Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurası və ya Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi — Rusiyada Fevral inqilabından (1917) sonra baş verən proseslərdə müsəlmanların fəallığını təmin etmək, Azərbaycan milli qüvvələrini birləşdirmək məqsədilə 1917-ci ilin mart ayının 29-da təsis olunmuş qurum.
Tarixi
Yaranması
Komitənin sədri Məmmədhəsən Hacınski, müavini Məhəmməd Əmin Rəsulzadə idilər. Komitənin "Kaspi" qəzetində dərc olunmuş "Müsəlmanlara!" müraciətində onun təşkil olunması səbəbləri izah edilir, müsəlman təşkilatlarının birləşməsinin zəruriliyi vurğulanırdı. Komitə bütün müsəlmanları şəxsi inciklikləri, ixtilafları unudub, milli-siyasi şüarlar ətrafında birləşməyə çağırırdı: "Əldə edilmiş azadlığı qorumaq və ondan məqsədəuyğun surətdə istifadə etmək üçün birləşmək lazımdır".
Müvəffəqiyyəti yalnız "İttihad və təşkilat yolunda" görən Komitənin qarşısına qoyduğu ən yaxın vəzifələrdən biri, özünün proqram məqsədlərini müəyyən etmək üçün ümummüsəlman qurultayını çağırmaq idi. Komitənin qurultay ərəfəsində Qafqaz müsəlmanlarına müraciətində deyilirdi:
Komitə ümummüsəlman qurultayı çağırılmadan, özünün milli-siyasi proqramını irəli sürməkdən imtina edir, lakin millətlərin mənafeyini ən yaxşı təmin edə biləcək dövlət idarəçiliyi haqqında fikrini məhz indi bildirməyi zəruri sayır. Belə bir idarə forması, söz yox ki, yalnız demokratik respublikadır.
Komitənin təşkili yerlərdə milli komitələrin yaranması prosesinə təkan verdi. Bu, xalq kütlələrinin maariflənmə-sində, birləşməsində mühüm rol oynadı. 1917-ci il mayın 21-də ərzaq komitələrinə keçirilən seçkilər komitənin nüfuzunu nümayiş etdirdi. Komitənin siyahısına 25550 səs, yəni səslərin ümumi sayının 51,6%-i verilmişdi. Bakı şəhərinin azərbaycanlı əhalisinin, demək olar ki, hamısı yekdilliklə komitənin siyahısına səs vermişdi. Komitənin uğuru digər siyasi qüvvələri, xüsusən eser-menşevikləri təşvişə salmışdı.
Təşkilatlanma
Fevral inqilabından sonrakı ilkin mərhələdə komitə və yerlərdəki milli qurumlar Azərbaycan milli hərəkatının təşkiledici və əlaqələndirici mərkəzi funksiyasını yerinə yetirirdi. Komitənin mətbuat orqanının nəşri haqqında "Kaspi" qəzetinin redaksiyası ilə əldə edilən razılığa əsasən, 1917-ci il 30 aprel tarixli 95-ci sayından etibarən qəzetin 4-cü səhifəsi "Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsinin Xəbərləri" adı ilə çıxmağa başladı. "Xəbərlər"in müvəqqəti redaktoru iyunun 9-dan Ceyhun Hacıbəyli oldu.
Qafqaz müsəlmanlarının qurultayında (1917) Qafqazda müsəlman milli komitələrinin və onların rəhbər orqanlarının təşkili haqqında qəbul edilən qərara görə, Cənubi Qafqaz üzrə Mərkəzi Büronun yaradılması Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatlarının Komitəsinə tapşırılmışdı. Bu qərarı gerçəkləşdirmək üçün komitə Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasına çevrildi.
Şuranın tərkibinə əlavə olaraq müxtəlif müsəlman milli partiyalarının, ictimai-siyasi təşkilatların, mədəni-maarif müəssisələrinin və həmkarlar ittifaqlarının üzvləri daxil edildi. Şuranın tərkibinə siyasi partiyaların hər birindən üç, həmkarlar ittifaqlarının hər biri iki, rayon komitələri bir, mədəni-maarif və xeyriyyə cəmiyyətləri hər biri iki nümayəndə göndərdilər. Bundan əlavə, şəhər və kənd kooperativlərinin, neft sənayeçilərinin, tacirlərin, ziyalıların, tələbələrin, ruhanilərin, Bakı qarnizonu müsəlman əsgərlərinin təmsilçiləri Şuranın tərkibinə daxil oldular. 33 nəfər üzvdən ibarət bu şuranın tərkibinə hümmətçilər daxil edilmədilər. Şuraya nümayəndələrin seçkiləri gizli səsvermə ilə aparılırdı. Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasının rəhbər orqanları İcraiyyə Komitəsi və İcraiyyə Bürosu olmuşdur.
1917-ci il iyulun 12-də İcraiyyə Komitəsinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov, onun müavinləri Məmməd Həsən Hacınski və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, katibi isə Mir Həsən Vəzirov seçildilər. Azərbaycanın gələcək quruluşu problemi komitənin fəaliyyətində başlıca məsələ olmuşdur. Sədr Əlimərdan bəy Topçubaşov 1917-ci il avqustun 12-də Moskvada A.F.Kerenskinin sədrliyi ilə keçirilən ümumrusiya müşavirəsində iştirakı zamanı, Rusiya müsəlmanları adından çıxış etmiş, həmin mərhələdə Rusiya müsəlmanlarının milli-mədəni muxtariyyət məsələsini, Müəssislər Məclisi toplaşandan sonra isə müsəlman xalqlarının öz müqəddəratını təyin etməsi haqqında məsələ qaldıracaqlarını bildirmişdi.
Şura əhalini narahat edən bir çox məsələlərlə məşğul olmuşdur: ticarət, kənd təsərrüfatı, təhsil və s. Kadr məsələlərinin həllinə də müdaxilə etmişdir. Belə ki, Müsəlman Şueası Petroqradda Qafqaz işləri üzrə komissarlıqda ermənipərəstliyi ilə məşhur olan Yevanqulovun təyinatına qarşı çıxmış, antimüsəlman mövqeyi ilə seçilən V.N.Taranovskinin və başqalarının hökumət strukturlarından kənarlaşdırılması məsələsini qoymuşdur. Müsəlman Şurasının aktiv fəaliyyəti sayəsində Azərbaycanın icra strukturlarının əksəriyyətinə azərbaycanlılar yerləşdirilmişdi.
1917-ci il sentyabrın 5-də Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasına əlavə seçki keçirilmiş, şurada fəhlə və kəndli nümayəndələrinin sayı artmışdı. Lakin onların sayının yeni qaydaya görə 60 nəfər nəzərdə tutulduğu halda, 25 nəfər olması eser, "Hümmət", "Birlik" təşkilatlarının etirazına səbəb oldu. Seçilənlər arasında ziyalıların nümayəndələri də vardı. Şuranın mədəni-maarif bölməsi seçilmişdi. "Qaladakı Xan sarayı"nı (Şirvanşahlar sarayı) müsəlman komitəsinin sərəncamına vermək təklif olundu.
Bakı Şəhər Dumasına seçkilər
Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasının İcraiyyə Komitəsi 1917-ci il avqustun 29-da Kornilov əksinqilabi qiyamını qətiyyətlə pisləyərək, Müvəqqəti hökuməti tam müdafiə etdiyini bildirdi. Müsavat Partiyasının 1917-ci ilin oktyabrında keçirilən birinci qurultayı Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında əhəmiyyətli hadisə oldu. Müsəlman Milli Komitəsinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov qurultaydakı çıxışında bəyan etdi ki, Milli Komitənin arzu və məqsədləri Müsavatın arzu və məqsədləri ilə tamamilə uyğun gəlir.
Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi ilə Müsavat Partiyasının proqramları üst-üstə düşdüyündən onlar 1917-ci ilin oktyabrında Bakı Şəhər Dumasına seçkilərə vahid siyahı ilə gedirdilər.
Oktyabr çevrilişindən (1917) sonra Şura Rusiyadakı bolşevik hökumətinin hakimiyyətini tanımadı, hakimiyyətin Ümumrusiya Müəssislər Məclisinə verilmə tərəfdarı kimi çıxış etdi. 1917-ci il noyabrın 9–12-də Müsavat Partiyasının rəhbərliyi altında Cənubi Qafqazın Müsəlman Milli Komitələrinin Konfransı keçirildi. Konfrans millətlərin öz müqəddəratlarını təyin etmə hüququnun həyata keçirilməsinə tərəfdar olduğunu bildirdi. Cənubi Qafqaz Mərkəzi Müsəlman Komitəsi konfransının qərarına görə, Azərbaycan Məclisi-Müəssisanını bir ay ərzində toplamalı idi.
Bakı Sovetinə qarşı
Milli Şuraların vətənpərvər qüvvələri öz ətrafında birləşdirib, yerlərdə hakimiyyəti ələ aldıqları halda, Bakı Müsəlman Şurasının vəziyyəti çətin idi. Onun qarşısını bolşeviklərin başçılıq etdiyi Bakı Soveti kimi güclü bir rəqib kəsmişdi. Milli hərbi hissələrin yaradılması yerli milli şuraların əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri idi. İlk milli dəstələrdən biri "Dikaya diviziya" ("Vəhşi diviziya") adlanan "Qafqaz yerli diviziyası"na daxil olan "Tatar süvari alayı" idi. Çar ordusu dağıldıqdan sonra bu alay Azərbaycana qayıdaraq, milli silahlı qüvvələrin özəyini təşkil etdi. Fevral inqilabından (1917) sonra müsəlman amilinin Qafqazda, Azərbaycanda, xüsusən də Bakıda hər hansı dərəcədə güclənməsinin qarşısını almaq məqsədilə bir çox qüvvələr, xüsusilə ermənilər və ruslar müsəlmanların silahlanması haqqında yalan şayiələr yaymağa başlamışdılar. Bununla əlaqədar Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurası öz mətbu orqanı olan "Xəbərlər"də dəfələrlə təkzib bəyanatları verməli olmuşdu.
Bolşeviklər hakimiyyətə gəldikdən sonra da azərbaycanlıların milli hərbi hissələr yaratmaq prosesinə əngəl törədilir, üstəlik, azərbaycanlı əhali, əsassız olaraq, zorakılığa məruz qalırdı. 1917-ci ilin dekabrında Dağıstanda antibolşevik qiyamı ilə əlaqədar Şimali Qafqazdan taxıl gətirilməsinin dayanması səbəbindən Bakıda yaranan ərzaq qıtlığı şəhərin müsəlman əhalisinin antiazərbaycan silahlı dəstələri tərəfindən kütləvi şəkildə ərzaq müsadirəsinə, qarətə, zorakılığa məruz qalması ilə nəticələndi. Azərbaycanlılar etiraz əlaməti olaraq 1917-ci il dekabrın 13-də "İsmailiyyə" binasında izdihamlı mitinq keçirib, Milli Şuradan şəhərdə qayda-qanun yaradılmasını, azərbaycanlıların mənzillərində özbaşına axtarışlara, talanlara son qoyulmasını tələb etdilər.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin təklifi ilə mitinqdə Şuranın beş nəfərdən ibarət komissiyasının seçilməsi və komissiyanın Hərbi İnqilab Komitəsi ilə birlikdə qəbul edilən qərarların həyata keçirilməsi üçün lazımi tədbirlər görməsi barədə qətnamə qəbul olundu. Həmin gün, dekabrın 13-də Milli Komitənin təcili iclası keçirilmiş, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, B.Aşurbəyov, İbrahim bəy Heydərov və Məmmədhəsən Hacınskidən ibarət komissiya seçilmişdi. Komissiya üzvlərinin Bakı Soveti İcraiyyə Komitəsi ilə əlbir fəaliyyəti nəticəsində hərbi-inqilabi komitə azərbaycanlı əhaliyə qarşı törədilmiş qanunsuz hərəkətləri pisləmişdi. Müsəlman Şurasına ciddi siyasi rəqib kimi baxan bolşeviklər Azərbaycanın muxtariyyəti ideyasına qarşı qətiyyətlə mübarizə aparırdılar. Stepan Şaumyanın "milli komitələrə" qarşı əsas ittihamı bu komitələrin "müsəlman qoşunları yaratmaq və Bakı, Yelizavetpol və İrəvan quberniyalarında yeni müsəlman dövləti elan etmək" niyyəti ilə bağlı idi. 1918-ci ilin fevralında Şaumyan Cənubi Qafqazda mövcud olan iki real hakimiyyəti qarşı-qarşıya qoymuşdu: "demokratik təşkilatlar" və "milli komitələr". Bolşeviklərin Müsəlman Milli Şurasına qarşı apardığı mübarizə 1918-ci ilin martında türk-müsəlman əhaliyə qarşı kütləvi soyqırım ilə nəticələndi. Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurası Azərbaycan siyasi qüvvələrinin rəhbər orqanına çevrilmiş, Azərbaycan milli hərəkatında görkəmli rol oynamışdır. Şura mürəkkəb tarixi şəraitdə Azərbaycan xalqının maraqlarını ifadə və müdafiə etmişdir. Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Şurasının təbii varisi 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasını elan edən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası oldu.
Mənbə
- Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001;
- Süleymanova S., Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat (XIX yüzilliyin sonu — XX yüzilliyin əvvəlləri), B., 1999;
- Агамалиева Н.А., Комитет Бакинских мусульманских общественных организаций в политической системе Азербайджана в 1917 г., в кн.: Труды научной конференции, посвященной дню восстановления Азербайджанской государственности, Б., 1991;
- Балаев А., Азербайджанское национальное движение 1917–1918 rr., Б., 1998;
- Гасанов Г., Коьитет Бакинских мусульманских организаций, "Tarix və onun problemləri", Б., 2003, №2.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasi ve ya Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Komitesi Rusiyada Fevral inqilabindan 1917 sonra bas veren proseslerde muselmanlarin fealligini temin etmek Azerbaycan milli quvvelerini birlesdirmek meqsedile 1917 ci ilin mart ayinin 29 da tesis olunmus qurum TarixiYaranmasi Komitenin sedri Memmedhesen Hacinski muavini Mehemmed Emin Resulzade idiler Komitenin Kaspi qezetinde derc olunmus Muselmanlara muracietinde onun teskil olunmasi sebebleri izah edilir muselman teskilatlarinin birlesmesinin zeruriliyi vurgulanirdi Komite butun muselmanlari sexsi inciklikleri ixtilaflari unudub milli siyasi suarlar etrafinda birlesmeye cagirirdi Elde edilmis azadligi qorumaq ve ondan meqsedeuygun suretde istifade etmek ucun birlesmek lazimdir Muveffeqiyyeti yalniz Ittihad ve teskilat yolunda goren Komitenin qarsisina qoydugu en yaxin vezifelerden biri ozunun proqram meqsedlerini mueyyen etmek ucun umummuselman qurultayini cagirmaq idi Komitenin qurultay erefesinde Qafqaz muselmanlarina muracietinde deyilirdi Komite umummuselman qurultayi cagirilmadan ozunun milli siyasi proqramini ireli surmekden imtina edir lakin milletlerin menafeyini en yaxsi temin ede bilecek dovlet idareciliyi haqqinda fikrini mehz indi bildirmeyi zeruri sayir Bele bir idare formasi soz yox ki yalniz demokratik respublikadir Komitenin teskili yerlerde milli komitelerin yaranmasi prosesine tekan verdi Bu xalq kutlelerinin maariflenme sinde birlesmesinde muhum rol oynadi 1917 ci il mayin 21 de erzaq komitelerine kecirilen seckiler komitenin nufuzunu numayis etdirdi Komitenin siyahisina 25550 ses yeni seslerin umumi sayinin 51 6 i verilmisdi Baki seherinin azerbaycanli ehalisinin demek olar ki hamisi yekdillikle komitenin siyahisina ses vermisdi Komitenin uguru diger siyasi quvveleri xususen eser mensevikleri tesvise salmisdi Teskilatlanma Fevral inqilabindan sonraki ilkin merhelede komite ve yerlerdeki milli qurumlar Azerbaycan milli herekatinin teskiledici ve elaqelendirici merkezi funksiyasini yerine yetirirdi Komitenin metbuat orqaninin nesri haqqinda Kaspi qezetinin redaksiyasi ile elde edilen raziliga esasen 1917 ci il 30 aprel tarixli 95 ci sayindan etibaren qezetin 4 cu sehifesi Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Komitesinin Xeberleri adi ile cixmaga basladi Xeberler in muveqqeti redaktoru iyunun 9 dan Ceyhun Hacibeyli oldu Qafqaz muselmanlarinin qurultayinda 1917 Qafqazda muselman milli komitelerinin ve onlarin rehber orqanlarinin teskili haqqinda qebul edilen qerara gore Cenubi Qafqaz uzre Merkezi Buronun yaradilmasi Baki Muselman Ictimai Teskilatlarinin Komitesine tapsirilmisdi Bu qerari gerceklesdirmek ucun komite Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasina cevrildi Suranin terkibine elave olaraq muxtelif muselman milli partiyalarinin ictimai siyasi teskilatlarin medeni maarif muessiselerinin ve hemkarlar ittifaqlarinin uzvleri daxil edildi Suranin terkibine siyasi partiyalarin her birinden uc hemkarlar ittifaqlarinin her biri iki rayon komiteleri bir medeni maarif ve xeyriyye cemiyyetleri her biri iki numayende gonderdiler Bundan elave seher ve kend kooperativlerinin neft senayecilerinin tacirlerin ziyalilarin telebelerin ruhanilerin Baki qarnizonu muselman esgerlerinin temsilcileri Suranin terkibine daxil oldular 33 nefer uzvden ibaret bu suranin terkibine hummetciler daxil edilmediler Suraya numayendelerin seckileri gizli sesverme ile aparilirdi Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasinin rehber orqanlari Icraiyye Komitesi ve Icraiyye Burosu olmusdur 1917 ci il iyulun 12 de Icraiyye Komitesinin sedri Elimerdan bey Topcubasov onun muavinleri Memmed Hesen Hacinski ve Mehemmed Emin Resulzade katibi ise Mir Hesen Vezirov secildiler Azerbaycanin gelecek qurulusu problemi komitenin fealiyyetinde baslica mesele olmusdur Sedr Elimerdan bey Topcubasov 1917 ci il avqustun 12 de Moskvada A F Kerenskinin sedrliyi ile kecirilen umumrusiya musaviresinde istiraki zamani Rusiya muselmanlari adindan cixis etmis hemin merhelede Rusiya muselmanlarinin milli medeni muxtariyyet meselesini Muessisler Meclisi toplasandan sonra ise muselman xalqlarinin oz muqedderatini teyin etmesi haqqinda mesele qaldiracaqlarini bildirmisdi Sura ehalini narahat eden bir cox meselelerle mesgul olmusdur ticaret kend teserrufati tehsil ve s Kadr meselelerinin helline de mudaxile etmisdir Bele ki Muselman Sueasi Petroqradda Qafqaz isleri uzre komissarliqda ermeniperestliyi ile meshur olan Yevanqulovun teyinatina qarsi cixmis antimuselman movqeyi ile secilen V N Taranovskinin ve basqalarinin hokumet strukturlarindan kenarlasdirilmasi meselesini qoymusdur Muselman Surasinin aktiv fealiyyeti sayesinde Azerbaycanin icra strukturlarinin ekseriyyetine azerbaycanlilar yerlesdirilmisdi 1917 ci il sentyabrin 5 de Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasina elave secki kecirilmis surada fehle ve kendli numayendelerinin sayi artmisdi Lakin onlarin sayinin yeni qaydaya gore 60 nefer nezerde tutuldugu halda 25 nefer olmasi eser Hummet Birlik teskilatlarinin etirazina sebeb oldu Secilenler arasinda ziyalilarin numayendeleri de vardi Suranin medeni maarif bolmesi secilmisdi Qaladaki Xan sarayi ni Sirvansahlar sarayi muselman komitesinin serencamina vermek teklif olundu Baki Seher Dumasina seckiler Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasinin Icraiyye Komitesi 1917 ci il avqustun 29 da Kornilov eksinqilabi qiyamini qetiyyetle pisleyerek Muveqqeti hokumeti tam mudafie etdiyini bildirdi Musavat Partiyasinin 1917 ci ilin oktyabrinda kecirilen birinci qurultayi Azerbaycanin ictimai siyasi heyatinda ehemiyyetli hadise oldu Muselman Milli Komitesinin sedri Elimerdan bey Topcubasov qurultaydaki cixisinda beyan etdi ki Milli Komitenin arzu ve meqsedleri Musavatin arzu ve meqsedleri ile tamamile uygun gelir Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Komitesi ile Musavat Partiyasinin proqramlari ust uste dusduyunden onlar 1917 ci ilin oktyabrinda Baki Seher Dumasina seckilere vahid siyahi ile gedirdiler Oktyabr cevrilisinden 1917 sonra Sura Rusiyadaki bolsevik hokumetinin hakimiyyetini tanimadi hakimiyyetin Umumrusiya Muessisler Meclisine verilme terefdari kimi cixis etdi 1917 ci il noyabrin 9 12 de Musavat Partiyasinin rehberliyi altinda Cenubi Qafqazin Muselman Milli Komitelerinin Konfransi kecirildi Konfrans milletlerin oz muqedderatlarini teyin etme huququnun heyata kecirilmesine terefdar oldugunu bildirdi Cenubi Qafqaz Merkezi Muselman Komitesi konfransinin qerarina gore Azerbaycan Meclisi Muessisanini bir ay erzinde toplamali idi Baki Sovetine qarsi Milli Suralarin vetenperver quvveleri oz etrafinda birlesdirib yerlerde hakimiyyeti ele aldiqlari halda Baki Muselman Surasinin veziyyeti cetin idi Onun qarsisini bolseviklerin basciliq etdiyi Baki Soveti kimi guclu bir reqib kesmisdi Milli herbi hisselerin yaradilmasi yerli milli suralarin esas fealiyyet istiqametlerinden biri idi Ilk milli destelerden biri Dikaya diviziya Vehsi diviziya adlanan Qafqaz yerli diviziyasi na daxil olan Tatar suvari alayi idi Car ordusu dagildiqdan sonra bu alay Azerbaycana qayidaraq milli silahli quvvelerin ozeyini teskil etdi Fevral inqilabindan 1917 sonra muselman amilinin Qafqazda Azerbaycanda xususen de Bakida her hansi derecede guclenmesinin qarsisini almaq meqsedile bir cox quvveler xususile ermeniler ve ruslar muselmanlarin silahlanmasi haqqinda yalan sayieler yaymaga baslamisdilar Bununla elaqedar Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasi oz metbu orqani olan Xeberler de defelerle tekzib beyanatlari vermeli olmusdu Bolsevikler hakimiyyete geldikden sonra da azerbaycanlilarin milli herbi hisseler yaratmaq prosesine engel toredilir ustelik azerbaycanli ehali esassiz olaraq zorakiliga meruz qalirdi 1917 ci ilin dekabrinda Dagistanda antibolsevik qiyami ile elaqedar Simali Qafqazdan taxil getirilmesinin dayanmasi sebebinden Bakida yaranan erzaq qitligi seherin muselman ehalisinin antiazerbaycan silahli desteleri terefinden kutlevi sekilde erzaq musadiresine qarete zorakiliga meruz qalmasi ile neticelendi Azerbaycanlilar etiraz elameti olaraq 1917 ci il dekabrin 13 de Ismailiyye binasinda izdihamli mitinq kecirib Milli Suradan seherde qayda qanun yaradilmasini azerbaycanlilarin menzillerinde ozbasina axtarislara talanlara son qoyulmasini teleb etdiler Mehemmed Emin Resulzadenin teklifi ile mitinqde Suranin bes neferden ibaret komissiyasinin secilmesi ve komissiyanin Herbi Inqilab Komitesi ile birlikde qebul edilen qerarlarin heyata kecirilmesi ucun lazimi tedbirler gormesi barede qetname qebul olundu Hemin gun dekabrin 13 de Milli Komitenin tecili iclasi kecirilmis Elimerdan bey Topcubasov Mehemmed Emin Resulzade B Asurbeyov Ibrahim bey Heyderov ve Memmedhesen Hacinskiden ibaret komissiya secilmisdi Komissiya uzvlerinin Baki Soveti Icraiyye Komitesi ile elbir fealiyyeti neticesinde herbi inqilabi komite azerbaycanli ehaliye qarsi toredilmis qanunsuz hereketleri pislemisdi Muselman Surasina ciddi siyasi reqib kimi baxan bolsevikler Azerbaycanin muxtariyyeti ideyasina qarsi qetiyyetle mubarize aparirdilar Stepan Saumyanin milli komitelere qarsi esas ittihami bu komitelerin muselman qosunlari yaratmaq ve Baki Yelizavetpol ve Irevan quberniyalarinda yeni muselman dovleti elan etmek niyyeti ile bagli idi 1918 ci ilin fevralinda Saumyan Cenubi Qafqazda movcud olan iki real hakimiyyeti qarsi qarsiya qoymusdu demokratik teskilatlar ve milli komiteler Bolseviklerin Muselman Milli Surasina qarsi apardigi mubarize 1918 ci ilin martinda turk muselman ehaliye qarsi kutlevi soyqirim ile neticelendi Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasi Azerbaycan siyasi quvvelerinin rehber orqanina cevrilmis Azerbaycan milli herekatinda gorkemli rol oynamisdir Sura murekkeb tarixi seraitde Azerbaycan xalqinin maraqlarini ifade ve mudafie etmisdir Baki Muselman Ictimai Teskilatlari Surasinin tebii varisi 1918 ci il mayin 28 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin yaradilmasini elan eden Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Milli Surasi oldu MenbeAzerbaycan tarixi 7 cildde c 5 B 2001 Suleymanova S Azerbaycanda ictimai siyasi herekat XIX yuzilliyin sonu XX yuzilliyin evvelleri B 1999 Agamalieva N A Komitet Bakinskih musulmanskih obshestvennyh organizacij v politicheskoj sisteme Azerbajdzhana v 1917 g v kn Trudy nauchnoj konferencii posvyashennoj dnyu vosstanovleniya Azerbajdzhanskoj gosudarstvennosti B 1991 Balaev A Azerbajdzhanskoe nacionalnoe dvizhenie 1917 1918 rr B 1998 Gasanov G Koitet Bakinskih musulmanskih organizacij Tarix ve onun problemleri B 2003 2 Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Milli Surasi