Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müsəlman Milli Komitələri və ya Müsəlman Milli Şuraları — Fevral inqilabından sonra Azərbaycan şəhərlərində yaradılmış təşkilatlar.
Haqqında
Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi 1917-ci il aprelin 15–20-də Bakıda keçirilən Qafqaz müsəlmanları qurultayı ərəfəsində Qafqaz müsəlmanlarına müraciət dərc etmişdi. Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin qarşıya qoyduğu başlıca məqsədlərdən biri özünüidarə orqanlarında və gələcək Müəssislər Məclisində müsəlmanların proporsional şəkildə təmsil olunmasına nail olmaq idi. Qafqaz müsəlmanları qurultayında Cənubi Qafqaz üçün, mərkəzi Bakı olmaqla, Şimali Qafqaz və Dağıstan üçün isə mərkəzi Vladiqafqaz olmaqla Mərkəzi Komitələr yaratmaq qərara alındı.
Cənubi Qafqaz üçün Mərkəzi Komitənin təşkili Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsinə tapşırıldı. 1917-ci il noyabrın 9–12-də Bakıda Cənubi Qafqaz Müsəlman Milli Komitələrinin Konfransı keçirildi. Konfrans millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun dərhal reallaşması məqsədilə Milli Müəssislər Məclisinin çağırılmasını qərara aldı. Sürətlə cərəyan edən siyasi proseslərin gedişində Azərbaycan Müəssislər Məclisini çağırmaq qeyri-mümkün olduğundan Cənubi Qafqaz Mərkəzi Müsəlman Komitəsi bu məsələnin həllini Zaqafqaziya seyminin müsəlman üzvlərinə həvalə etdi. 1918-ci il mayın 27-də Seymin müsəlman fraksiyası özünü Azərbaycan Müvəqqəti Milli Şurası adlandırılaraq, mayın 28-də Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsini elan etdi. Beləliklə, Müsəlman Milli Komitələri başlıca məqsədinə nail oldu.
Komitələr və ya Şuralar
Ağbaba
1918 Noyabrın 30-da keçirilən II Qars Konqresinə qədər bölgələrin nüfuzlu şəxslərinin təmsilçilikləri ilə yerli milli şuralar təşkil edilir. O cümlədən, Ağbaba və Şörəyel Milli Şuraları təşkil edilir. Ağbabanın Köhnə İbiş kəndindən olan Hacı Abbas oğlu Kərbəlayı Məhəmməd ağa Ağbaba Milli Şurasının sədri və Konqresə nümayəndə seçilir. Şuranın tərkibi 7 nəfərdən — Hacı Abbas oğlu Kərbəlayı Məhəmməd ağa, qardaşları Mahmud və Əsəd ağalar, Babaş ağa Bayramoğlu, Haşım Ağbaba, Xəlil Vəli oğlu Budaq və Hamza ağadan ibarət idilər.
Bakı
Tərkibinə milli burjuaziya və ziyalı nümayəndələrinin də daxil olduğu ən güclü təşkilat aparıcı rol oynayan Bakı Müsəlman Milli Komitəsi idi. 1917-ci il martın 29-da Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi yaradıldı. Məmmədhəsən Hacınski onun sədri, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə isə sədr müavini seçildilər.
Gəncə
Fevral inqilabından sonra Azərbaycanın Bakı və digər şəhərləri ilə yanaşı, Gəncədə də Müsəlman Milli Komitəsi yaradılmışdı. Gəncədə də azərbaycanlıların vəziyyəti və onların müdafiəsi ilə əlaqədar bütün məsələlər bilavasitə bu komitə tərəfindən həll edilirdi.
Silaha olan ehtiyacı ödəmək üçün Gəncə Milli Komitəsi dekabrın 17-də şəhərdəki keçmiş çar ordusunun 219-cu alayını, həmçinin Qafqaz cəbhəsindən Rusiyaya qayıdan bir neçə hərbi eşelonu tərk-silah etməyə məcbur oldu. Bu əməliyyat Zaqafqaziya Komissarlığının sədri Noy Jordaniyanın sərəncamı ilə həyata keçirildi. 1918-ci il yanvarın 7-də Adil xan Ziyadxanov, Aslan bəy Səfikürdski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov və başqalarının başçılıq etdiyi Gəncə Müsəlman Milli Komitəsi Şəmkir və Dəllər stansiyası yaxınlığında gürcülərin göndərdiyi zirehli qatarın köməyi ilə tərk-silah əməliyyatı keçirərək, 15 min tüfəng, 70-ə yaxın pulemyot və 20 top əldə etdi.
Gəncə Müsəlman Milli Komitəsinin açıq məsələlərinə Ələkbər bəy Rəfibəyli, gizli məsələlərinə isə Nəsib bəy Yusifbəyli başçılıq edirdi. Təqaüdçü Ələkbər bəy Rəfibəyli, Gəncə Şəhər Bələdiyyəsinin rəisi, hüquqşünas Xəlil bəy Xasməmmədov, doktor Həsən bəy Ağayev, vəkil Aslan bəy Səfikürdski, Gəncə Bələdiyyəsinin üzvü Məmmədbağır Şeyxzamanlı, vəkil Əliş bəy Xasməmmədli, Gəncə Bələdiyyə rəisinin müavini, Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsinin lideri Nəsib bəy Yusifbəyli, müəllimlət Böyük Mirzə Məhəmməd, Kiçik Mirzə Məhəmməd, bank mühasibi Həsən Fəttah bəy, tacirlər Komitəçi Hacı Əli, Sarı Ələkbər, Gəncə Gənclik Təşkilatının rəisi Nağı bəy Şeyxzamanlı Milli Komitənin üzvləri idilər. Komitənin İcra Heyəti isə 5 nəfərdən ibarət idi. Sədri Nəsib bəy Yusifbəyli olan bu heyətin digər üzvləri zabitlərin təmsilşisi polkovnik H.F., sosialistlərin təmsilçisi Aslan bəy Səfikürdski, dindarların təmsilçisi Molla Məhəmməf Pişnamazzadə və gənclərin təmsilçisi Əhməd Cavad daxil idi. Əhməd Cavad komitənin baş katibi idi. Komitənin silahlı mühafizə dəstələri yaradılmışdı. Qaçaq Qəmbər, Sarı Ələkbər kimi nüfuzlu qaçaqlar Komitəni müdafiə edirdilər. Gəncə Müsəlman Milli Komitəsinin səyləri nəticəsində şəhərdə və qəzada ermənilərin törətdikləri qırğınların qarşısı alınmışdı. Onlar hətta şamaxılıların da köməyinə getmişdilər.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti 1918-ci il iyunun 16-da Gəncəyə köçdükdən sonra, iyunun 27-də Gəncə Milli Komitəsinin sərəncamındakı bütün ərzaq ehtiyatının ərzaq nazirliyinə təhvil verilməsi barədə qərar qəbul etdi. Hökumətin 1918-ci il 7 iyul tarixli digər qərarı ilə daxili işlər, maliyyə və ərzaq nazirliklərinə Gəncə Müsəlman Milli Komitəsini ləğv etmək, onun əmlakını aşkarlamaq və qəbul etmək üçün xüsusi ləğvetmə komissiyası yaratmaq. Hökumətin həmin gün qəbul etdiyi digər qərarında isə daxili işlər nazirliyinə tapşırılırdı ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisində dövlət hakimiyyət orqanları yaradıldıqca, həmin ərazilərdəki milli komitələri ləğv etsin.
İrəvan
İrəvan Milli Komitəsinin üzvləri Mir Hidayət bəy Seyidov, Bağır Rzayev, Nəriman bəy Nərimanbəyov və başqaları idi.
Naxçıvan
15 mart 1918-ci ildə Naxçıvanda Müsəlman Milli Komitəsinə seçkilər keçirildi, sədrliyə Mehdiqulu xan Diyarbəkirinin yerinə Mirzə Nəsrulla Əmirov və müavin Cabbar Kələntərov və yeni üzvlər seçildilər
Ordubad
1917-ci ildə yaradılmışdır. Ordubad Milli Komitəsinin sədri Mir Hidayət bəy Seyidov olmuşdur
Salyan
Salyan Milli Komitəsinin üzvləri Mir Əşrəf ağa, Mir Bağır ağa, Mir Məhəmməd Əli Fəttah olmuşdur. 30 noyabr 1918-ci ildə Salyan Milli Komitəsinin iclasında alınan qərarda Komitə tərəfindən Baxış bəy Rüstəmbəyov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvlüyünə namizəd göstərilmişdir.
Şörəyel
1918 Noyabrın 30-da keçirilən II Qars Konqresinə qədər bölgələrin nüfuzlu şəxslərinin təmsilçilikləri ilə yerli milli şuralar təşkil edilir. O cümlədən, Ağbaba və Şörəyel milli şuraları təşkil edilir. Şörəyel Milli Şurasının sədri Əsədulla İskəndərbəyov (Ağüzüm) olmuşdur.
Zaqatala dairəsi
Zaqatala imamı Nurulla Qazıyevin sədrlik etdiyi Zaqatala dairəsinin Müsəlman Milli Şurasının 1918-ci ilin iyunun 26-da baş tutmuş iclası tarixə olduqca əlamətdar hadisə kimi düşdü: bölgə əhalisinin etnosiyasi identikliyi haqqında məsələ öz həllini məhz həmin iclasda tapdı – mahalın siyasi, sosial və intellektual fəallarının mövqeyini ifadə edən şura Azərbaycana birləşmək haqqında qərar qəbul etdi. Bu qərar fevral inqilabından sonra dairədə cərəyan edən sosial-siyasi proseslərin məntiqi yekunu idi, beləki inqilabın artıq ilk günlərindən bölgə ictimaiyyəti Azərbaycan milli hərəkatı ilə münasibətlər quraraq, öz fəaliyyətini bir qayda olaraq bu hərəkatla uzlaşdırırdı.
Mənbə
Ədəbiyyat
- Nağı bəy Şeyxzamanlı. Nağı Bəy Şeyxzamanlı – “Xatirələr”. Bakı: Xan nəşriyyatı. 2016.
- Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918–1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 231. ISBN .
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-22.
- Şeyxzamanlı, 2016. səh. 48
- Şeyxzamanlı, 2016. səh. 49
- Şeyxzamanlı, 2016. səh. 90
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-10-22 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-03-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-22.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2016-10-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-03-22.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muselman Milli Komiteleri ve ya Muselman Milli Suralari Fevral inqilabindan sonra Azerbaycan seherlerinde yaradilmis teskilatlar HaqqindaBaki Muselman Ictimai Teskilatlari Komitesi 1917 ci il aprelin 15 20 de Bakida kecirilen Qafqaz muselmanlari qurultayi erefesinde Qafqaz muselmanlarina muraciet derc etmisdi Muveqqeti Icraiyye Komitesinin qarsiya qoydugu baslica meqsedlerden biri ozunuidare orqanlarinda ve gelecek Muessisler Meclisinde muselmanlarin proporsional sekilde temsil olunmasina nail olmaq idi Qafqaz muselmanlari qurultayinda Cenubi Qafqaz ucun merkezi Baki olmaqla Simali Qafqaz ve Dagistan ucun ise merkezi Vladiqafqaz olmaqla Merkezi Komiteler yaratmaq qerara alindi Cenubi Qafqaz ucun Merkezi Komitenin teskili Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Komitesine tapsirildi 1917 ci il noyabrin 9 12 de Bakida Cenubi Qafqaz Muselman Milli Komitelerinin Konfransi kecirildi Konfrans milletlerin oz muqedderatini teyinetme huququnun derhal reallasmasi meqsedile Milli Muessisler Meclisinin cagirilmasini qerara aldi Suretle cereyan eden siyasi proseslerin gedisinde Azerbaycan Muessisler Meclisini cagirmaq qeyri mumkun oldugundan Cenubi Qafqaz Merkezi Muselman Komitesi bu meselenin hellini Zaqafqaziya seyminin muselman uzvlerine hevale etdi 1918 ci il mayin 27 de Seymin muselman fraksiyasi ozunu Azerbaycan Muveqqeti Milli Surasi adlandirilaraq mayin 28 de Azerbaycanin Istiqlal Beyannamesini elan etdi Belelikle Muselman Milli Komiteleri baslica meqsedine nail oldu Komiteler ve ya SuralarAgbaba 1918 Noyabrin 30 da kecirilen II Qars Konqresine qeder bolgelerin nufuzlu sexslerinin temsilcilikleri ile yerli milli suralar teskil edilir O cumleden Agbaba ve Soreyel Milli Suralari teskil edilir Agbabanin Kohne Ibis kendinden olan Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed aga Agbaba Milli Surasinin sedri ve Konqrese numayende secilir Suranin terkibi 7 neferden Haci Abbas oglu Kerbelayi Mehemmed aga qardaslari Mahmud ve Esed agalar Babas aga Bayramoglu Hasim Agbaba Xelil Veli oglu Budaq ve Hamza agadan ibaret idiler Baki Esas meqale Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasi Terkibine milli burjuaziya ve ziyali numayendelerinin de daxil oldugu en guclu teskilat aparici rol oynayan Baki Muselman Milli Komitesi idi 1917 ci il martin 29 da Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Komitesi yaradildi Memmedhesen Hacinski onun sedri Mehemmed Emin Resulzade ise sedr muavini secildiler Gence Fevral inqilabindan sonra Azerbaycanin Baki ve diger seherleri ile yanasi Gencede de Muselman Milli Komitesi yaradilmisdi Gencede de azerbaycanlilarin veziyyeti ve onlarin mudafiesi ile elaqedar butun meseleler bilavasite bu komite terefinden hell edilirdi Silaha olan ehtiyaci odemek ucun Gence Milli Komitesi dekabrin 17 de seherdeki kecmis car ordusunun 219 cu alayini hemcinin Qafqaz cebhesinden Rusiyaya qayidan bir nece herbi eselonu terk silah etmeye mecbur oldu Bu emeliyyat Zaqafqaziya Komissarliginin sedri Noy Jordaniyanin serencami ile heyata kecirildi 1918 ci il yanvarin 7 de Adil xan Ziyadxanov Aslan bey Sefikurdski Nesib bey Yusifbeyli Xelil bey Xasmemmedov ve basqalarinin basciliq etdiyi Gence Muselman Milli Komitesi Semkir ve Deller stansiyasi yaxinliginda gurculerin gonderdiyi zirehli qatarin komeyi ile terk silah emeliyyati kecirerek 15 min tufeng 70 e yaxin pulemyot ve 20 top elde etdi Gence Muselman Milli Komitesinin aciq meselelerine Elekber bey Refibeyli gizli meselelerine ise Nesib bey Yusifbeyli basciliq edirdi Teqaudcu Elekber bey Refibeyli Gence Seher Belediyyesinin reisi huquqsunas Xelil bey Xasmemmedov doktor Hesen bey Agayev vekil Aslan bey Sefikurdski Gence Belediyyesinin uzvu Memmedbagir Seyxzamanli vekil Elis bey Xasmemmedli Gence Belediyye reisinin muavini Turk Edemi Merkeziyyet Firqesinin lideri Nesib bey Yusifbeyli muellimlet Boyuk Mirze Mehemmed Kicik Mirze Mehemmed bank muhasibi Hesen Fettah bey tacirler Komiteci Haci Eli Sari Elekber Gence Genclik Teskilatinin reisi Nagi bey Seyxzamanli Milli Komitenin uzvleri idiler Komitenin Icra Heyeti ise 5 neferden ibaret idi Sedri Nesib bey Yusifbeyli olan bu heyetin diger uzvleri zabitlerin temsilsisi polkovnik H F sosialistlerin temsilcisi Aslan bey Sefikurdski dindarlarin temsilcisi Molla Mehemmef Pisnamazzade ve genclerin temsilcisi Ehmed Cavad daxil idi Ehmed Cavad komitenin bas katibi idi Komitenin silahli muhafize desteleri yaradilmisdi Qacaq Qember Sari Elekber kimi nufuzlu qacaqlar Komiteni mudafie edirdiler Gence Muselman Milli Komitesinin seyleri neticesinde seherde ve qezada ermenilerin toretdikleri qirginlarin qarsisi alinmisdi Onlar hetta samaxililarin da komeyine getmisdiler Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumeti 1918 ci il iyunun 16 da Genceye kocdukden sonra iyunun 27 de Gence Milli Komitesinin serencamindaki butun erzaq ehtiyatinin erzaq nazirliyine tehvil verilmesi barede qerar qebul etdi Hokumetin 1918 ci il 7 iyul tarixli diger qerari ile daxili isler maliyye ve erzaq nazirliklerine Gence Muselman Milli Komitesini legv etmek onun emlakini askarlamaq ve qebul etmek ucun xususi legvetme komissiyasi yaratmaq Hokumetin hemin gun qebul etdiyi diger qerarinda ise daxili isler nazirliyine tapsirilirdi ki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti erazisinde dovlet hakimiyyet orqanlari yaradildiqca hemin erazilerdeki milli komiteleri legv etsin Irevan Irevan Milli Komitesinin uzvleri Mir Hidayet bey Seyidov Bagir Rzayev Neriman bey Nerimanbeyov ve basqalari idi Naxcivan 15 mart 1918 ci ilde Naxcivanda Muselman Milli Komitesine seckiler kecirildi sedrliye Mehdiqulu xan Diyarbekirinin yerine Mirze Nesrulla Emirov ve muavin Cabbar Kelenterov ve yeni uzvler secildiler Ordubad 1917 ci ilde yaradilmisdir Ordubad Milli Komitesinin sedri Mir Hidayet bey Seyidov olmusdur Salyan Salyan Milli Komitesinin uzvleri Mir Esref aga Mir Bagir aga Mir Mehemmed Eli Fettah olmusdur 30 noyabr 1918 ci ilde Salyan Milli Komitesinin iclasinda alinan qerarda Komite terefinden Baxis bey Rustembeyov Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin uzvluyune namized gosterilmisdir Soreyel 1918 Noyabrin 30 da kecirilen II Qars Konqresine qeder bolgelerin nufuzlu sexslerinin temsilcilikleri ile yerli milli suralar teskil edilir O cumleden Agbaba ve Soreyel milli suralari teskil edilir Soreyel Milli Surasinin sedri Esedulla Iskenderbeyov Aguzum olmusdur Zaqatala dairesi Zaqatala imami Nurulla Qaziyevin sedrlik etdiyi Zaqatala dairesinin Muselman Milli Surasinin 1918 ci ilin iyunun 26 da bas tutmus iclasi tarixe olduqca elametdar hadise kimi dusdu bolge ehalisinin etnosiyasi identikliyi haqqinda mesele oz hellini mehz hemin iclasda tapdi mahalin siyasi sosial ve intellektual feallarinin movqeyini ifade eden sura Azerbaycana birlesmek haqqinda qerar qebul etdi Bu qerar fevral inqilabindan sonra dairede cereyan eden sosial siyasi proseslerin mentiqi yekunu idi beleki inqilabin artiq ilk gunlerinden bolge ictimaiyyeti Azerbaycan milli herekati ile munasibetler quraraq oz fealiyyetini bir qayda olaraq bu herekatla uzlasdirirdi MenbeEdebiyyat Nagi bey Seyxzamanli Nagi Bey Seyxzamanli Xatireler Baki Xan nesriyyati 2016 Azepbajdzhanskaya Demokratiskaya Pecnublika 1918 1920 Zakonodatelnye akty sbornik dokumentov B 1998 Istinadlar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 231 ISBN 9952 417 44 4 Arxivlenmis suret 2021 08 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 22 Seyxzamanli 2016 seh 48 Seyxzamanli 2016 seh 49 Seyxzamanli 2016 seh 90 Arxivlenmis suret PDF 2021 10 22 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2021 03 22 Arxivlenmis suret 2021 08 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 22 Arxivlenmis suret 2020 11 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 22 Arxivlenmis suret 2021 08 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 03 22 Arxivlenmis suret PDF 2016 10 20 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2021 03 22 Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Milli Surasi