüvvələrinin Qaradağlıdan çıxardıqları sakinlərə heç olmasa əşyalarının bir hissəsini götürməyə imkan verilmədi. Onların əmlakı ermənilər tərəfindən talan edildi və evləri ermənilər arasında paylaşdırıldı.
Markar Melkonyanın qeydləri
Markar Melkonyan öz əsərini qardaşı, "ASALA" beynəlxalq erməni terror təşkilatının rəhbərlərindən biri olmuş Monte Melkonyanın Azərbaycan torpaqlarının işğalındakı iştirakına həsr edib. XX yüzilin 70–80-ci illərində Monte Melkonyan Avropanın bir sıra ölkələrində, o cümlədən Fransada dinc insanlara qarşı bir sıra qanlı aksiyalar təşkil etmişdir. 1983-cü ildə Melkonyanın və onun silahdaşı Vazgen Sisliyanın təşkilatçılığı və rəhbərliyi ilə Fransanın Orli hava limanında "Türk hava yolları" şirkətinə məxsus təyyarəyə qarşı terror aktı həyata keçirilmişdir. Bu aksiyadan sonra Fransanın hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən həbs edilən Melkonyan 1989-cu ildə erməni terror təşkilatlarının rəsmi Parisə çoxsaylı hədələri və təzyiqləri nəticəsində azadlığa buraxılmış və "persona-non-qrata" elan edilmişdir. Monte Melkonyanı şəxsən tanıyan və Fransa həbsxanasında onunla görüşmək imkanı qazanmış tanınmış erməni publisisti və rejissoru Ted Boqosyan Amerikanın "Radio Open Source" radiosuna müsahibəsində demişdir:
 | Monte, demək olar ki, mənimlə eyni ildə Böyük Kaliforniya vadisində anadan olmuşdur. O, özünəməxsus şəkildə erməni həqiqətləri ilə bağlı axtarışlarda idi. O, radikallaşdı, gizli fəaliyyətə başladı, erməni terror təşkilatına qoşuldu, həmçinin silah və narkotik maddələrin alveri ilə məşğul olmağa başladı. Montenin sifarişi ilə Fransada əsasən türk səfirlikləri, biznes nümayəndəliklərinə qarşı çoxlu sayda dinc insanların ölümü ilə nəticələnmiş qanlı aksiyalar həyata keçirildi. |  |
1989-cu ildə Monte Melkonyan Ermənistana dəvət olunmuş və burada Azərbaycana qarşı işğalçılıq kampaniyasının fəal iştirakçılarından biri olmuşdur. O, Qaradağlı, Xocalı və Azərbaycanın bir sıra digər yaşayış məntəqələrində dinc insanlara qarşı soyqırım cinayətlərinə bilavasitə rəhbərlik edən şəxslərdən olmuşdur.
Markar Melkonyan "Mənim qardaşımın yolu" kitabında Montenin Qaradağlının işğalında iştirakı ilə bağlı bunları yazır:
| | O, soyuqqanlılıqla "B-7"-ni çiyninə qoydu, hədəfi seçdi və tətiyi basdı. Birinci mərmi gurultu ilə ikinci mərtəbədəki künc pəncərədən içəri daxil oldu, içəridə hər şeyi yandırdı. Pəncərədən sarı alov püskürdü. Bu, siqnal idi və hücum edənlər kəndi güllə yağışına tutdu....Günorta saat 5-də dəstələr tapşırığı yerinə yetirdi. Həmin gün erməni tərəfdən cəmi bir döyüşçü öldürülmüşdü. Düşmən tərəfdən isə iki nəfər öldürülmüş, əsir götürülmüş 48 nəfər azərbaycanlı isə yük avtomobilinə tərəf irəliləyirdi. Əsirlər Xankəndinə aparıldı və azərbaycanlıların əlində olan erməni əsirləri ilə dəyişdirilənə qədər orada saxlanıldı...Arabo və Aramo dəstələrinin döyüşçüləri kəndin kənarında içərisində dinc insanların, o cümlədən qadınların da olduğu 38 əsiri xəndəyə atdılar. Arabo və Aramo dəstələrinin əsgərləri əsirləri güllələməyə başladılar və bıçaqları ilə, istisnasız olaraq, hamısını doğradılar. Aştarakdan olan vətənpərvər dəstəsinin 5 üzvündən biri olan Edo bir neçə nəfərin üzərinə benzin tökdü və yandırılmış kibriti onların üstünə atdı. Monte xəndəyə yaxınlaşanda orada yanmış meyitlərin qalıqları var idi...Ümumilikdə, iki gün ərzində Qaradağlıda və onun ətrafında 53 azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi... | |
Qaradağlı soyqırımı zamanı şahidlərin xatirələri
İlqar Hüseynov Qaradağlı müsibətini görmüş kənd sakiblərindən biridir. O, ailə üzvlərilə birlikdə 1992-ci ilin fevral ayında ermənilərə girov düşüb. İlqar Hüseynov iki ay erməni girovluğunda qalarkən olmazın müsibətlərə düçar olub. İlqar Hüseynovun dediklərindən:
| | Qaradağlı camaatı arasında elə bir ailə yoxdur ki, erməni vəhşiliyindən öz nəsibini almasın. Kəndimiz 1992-ci ilin fevral ayında işğal olunub. Amma hələ 1991-ci ilin sentyabrında ermənilər Qaradağlı camaatına divan tutmuşdu. Sentyabr ayının 8-də ermənilər Ağdam-Qaradağlı avtobusunu atəşə tutmuşdular. 8 nəfər yerindəcə həlak olmuş, 10-dan artıq günahsız insan ağır yaralanmışdı. 1992-ci il fevral ayının 15-də ermənilər Qaradağlını dörd bir yandan atəşə tutdular. Evlərin əksəriyyəti alova bürünmüşdü. Atışma iki gün davam etdi. Kənddə qalan 118 nəfərdən 25-i həlak olmuşdu. Dörd nəfər isə ağır yaralıydı. Gecə yaralıları da götürüb yola düzəldik. Aramızda 10 qadın və iki uşaq vardı. Ermənilər bizi təqib edirdilər. Patronumuz qurtardığı üçün onlara müqavimət göstərə bilmirdik. Ermənilər hamını əsir götürdülər. Kişiləri qadınlardan və uşaqlardan ayırdılar və bizi ayrı-ayrı maşınlara mindirdilər. Bizi erməni qəbiristanlığına gətirdilər. Dedilər ki, 9 nəfər könüllü aşağı düşsün. Heç kim yerindən tərpənmədi. Bundan qəzəblənən erməni quldurları avtomatla maşına atəş açdılar. 10-15 nəfər yerindəcə öldü. Təxminən 20 nəfər isə ağır yaralandı. Vəziyyətin ağır olduğunu görən kənd sakinlərindən biri qaçmaq istədi. Onun bu hərəkti erməniləri daha da qəzəbləndirdi. Onlar bizi yenidən atəşə tutdular. Ölənlərin sayı 32 nəfərə yüksəldi. Sonra bizi Xankəndinə apardılar. Bizi iki ay Xankəndi həbsxanasında saxladılar. Həbsxananın pəncərələri yox idi. Hər gün qar yağırdı. Şaxta insanın iliyinə işləyirdi. Girovların hamısını dizə qədər suyun içində saxlayırdılar. Bizə üç gündə bir dəfə əl boyda qara çörək verirdilər. Ermənilər bizi gündə ən azı beş-altı dəfə döyür, müxtəlif işgəncələr verirdilər. Bir neçə nəfər işgəncələrə dözmədiyi üçün elə həbsxanadaca dünyasını dəyişdi. Armaturla vurub səkkiz nəfərin qabırğalarını qırmış, ayaqlarını sındırmışdılar. İki nəfəri isə divara çırpıb beynini partlatmışdılar. Onlar təkcə kişilərə deyil, qadınlara və uşaqlara da bu cür dəhşətli işgəncələr verirdilər. İki ay sonra köməkliyi ilə bizi azad etdilər. Mənimlə birlikdə girovluqda olmuş bir neçə nəfər azadlığa çıxından sonra dünyasını dəyişdi. Həmin vaxtdan 19 il keçsə də, ermənilərin verdiyi işgəncələrin ağrısı hələ də canımdan çıxmayıb. | |
Hüseynova Həqiqətin dediklərindən:
| | Erməni silahlıları bizi mühasirəyə almışdılar. Gözümüz nələr görmədi? – Kəndçimiz Eldarı gözümüzün qabağında ağacnan öldürdülər. – Ağacnan, döyə-döyə. Kənddə yolun, asfaltın qırağında “Pir” deyilən yerdə öldürdülər onu. Töküldülər, ağacnan döyüb öldürdülər. Sonra da mənim gəlinimin atasını öldürdülər. Heç bilmədim nə ilə vurdular amma kişinin başı iki yerə paralandı. Sonra da qoydular maşının altına əzib tanınmaz hala saldılar. Cəmiyyət (Ningi) kəndi yanında Zahid adlı kəndçimizi öldürdülər. Qardaşı qışqırmaq istəyəndə əlimi tutdum ağzına ki, səsi eşidilməsin. Əlimi qan çıxana qədər dişləmişdi. Vaqif idi adı... Allah ölənlərinizə rəhmət eləsin, həmin əzablara dözmədi öldü. | |
Nofəl Əliyevin dediklərindən:
| | Xankəndi türməsində əsir idik. Bir cavan kəndçimiz vardı – Vətən adında, onu gözümün qabağında öldürməyə apardılar. Türmədə bizə nəzarət edən ermənidən soruşdum ki, o uşağı hara apardılar? Dedi ki, apardılar qəbirstanlığımıza, qəbir üstündə başını kəsməyə... Belə vəhşiliklə öldürmüşdülər onu... Bizi kameralarda beş-beş, altı-altı saxlayırdılar. Hər beş nəfər əsirə gündə bir parça çörək verirdilər, bir də balaca stəkanla bir su. O balaca stəkandakı su ilə sadəcə dodağımızı isladırdıq ki, ölməyək... Bizə bütün günü işgəncə verirdilər. Ermənilər kimin qızıl dişləri var idisə onu zorla əsirlərin ağzından çıxarırdılar. Kim müqavimət göstərmək istəyirdisə döyüb öldürürdülər. Mənim də dişlərimi zorla çəkib çıxardılar. | |
Azərbaycan Milli Ordusunun qadın zabitlərindən biri olan Sabirə Mahmudova da soyqırım aktının şahidlərindən biridir. O, bu sözləri demişdir:
| | Uzun müddətdir mühasirədə olan Qaradağlıya ərzaq daşıyan helikopter 12 yanvar 1992-ci ildə ermənilər tərəfindən vuruldu və kəndin əhalisi taleyin ümidinə buraxıldılar...Fevralın əvvəlində Erməni Silahlı Qüvvələri 366-cı motoatıcı alayın yardımı ilə Qardağlıya yenidən hücum etdilər. Əhali müqavimətə davam etdi. 15 yanvarda olan elan etmişdilər ki, son damla qanlarına qədər döyüşəcəklər...1991-ci ilin yayından uşaqlar, yaşlılar və qadınlar kənddən helikopterlər vasitəsi ilə evakuasiya edilmişdilər. Təxminən kənddə oğlanlarına, ərlərinə baxmaq və əsgərlərə yeməy hazırlamaq üçün 11 qadın qalmışdı...14 fevralda ermənilər kəndə yenidən hücum etdilər...Mən hələ də silah səslərini və günahsız insanların qışqırıqlarını eşidə bilirəm... | |
Nəticə
Soyqırım aktından sonra Azərbaycanın müdafiə naziri Tacəddin Mehdiyevin vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. BMT-ə, müxtəlif beynəlxalq təşkilatlara Azərbaycan tərəfindən dəfələrlə hadisə barədə məktublar göndərilmişdir. azərbaycanlı mülki şəxslərin öldürülməsini qınamışdır.
Qaradağlı kəndində baş vermiş bu dəhşətli hadisələrin araşdırılması ilə məşğul olan Azərbaycan Respublikasının Hərbi Prokurorluğunun xüsusi istintaq qrupu erməni terrorçularının cinayət əməlləri barədə Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin soyqırım maddəsi ilə cinayət işi açıb və cinayətkarlar müəyyənləşdirilərək barələrində beynəlxalq axtarış elan edilib.
Xatirəsi
Rejissor Etibar Məmmədovun iyirmi dəqiqəlik "Soyqırım. Qaradağlı" filmini çəkmişdir.Beyləqan rayonunun qəsəbəsində şəhidlərin xatirəsinə ucaldılmış abidə kompleksi mövcuddur və hər il mütəmadi olaraq anim günlərində ziyarət edilir. Qaradağlı qurbanlarının xatirəsini əbədiləşdirmək üçün həmçinin Yeni Xocavənd qəsəbəsində və Nərgiztəpə ərazisində abidə komleksləri ucaldılıb.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Cause of shame of humankind: 28 years past since Balligaya massacre". apa.az. 16 noyabr 2020 tarixində .
- Arye Gut. "The bloody massacre in Azerbaijani Garadagli village is a real manifestation of modern Armenian terrorism". www.jpost.com. 2018. 16 noyabr 2020 tarixində .
- APA TV. "Qaradağlı qətliamı: Bir gecədə 43 dinc sakin güllələndi" (az.). Youtube.com. 17.02.2024. 2024-02-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-02-17.
- (PDF). 12 May 2009 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 14, 2010.
- . Yeni Musavat. February 17, 2010. May 21, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 14, 2010.
- "Qaradağlı faciəsi qurbanlarının xatirəsi anılıb". azertag.az. 2019. 16 noyabr 2020 tarixində .
- Erməni cinayətləri (sənədlər əsasında). I. Bakı: Vətən. 2004. səh. 130.
- "NATO academic forum: Violence in NK area" (PDF). səh. 10. December 7, 2003 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: December 14, 2010.
- Əsgər Abdullayev. Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzkarlıq siyasəti tarixindən. Bakı: Elm. 1995. səh. 134.
- Christopher Thornton. . www.jstor.org https://www.jstor.org/stable/43662924?seq=1 (#bare_url_missing_title). 2022-07-14 tarixində .
- "Garadaghly massacre". hostages.az. 16 noyabr 2020 tarixində .
- Paşayeva və Aslanov, 2013. səh. 100
- Elçin Əhmədov. "Qaradağlı soyqırımı Xocalıya gedən yolun başlanğıcı idi". azertag.az. 20 oktyabr 2020 tarixində .
- . Салаев, Г. 40 дней Ходжалы: "героям" 366 — го полка посвящается. Молодежь Азербайджана.- 1992.- 4 апреля.- С.2
- Литовкин, В. Десантники будут прикрывать вывод 366-го полка из Степанакерта. Известия.- 1992.- 3 марта.- С.1
- Vəliyev, X. 366-cı alayın hərbi quluqçularının və digər şəxslərin Xocalı Soyqırımında iştirakı tam sübuta yetirilib. Yeni Azərbaycan.- 2011.- 26 fevral.- S.11.
- Əlioğlu, S. Xocalı: ["366-ci" diviziyanın törətdiyi qırğından 366 gün keçir]. 525-ci qəzet.- 1993.- 26 fevral.- S.4.
- Məmmədov, E. Xocalı dörd ay tam mühasirədə qaldı: 366-cı motoatıcı alayın qərargahında əməliyyat planı hazırlandı. İki sahil.- 2008.- 26 fevral.- S.5.
- "26 years pass since Garadaghly massacre". defence.az. 2018 fevral. 16 noyabr 2020 tarixində .
- "Garadaghly Massacre through the eyes of witness". en.azvision.az. 2018. 16 noyabr 2020 tarixində .
- Məhərrəm Zülfüqarlı, 2010. səh. 8
- Məhərrəm Zülfüqarlı, 2010. səh. 9
- Məhərrəm Zülfüqarlı, 2010. səh. 10
- "Газ. "Бакинский рабочий", Т. Чалалзе. Сострадание. 1995". February 18, 1992. (#cite_web_url)
- "Qaradağlı soyqırımı". Xocavənd İH. 16 oktyabr 2020 tarixində .
- Rəsmiyyə RZALI. "Qaradağlı faciəsi". Azərbaycan q. 16 oktyabr 2020 tarixində .
- 2-ci Xocalı soyqırımı – Qaradağlı faciəsinin 19-cu ili tamamlandı [ölü keçid]
- Paşayeva və Aslanlı, 2013. səh. 5
- Paşayeva və Aslanlı, 2013. səh. 86
- John E. Jessup. An encyclopedic dictionary of conflict and conflict resolution, 1945–1996. Greenwood Publishing Group, 1998. ISBN , ISBN , p. 39
- Michel Wieviorka, David Gordon White. The making of terrorism. University of Chicago Press, 1993. ISBN , ISBN , p. 256
- Bruce Hoffman. Inside terrorism. Columbia University Press, 2006. ISBN , ISBN , p. 71
- Göçek, Fatma Müge. The Transformation of Turkey: Redefining State and the Society from the Ottoman Empire to the Modern Era. I.B. Tauris. 2011. səh. 151.
- "Terrorist Organizations". 2013-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-20.
- Political dissent: an international guide to dissident, extra-parliamentary, guerrilla, and illegal political movements, by Henry W. Degenhardt, Alan John Day, Gale Research Company, 1983, p. 489
- Remembering with Vengeance, by – , № 32, 8 August 1983
- The Caucasus: an introduction, by Frederik Coene, 2009 – 238 pages, p. 221
- The history of Turkey, by Douglas Arthur Howard – 2001 – 241 pages, p. 161
- Brian Forst, Jack R. Greene, James P. Lynch. Criminologists on Terrorism and Homeland Security. Cambridge University Press, 2011. ISBN , 9780521899451, p. 431
- Council of Europe, Documents, Vol. 1, may 1984, Report by Amadei, p. 9
- "Incident Summary for GTDID: 198307150003". www.start.umd.edu. 2020-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-11.
- Paşayeva və Aslanov, 2013. səh. 101
- Melkonian, Markar. My brother's road: an American's fateful journey to Armenia. I.B. Tauris. 2005. 211–212. ISBN .
- Paşayeva və Aslanov, 2013. səh. 105
- Paşayeva və Aslanov, 2013. səh. 109
- "Qaradağlı faciəsi "Soyqırım. Qaradağlı" filminin təqdim olunması ilə yad edilmişdir". idp.gov.az. 2011. 16 noyabr 2020 tarixində .
- ARB24 TV. "Qaradağlı faciəsindən 29 il ötür" (az.). Youtube.com. 17.02.2021. 2022-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-17.
Ədəbiyyat
- Qənirə Paşayeva və . , "Elm və Təhsil", 2013. 176 səh.
- Məhərrəm Zülfiqarlı. Dağlıq Qarabağda erməni terroru — Qaradağlı faciəsi.
Xarici keçidlər
- Ermənilərin Qaradağlı kəndində törətdiyi soyqırım cinayəti haqqında kitab nəşr olunub 2011-02-14 at the Wayback Machine
- Qaradağlı faciəsi 2012-11-02 at the Wayback Machine
- SOYQIRIM. Qaradağlı… 2012-04-26 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qaradagli qetliami ve ya Qaradagli faciesi Ermeni herbi birlesmeleri 1992 ci il fevralin 14 de Xankendide yerlesen kecmis SSRI silahli quvvelerinin 366 ci motoatici alayinin herbi quvvesinin ve texnikasinin komeyi ile Xocavendin Qaradagli kendine hucum etdi Sakinlerin kendi qehremancasina mudafie etmesine baxmayaraq fevralin 17 de qeyri beraber doyuslerde Qaradagli kendi ermeniler terefinden isgal olundu 118 nefer esir goturulenlerden 101 neferi vehsicesine qetle yetirildi Oldurulenlerden 21 neferi ahil ve qoca 10 neferi qadin 8 neferi mektebli idi Ermeni silahli birlesmeleri yalniz dord gun ceken agir doyusden sonra kende daxil ola bildiler Kend Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal olunaraq yandirildi mulki ehali qirgina meruz qaldi Qaradagli qetliamiDagliq Qarabag muharibesiTarix 17 fevral 1992Yeri Qaradagli kendi Xocavend rayonu Azerbaycan RespublikasiSebebi Qaradagli kendinin Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden ele kecirilmesiNeticesi 66 90 nefer mulki sexs qetle yetirildi Kend isgal edildi ehalisi esasen qetle yetirildi Munaqise terefleriErmenistan Silahli Quvveleri Arabo ve Aramo birlesmeleri 366 ci motoatici alay Qaradagli kendinin ozunumudafie destesiKomandan lar Monte Melkonyan bilinmir Qetliam akti Qarabag munaqisesi zamani bas vermisdir Neticede xeyli sayda mulki azerbaycanli sexsler ermeniler terefinden qetle yetirilmis bir o qeder de esir alinmisdir 117 nefer esir alinmis 66 90 nefer mulki sexs ise qetle yetirilmisdir AzerTacin verdiyi melumata gore ermeniler terefinden toredilen soyqirim zamani Qaradagli kendinde 91 nefer kend sakinlerinin her 10 neferinden biri qetle yetirilib Oldurulenlerden 21 i ahil ve qocalar 10 u qadin 8 i mektebli olub 146 usaq yetim qalib Isgal neticesinde kendde 200 yasayis evi 1 medeniyyet evi 320 yerlik orta mekteb 25 carpayiliq xestexana binasi ve diger sosial obyektler dagidilib Kendin 800 dek sakini mecburi kockun veziyyetine dusub Qetle yetirilenlerden bezileri xususi amansizliqla oldurulmusdur Meselen 3 kend sakininin uzerine dizel yanacagi tokulerek yandirilmis 2 neferin ise basi kesilmisdir Kendin yerde qalan sakinleri ise dagliq erazileri kecerek Agdama getmisdirler Zemin1992 ci il yanvarin 2 de Ayaz Mutellibov Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin vezifesini icare etmeye davam etdi Resmi olaraq yeni yaradilmis Ermenistan Respublikasi Dagliq Qarabagda separatcilarla aciq olaraq her hansi bir silah yanacaq erzaq ve ya diger maddi texniki temin olunmasini tekzib edirdi Lakin Levon Ter Petrosyan sonra separatcilarinin maaslarinin odenilmesi ve maddi texniki techizati ile temin edilmesini etiraf etse de lakin doyuse oz vetendaslarinin gonderilmesini tekzib edirdi Ermenistan artiq Azerbaycan Respublikasinin zeifledici blokada hemcinin Azerbaycanin qonsusu olan Turkiyenin tezyiqi ile uz uze idi Kendin bele agir veziyyetinde eslen Qaradaglidan olan Rusiya ordusunda zabit kimi xidmet eden bas leytenant Edalet Memmedov 1988 ci il mart ayinda hemkendlilerinin muracetine cavab olaraq oz dogma kendine qayitdi Kendin mudafesinin teskilinde Edalet Memmedova kend mektebinde herbi hazirliq muellimi ehtiyatda olan zabit Telman Tagiyev Memmed Memmedov Mehemmedeli Bayramov ve diger vetenperver insanlar yaxindan komek etmisdiler Qaradaglida AXC ozeyinin sedri Agalar Memmedovun konullu mudafie destesinin yaradilmasinda muhum rolu olmusdur Onun teskil etdiyi ozunumudafie destesinin Edalet Memmedovun serencamina kecmesi kendde mudafie batalyonunun yaradilmasina yaxindan komek etdi Kendin konulluleri herbi hazirliqlara baslasalar da kendi mudafie etmek ucun silahin olmamasi ciddi cetinlikler yaradirdi Dagliq Qarabagda ermeni texribatlari basladiqdan sonra 1988 1989 cu illerde resmi strukturlar Qaradagli kendinde uc defe silahyigma emeliyyati kecirmis ehalide olan adi ov silahlarini bele tamamile musadire edilmisdir Veziyyetden cixmaq ucun Qaradaglilar etraf rayonlarda yasayan dostlarina tanislarina muracet etmis onlar da mueyyen qeder ov tufengi taparaq Qaradaglinin mudafiecilerine gondermisler Qaradaglinin etraf ermeni kendleri ve rayon merkezi ile elaqesi kesilmis isleyenler isden qovulmusdular Problemi hell etmek ucun kendde corek sexi maqazalar yemekxanalar fealiyyete basladi Qaradaglida Baki seheri 1 sayli tikis fabrikinin ve Gence Xalca Zavodunun sexleri Baki soyuducular zavodunun filiali acildi Bundan basqa mekteb usaq bagcasi kitabxana medeniyyet evi ve xestexana binalarinin insasina baslanildi Genc ailelere ayrilmis heyetyani torpaq sahelerinde 60 a qeder yeni evler tikildi Bundan basqa Qaradaglinin mudafiesi ile bagli da mueyyen isler goruldu 30 nefer Qaradagli gencini milis iscisi kimi ise qebul ederek kendin mudafiesine gondermesi Agdamdan polis iscilerinin novbe ile Qaradagliya ezam edilmesi kendin mudafie gucunu bir qeder artirmisdi Qaradagliya hucumHucumun istirakcilari Qaradagliya hucumda Arabo ve birlesmeleri Monte Melkonyanin destesi istirak etmisdir Hemcinin kende hucum zamani 366 ci motoatici alayin da quvvelerinden istifade edilmisdir 366 ci motoatici alayin rolu 366 ci motoatici alayin komanda heyeti ehalinin muqavimeti ile rastlasdiqlarina gore alayin serbest cixarilmasini temin ede bilmediyini qeyd edirdi Bu meqsedle Gencede yerlesen desant diviziyasinin quvveleri celb edilmeli oldu Ancaq bu quvveler gelenedek alayin 103 neferi esasen ermenilerden ibaret olan ve qirginda istirak etmis herbci emre tabe olmaqdan boyun qaciraraq Qarabagda qaldilar Alayin komandanliginin cinayet sovdelesmesi ve alayin cixarilmasina mesul olan diger sexslerin mesuliyyetsizliyi neticesinde herbi texnikanin bir hissesi o cumleden zirehli texnika ermenilere tehvil verildi Bu quvveler Qaradagli ve Xocali soyqirimlarinda istirak etdiler Qaradagli soyqriminin sahidleri soyqirim aktinda 366 ci motoatici alayin istirakini testiqleyirler Evvelki hucumlar 1989 cu ilden etibaren kend uzerine ermenilerin hucumu baslamisdi Hemin ilin dekabrinda ermeniler kend yaxinligindaki fermaya hucum etmis ve orani yandirmisdilar 1990 ci il yanvarin 15 de 20 nefere qeder silahli ermeni Qaradagliya yaxinlasib kendin kenarindaki evleri atese tutmuslar Ozunu hadise yerine catdiran mudafiecnler ilk aciq silahli doyuse girirerek dusmeni geri oturtmusdular Ermeni quldurlari 10 aprel 1990 ci il tarixde yeniden kendde hucum etmisdiler Atisma zamani kend sakini Ilqar Eliyev agir yaralanmisdi 1990 ci il noyabr ayinin 24 de saat 17 00 radelerinde Qaradaglidan Agdama gelin aparan masin karvani kendin 5 kilometrliyinde rus herbi paltari geymis ermenilerin tecavuzune meruz qalmis hemin hadisede 3 nefer qaradaglili helak olmusdu Ermeniler hadise yerini muhasireye alaraq meyidleri aparmaga gelenleri ireli buraxmir prezident Ayaz Mutellibovun gelmesini teleb edirdiler Iki saatdan sonra cetinlikle de olsa camaat meyidleri ermenilerin elinden ala bilmisdi Bu hadiseden sonra Qaradagli mudafiecileri kendin etrafinda guclu mudafie postlari istehkamlar ve sengerler qurmaq qerarina geldiler Kendin etrafinda 5 post yaradilib etibarli mudafie qurgulari ile techiz olundu Xankendinden gelen yolu ustunde uc post qurulmusdu Xocavend rayonu istiqametinde kendin girisinde yaradilmis post ehemiyyetine gore birinci post hesab olunurdu Bu postun kesikcilerle temin olunmasini mekteb direktoru Nobil Zeynalov oz uzerine goturmusdu Orada esasen Nobil Zeynalovun sagirdleri olmus gencler ve mektebliler kesik cekirdiler Asfalt yoldan azca arali kolxoz idaresinin yaxinliginda qurulmus post ikinci hesab olunurdu Mirzeli ve Zahir bu postun mesuliyyetini dasiyirdilar Kendin cixisinda asfalt yolun ustunde qurulmus 3 cu postda Nazim Qerib Telman Vidadi ve basqalari dayanirdilar Kendxure istiqametinde qurulmus 4 cu post da muhum postlardan biri idi Kendde olan basqinlarin ekseriyyeti bu istiqametden olurdu Burada Faiq Rabil Xudayat ve onlarin dostlari kesik cekirdiler Nehayet 5 ci post kendin ortasinda kecen Xonasen cayinin ustunde qarsisinda yaradilmisdi Zinki postunun qorunmasi Memmed Samil Elqeme ve Eleddine tapsirilmisdi 1990 ci ilin noyabr ayindan baslayaraq butun postlarda fasilesiz olaraq silahli mudafieciler kesikde dayanirdilar 1991 ci ilin evvellerinde bas vermis facie veziyyeti daha da gerginlesdirdi Yanvarin 10 da kendin sakinlerinden olan Sultan Bayramov ermenilere qarsi birge mubarize tedbirleri hazirlamaq ucun qonsu Emrallar kendine getmisdi Sultan Qaradagliya qayidanda kende catmamis birinci postdan 4 kilometr mesafede onun mindiyi UAZ 469 markali 53 55 AQT dovlet nisanli minik masini ermeniler terefinden qefil atese tutulur Masinin surucusu Kerem Tagiyev masini surub kende catdirsa da Sultan Bayramovun heyatini xilas etmek mumkun olmur O iki saatdan sonra aldigi yaralardan dunyasini deyisir Sultanin defn gunu Lacin Susa yolunda jurnalist Salatin Esgerovanin ermeniler terefinden oldurulmesi xeberi kende yayildi Bu facieli hadiseden sonra qaradaglilar emeliyyat plani hazirladilar Emeliyyata Edalet Memmedov rehberlik edirdi Emeliyyat qrupuna Ilqar Huseynov Elmidar Bayramov Telman Tagiyev Eldar Dadasov Rafiq Quliyev Qerib Mustafayev Memmed Memmedov ve Memmed Mustafayev daxil idi Onlar iki desteye ayrilib Xankendi Xocavend yolunu hem girisden hem de cixisdan nezarete aldilar Kendin mudafiecileri terefinden Xankendinden Xocavende telesen icinde 6 ermeni quldurun oldugu UAZ markali masin ele kecirilerek mehv edildi Ermeniler ancaq uc gunden sonra rus herbcilerinin musayieti ile gelib meyidlerini meseden apardilar Bundan sonra Xankendi Xocavend yolunda ermenilerin hereketi dayandi Bu qisas emeliyyatinda Qaradagli mudafiecileri alti eded xarici avtomat bir eded ov tufengi ve xeyli patron ele kecirdiler 1991 ci il martin 9 da ermeni quldurlari kendin yaxinligindaki mal fermasina qefilden silahli basqin edib iki neferi qetle yetirdiler Hemin il iyun ayinin 28 de ise gece saat bir radelerinde Qaradagli kendi ermeniler terefinden toplardan pulemyotlardan ve avtomatlardan siddetli atese tutuldu Kendin bir nece evini alov burudu bir necesi ise mermi zerbesinden dagildi Qadinlar qocalar ve usaqlar dusmen atesinden qorunmaq ucun zirzemilere siginmaga mecbur oldular Hemin gece en boyuk facie kendin 5 kilometrliyinde Verendeli sahesinde yerlesen fermada bas vermisdi Quldurlar kendi atese tutmaqla yanasi eyni zamanda fermadaki evlere soxularaq alti nefer gunahsiz ferma iscisini de gullelemis ve izi itirmek ucun onlari yanan evlerden birinin icine atmisdilar Bundan sonra onlar kenara cekilerek ferma tam yanana qeder orani ates altinda saxlamislar Beyverdi Novruzov basda olmaqla facie yerine gelen kend camaati yanan otaqlarin birinde uc neferin gulleden delik delik olmus odun alovun icinde yanmis meyidlerini cixara bilmisler Basqa bir otagin odu sonduruldukden sonra ise tamamile yanmis diger uc neferin cesedleri askar edilmisdi Sehidlerin defninden uc gun sonra Ruzigar Memmedov Agdam polis batalyonunun 2 nefer emekdasi ile birlikde emeliyyat plani hazirlayir Onlar silahlanib gece ermeni kendi Kendxurda teref gedir ve nezaret postlarinin birinin yaxinliginda movqe tuturlar Gece ermeni yaraqlilarinin komandiri uc neferle postlari yoxlamaga cixarken atasinin ve dayisinin intiqamini onlardan alirlar Qaradagli kend sakinleri Cingiz Memmedov Kerem Agalarov ve Sefqet Memmedova Qaradaglinin agir gunleri haqqinda asagidaki melumati vermisler 1991 ci il sentyabr ayinin 8 de Ayaz Mutellibovun prezident secilmesi gunu idi Qaradaglilar seher tezden secki menteqesine gelib ses verirdiler Sesvermeden sonra bazarliq etmek ucun kend sakinleri secki menteqesinin qarsisinda dayanmis avtobusa minerek Agdama getmisler Geri qayidarken avtobus Xocavendden 3 kilometr aralida her terefden avtomat atesine tutulmus avtobusda olan 40 neferden 2 oglan 6 qadin qetle yetirilmis 23 nefer agir yaralanmisdir Yaralilar tecili olaraq Agdam xestexanasina catdirilmisdir Avtobus faciesinden sonra Qaradaglidan olan Elnur Suleymanov Xanali Huseynov ve Rayet Quliyev sentyabr ayinin 25 de gece silahlanib ermenilerin tutdugu Asan kendinin arxa hissesine kecmisler Onlar kende yaxinlasib onun kenari ile gezen uc nefer silahli ermeni herbcisini atese tutub qetle yetirmisler Bu emeliyyat zamani Rayet agir gulle yarasi alsa da yoldaslari onu gizli mese yolu ile kende getirib oradan Beyleqan xestexanasina catdiraraq heyatini xilas etmisler 8 sentyabr 1991 ci il hadisesinden sonra qaradaglilarin numayendeleri Mezahir Agalarov Nobil Zeynalov 20 neferle Bakiya gederek prezident Ayaz Mutellibovla gorusmus ona Qaradaglinin agir veziyyeti barede melumat vermisler A Mutellibovla qaradaglilara kendin mudafiesi ile sexsen ozu mesgul olacagina soz vermis ve bundan 3 4 gun sonra 11 neferden ibaret bir qrup herbci Qaradagliya gonderilmisdi Onlar kendin yuxari hissesinde Abbasovun evinde yerlesmisdiler Kendin mudafiecileri hemin deste ile birlikde bir qisas emeliyyati hazirlayib heyata kecirmeye muveffeq oldular 21 neferlik deste Verendetiye geden yolun kenarinda yerlesen coxlu ermeni quldurlarinin toplasib kesik cekdiyi herbi ehemiyyetli menteqe olan fermaya hucum ederek uc neferi oldurmus qalanlarini ise qonsu ermeni kendlerine cekilmeye mecbur etmisler Lakin texminen 1 aydan sonra kendin muhafizesine komek ucun gonderilmis herbcilerin muemmali sekilde geri cagirilmasi Qaradaglinin agir olan veziyyetini daha da agirlasdirdi Umumiyyetle etrafindaki yuksekliklerden ara sira atilan atesler nezere alinmasa 1988 ci ilin fevralindan 1992 ci ilin fevralinadek Qaradagliya 305 defe dusmen hucumu olmusdu Bu doyuslerin her birinde ise kend sakinleri itkiler vermisler Ermenilerin Qaradaglida insanliga sigmayan vehsilikler toretmesine serait yaradan esas sebeblerden biri kendin Azerbaycanin diger yasayis menteqeleri ile torpaq elaqesinin kesilmesi ve dord terefden muhasireye alinmis kendin semasinda Azerbaycan helikopterlerinin mutemadi atese meruz qaldigindan hava xetti ile de hec bi komeyin gosterilmemesi idi SoyqirimKende son hucum 17 fevral 1992 ci ilde seher saat 5 00 radelerinde basladi Kend ugrunda doyus 11 saat davam etmis ve Qaradagli kendinin ermeni silahli desteleri terefinden isgal edilmesi ile neticelenmisdir Isgal neticesinde kendde qalmis mulki sexsler elece de qadinlar usaqlar ermeni silahli desteleri terefinden qirgina meruz qalmisdir Kendin adlanan yuksekliyinde girov goturulenlerden icerisinde 8 i usaq olmaqla 23 neferi ermeniler terefinden gullelendi Oldurulen ve agir yaralilar silos quyularina atilaraq ustu torpaqlandi Iki nefer Zeki bulaginda iki nefer ise Cemiyyet kendinde qetle yetirildi Xankendi ve Esgeranda saxlanilan 54 neferden bir necesi sonralar xetti ile esirlikden azad edildi Isgal neticesinde Qaradagli kendinde 200 ev 1 medeniyyet evi 320 sagird yerlik mekteb binasi ve diger obyektler dagidildi Kendin sag qalan tek tuk adamlari ise Agdamda ve respublikanin basqa yasayis menteqelerinde meskunlasdi Neticede 117 azerbaycanli mulki sexs 15 nefer xususi mudafie destesinin uzvleri girov goturulmus ve 56 90 nefer qetle yetirilmisdir Girovlarin ekseriyyeti geri alinsa da coxunun taleyi hele de melum deyil Qaradagli sakinlerinin her 10 neferinden biri bu soyqirim zamani heyatini itirmisdir Sag qalanlar ise fevral ayinda daglari asaraq ozlerini Agdam rayonuna catdira bildiler Esirlerin bir hissesi Qaradagli Xankendi yolu uzerinde yerlesen ermeni kendlerinde masinlardan dusurulmus ve haminin gozu qarsisinda gullelenmisdi Daha sonra ise 2 nefer Zeki bulaginda 2 nefer Cemiyyet kendinde olduruldu Esirlikde olan 68 nefer kend sakinine ermeniler ezab ve isgenceler vererek onlari amansizliqla qetle yetirdiler Dord nefer muxtelif dovrlerde sehid oldu Bes neferin taleyi bu gune qeder melum deyil Xankendi ve Esgeranda 2 aydan artiq saxlanilan 54 neferden 18 i esirlikden qayitdiqdan sonra ermenilerin verdikleri agir isgence ve ezablarin neticesi olaraq vefat etdi Esrlikde saxlanilanlara qarsi vehsi vandalizm hereketleri ile davranilmasi insanlarin baslarinin kesilmesi diri diri basdirilmasi dislerinin zorla cixardilmasi ac susuz saxlanilmasi isgence verilerek oldurulmesi insanliga qarsi toredilmis en agir cinayet hadisesi idi Oldurulenlerden 10 u qadin 8 i usaq idi Iki ailenin her birinden 4 nefer sehid olub 42 aile bascisini itirib 140 a yaxin usaq yetim qalib Isgal neticesinde kendde 200 ev 1 medeniyyet evi 320 yerlik orta mekteb binasi 25 carpayiliq xestexana binasi ve diger obyektler dagidilib Kendin 800 nefere yaxin sakini mecburi kockun dusub Kendin Beylik bagi adlanan yerinde 33 nefer ermeniler terefinden gullelenmis eyni zamanda oldurulen ve yarali halda olanlari bir yerde teserrufat quyusuna tokerek basdirmislar Soyqirimin qurbanlari 1992 ci il fevralin 17 de Qaradagli kendi ermeni silahli quldur birlesmeleri terefinden isgal olunmus kendde olan 118 nefer esir goturulmusdur Esir goturulenlerden ekseriyyeti gencler olmaqla 33 neferi kendin yaxinliginda vehsicesine gullelenmis oldurulenleri ve yarali halda olanlari bir yerde teserrufat quyusuna tokerek uzerlerini torpaqla ortmusler Esir goturulenlerden 66 neferi oldurulmus 52 neferi boyuk cetinliklerle azad edilmisdir Esirlikden xilas edilenlerin boyuk ekseriyyeti esirlikde verilen agir isgencelerden onlara vurulmus namelum terkibli iynelerin tesirinden qisa zamanda vefat edib Kendde 2 ailenin her birinden 4 nefer 6 aileden 2 ve 3 nefer oldurulmus 43 aile oz bascisini itirmis 1 aileden her iki valideyn qetle yetirilmis Qaradagli kend sakinlerinin her 10 neferinden biri qetle yetirilmisdir Oldurulenlerden 21 neferi ahil ve qoca 10 neferi qadin 8 neferi mektebli olmusdur 146 usaq yetim qalmasi ile neticelenmisdir AzerTacin verdiyi melumata gore ise ermeniler terefinden toredilen soyqirim zamani Qaradagli kendinde 91 nefer qetle yetirilmisdir Kendin 800 nefere yaxin sakini mecburi kockun olub Esirlikde olarken qetle yetirilenler Kend isgal edildikden sonra esir goturulenlerin bir qismi ele kendin etrafindaca qetle yetirilmis bir qismi ise Xankendi hebsxanasinda isgence verilerek oldurulmusdur Onlardan bir qismi bunlardir Sira nomresi Ad Sekil Melumat1 Imran Ehmed oglu Huseynov 1936 ci ilde Qaradagli kendinde dogulmusdur Esirlikde verilen isgencelerin doyulme ve tehqirlerin sonucu olaraq Huseynov 1992 ci il fevral ayinin 27 de Xankendi hebsxanasinda dunyasini deyismisdir2 Boyukkisi Lele oglu Sirinov 1931 ci ilde Xocavend rayonunun dogulmusdur Sirinov mart ayinin 24 de Xankendi hebsxanasinda dunyasini deyismisdir 3 Kamil Serdar oglu Tagiyev 1973 cu il avqust ayinin 31 de Qaradagli kendinde dogulmusdur Xankendi seherine getirilerek burada hebsxana ve soyuq zirzemilere yerlesdirilmisdir Burada gorduyu isgence ve ezablarin sonucu olaraq 25 mart 1992 ci ilde Kamil Tagiyev de helak olmusdur 4 Fazil Cavad oglu Veliyev 1957 ci il noyabr ayinin 14 de Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kend orta mektebinde oxumus ardinca 125 sayli Texniki Pese Mektebinde dulger ixtisasina yiyelenmisdir Esir goturulmus diger hemkendlileri kimi Fazil Veliyev de Xankendi seherine getirilmis ve burada hebsxana ortaminda her gun gorduyu isgence ve ezablardan 20 mart 1992 ci ilde dunyasini deyismisdir 5 Elastan Neriman oglu Quliyev 1944 cu ilde Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kend mektebinde tehsil almisdir 1992 ci il mart ayinin 21 de Novruz bayrami gunu Xankendi hebsxanasinda qeddarliqla doyulerek qetle yetirilmisdir 6 Sura Avdihuseyn oglu Huseynov 1934 cu ilde Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kend yeddi illik mektebini bitirmisdir Sura Huseynov 1992 ci il mart ayinin 31 de Xankendi hebsxanasinda vefat etmisdir 7 Sura Ibad oglu Nazarov 1925 ci ilde Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kendinde ibtidai tehsil almisdir Nazarov 1992 ci il mart ayinin 21 de doyulerek qetle yetirilmisdir 8 Kamal Beyler oglu Quliyev 1927 ci ilde aprel ayinin 1 de Qaradagli kendinde dogulmus burada ibtidai tehsil almisdir 1992 ci il aprel ayinin 2 de Xankendi hebsxanasinda qetle yetirilmisdirTaleleri namelum olan sexsler Sira nomresi Ad Sekil Melumat1 Veten Emirxan oglu Eliyev 1972 ci il aprel ayinin 13 de Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kend orta mektebini bitirmisdir Ermeni tecavuzu baslayan tarixden Veten buna qarsi silahlanmisdi Qaradagli ermeniler terefinden isgal olunanda o ve ozunden boyuk qardasi Sahruz da esir goturulenlerin arasinda idi Veten diger esir goturulenlerle yanasi Xankendi seherine aparilmis hebsxanaya atilmisdi 1992 ci il fevral ayinin 19 da seher saatlarinda o ve diger dord genc azerbaycanli esir Xankendi hebsxanasindan cixarilib namelum istiqamete aparildilar Onlarin sonraki taleleri bu gune kimi belli deyil 2 Hafiz Elmaz oglu Axundov 1973 cu il yanvar ayinin 10 da Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kend kend orta mektebinde oxumusdu Susa Kend Teserrufati Texnikumunda tehsil alirdi O Qaradagliya dusmen hemlelerinin qarsisinin alinmasinda yaxindan istirak edirdi Qaradagli kendi ermeniler terefinden isgal olunanda Hafiz de girov goturulmus Xankendine aparilmisdi 19 yasi tezece tamam olmus Hafiz 1992 ci il fevral ayinin 19 da seher saatlarinda diger dord genc hemkendlisi ile birge Xankendi hebsxanasindan cixarilmis ve namelum istiqamete aparilmisdir Digerleri kimi onun da sonraki taleyi bu gune kimi deqiq mueyyen edilmemisdir 3 Mikayil Islam oglu Dadasov 1970 ci ilde Qaradagli kendinde dogulmusdur Qaradagli kend kend orta mektebinin sekkizinci sinfini bitirmisdi ve tehsilini 125 sayli Texniki Pese Mektebinde davam etdirirdi Mikayil dogma kendinin mudafie olunmasinda cox yaxindan istirak edirdi Qaradagli ermeniler terefinden isgal olunanda kendin sag qalmis sakinleri ile yanasi Mikayil da esir goturulmus Xankendine aparilaraq hebsxanaya atilmisdi 1992 ci il fevral ayinin 19 da seher saatlarinda hebsxanadan cixarilmis ve namelum istiqamete aparilmis genc azerbaycanlilardan biri de Mikayil idi Sonraki taleyi bu gune kimi deqiq mueyyen edilmemisdir 4 Ebulfet Mehman oglu Huseynov 1975 ci il iyul ayinin 1 de Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kend orta mektebinde tehsil almisdir Qaradagli ermeniler terefinden isgal olunanda kendin sag qalmis sakinleri ile beraber o da esir goturulmus Xankendine aparilaraq hebsxanaya atilmisdi 1992 ci il fevral ayinin 19 da seher saatlarinda hebsxanadan cixarilib namelum istiqamete aparilanlardan biri de Ebulfet idi Onlarin sonraki taleleri bu gune kimi deqiq mueyyen edilmemisdir 5 Fuzuli Cavad oglu Veliyev 1968 ci il aprel ayinin 15 de Qaradagli kendinde dogulmus Qaradagli kend kend orta mektebinde tehsil almisdir Ermenilerin torpaq iddiasi baslanan gunden Fuzuli de diger vetenperver kend sakinleri ile birge dogma yurdunun mudafiesine qalxmis silahli hemlelerin qarsisinin alinmasinda yaxindan istirak etmisdir Fuzuli 1991 ci ilden Qaradagli kend Milis Bolmesinin emekdasi idi Qaradagli kendi ermeniler terefinden isgal olunanda esir goturulenlerden biri de Fuzuli idi 1992 ci il fevral ayinin 19 da seher saatlarinda ermenilerin Veten Hafiz Mikayil ve Ebulfetle birlikde Xankendi hebsxanasindan cixarib namelum istiqamete apardigi besinci azerbaycanli Fuzuli idi Sonraki taleyi bu gunedek deqiq mueyyen edilmemisdir 6 Nesir Emrahov Sonraki taleyi bu gunedek deqiq mueyyen edilmemisdir 7 Firdovsi Kerimov Sonraki taleyi bu gunedek deqiq mueyyen edilmemisdir 8 Malik Mustafayev Sonraki taleyi bu gunedek deqiq mueyyen edilmemisdir Esirlikden azad edildikden az sonra vefat edenler Familet Geray oglu Sirinov Zulumxan Miris oglu Huseynov Yusif Neriman oglu Quliyev Minaye Semed qizi Emirxanova Sitare Semed qizi Huseynova Mehemmed Huseyn oglu Hesenov oglu sehid olub Qulu Eyyub oglu Xelilov qardasi sehid olub Semil Ali oglu Memmedov Serdar Qacay oglu Tagiyev oglu ve qardasi sehid olub Evez Qacay oglu Tagiyev qardasi sehid olub Mirvari Tehmez qizi Huseynova Guller Dostu qizi Tagiyeva Mina Mirxudar qizi Sadiqova Ilqar Qasim oglu Eliyev atasi sehid olub Tevon Hebil oglu Tagiyev oglu sehid olub Atlixan Ferman oglu Huseynov Firudun Humbet oglu Huseynov Qetliamda sehid olan ve itkin dusenlerin tam siyahisi Abbasov Ayaz Ekber oglu Abbasov Server Ildirim oglu Abdullayev Abdulla Habil oglu Axundov Hafiz Elmaz oglu Arazov Eldar Kamal oglu Bayramov Arif Ibrahim oglu Bayramov Elmidar Resid oglu Bayramov Resid Hesim oglu Dadasov Manaf Islam oglu Dadasov Mikayil Islam oglu Dadasov Ugur Eldar oglu Dolxanov Rehim Mohkem oglu Elisov Hesen Sedaqet oglu Eliyev Xaliq Meherrem oglu Eliyev Veten Emirxan oglu Eliyev Zahid Zeynal oglu Emrahov Nasir Nureddin oglu Ezizov Alov Efqar oglu Ezizov Ates Efqar oglu Haciyev Ibrahim Cerkez oglu Hesenov Altay Mehemmed oglu Hesenov Xeyal Zeynal oglu Huseynov Demir Musa oglu Huseynov Ebulfet Mehman oglu Huseynov Esger Semed oglu Huseynov Fehruz Mahmud oglu Huseynov Fedail Zulfuqar oglu Huseynov Hebib Hemze oglu Huseynov Xanali Hebib oglu Huseynov Ibis Hebib oglu Huseynov Imran Ehmed oglu Huseynov Nahid Adil oglu Huseynov Niftali Bakir oglu Huseynov Sahmurad Alihuseyn oglu Huseynov Sura Huseynali oglu Xelilov Zahid Eyyub oglu Kazimov Nesimi Kazim oglu Kerimov Eliqismet Qara oglu Kerimov Firdovsi Azay oglu Quliyev Elaslan Neriman oglu Quliyev Heyder Qurban oglu Quliyev Kamal Beyler oglu Quliyev Mirzeli Muslet oglu Quliyev Nebi Mutalif oglu Mahmudov Akif Mehemmed oglu Memmedov Edalet Sahmar oglu Memmedov Erestun Agalar oglu Memmedov Memmed Emirxan oglu Mirzeyev Mehemmed Huseyn oglu Mustafayev Qerib Hesret oglu Mustafayev Malik Islam oglu Mustafayev Talib Yaqub oglu Nagiyev Aftandil Xanlar oglu Nazarov Sura Ibad oglu Rehimov Mehi Surxay oglu Rustemov Azad Hesenqulu oglu Rustemova Ziber Alihuseyn qizi Sirinov Iltifat Sirinov Boyukkisi Lele oglu Tagiyev Fayaq Hesret oglu Tagiyev Kamil Serdar oglu Tagiyev Telman Tevon oglu Tagiyev Zakir Gulum oglu Veliyev Fazil Cavad oglu Veliyev Fuzuli Cavad oglu Veliyev Mobil Mursel oglu Zeynalov Nobil Elis oglu Qaradagli sakinlerinin emlaki Kendden cixan Qaradagli sakinleri hetta zeruri esyalari bele goture bilmemisdiler Ermeni silahli quvvelerinin Qaradaglidan cixardiqlari sakinlere hec olmasa esyalarinin bir hissesini goturmeye imkan verilmedi Onlarin emlaki ermeniler terefinden talan edildi ve evleri ermeniler arasinda paylasdirildi Markar Melkonyanin qeydleri Markar Melkonyan oz eserini qardasi ASALA beynelxalq ermeni terror teskilatinin rehberlerinden biri olmus Monte Melkonyanin Azerbaycan torpaqlarinin isgalindaki istirakina hesr edib XX yuzilin 70 80 ci illerinde Monte Melkonyan Avropanin bir sira olkelerinde o cumleden Fransada dinc insanlara qarsi bir sira qanli aksiyalar teskil etmisdir 1983 cu ilde Melkonyanin ve onun silahdasi Vazgen Sisliyanin teskilatciligi ve rehberliyi ile Fransanin Orli hava limaninda Turk hava yollari sirketine mexsus teyyareye qarsi terror akti heyata kecirilmisdir Bu aksiyadan sonra Fransanin huquq muhafize orqanlari terefinden hebs edilen Melkonyan 1989 cu ilde ermeni terror teskilatlarinin resmi Parise coxsayli hedeleri ve tezyiqleri neticesinde azadliga buraxilmis ve persona non qrata elan edilmisdir Monte Melkonyani sexsen taniyan ve Fransa hebsxanasinda onunla gorusmek imkani qazanmis taninmis ermeni publisisti ve rejissoru Ted Boqosyan Amerikanin Radio Open Source radiosuna musahibesinde demisdir Monte demek olar ki menimle eyni ilde Boyuk Kaliforniya vadisinde anadan olmusdur O ozunemexsus sekilde ermeni heqiqetleri ile bagli axtarislarda idi O radikallasdi gizli fealiyyete basladi ermeni terror teskilatina qosuldu hemcinin silah ve narkotik maddelerin alveri ile mesgul olmaga basladi Montenin sifarisi ile Fransada esasen turk sefirlikleri biznes numayendeliklerine qarsi coxlu sayda dinc insanlarin olumu ile neticelenmis qanli aksiyalar heyata kecirildi 1989 cu ilde Monte Melkonyan Ermenistana devet olunmus ve burada Azerbaycana qarsi isgalciliq kampaniyasinin feal istirakcilarindan biri olmusdur O Qaradagli Xocali ve Azerbaycanin bir sira diger yasayis menteqelerinde dinc insanlara qarsi soyqirim cinayetlerine bilavasite rehberlik eden sexslerden olmusdur Markar Melkonyan Menim qardasimin yolu kitabinda Montenin Qaradaglinin isgalinda istiraki ile bagli bunlari yazir O soyuqqanliliqla B 7 ni ciynine qoydu hedefi secdi ve tetiyi basdi Birinci mermi gurultu ile ikinci mertebedeki kunc pencereden iceri daxil oldu iceride her seyi yandirdi Pencereden sari alov puskurdu Bu siqnal idi ve hucum edenler kendi gulle yagisina tutdu Gunorta saat 5 de desteler tapsirigi yerine yetirdi Hemin gun ermeni terefden cemi bir doyuscu oldurulmusdu Dusmen terefden ise iki nefer oldurulmus esir goturulmus 48 nefer azerbaycanli ise yuk avtomobiline teref irelileyirdi Esirler Xankendine aparildi ve azerbaycanlilarin elinde olan ermeni esirleri ile deyisdirilene qeder orada saxlanildi Arabo ve Aramo destelerinin doyusculeri kendin kenarinda icerisinde dinc insanlarin o cumleden qadinlarin da oldugu 38 esiri xendeye atdilar Arabo ve Aramo destelerinin esgerleri esirleri gullelemeye basladilar ve bicaqlari ile istisnasiz olaraq hamisini dogradilar Astarakdan olan vetenperver destesinin 5 uzvunden biri olan Edo bir nece neferin uzerine benzin tokdu ve yandirilmis kibriti onlarin ustune atdi Monte xendeye yaxinlasanda orada yanmis meyitlerin qaliqlari var idi Umumilikde iki gun erzinde Qaradaglida ve onun etrafinda 53 azerbaycanli qetle yetirilmisdi Qaradagli soyqirimi zamani sahidlerin xatireleri Ilqar Huseynov Qaradagli musibetini gormus kend sakiblerinden biridir O aile uzvlerile birlikde 1992 ci ilin fevral ayinda ermenilere girov dusub Ilqar Huseynov iki ay ermeni girovlugunda qalarken olmazin musibetlere ducar olub Ilqar Huseynovun dediklerinden Qaradagli camaati arasinda ele bir aile yoxdur ki ermeni vehsiliyinden oz nesibini almasin Kendimiz 1992 ci ilin fevral ayinda isgal olunub Amma hele 1991 ci ilin sentyabrinda ermeniler Qaradagli camaatina divan tutmusdu Sentyabr ayinin 8 de ermeniler Agdam Qaradagli avtobusunu atese tutmusdular 8 nefer yerindece helak olmus 10 dan artiq gunahsiz insan agir yaralanmisdi 1992 ci il fevral ayinin 15 de ermeniler Qaradaglini dord bir yandan atese tutdular Evlerin ekseriyyeti alova burunmusdu Atisma iki gun davam etdi Kendde qalan 118 neferden 25 i helak olmusdu Dord nefer ise agir yaraliydi Gece yaralilari da goturub yola duzeldik Aramizda 10 qadin ve iki usaq vardi Ermeniler bizi teqib edirdiler Patronumuz qurtardigi ucun onlara muqavimet gostere bilmirdik Ermeniler hamini esir goturduler Kisileri qadinlardan ve usaqlardan ayirdilar ve bizi ayri ayri masinlara mindirdiler Bizi ermeni qebiristanligina getirdiler Dediler ki 9 nefer konullu asagi dussun Hec kim yerinden terpenmedi Bundan qezeblenen ermeni quldurlari avtomatla masina ates acdilar 10 15 nefer yerindece oldu Texminen 20 nefer ise agir yaralandi Veziyyetin agir oldugunu goren kend sakinlerinden biri qacmaq istedi Onun bu herekti ermenileri daha da qezeblendirdi Onlar bizi yeniden atese tutdular Olenlerin sayi 32 nefere yukseldi Sonra bizi Xankendine apardilar Bizi iki ay Xankendi hebsxanasinda saxladilar Hebsxananin pencereleri yox idi Her gun qar yagirdi Saxta insanin iliyine isleyirdi Girovlarin hamisini dize qeder suyun icinde saxlayirdilar Bize uc gunde bir defe el boyda qara corek verirdiler Ermeniler bizi gunde en azi bes alti defe doyur muxtelif isgenceler verirdiler Bir nece nefer isgencelere dozmediyi ucun ele hebsxanadaca dunyasini deyisdi Armaturla vurub sekkiz neferin qabirgalarini qirmis ayaqlarini sindirmisdilar Iki neferi ise divara cirpib beynini partlatmisdilar Onlar tekce kisilere deyil qadinlara ve usaqlara da bu cur dehsetli isgenceler verirdiler Iki ay sonra komekliyi ile bizi azad etdiler Menimle birlikde girovluqda olmus bir nece nefer azadliga cixindan sonra dunyasini deyisdi Hemin vaxtdan 19 il kecse de ermenilerin verdiyi isgencelerin agrisi hele de canimdan cixmayib Huseynova Heqiqetin dediklerinden Ermeni silahlilari bizi muhasireye almisdilar Gozumuz neler gormedi Kendcimiz Eldari gozumuzun qabaginda agacnan oldurduler Agacnan doye doye Kendde yolun asfaltin qiraginda Pir deyilen yerde oldurduler onu Tokulduler agacnan doyub oldurduler Sonra da menim gelinimin atasini oldurduler Hec bilmedim ne ile vurdular amma kisinin basi iki yere paralandi Sonra da qoydular masinin altina ezib taninmaz hala saldilar Cemiyyet Ningi kendi yaninda Zahid adli kendcimizi oldurduler Qardasi qisqirmaq isteyende elimi tutdum agzina ki sesi esidilmesin Elimi qan cixana qeder dislemisdi Vaqif idi adi Allah olenlerinize rehmet elesin hemin ezablara dozmedi oldu Nofel Eliyevin dediklerinden Xankendi turmesinde esir idik Bir cavan kendcimiz vardi Veten adinda onu gozumun qabaginda oldurmeye apardilar Turmede bize nezaret eden ermeniden sorusdum ki o usagi hara apardilar Dedi ki apardilar qebirstanligimiza qebir ustunde basini kesmeye Bele vehsilikle oldurmusduler onu Bizi kameralarda bes bes alti alti saxlayirdilar Her bes nefer esire gunde bir parca corek verirdiler bir de balaca stekanla bir su O balaca stekandaki su ile sadece dodagimizi isladirdiq ki olmeyek Bize butun gunu isgence verirdiler Ermeniler kimin qizil disleri var idise onu zorla esirlerin agzindan cixarirdilar Kim muqavimet gostermek isteyirdise doyub oldururduler Menim de dislerimi zorla cekib cixardilar Azerbaycan Milli Ordusunun qadin zabitlerinden biri olan Sabire Mahmudova da soyqirim aktinin sahidlerinden biridir O bu sozleri demisdir Uzun muddetdir muhasirede olan Qaradagliya erzaq dasiyan helikopter 12 yanvar 1992 ci ilde ermeniler terefinden vuruldu ve kendin ehalisi taleyin umidine buraxildilar Fevralin evvelinde Ermeni Silahli Quvveleri 366 ci motoatici alayin yardimi ile Qardagliya yeniden hucum etdiler Ehali muqavimete davam etdi 15 yanvarda olan elan etmisdiler ki son damla qanlarina qeder doyusecekler 1991 ci ilin yayindan usaqlar yaslilar ve qadinlar kendden helikopterler vasitesi ile evakuasiya edilmisdiler Texminen kendde oglanlarina erlerine baxmaq ve esgerlere yemey hazirlamaq ucun 11 qadin qalmisdi 14 fevralda ermeniler kende yeniden hucum etdiler Men hele de silah seslerini ve gunahsiz insanlarin qisqiriqlarini eside bilirem NeticeSoyqirim aktindan sonra Azerbaycanin mudafie naziri Taceddin Mehdiyevin vezifesinden uzaqlasdirildi BMT e muxtelif beynelxalq teskilatlara Azerbaycan terefinden defelerle hadise barede mektublar gonderilmisdir azerbaycanli mulki sexslerin oldurulmesini qinamisdir Qaradagli kendinde bas vermis bu dehsetli hadiselerin arasdirilmasi ile mesgul olan Azerbaycan Respublikasinin Herbi Prokurorlugunun xususi istintaq qrupu ermeni terrorcularinin cinayet emelleri barede Azerbaycan Respublikasi Cinayet Mecellesinin soyqirim maddesi ile cinayet isi acib ve cinayetkarlar mueyyenlesdirilerek barelerinde beynelxalq axtaris elan edilib XatiresiRejissor Etibar Memmedovun iyirmi deqiqelik Soyqirim Qaradagli filmini cekmisdir Beyleqan rayonunun qesebesinde sehidlerin xatiresine ucaldilmis abide kompleksi movcuddur ve her il mutemadi olaraq anim gunlerinde ziyaret edilir Qaradagli qurbanlarinin xatiresini ebedilesdirmek ucun hemcinin Yeni Xocavend qesebesinde ve Nergiztepe erazisinde abide komleksleri ucaldilib Hemcinin baxXocali soyqirimi Malibeyli ve Quscular qetliami Baslibel faciesi Agdaban faciesi Balliqaya qetliamiIstinadlar Cause of shame of humankind 28 years past since Balligaya massacre apa az 16 noyabr 2020 tarixinde Arye Gut The bloody massacre in Azerbaijani Garadagli village is a real manifestation of modern Armenian terrorism www jpost com 2018 16 noyabr 2020 tarixinde APA TV Qaradagli qetliami Bir gecede 43 dinc sakin gullelendi az Youtube com 17 02 2024 2024 02 17 tarixinde Istifade tarixi 2024 02 17 PDF 12 May 2009 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi December 14 2010 Yeni Musavat February 17 2010 May 21 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi December 14 2010 Qaradagli faciesi qurbanlarinin xatiresi anilib azertag az 2019 16 noyabr 2020 tarixinde Ermeni cinayetleri senedler esasinda I Baki Veten 2004 seh 130 NATO academic forum Violence in NK area PDF seh 10 December 7 2003 tarixinde PDF Istifade tarixi December 14 2010 Esger Abdullayev Ermenistanin Azerbaycana qarsi tecavuzkarliq siyaseti tarixinden Baki Elm 1995 seh 134 Christopher Thornton www jstor org https www jstor org stable 43662924 seq 1 bare url missing title 2022 07 14 tarixinde Garadaghly massacre hostages az 16 noyabr 2020 tarixinde Pasayeva ve Aslanov 2013 seh 100 Elcin Ehmedov Qaradagli soyqirimi Xocaliya geden yolun baslangici idi azertag az 20 oktyabr 2020 tarixinde Salaev G 40 dnej Hodzhaly geroyam 366 go polka posvyashaetsya Molodezh Azerbajdzhana 1992 4 aprelya S 2 Litovkin V Desantniki budut prikryvat vyvod 366 go polka iz Stepanakerta Izvestiya 1992 3 marta S 1 Veliyev X 366 ci alayin herbi quluqcularinin ve diger sexslerin Xocali Soyqiriminda istiraki tam subuta yetirilib Yeni Azerbaycan 2011 26 fevral S 11 Elioglu S Xocali 366 ci diviziyanin toretdiyi qirgindan 366 gun kecir 525 ci qezet 1993 26 fevral S 4 Memmedov E Xocali dord ay tam muhasirede qaldi 366 ci motoatici alayin qerargahinda emeliyyat plani hazirlandi Iki sahil 2008 26 fevral S 5 26 years pass since Garadaghly massacre defence az 2018 fevral 16 noyabr 2020 tarixinde Garadaghly Massacre through the eyes of witness en azvision az 2018 16 noyabr 2020 tarixinde Meherrem Zulfuqarli 2010 seh 8 Meherrem Zulfuqarli 2010 seh 9 Meherrem Zulfuqarli 2010 seh 10 Gaz Bakinskij rabochij T Chalalze Sostradanie 1995 February 18 1992 cite web url Qaradagli soyqirimi Xocavend IH 16 oktyabr 2020 tarixinde Resmiyye RZALI Qaradagli faciesi Azerbaycan q 16 oktyabr 2020 tarixinde 2 ci Xocali soyqirimi Qaradagli faciesinin 19 cu ili tamamlandi olu kecid Pasayeva ve Aslanli 2013 seh 5 Pasayeva ve Aslanli 2013 seh 86 John E Jessup An encyclopedic dictionary of conflict and conflict resolution 1945 1996 Greenwood Publishing Group 1998 ISBN 0 313 28112 2 ISBN 978 0 313 28112 9 p 39 Michel Wieviorka David Gordon White The making of terrorism University of Chicago Press 1993 ISBN 0 226 89650 1 ISBN 978 0 226 89650 2 p 256 Bruce Hoffman Inside terrorism Columbia University Press 2006 ISBN 0 231 12699 9 ISBN 978 0 231 12699 1 p 71 Gocek Fatma Muge The Transformation of Turkey Redefining State and the Society from the Ottoman Empire to the Modern Era I B Tauris 2011 seh 151 Terrorist Organizations 2013 01 15 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 20 Political dissent an international guide to dissident extra parliamentary guerrilla and illegal political movements by Henry W Degenhardt Alan John Day Gale Research Company 1983 p 489 Remembering with Vengeance by 32 8 August 1983 The Caucasus an introduction by Frederik Coene 2009 238 pages p 221 The history of Turkey by Douglas Arthur Howard 2001 241 pages p 161 Brian Forst Jack R Greene James P Lynch Criminologists on Terrorism and Homeland Security Cambridge University Press 2011 ISBN 0521899451 9780521899451 p 431 Council of Europe Documents Vol 1 may 1984 Report by Amadei p 9 Incident Summary for GTDID 198307150003 www start umd edu 2020 10 23 tarixinde Istifade tarixi 2019 04 11 Pasayeva ve Aslanov 2013 seh 101 Melkonian Markar My brother s road an American s fateful journey to Armenia I B Tauris 2005 211 212 ISBN 978 1 85043 635 5 Pasayeva ve Aslanov 2013 seh 105 Pasayeva ve Aslanov 2013 seh 109 Qaradagli faciesi Soyqirim Qaradagli filminin teqdim olunmasi ile yad edilmisdir idp gov az 2011 16 noyabr 2020 tarixinde ARB24 TV Qaradagli faciesinden 29 il otur az Youtube com 17 02 2021 2022 07 14 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 17 EdebiyyatQenire Pasayeva ve Elm ve Tehsil 2013 176 seh Meherrem Zulfiqarli Dagliq Qarabagda ermeni terroru Qaradagli faciesi Xarici kecidlerErmenilerin Qaradagli kendinde toretdiyi soyqirim cinayeti haqqinda kitab nesr olunub 2011 02 14 at the Wayback Machine Qaradagli faciesi 2012 11 02 at the Wayback Machine SOYQIRIM Qaradagli 2012 04 26 at the Wayback Machine