Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pol Bartelemi Biya bi Mvondo (ing. Paul Barthélemy Biya'a bi Mvondo; fr. Paul Barthélemy Biya'a bi Mvondo; 13 fevral 1933, Mvomekaa[d]) — 6 noyabr 1982-ci ildən etibarən Kamerun Prezidenti vəzifəsində çalışan kamerunlu siyasətçi.
| Pol Biya | |
|---|---|
| fr. Paul Barthélemy Biya'a bi Mvondo | |
 | |
| 6 noyabr 1982 – h.h | |
| Əvvəlki | |
Kamerun Respublikasının Baş naziri | |
| 30 iyun 1975 – 6 noyabr 1982 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , (Kamerun) |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Həyat yoldaşı | Janna-İren Biya (1961–1992) Shantal Viquru (1994–h.h) |
| Dini | katolisizm |
| prc.cm | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kamerun cənubunda anadan olan Biya 1960-cı illərdə Prezident Əhmədu Əhidyo dövründə bürokrat olaraq sürətlə yüksəldi, 1968–1975-ci illərdə Prezidentin baş katibi, 1975–1982-ci illərdə Kamerunun Baş naziri vəzifəsini icra etdi.
Hökumətini Fransa dəstəkləyir və silahla təmin edir. Fransa ABŞ-la birlikdə onun rejiminin ən böyük sərmayədarıdır. Ölkədə yerləşən 105 fransız sərmayədar ölkədəki bütün əsas sektorlarda paylanmışdır.
Biya 1980-ci illərdə tək partiyalı sistem çərçivəsində siyasi islahatlara başladı. Ciddi təzyiq altında 1990-cı illərin əvvəllərində çoxpartiyalı siyasətin tətbiq olunmasını qəbul etdi. Mübahisəli 1992-ci il prezident seçkilərini 40%-lik səs çoxluğu ilə qazandı, lakin 1997, 2004, 2011 və 2018-ci illərdə bu fərq artdı. Müxalifət və qərb dövlətləri səsvermədə qanun pozuntuları və saxtakarlıqlar aşkar etdiklərini iddia etdi. Bir çox müstəqil mənbələr onun 1992-ci ildə keçirilən seçkilərdə qalib gəlmədiyini və sonrakı seçkilərin saxtakarlıqla qazanıldığını yazdı.
Biya Kamerunun keçmiş müstəmləkəçilərindən biri olan Fransa ilə Kamerunun sıx münasibətlərini qoruyub saxladı.
Həyatı
Pol Biya Kamerunun Cənubi bölgəsindəki Mvomekaa kəndində anadan olub. Yaundedə yerləşən Leklerk Liseyində və Fransada Böyük Luis Liseyində təhsil aldı, 1961-ci ildə Xalq Təhsili Diplomu ilə məzun olduğu Xarici Araşdırmalar İnstitutuna dəvət aldı. 1961-ci ildə Pol Biyanın başqa bir qadınla münasibətlərindən dünyaya gələn Frank Boyanı övladlığa götürməyinə baxmayaraq, övladının olmadığı Janna-İren Biya ilə evli idi. Janna-İren Biya 29 iyul 1992-ci ildə vəfat etdikdən sonra Pol Biya 23 noyabr 1994-cü ildə Şantal Biya ilə evləndi və ondan iki övladı. Biya Anqolanın keçmiş Prezidenti Joze Eduardu duş Santuşun yaxşı dostudur.
Siyasi fəaliyyəti
Müstəqillik sonrası 1960-cı illərdə Kamerunda məmur olan Biya Prezident Əhmədu Əhidyo dövründə ölkədə populyarlaşdı. 1964-cü ilin yanvarında Milli Təhsil Naziri Kabineti müdiri və 1965-ci ilin iyulunda Milli Təhsil Nazirliyinin baş katibi olduqdan sonra 1967-ci ilin dekabrında Prezident Mülki Kabinetinin direktoru və Prezidentin baş katibi vəzifəsinə təyin edildi. Prezidentin baş katibi olarkən 1968-ci ilin avqustunda nazir vəzifəsini və 1970-ci ilin iyununda dövlət naziri vəzifəsini tutdu. 1972-ci ildə vahid dövlətin qurulmasından sonra 30 iyun 1975-ci ildə Kamerun Baş naziri seçildi. 1979-cu ilin iyununda Baş naziri Prezidentin varisi olaraq təyin edən qanun layihəsi qəbul edildi. Əhidyo gözlənilmədən 4 noyabr 1982-də istefa etdiyini elan etdi və Biya 6 noyabrda onu Kamerun Prezidenti olaraq əvəz etdi.
Biya Kamerunun Cənubi bölgəsindən olan xristian olduğu üçün Şimal bölgəsindən olan müsəlman Prezident Əhidyo tərəfindən öz varisi olaraq seçilməsi təəccüb doğurdu. Kateşist atası onun ruhani olmasını istəsə də, 16 yaşında katolik məktəbində oxuyarkən vəftiz edildi. Biya Prezident olduqdan sonra Əhidyo hakim Kamerun Milli Birliyinin başçısı olaraq qaldı. Biya KMB Mərkəzi Komitəsinə və Siyasi Bürosuna gətirildi və KMB-in Vitse-prezidentiseçildi. 11 dekabr 1982-ci ildə Əhidyonun yoxluğunda partiya işlərinin idarə edilməsindən məsul oldu. Biyanın hakimiyyətinin ilk aylarında Əhidyoya sədaqət göstərməyə davam etdi və Əhidyo da Biyaya dəstəyini göstərdi, lakin 1983-cü ildə ikisi arasında münaqişə yarandı. Əhidyo Fransaya sürgünə getdi və oradan Biyanı hakimiyyəti sui-istifadə etməkdə və ona qarşı hazırladığı planlarla əlaqədar paranoyada günahlandırdı. Bir neçə xarici liderin səylərinə baxmayaraq ikisi arasında barışıq əldə edilmədi. Əhidyo KMB lideri vəzifəsindən istefa etdikdən sonra Biya KMB partiyasının 14 sentyabr 1983-cü il tarixli fövqəladə iclasında partiyanın rəhbərliyini əlinə aldı.
1983-cü ilin noyabr ayında Biya növbəti prezident seçkilərinin 14 yanvar 1984-cü il tarixində keçiriləcəyini bildirdi. Bu seçkilərdə vahid namizəd oldu və səslərin 99.98%-i qazandı. 1984-cü ilin fevralında Əhidyo digər iki nəfərlə birlikdə 1983-cü il çevriliş planında iştirak etdiyi iddiası ilə mühakimə olundu, ölüm cəzasına məhkum edildi, Biya cəzalarını ömürlük həbs cəzası ilə əvəz etsə də, bir çoxları tərəfindən zəiflik əlaməti kimi görülən jest olaraq qəbul edildi. Biya öncəki gün Respublika Qvardiyasını ləğv edərək üzvlərini ordu boyunca dağıtmaq qərarından sonra 6 aprel 1984-cü il tarixli hərbi çevriliş cəhdindən sağ çıxdı. Ölənlərin sayının 71 ilə 1.000 arasında olduğu təxmin edilir. Çoxları tərəfindən, bu, qruplaşmanın üstünlüyünü bərpa etmək cəhdi olaraq görülən çevriliş cəhdinin əsas iştirakçıları şimal müsəlmanları idi, lakin Biyan milli birliyi vurğulamağı seçdi və günahı şimal müsəlmanlarına yönəltmədi. Əhidyo nun çevriliş cəhdini təşkil etdiyinə inanılır və Biyanın bu planı öncədən öyrəndiyini və cavab tədbiri olaraq Respublika Qvardiyasını dağıtdığını düşünərək çevriliş hazırlayanları planlaşdırdıqlarından daha tez hərəkət etməyə məcbur etdi. Çoxları bunu çevrilişin uğursuzluğunda həlledici amil olaraq görür.
Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı tərəfindən ona təqdim edilmiş struktur düzəliş planını qəbul edərək: özəlləşdirmə, rəqabətə açılma, sosial xərclərin azaldılması ilə dövlət qulluqçularının maaşlarını 60% azaltı, qeyri-dövlət sektorunu əhəmiyyətli dərəcədə artırdı, hakim siniflər isə bu proqramdan təsirlənmədi.
1985-ci ildə KMB Kamerun Xalq Demokratik Hərəkatı olaraq adını dəyişdi, Cənubi Kamerunun paytaxtı Biya qanunsuz olaraq Prezident seçildi. 24 aprel 1988-ci ildə yenidən Kamerun Prezidenti seçildi.
Biya rejimi gücləndirmək üçün bəzi addımlar atdı və bu 1990-cı ildə müxalifət partiyalarının leqallaşdırılması qərarı ilə nəticələndi. Rəsmi nəticələrə görə, Biya 11 oktyabr 1992-ci ildə keçirilən ilk çoxpartiyalı prezident seçkilərində səslərin 40%-i ilə qalib gəldi. İkinci tur üçün konstitusiyada müddəa yox idi, müxalifət isə vahid namizəd ətrafında birləşə bilmədi. İkinci yeri tutan namizəd, müxalif Sosial Demokrat Cəbhədən Con Fru Ndi səslərin 36%-i toplamışdı. Nəticələr saxtakarlığı iddia edən müxalifət tərəfindən kəskin şəkildə mübahisələndirildi.
Ana müxalifət partiyaları tərəfindən boykot edilən oktyabr 1997 prezident seçkilərində Biya 92.6% səslə yenidən seçildi, 3 noyabrda isə and içdi.
Biya 11 oktyabr 2004-cü il prezident seçkilərində rəsmi olaraq səslərin 60.92%-i alaraq yenidən yeddi il müddətini vəzifəsini tutdu, bu şəkillərdə də müxalifət saxtakarlıq iddiasında idi. Biya 3 noyabrda and içdi.
2004-cü ildə yenidən Prezident seçildikdən sonra 1996-cı il Konstitusiyasında 2011-ci ildə yenidən Prezidentliyə namizəd olması iki dönəmlik məhdudiyyət ilə qadağan edildi, lakin yenidən namizədliyini verməsi üçün buna yenidən baxacağını söylədi. 2008-ci il Yeni İl mesajında Biya xalqın seçimini məhdudlaşdırmanın qeyri-demokratik olduğunu söyləyərək, Konstitusiyanın yenidən işlənməsinə dəstək olduğunu bildirdi. Təklif olunan müddət məhdudiyyətlərinin qaldırılması 2008-ci il fevral ayının sonlarında baş verən şiddətli etiraz aksiyaları zamanı səsləndirilən şikayətlər arasında idi. 10 aprel 2008-ci il tarixdə Milli Məclis Konstitusiyanın müddət məhdudiyyətlərinin qaldırılması üçün dəyişdirilməsinə səs verdi. KXDH-ın Milli Məclisdəki çoxluğu ilə dəyişiklik 157 lehinə və 5-i əlehinə olmaqla səs çoxluğu ilə təsdiqləndi, SDC-in 15 millət vəkili etiraz olaraq səsverməni boykot etdi. Dəyişiklik Prezidentin vəzifəsindən getdikdən sonra Prezident kimi atdığı addımlara görə prokurorluq qarşısında toxunulmazlığını təmin etdi.
KXDH Prezidenti olaraq yenidən seçildi, partiyanın 7 iyul 2001-ci il ikinci fövqəladə qurultayında və 21 iyul 2006-cı ildəki üçüncü fövqəladə qurultayında da mütləq səs çoxluğu ilə vəzifəsini saxladı.
12 iyun 2006-cı ildə Nigeriya Prezidenti ilə Bakassi yarımadası sərhəd mübahisəsinə rəsmi olaraq son qoyan Yaşılağac Anlaşmasını imzaladı.
2008-ci ilin fevralında ənənəvi qiyamların azaldı və Pol Biyanın getməsini tələb edən qiyamlar tüğyan etdi. Nümayişçilər 100 ölü və minlərlə saxlanılan şəxsin olduğu söylədilər.
2011-ci ilin oktyabr ayında keçirilmiş prezident seçkilərində Biya səslərin 77.9%-i toplayaraq altıncı dövr vəzifəsinə təyin olundu. Con Fru Ndi onun ən yaxın rəqibi idi, lakin o, səslərin yalnız 10%-i toplamağa nail oldu. Biyanın müxalifləri seçkilərdə genişmiqyaslı saxtakarlıq və prosedur pozuntuları olduğu iddia etdilər, iddia Fransa və ABŞ hökumətləri tərəfindən təsdiqləndi. Qələbə nitqində Biya ölkəni geniş inşaat sahəsinə çevirərək ictimai iş proqramı ilə böyüməni stimullaşdıracaq və iş yerləri yaradacağına söz verdi. 3 noyabr 2011-ci il tarixində Prezident olaraq and içdi.
Biya 2018-ci il prezident seçkilərində səslərin 71.3%-i qazandı. Seçki şiddət və az seçici fəallığı ilə keçdi. O, 30 iyun 1975-ci ildən bəri iqtidarda olan və ən uzun müddət vəzifədini icra edən dövlət başçısı olaraq tarixə düşdü.
Müxalifət və tənqidi
Biya ictimaiyyət qarşısında az çıxış etdiyinə görə tənqid olunur. 1990-cı illərin əvvəllərindən bəri ölkənin qərb hissəsində yaşayan kamerunluların anqlofon əhalisinə qarşı ayrıseçkiliyinə görə tənqid olundu.
Biya siyasi mühiti şəffaflaşdırmaq üçün səy göstərsə də, rejimi hələ də açıq avtoritar xüsusiyyətlərini qoruyub saxlayır və 1990-cı illərdən bəri Afrikada demokratiya tendensiyasını xeyli dərəcədə azaldıb. Konstitusiyaya əsasən, Biya geniş icra və qanunverici səlahiyyətlərə malikdir. Hətta məhkəmə sistemi üzərində əhəmiyyətli səlahiyyətə sahibdir, məhkəmələr yalnız qanunun konstitusiyaya uyğunluğunu onun tələbi ilə nəzərdən keçirə bilər. KXDH Milli Məclisdə mütləq üstünlük təşkil etməyə davam edir.
Devid Valleçinskinin "Dünyanın ən pis həyatda olan diktatorları, tiranlar" dərgisi Biyanı Afrikanın fəaliyyətdə olan üç nəfərlə birlikdə sıraladı: zimbabveli Robert Muqabe, ekvatorial qvineyalı Teodoro Obianq Nquema Mbasoqo və Svazilend Kralı Msvati. Kamerunun seçki prosesini bu ifadələrləri xarakterizə etdi: "Hər seçki ilindən bir, Biya davamlı hakimiyyətini əsaslandırmaq üçün seçki təşkil edir, lakin bu seçkilərin heç bir əsası yoxdur. Əslində, Biya saxta seçkilər dünyasında yaradıcı bir yenilik sayılır. 2004-cü ildə beynəlxalq müşahidə qruplarının tənqidlərindən əsəbiləşərək azad və ədalətli seçilməsini təsdiqləyən beynəlxalq müşahidəçilər qrupuna, altı amerikalı konqresmenə pul ödədi". Uilyam Kuantril 2005-ci ildə verdiyi reportajda Biyanın məsuliyyəti heç kəsə həvalə etmək istəməməsinin idarəetmənin keyfiyyətini ciddi şəkildə əngəllədiyini, əhəmiyyətsiz qərarların tez-tez onları çatdırmaq üçün qəbul olunduğunu və bunun davam edəcəyini söylədi.
Biya mütəmadi olaraq İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşən "InterContinental Hotel"-də vaxt keçirir. Bu məlumatlar Kamerundan uzaq saxlanılır, bəzən iki həftə və ya daha qısa müddətlik səfərlər olsa da, bəzən bu üç aya çatır. 2008-ci ilin fevralında prezident vəzifəsini tutma müddətini saxlamasına icazə verən qanun layihəsini qəbul etdi və bunun ardından ölkə daxilində vətəndaş etirazları başladı. Əsas şiddətli iğtişaşlar ölkənin qərbində, ingilis dilində danışılan ərazilərdə, taksi sürücülərinin etirazı başlatması ilə başladı və 200-dən çox şəxsin ölümünə səbəb oldu. 2009-cu ildə Fransada keçirtdiyi tətil zamanı 43 otel otağına günə 40.000 dollara pul xərclədi.
2009-cu ildə Biya "Parade Magazine" jurnalının "Dünyanın ən pis diktatorları" sərgisində yerləşdirilmiş siyahıda 19-cu sırada qərarlaşdı.
2010-cu ilin noyabr ayında Bertran Teyu "La belle de la république bananière: Chantal Biya, de la rue au palais" adlı kitab nəşr etdi və Şantal Biyanın təvazökarlığından yazdı. İctimai xarakterli oxumadan sonra müəllifə "xarakterə təhqir" və "qanunsuz nümayiş" təşkil etmək ittihamı ilə iki illik həbs cəzası verildi. "Amnesty International" və "International PEN" Biyanın addımını qınadı. 2 may 2011-ci ildə "International PEN"-in London bölməsi pisləşən sağlamlıq amillərinə görə yazıçını müəyyən pul məbləğində həbsdən azad etdirdi.
2014-cü ilin fevralında Fransa vətəndaşı Mişel Tyerri Atanqana Biyanın əmri ilə prezidentliyə namizəd Titus Edzoaya yaxın olduğu üçün 17 illik həbsdən sonra azadlığa buraxıldı. ABŞ Dövlət Departamenti, Beynəlxalq Əfv Təşkilatı, Azadlıq Evi və BMT-in 2005-ci ildən etibarən Qanunsuz Həbs üzrə İşçi Qrupu tərəfindən siyasi məhbus hesab edilən Mişel Biyanın fərmanı ilə sərbəst buraxıldı, lakin İşçi Qrupunun üçtərəfli tələbləri yerinə yetirilmədi.
2016-cı ildə ölkənin paytaxtı Yaoundedə kamerunlular Biyanın 79 nəfərin öldüyü qatar qəzasına münasibətini tənqid etdilər. Tənqidçilər arasında bir sıra adları çəkilməyən dövlət məmurları da vardı.
2016-cı ilin sonunda anqlofon etirazlarında Kamerun məhkəmələrində fransız dilinin tətbiqinə etiraz edildi. Kamerun Xalq Partiyasından olan müxalifət partiyasının lideri Edna Ncilin siniflərdə fransız dilinin məcburi istifadəsinə qarşı çıxdı. 2017-ci ilin yanvar ayında hökumət şimal-qərb və cənub-qərb əyalətlərində internet xidmətlərinin dayandırılması barədə əmr verdi. Dayandırmanın tənqidi və artan müxalifət xidmətlərin aprel ayının sonunda yenidən bərpa etməyə nail oldu.
2017-ci ilin iyun ayına qədər Kamerunun ingilis dilində danışan əyalət və şəhərlərindəki etirazlar polislə xalq arasında toqquşmalara səbəb oldu, 4 etirazçı öldürüldü və 100-dən çox adam həbs olundu. Artan Kamerun böhranına hökumətin reaksiya göstərməməsi ABŞ-nin beynəlxalq tənqidinə səbəb oldu.
2017-ci ilin aprelində "Radio France Internationale"-da çalışan kamerunlu jurnalist Əhməd Abba terror aktları barədə məlumat vermədiyi üçün hərbi tribunal tərəfindən 10 il həbs cəzasına məhkum edildi. Məhkəmə qərarı "Amnesty International" da daxil olmaqla insan haqları qrupları tərəfindən ciddi şəkildə tənqid olundu.
7 noyabr 2018-ci ildə kamerunlu jurnalist Mimi Mefo sosial mediada həmin ilin oktyabr ayında ölkədəki Amerika missioneri Çarlz Trumanın qətlinin arxasında kamerunlu hərbçilərin olduğunu yazdıqdan sonra həbs olundu. Mefo Kamerun Respublikasının ərazi bütövlüyünə qəsd edən məlumatların yayımlanması və təbliği ilə günahlandırıldı, lakin sərbəst buraxıldı və həbs olunması həm yerli, həm də beynəlxalq media qrupları tərəfindən qınandıqdan sonra 12 noyabrda ittihamlar ləğv edildi.
Cənubi Kamerun
2017-ci ilin əvvəlində Cənubi Kamerunda soyqırımın baş verdiyindən danışan Pol Biyanın video görüntüləri yayıldı. Birləşmiş Millətlər Təşkilatına polisin bir universitetdə tələbələrə təcavüz etməsinin təfərrüatları verildi. Tərəfdarları Cənubi Kamerunun müstəqilliyini tələb etdilər. İnsan Hüquqları və Azadlıqları üzrə Milli Komissiya bölgədəki insan haqlarının pozulması iddialarını araşdırmaq üçün Bueada araşdırma missiyasına başladı.
BIR tərəfindən həyata keçirilən ayrı-seçkiliksiz öldürülmə, kəndlərin yandırılması, təcavüz və ingilis dilində danışan vətəndaşların alçaldılması iddiaları dəstəklənən video görüntülərlə birlikdə edilmişdir. SMT birbaşa Prezident Biyaya tabe olan xüsusi qüvvə orqanıdır. Ayrı-ayrı mənbələr separatçı polislə mübarizəyə göndərilənlərin hamısının fransız dilli olduqlarını, beləliklə yerli sakinlər arasında dil bölüşməsini genişləndirdiklərini ifadə edirlər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Paul Biya // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Paul Biya // Munzinger Personen (alm.).
- "Arxivlənmiş surət". 2013-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2019-08-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- . 2007-11-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- . 2011-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2012-02-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- https://www.un.org/News/Press/docs/2008/sgsm11745.doc.htm
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2011-10-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- . 2011-12-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2015-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-30.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pol Bartelemi Biya bi Mvondo ing Paul Barthelemy Biya a bi Mvondo fr Paul Barthelemy Biya a bi Mvondo 13 fevral 1933 Mvomekaa d 6 noyabr 1982 ci ilden etibaren Kamerun Prezidenti vezifesinde calisan kamerunlu siyasetci Pol Biyafr Paul Barthelemy Biya a bi Mvondo6 noyabr 1982 h hEvvelkiKamerun Respublikasinin Bas naziri30 iyun 1975 6 noyabr 1982Evvelkivezife tesis edilibSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 13 fevral 1933 91 yas Dogum yeri Kamerun Tehsili Siyasi Arasdirmalar Institutu Paris UniversitetiFealiyyeti siyasetciHeyat yoldasi Janna Iren Biya 1961 1992 Shantal Viquru 1994 h h Dini katolisizmprc cm Vikianbarda elaqeli mediafayllar Kamerun cenubunda anadan olan Biya 1960 ci illerde Prezident Ehmedu Ehidyo dovrunde burokrat olaraq suretle yukseldi 1968 1975 ci illerde Prezidentin bas katibi 1975 1982 ci illerde Kamerunun Bas naziri vezifesini icra etdi Hokumetini Fransa destekleyir ve silahla temin edir Fransa ABS la birlikde onun rejiminin en boyuk sermayedaridir Olkede yerlesen 105 fransiz sermayedar olkedeki butun esas sektorlarda paylanmisdir Biya 1980 ci illerde tek partiyali sistem cercivesinde siyasi islahatlara basladi Ciddi tezyiq altinda 1990 ci illerin evvellerinde coxpartiyali siyasetin tetbiq olunmasini qebul etdi Mubahiseli 1992 ci il prezident seckilerini 40 lik ses coxlugu ile qazandi lakin 1997 2004 2011 ve 2018 ci illerde bu ferq artdi Muxalifet ve qerb dovletleri sesvermede qanun pozuntulari ve saxtakarliqlar askar etdiklerini iddia etdi Bir cox musteqil menbeler onun 1992 ci ilde kecirilen seckilerde qalib gelmediyini ve sonraki seckilerin saxtakarliqla qazanildigini yazdi Biya Kamerunun kecmis mustemlekecilerinden biri olan Fransa ile Kamerunun six munasibetlerini qoruyub saxladi HeyatiPol Biya Kamerunun Cenubi bolgesindeki Mvomekaa kendinde anadan olub Yaundede yerlesen Leklerk Liseyinde ve Fransada Boyuk Luis Liseyinde tehsil aldi 1961 ci ilde Xalq Tehsili Diplomu ile mezun oldugu Xarici Arasdirmalar Institutuna devet aldi 1961 ci ilde Pol Biyanin basqa bir qadinla munasibetlerinden dunyaya gelen Frank Boyani ovladliga goturmeyine baxmayaraq ovladinin olmadigi Janna Iren Biya ile evli idi Janna Iren Biya 29 iyul 1992 ci ilde vefat etdikden sonra Pol Biya 23 noyabr 1994 cu ilde Santal Biya ile evlendi ve ondan iki ovladi Biya Anqolanin kecmis Prezidenti Joze Eduardu dus Santusun yaxsi dostudur Siyasi fealiyyetiMusteqillik sonrasi 1960 ci illerde Kamerunda memur olan Biya Prezident Ehmedu Ehidyo dovrunde olkede populyarlasdi 1964 cu ilin yanvarinda Milli Tehsil Naziri Kabineti mudiri ve 1965 ci ilin iyulunda Milli Tehsil Nazirliyinin bas katibi olduqdan sonra 1967 ci ilin dekabrinda Prezident Mulki Kabinetinin direktoru ve Prezidentin bas katibi vezifesine teyin edildi Prezidentin bas katibi olarken 1968 ci ilin avqustunda nazir vezifesini ve 1970 ci ilin iyununda dovlet naziri vezifesini tutdu 1972 ci ilde vahid dovletin qurulmasindan sonra 30 iyun 1975 ci ilde Kamerun Bas naziri secildi 1979 cu ilin iyununda Bas naziri Prezidentin varisi olaraq teyin eden qanun layihesi qebul edildi Ehidyo gozlenilmeden 4 noyabr 1982 de istefa etdiyini elan etdi ve Biya 6 noyabrda onu Kamerun Prezidenti olaraq evez etdi Biya Kamerunun Cenubi bolgesinden olan xristian oldugu ucun Simal bolgesinden olan muselman Prezident Ehidyo terefinden oz varisi olaraq secilmesi teeccub dogurdu Katesist atasi onun ruhani olmasini istese de 16 yasinda katolik mektebinde oxuyarken veftiz edildi Biya Prezident olduqdan sonra Ehidyo hakim Kamerun Milli Birliyinin bascisi olaraq qaldi Biya KMB Merkezi Komitesine ve Siyasi Burosuna getirildi ve KMB in Vitse prezidentisecildi 11 dekabr 1982 ci ilde Ehidyonun yoxlugunda partiya islerinin idare edilmesinden mesul oldu Biyanin hakimiyyetinin ilk aylarinda Ehidyoya sedaqet gostermeye davam etdi ve Ehidyo da Biyaya desteyini gosterdi lakin 1983 cu ilde ikisi arasinda munaqise yarandi Ehidyo Fransaya surgune getdi ve oradan Biyani hakimiyyeti sui istifade etmekde ve ona qarsi hazirladigi planlarla elaqedar paranoyada gunahlandirdi Bir nece xarici liderin seylerine baxmayaraq ikisi arasinda barisiq elde edilmedi Ehidyo KMB lideri vezifesinden istefa etdikden sonra Biya KMB partiyasinin 14 sentyabr 1983 cu il tarixli fovqelade iclasinda partiyanin rehberliyini eline aldi 1983 cu ilin noyabr ayinda Biya novbeti prezident seckilerinin 14 yanvar 1984 cu il tarixinde kecirileceyini bildirdi Bu seckilerde vahid namized oldu ve seslerin 99 98 i qazandi 1984 cu ilin fevralinda Ehidyo diger iki neferle birlikde 1983 cu il cevrilis planinda istirak etdiyi iddiasi ile muhakime olundu olum cezasina mehkum edildi Biya cezalarini omurluk hebs cezasi ile evez etse de bir coxlari terefinden zeiflik elameti kimi gorulen jest olaraq qebul edildi Biya onceki gun Respublika Qvardiyasini legv ederek uzvlerini ordu boyunca dagitmaq qerarindan sonra 6 aprel 1984 cu il tarixli herbi cevrilis cehdinden sag cixdi Olenlerin sayinin 71 ile 1 000 arasinda oldugu texmin edilir Coxlari terefinden bu qruplasmanin ustunluyunu berpa etmek cehdi olaraq gorulen cevrilis cehdinin esas istirakcilari simal muselmanlari idi lakin Biyan milli birliyi vurgulamagi secdi ve gunahi simal muselmanlarina yoneltmedi Ehidyo nun cevrilis cehdini teskil etdiyine inanilir ve Biyanin bu plani onceden oyrendiyini ve cavab tedbiri olaraq Respublika Qvardiyasini dagitdigini dusunerek cevrilis hazirlayanlari planlasdirdiqlarindan daha tez hereket etmeye mecbur etdi Coxlari bunu cevrilisin ugursuzlugunda helledici amil olaraq gorur Beynelxalq Valyuta Fondu ve Dunya Banki terefinden ona teqdim edilmis struktur duzelis planini qebul ederek ozellesdirme reqabete acilma sosial xerclerin azaldilmasi ile dovlet qulluqcularinin maaslarini 60 azalti qeyri dovlet sektorunu ehemiyyetli derecede artirdi hakim sinifler ise bu proqramdan tesirlenmedi 1985 ci ilde KMB Kamerun Xalq Demokratik Herekati olaraq adini deyisdi Cenubi Kamerunun paytaxti Biya qanunsuz olaraq Prezident secildi 24 aprel 1988 ci ilde yeniden Kamerun Prezidenti secildi Biya rejimi guclendirmek ucun bezi addimlar atdi ve bu 1990 ci ilde muxalifet partiyalarinin leqallasdirilmasi qerari ile neticelendi Resmi neticelere gore Biya 11 oktyabr 1992 ci ilde kecirilen ilk coxpartiyali prezident seckilerinde seslerin 40 i ile qalib geldi Ikinci tur ucun konstitusiyada muddea yox idi muxalifet ise vahid namized etrafinda birlese bilmedi Ikinci yeri tutan namized muxalif Sosial Demokrat Cebheden Con Fru Ndi seslerin 36 i toplamisdi Neticeler saxtakarligi iddia eden muxalifet terefinden keskin sekilde mubahiselendirildi Ana muxalifet partiyalari terefinden boykot edilen oktyabr 1997 prezident seckilerinde Biya 92 6 sesle yeniden secildi 3 noyabrda ise and icdi Biya 11 oktyabr 2004 cu il prezident seckilerinde resmi olaraq seslerin 60 92 i alaraq yeniden yeddi il muddetini vezifesini tutdu bu sekillerde de muxalifet saxtakarliq iddiasinda idi Biya 3 noyabrda and icdi 2004 cu ilde yeniden Prezident secildikden sonra 1996 ci il Konstitusiyasinda 2011 ci ilde yeniden Prezidentliye namized olmasi iki donemlik mehdudiyyet ile qadagan edildi lakin yeniden namizedliyini vermesi ucun buna yeniden baxacagini soyledi 2008 ci il Yeni Il mesajinda Biya xalqin secimini mehdudlasdirmanin qeyri demokratik oldugunu soyleyerek Konstitusiyanin yeniden islenmesine destek oldugunu bildirdi Teklif olunan muddet mehdudiyyetlerinin qaldirilmasi 2008 ci il fevral ayinin sonlarinda bas veren siddetli etiraz aksiyalari zamani seslendirilen sikayetler arasinda idi 10 aprel 2008 ci il tarixde Milli Meclis Konstitusiyanin muddet mehdudiyyetlerinin qaldirilmasi ucun deyisdirilmesine ses verdi KXDH in Milli Meclisdeki coxlugu ile deyisiklik 157 lehine ve 5 i elehine olmaqla ses coxlugu ile tesdiqlendi SDC in 15 millet vekili etiraz olaraq sesvermeni boykot etdi Deyisiklik Prezidentin vezifesinden getdikden sonra Prezident kimi atdigi addimlara gore prokurorluq qarsisinda toxunulmazligini temin etdi KXDH Prezidenti olaraq yeniden secildi partiyanin 7 iyul 2001 ci il ikinci fovqelade qurultayinda ve 21 iyul 2006 ci ildeki ucuncu fovqelade qurultayinda da mutleq ses coxlugu ile vezifesini saxladi 12 iyun 2006 ci ilde Nigeriya Prezidenti ile Bakassi yarimadasi serhed mubahisesine resmi olaraq son qoyan Yasilagac Anlasmasini imzaladi 2008 ci ilin fevralinda enenevi qiyamlarin azaldi ve Pol Biyanin getmesini teleb eden qiyamlar tugyan etdi Numayisciler 100 olu ve minlerle saxlanilan sexsin oldugu soylediler 2011 ci ilin oktyabr ayinda kecirilmis prezident seckilerinde Biya seslerin 77 9 i toplayaraq altinci dovr vezifesine teyin olundu Con Fru Ndi onun en yaxin reqibi idi lakin o seslerin yalniz 10 i toplamaga nail oldu Biyanin muxalifleri seckilerde genismiqyasli saxtakarliq ve prosedur pozuntulari oldugu iddia etdiler iddia Fransa ve ABS hokumetleri terefinden tesdiqlendi Qelebe nitqinde Biya olkeni genis insaat sahesine cevirerek ictimai is proqrami ile boyumeni stimullasdiracaq ve is yerleri yaradacagina soz verdi 3 noyabr 2011 ci il tarixinde Prezident olaraq and icdi Biya 2018 ci il prezident seckilerinde seslerin 71 3 i qazandi Secki siddet ve az secici fealligi ile kecdi O 30 iyun 1975 ci ilden beri iqtidarda olan ve en uzun muddet vezifedini icra eden dovlet bascisi olaraq tarixe dusdu Muxalifet ve tenqidiBiya ictimaiyyet qarsisinda az cixis etdiyine gore tenqid olunur 1990 ci illerin evvellerinden beri olkenin qerb hissesinde yasayan kamerunlularin anqlofon ehalisine qarsi ayriseckiliyine gore tenqid olundu Biya siyasi muhiti seffaflasdirmaq ucun sey gosterse de rejimi hele de aciq avtoritar xususiyyetlerini qoruyub saxlayir ve 1990 ci illerden beri Afrikada demokratiya tendensiyasini xeyli derecede azaldib Konstitusiyaya esasen Biya genis icra ve qanunverici selahiyyetlere malikdir Hetta mehkeme sistemi uzerinde ehemiyyetli selahiyyete sahibdir mehkemeler yalniz qanunun konstitusiyaya uygunlugunu onun telebi ile nezerden kecire biler KXDH Milli Meclisde mutleq ustunluk teskil etmeye davam edir Devid Vallecinskinin Dunyanin en pis heyatda olan diktatorlari tiranlar dergisi Biyani Afrikanin fealiyyetde olan uc neferle birlikde siraladi zimbabveli Robert Muqabe ekvatorial qvineyali Teodoro Obianq Nquema Mbasoqo ve Svazilend Krali Msvati Kamerunun secki prosesini bu ifadelerleri xarakterize etdi Her secki ilinden bir Biya davamli hakimiyyetini esaslandirmaq ucun secki teskil edir lakin bu seckilerin hec bir esasi yoxdur Eslinde Biya saxta seckiler dunyasinda yaradici bir yenilik sayilir 2004 cu ilde beynelxalq musahide qruplarinin tenqidlerinden esebileserek azad ve edaletli secilmesini tesdiqleyen beynelxalq musahideciler qrupuna alti amerikali konqresmene pul odedi Uilyam Kuantril 2005 ci ilde verdiyi reportajda Biyanin mesuliyyeti hec kese hevale etmek istememesinin idareetmenin keyfiyyetini ciddi sekilde engellediyini ehemiyyetsiz qerarlarin tez tez onlari catdirmaq ucun qebul olundugunu ve bunun davam edeceyini soyledi Biya mutemadi olaraq Isvecrenin Cenevre seherinde yerlesen InterContinental Hotel de vaxt kecirir Bu melumatlar Kamerundan uzaq saxlanilir bezen iki hefte ve ya daha qisa muddetlik seferler olsa da bezen bu uc aya catir 2008 ci ilin fevralinda prezident vezifesini tutma muddetini saxlamasina icaze veren qanun layihesini qebul etdi ve bunun ardindan olke daxilinde vetendas etirazlari basladi Esas siddetli igtisaslar olkenin qerbinde ingilis dilinde danisilan erazilerde taksi suruculerinin etirazi baslatmasi ile basladi ve 200 den cox sexsin olumune sebeb oldu 2009 cu ilde Fransada kecirtdiyi tetil zamani 43 otel otagina gune 40 000 dollara pul xercledi 2009 cu ilde Biya Parade Magazine jurnalinin Dunyanin en pis diktatorlari sergisinde yerlesdirilmis siyahida 19 cu sirada qerarlasdi 2010 cu ilin noyabr ayinda Bertran Teyu La belle de la republique bananiere Chantal Biya de la rue au palais adli kitab nesr etdi ve Santal Biyanin tevazokarligindan yazdi Ictimai xarakterli oxumadan sonra muellife xaraktere tehqir ve qanunsuz numayis teskil etmek ittihami ile iki illik hebs cezasi verildi Amnesty International ve International PEN Biyanin addimini qinadi 2 may 2011 ci ilde International PEN in London bolmesi pislesen saglamliq amillerine gore yazicini mueyyen pul mebleginde hebsden azad etdirdi 2014 cu ilin fevralinda Fransa vetendasi Misel Tyerri Atanqana Biyanin emri ile prezidentliye namized Titus Edzoaya yaxin oldugu ucun 17 illik hebsden sonra azadliga buraxildi ABS Dovlet Departamenti Beynelxalq Efv Teskilati Azadliq Evi ve BMT in 2005 ci ilden etibaren Qanunsuz Hebs uzre Isci Qrupu terefinden siyasi mehbus hesab edilen Misel Biyanin fermani ile serbest buraxildi lakin Isci Qrupunun ucterefli telebleri yerine yetirilmedi 2016 ci ilde olkenin paytaxti Yaoundede kamerunlular Biyanin 79 neferin olduyu qatar qezasina munasibetini tenqid etdiler Tenqidciler arasinda bir sira adlari cekilmeyen dovlet memurlari da vardi 2016 ci ilin sonunda anqlofon etirazlarinda Kamerun mehkemelerinde fransiz dilinin tetbiqine etiraz edildi Kamerun Xalq Partiyasindan olan muxalifet partiyasinin lideri Edna Ncilin siniflerde fransiz dilinin mecburi istifadesine qarsi cixdi 2017 ci ilin yanvar ayinda hokumet simal qerb ve cenub qerb eyaletlerinde internet xidmetlerinin dayandirilmasi barede emr verdi Dayandirmanin tenqidi ve artan muxalifet xidmetlerin aprel ayinin sonunda yeniden berpa etmeye nail oldu 2017 ci ilin iyun ayina qeder Kamerunun ingilis dilinde danisan eyalet ve seherlerindeki etirazlar polisle xalq arasinda toqqusmalara sebeb oldu 4 etirazci olduruldu ve 100 den cox adam hebs olundu Artan Kamerun bohranina hokumetin reaksiya gostermemesi ABS nin beynelxalq tenqidine sebeb oldu 2017 ci ilin aprelinde Radio France Internationale da calisan kamerunlu jurnalist Ehmed Abba terror aktlari barede melumat vermediyi ucun herbi tribunal terefinden 10 il hebs cezasina mehkum edildi Mehkeme qerari Amnesty International da daxil olmaqla insan haqlari qruplari terefinden ciddi sekilde tenqid olundu 7 noyabr 2018 ci ilde kamerunlu jurnalist Mimi Mefo sosial mediada hemin ilin oktyabr ayinda olkedeki Amerika missioneri Carlz Trumanin qetlinin arxasinda kamerunlu herbcilerin oldugunu yazdiqdan sonra hebs olundu Mefo Kamerun Respublikasinin erazi butovluyune qesd eden melumatlarin yayimlanmasi ve tebligi ile gunahlandirildi lakin serbest buraxildi ve hebs olunmasi hem yerli hem de beynelxalq media qruplari terefinden qinandiqdan sonra 12 noyabrda ittihamlar legv edildi Cenubi Kamerun 2017 ci ilin evvelinde Cenubi Kamerunda soyqirimin bas verdiyinden danisan Pol Biyanin video goruntuleri yayildi Birlesmis Milletler Teskilatina polisin bir universitetde telebelere tecavuz etmesinin teferruatlari verildi Terefdarlari Cenubi Kamerunun musteqilliyini teleb etdiler Insan Huquqlari ve Azadliqlari uzre Milli Komissiya bolgedeki insan haqlarinin pozulmasi iddialarini arasdirmaq ucun Bueada arasdirma missiyasina basladi BIR terefinden heyata kecirilen ayri seckiliksiz oldurulme kendlerin yandirilmasi tecavuz ve ingilis dilinde danisan vetendaslarin alcaldilmasi iddialari desteklenen video goruntulerle birlikde edilmisdir SMT birbasa Prezident Biyaya tabe olan xususi quvve orqanidir Ayri ayri menbeler separatci polisle mubarizeye gonderilenlerin hamisinin fransiz dilli olduqlarini belelikle yerli sakinler arasinda dil bolusmesini genislendirdiklerini ifade edirler Hemcinin baxIstinadlarPaul Biya Brockhauz Ensiklopediyasi alm Paul Biya Munzinger Personen alm Arxivlenmis suret 2013 06 15 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2022 04 13 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2019 08 19 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 2007 11 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 2011 05 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2012 02 08 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 https www un org News Press docs 2008 sgsm11745 doc htm Arxivlenmis suret 2022 07 07 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2022 04 15 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2021 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2011 10 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 2011 12 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2015 09 10 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2017 11 15 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2022 07 07 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2020 10 28 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2017 10 16 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Arxivlenmis suret 2022 04 18 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 30 Xarici kecidler