Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Novruz ağa Oyrot (XIII əsr – 13 avqust 1297) — Oyrot tayfasının başçılarından olan Arqun ağanın oğludur oğlu, XIII əsrdə yaşamış güclü Oyrot əmirlərindən biri. Novruz ağa Elxanlı dövlətinin tarixində mühüm rol oynayan şəxslərdən biri olmuşdur.
| Novruz ağa Oyrot | |
|---|---|
 | |
| 1284 – 1289 | |
| Əvvəlki | Arqun ağa |
| Sonrakı | Nurin Ağa |
Elxani dövlətinin naibi | |
| 1295 – 1297 | |
| Əvvəlki | Camaləddin Dəstgərdani |
| Sonrakı | Sədr əl-Din Xaladi |
| – 1289 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | XIII əsr |
| Vəfat tarixi | 13 avqust 1297 |
| Atası | Arqun Ağa |
| Dini | İslam |
O, atası Arqun ağanın ölümündən sonra onun yerinə Xorasan hakimi, eyni zamanda da gənc şahzadə Qazanın atabəyi təyin edildi. Lakin bir ildən sonra o, Qazana qarşı üsyan qaldırıb onu Xorasandan qovdu. Keyxatu xanla Baydu arasında hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə zamanı o, Qazan ilə sülh bağlamaq qərarına gəldi. Baydunun öldürülməsindən sonra Qazan yeni Elxan elan edildi. Bundan sonra bir müddət dövlətin idarə edilməsində mühüm rol oynayan Novruz monqol və türk tayfaların müsəlmanlaşdırılmasında mühüm rol oynadı. O, orduya komandan təyin edilərək üsyanları yatırmaq tapşırıldı. Lakin sonda Qazan xan ilə münasibətlər pozuldu və o, xəyanətdə ittiham edilərək öldürüldü.
Həyatı
Novruz ağa atası öldükdən sonra onun Xorasandakı inzibati vəzifəsini irsi olaraq ələ almışdı. O, dövrün salnamələrində Abaqa xanın əmirlərindən və kürəkənlərindən biri kimi qeyd edilmişdir. O, Arqun ilə Təkudar arasında gedən hakimiyyət mübarizəsi zamanı birincini dəstəkləmişdi. Elə bu addımına görə də, Arqun xan olduqdan sonra mükafat olaraq Novruz ağanı özünün 13 yaşlı oğlu Qazanın və şahzadə Cumğurun oğlu Kingşunun atabəyi təyin edir. O, bu vəzifəyə təyinatını Arqunu taxta çıxaran və dövlətin yen əsas şəxsinə çevrilən Buğaya borclu idi. O, Xorasandakı bu əhəmiyyətli və demək olar ki, de-fakto muxtariyyətə bərabər hakimliyini Buğanın Arqun tərəfindən edam edildiyi günə qədər saxlamağı bacardı.
Üsyanı
Elxanlı ordusunun Xorasana tərəf gəldiyini eşidən Novruz ağa üsyan başlatdı. O, gümanki Hülacu (Hülakü xanın oğlu) və Kinqşunu (görünür üsyan zamanı ya edam edilib, ya da öldürülüb) yeni hökmdar elan eti, komandirlərindən biri olan Tegine Yarquçini həbs etdikdən sonra keçmişdə atabəyi olduğu Qazanı 1289-cu ildə Mazandarana sürgün etdi. O, Şahzadə Qazan üzərində ikinci qələbəsini Radxan yaxınlığında qazandı və onu Mazandarana geri dönməyə məcbur etdi. 1289-cu ilin payızında o, Arqun tərəfindən göndərilən yeni ordu ilə üzləşməyə məcbur oldu. Bu dəfə orduya Nurin Ağa rəhbərlik edirdi. O, İraq hakimi və şahzadə Baydunun atabəyi idi. Məğlub edilən Novruz Cəmə doğru geri çəkildi və ona tabe olan əraziləri itirdi. Bundan sonra Novruz onu təqib edən orduya qarşı yandırılmış torpaq siyasəti tədbiq etməyə başladı. Mövcud olan qış şəraitində bu Elxanlı ordusuna qarşı effektiv bir siyasətə çevrildi. Nəticədə 1290-cı ilin qışında Baydu ordusunun yarısını itirərək qərbə geri dönməyə məcbur edildi. Bundan istifadə edən Novruz Amudərya çayını keçdi və Elxanlı dövlətindən qaçdı. O, burada Ögedayın ailəsindən olan Kaydu ilə birləşdi.Kaydu ona 30 mindən ibarət ordu verərək Bədəxşan vilayətinin hakimi təyin etdi. O, bu vilayətdə öz adına sikkə də zərb etdirmişdir.
1291-ci ildə Novruz Kaydunun ordusu ilə Xorasana hücum təşkil etdi. Ona bu yürüşdə Kaydunun oğlanları olan Sarban və Əbugen də qatılışdı. Novruzun hücumu uğurlu oldu və Məşhədə qədər çatdı. 1291-ci ildə Arqunun ölümü Xorasanda bir neçə şəhəri mühasirəyə almış Novruzun daha rahat manevr edə bilməsi üçün şərait yaratdı. Bu dəfə Kaydunu da tərk edən Novruz ağa Ögedayın ailəsinin bir başqa üzvü olan Kadanın oğlu Ürük Teymurla yaxınlaşdı. Ürük Teymur ilə öz qızını evləndirən Novruz eyni zamanda onun İslama keçməsinə də nail oldu. Beləliklə, o, özünün kuklası vəziyyətinə saldığı Borçiğin sülaləsinə mənsub şahzadənin, yəni Ürük Teymurun adından yarlıqlar verməyə başladı. Lakin bu sonda uğursuzluqla nəticələndi, çünki Ürük Teymur yenidən Kaydu ilə birləşmək qərarına gəldi. Özünün legitimliyini itirən Novruz Qazan ilə sülh bağlamağa qərar verdi və 1294-cü ildə ona tabe oldu.
Yüksəlişi
Din siyasəti
Novruz Qazana Keyxatudan sonra onu taxta çıxaracağına söz vermişdi. Lakin şərt olaraq da Qazanın İslamı qəbul etməsini irəli sürmüşdü. Bu şərt Qazan tərəfindən qəbul da edildi. Tağaçar, Çoban, , kimi güclü əmirlərin razılığını alan Novruz 1295-ci ildə Baydu üzərində Qazanın qələbə qazanmasına səbəb oldu. Qazan xan kimi taxta çıxdıqdan sonra onu dövlətin naibi elan etdi. Eyni zamanda Novruz Qazanın bibisi olan Toğan Xatun ilə evli idi. Bu ikisi Qazan xanın dini düşüncələrinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdılar. Qazan xanın müsəlman olmasını elan edilməsindən sonra Baydunu dəstəkləyən müsəlman əmirlər tərəf dəyişdirmişdilər və bu da iki şahzadə arasındakı mübarizənin nəticəsinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynamışdı. Gürcüstana qaçmağa çalışan Baydu həbs edilmiş və 4 oktyabr 1295-ci ildə edam edilmişdi. Həmçinin mənbələrdə yazılan bilgilərə görə, Novruz ağa xristianlara qarşı təmizləmələrə başlamış, yalnız bundan sonra Qazan xan yarlıq verərək bu siyasətin hüquqi olduğunu bildirmişdi. Xristian müəllif olan Stefanos Arbelian yazır ki, Novruzun səyləri nəticəsində Elxanilər dövlətindəki bütün monqollar müsəlmanlığa keçdilər. Lakin Fəzlullah Rəşidəddin Qazan xanın İslamı qəbul etdiyi gündə digər monqollarında kütləvi şəkildə bu dinə keçdiklərini yazır. vasaf Şirazi və Həmdullah Mustofhi isə Qazan xanın taxta çıxmasından sonra qərar qəbul etdiyini və bütün monqollara İslamı qəbul etməyi əmr etdiyini qeyd edirlər. Lakin bütün monqolların İslama keçmədikləri də bildirilməkdədir. 1296-cı ildə Noyon Oyrot dini təzyiqlərə görə və məcburi din dəyişdirmə hadisələrinə görə məmlüklərə sığınma kimi mübahisəli hesab edilə biləcək qərar qəbul etmişdi. Məmlük salnamələrində onlara sığınan Oyrot ailələrinin sayı 10-18 min ailə olaraq göstərilir. Eyni zamanda bu qaçqınların buddist patriarxlar olduğu da iddia edilir.
Qazan xan elan edildikdən sonra Novruz öz qardaşları olan Laqzi Güregeni maliyyə işlərinə nəzarət edən, Hacı Narini isə divana nəzarət edən şəxslər olaraq təyin etdi. Qatı dindar müsəlman olan Novruz ağa III Yabalaxa və Rabban Bar Sauma tərəfindən Nestorian xristianlığının qatı əleyhdarı kimi təqdim edilir. İslamın dövlətin yeni dini elan edilməsindən sonra Novruz bütün buddist və xristian ibadət yerlərinin ya dağıdılmasını, ya da məscidə çevrilməsini əmr edir.
Xristian məbədlərindən əlavə, buddistlər Qazan xan ilə Novruz ağanın başqa dinlərə qarşı təzyiq siyasətindən ən çox əziyyət çəkən kəsim idilər. Qazan xan dövlətin içərisində də müqavimətlə qarşılaşdı. Hülakü xanın nəvəsi olan şahzadə Soqay üsyan qaldırdı. Onun üsyanının digər səbəbləri olsa da, həm o, həm də onu dəstəkləyən Əmir Barola kimi sərkərdələr üsyana səbəb kimi din dəyişdirməyə məcbur edilmələrini də göstərirdilər. Üsyançılar Qazan xanın bu siyasətini Novruz ağa ilə əlaqələndirirdilər. Soqayın üsyanının yatırılması digər üsyanların meydana çıxması ilə nəticələndi. Esen Teymurun və nin üsyanlarının da yatırılmasından sonra Çingiz xanın qardaşının nəslindən gələn şahzadə Arslan üsyana başladı. Bu üsyan Qazan xanın həyatına təhlükə yaratsa da, digər üsyanlar kimi Novruz ağanın yardımı ilə yatırıldı. Üsyanlara cavab olaraq Qazan xan 1296-cı ildə kütləvi edam prosesinə başladı. Bu proses zamanı 5 şahzadə, onların qan qohumları, eləcə də 38 sərkərdə edam edildi. Qazan xan 1295-ci ildə ilə görüşdüyü zaman ona xristianlara toxunmayacağını bildirmişdi. Eyni zamanda 1296-cı ildən Qazan xanın bu siyasətini tərk etdiyini göstərən hər hansısa material yoxdur. II Hetumla görüşdüyü zaman Qazan xan yalnız Elxanlı buddistlərinə qarşı qisas almağa davam edəcəyini də bildirmişdi. Beləliklə, Qazan xan erməni kilsəsinə mənsub olan təbəələrini himayə etsə də, xüsusilə Nestorianlara qarşı təzyiqləri davam etdirdi. Xristianlara qarşı təzyiqlər bir neçə ay davam etsə də, 1296-cı ildə bitdi. Bu tarix Soqayın, Arslanın və Esen Teymurun üsyanlarının yatırıldığı dövrə təsadüf edirdi.
Öldürülməsi
Novruz Çağatay xanlığının xanı Duva xanın Xorasana 1295-ci ildəki yürüşünün qarşısını almaq üçün başladılan hərbi kompaniyada Qazan xanın ordusuna rəhbərlik etmişdir. Lakin bu yürüş zamanı Elxamlı şahzadələrindən olan un oğlu Soqay onun Xorasandakı ordusuna qatılmaqdan imtina edir. Soqay orduya qatılma çağırışının bir tələ olduğunu və Novruzun əslində Xorasandakı torpaqlarından əsilzadələri təmizləməyi məqsədlədiyini düşünürdü. Novruz Qazan xana bu barədə məlumat verdi və sonda onu edam etdi. Lakin qısa müddət sonra Novruzun özü ordu içərisində önəmli nüfuza malik olan Nurin Ağa ilə mübahisə etdi və Xorasanı tərk etdi. Qərbə gəldikdən sonra Novruz ağa ona qarşı təşkil edilmiş bir sui-qəsd cəhdindən qurtula bildi. Onu öldürməyə cəhd edən Tuğtay adlı əsgər Novruzun öz atası olan Arqun ağanı qətlə yetirdiyini iddia edirdi. Qısa müddət sonra Novruz Qazan xanın sahib-divanı tərəfindən məmlüklərlə birlik olmaqda ittiham edildi. Həqiqətən də, Məmlük mənbələrinə görə, Novruz Sultan Laçınla yazışırdı.
Bundan istifadə edən Qazan xan Novruz və onun tərəfdarlarına qarşı 1297-ci ildən etibarən böyük təmizləməyə başladı. Onun qardaşı Hacı Narin və onun tərəfdaşı Satılmış Novruz uşaqları ilə birlikdə Həmədanda edam edildilər. Novruzun bir digər qardaşı Lazi Güregen 2 aprel 1297-ci ildə İraqda edam edildi. 12 yaşlı oğlu Toğay Arqun ağanın nəvəsi və Qazan xanın arvadı olan Buluğan Xatun Xorasaninin səyləri nəticəsində edamdan qurtula bildi. Edam əvəzinə o, Əmir Hüseynin yanına göndərildi. Xilas ola bilənlərin digərləri isə qardaşı Yol Qutluq və qardaşının oğlu Küçluq oldu.
Lakin imperiyadakı hakim təbəqənin Novruzdan narazılığı getdikcə artmaqda idi. Bu da onun tədricən zəiflədilməsinə və 1297-ci ilin yayında edam edilməsi ilə nəticələndi. Xəyanətdə ittiham edilən Novruzun məmlüklərlə yazışmasını göstərən sənədlər üzə çıxarılmışdı. Lakin müəlliflərin bəzisi bu sənədlərin saxta olduğunu bildirməkdədirlər. Məktublarda Novruzun özü ilə eyni dində olan Məmlük sultanından Elxanlı buddist monqollarının İslamı qəbul etməyə müqavimət göstərdiyinə görə yardım istədiyi qeyd edilmişdi. Mənbələrdə Novruzun öldürülməsindən sonra qeyri-müsəlmanlara qarşı təzyiqlərin dayandırıldığı bildirilir. Beləliklə, Qutluqşaha Novruzu təqib və öldürmək əmr edildi. Onun orduları Novruzu Cəm və Nişapur yaxınlığında iki dəfə məğlub etməyi bacardı. Bu məğlubiyyətlərdən sonra Novruz müasir Əfqanıstanın şimalında, Heratda məlik Fəxrəddinin yanında sığınacaq tapdı. Lakin Fəxrəddin ona xəyanət edərək Qutluqşaha təhvil verdi. Nəticədə Novruz 13 avqust 1297-ci ildə edam edildi. Onunla birlikdə qardaşları Hacı və Bulquq da edam edildilər. Novruzun kəsilmiş başı kəsilərək Bağdadın darvazasından asıldı.
Ailəsi
Novruz ağa Oyrot Abaqa xanın qızı Tuğançuğu almışdı. Ordu Buğa, Sultanşah, Arday Qazan adlı oğlanları vardı.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Journal of Azad University, 2023
- Çingizoğlu, 2008
- Landa, 2018
- Hope, 2015. səh. 451–473
- Brack, 2016
- Roux, 1993. səh. 411
- "Local appanages of Chaghatayids / Badakhshan » Amir Nawruz, 693". Oriental Coins Database. 3 mart 2011. İstifadə tarixi: 1 iyun 2024.
- Biran, 1997. səh. 58
- Hope, 2016. səh. 154–155, 166–167
- Jackson, 2015. səh. 170
- Hautala, 2018. səh. 143
- Khanbaghi, 2006. səh. 69–70
- Grousset, 1970. səh. 380
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Oyrot ulusu. Bakı: “Soy” dərgisi. 2008.
- Roman Hautala. Comparing the Islamisation of the Jochid and Hülegüid Uluses: Muslim and Christian Perspectives. Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée. 2018.
- Journal of Azad University. «امیر نوروز، سردار بدفرجام». 2023.
- Hope, Michael. Power, Politics, and Tradition in the Mongol Empire and the Ilkhanate of Iran. Oxford University Press. 2016. ISBN .
- Landa, Ishayahu (2018). "". . doi:10.6082/M1B27SG2. Oirats in the Ilkhanate and the Mamluk Sultanate in the Thirteenth to the Early Fifteenth Centuries: Two Cases of Assimilation into the Muslim Environment. Mamluk Studies Review: 155. 2018.
- Hope, Michael. The "Nawrūz King": the rebellion of Amir Nawrūz in Khurasan (688–694/1289–94) and its implications for the Ilkhan polity at the end of the thirteenth century. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 78 (3). 2015. 451–473. ISBN .
- Brack, Jonathan. Mediating Sacred Kingship: Conversion and Sovereignty in Mongol Iran (PDF). University of Michigan. 2016.
- Biran, Michal. Qaidu and the rise of the independent Mongol state in Central Asia. Surrey: Curzon. 1997. ISBN .
- Jackson, Peter. The Mongols and the West. Pearson Education Ltd. 2015. 414. ISBN .
- Roux, Jean-Paul. Histoire de l'Empire Mongol. Fayard. 1993. ISBN .
- Grousset, René. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. 1970. ISBN .
- Bosworth, Clifford Edmund. Historic Cities of the Islamic World. Brill. 2007. ISBN .
- Smith, John M. The History of the Sarbadar Dynasty 1336–1381 A.D. and its Sources. Walter de Gruyter. 2012. ISBN .
- Namık Kemal. اوراق پريشان: ترجمۀ حال امير نوروز. قسطنطينيه: مطبعه ابو الضيا. 1884.
- Foltz, Richard. Religions of the Silk Road. New York: Palgrave Macmillan. 2010. ISBN .
- Aptin Khanbaghi. The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran. I.B. Tauris. 2006.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Novruz aga Oyrot XIII esr 13 avqust 1297 Oyrot tayfasinin bascilarindan olan Arqun aganin ogludur oglu XIII esrde yasamis guclu Oyrot emirlerinden biri Novruz aga Elxanli dovletinin tarixinde muhum rol oynayan sexslerden biri olmusdur Novruz aga OyrotXorasan hakimi1284 1289EvvelkiArqun agaSonrakiNurin AgaElxani dovletinin naibi1295 1297EvvelkiCamaleddin DestgerdaniSonrakiSedr el Din Xaladi 1289Sexsi melumatlarDogum tarixi XIII esrVefat tarixi 13 avqust 1297 1297 08 13 Atasi Arqun AgaDini Islam O atasi Arqun aganin olumunden sonra onun yerine Xorasan hakimi eyni zamanda da genc sahzade Qazanin atabeyi teyin edildi Lakin bir ilden sonra o Qazana qarsi usyan qaldirib onu Xorasandan qovdu Keyxatu xanla Baydu arasinda hakimiyyet ugrunda geden mubarize zamani o Qazan ile sulh baglamaq qerarina geldi Baydunun oldurulmesinden sonra Qazan yeni Elxan elan edildi Bundan sonra bir muddet dovletin idare edilmesinde muhum rol oynayan Novruz monqol ve turk tayfalarin muselmanlasdirilmasinda muhum rol oynadi O orduya komandan teyin edilerek usyanlari yatirmaq tapsirildi Lakin sonda Qazan xan ile munasibetler pozuldu ve o xeyanetde ittiham edilerek olduruldu HeyatiNovruz aga atasi oldukden sonra onun Xorasandaki inzibati vezifesini irsi olaraq ele almisdi O dovrun salnamelerinde Abaqa xanin emirlerinden ve kurekenlerinden biri kimi qeyd edilmisdir O Arqun ile Tekudar arasinda geden hakimiyyet mubarizesi zamani birincini desteklemisdi Ele bu addimina gore de Arqun xan olduqdan sonra mukafat olaraq Novruz agani ozunun 13 yasli oglu Qazanin ve sahzade Cumgurun oglu Kingsunun atabeyi teyin edir O bu vezifeye teyinatini Arqunu taxta cixaran ve dovletin yen esas sexsine cevrilen Bugaya borclu idi O Xorasandaki bu ehemiyyetli ve demek olar ki de fakto muxtariyyete beraber hakimliyini Buganin Arqun terefinden edam edildiyi gune qeder saxlamagi bacardi Usyani Elxanli ordusunun Xorasana teref geldiyini esiden Novruz aga usyan baslatdi O gumanki Hulacu Hulaku xanin oglu ve Kinqsunu gorunur usyan zamani ya edam edilib ya da oldurulub yeni hokmdar elan eti komandirlerinden biri olan Tegine Yarqucini hebs etdikden sonra kecmisde atabeyi oldugu Qazani 1289 cu ilde Mazandarana surgun etdi O Sahzade Qazan uzerinde ikinci qelebesini Radxan yaxinliginda qazandi ve onu Mazandarana geri donmeye mecbur etdi 1289 cu ilin payizinda o Arqun terefinden gonderilen yeni ordu ile uzlesmeye mecbur oldu Bu defe orduya Nurin Aga rehberlik edirdi O Iraq hakimi ve sahzade Baydunun atabeyi idi Meglub edilen Novruz Ceme dogru geri cekildi ve ona tabe olan erazileri itirdi Bundan sonra Novruz onu teqib eden orduya qarsi yandirilmis torpaq siyaseti tedbiq etmeye basladi Movcud olan qis seraitinde bu Elxanli ordusuna qarsi effektiv bir siyasete cevrildi Neticede 1290 ci ilin qisinda Baydu ordusunun yarisini itirerek qerbe geri donmeye mecbur edildi Bundan istifade eden Novruz Amuderya cayini kecdi ve Elxanli dovletinden qacdi O burada Ogedayin ailesinden olan Kaydu ile birlesdi Kaydu ona 30 minden ibaret ordu vererek Bedexsan vilayetinin hakimi teyin etdi O bu vilayetde oz adina sikke de zerb etdirmisdir 1291 ci ilde Novruz Kaydunun ordusu ile Xorasana hucum teskil etdi Ona bu yurusde Kaydunun oglanlari olan Sarban ve Ebugen de qatilisdi Novruzun hucumu ugurlu oldu ve Meshede qeder catdi 1291 ci ilde Arqunun olumu Xorasanda bir nece seheri muhasireye almis Novruzun daha rahat manevr ede bilmesi ucun serait yaratdi Bu defe Kaydunu da terk eden Novruz aga Ogedayin ailesinin bir basqa uzvu olan Kadanin oglu Uruk Teymurla yaxinlasdi Uruk Teymur ile oz qizini evlendiren Novruz eyni zamanda onun Islama kecmesine de nail oldu Belelikle o ozunun kuklasi veziyyetine saldigi Borcigin sulalesine mensub sahzadenin yeni Uruk Teymurun adindan yarliqlar vermeye basladi Lakin bu sonda ugursuzluqla neticelendi cunki Uruk Teymur yeniden Kaydu ile birlesmek qerarina geldi Ozunun legitimliyini itiren Novruz Qazan ile sulh baglamaga qerar verdi ve 1294 cu ilde ona tabe oldu Yukselisi Din siyaseti Novruz Qazana Keyxatudan sonra onu taxta cixaracagina soz vermisdi Lakin sert olaraq da Qazanin Islami qebul etmesini ireli surmusdu Bu sert Qazan terefinden qebul da edildi Tagacar Coban kimi guclu emirlerin raziligini alan Novruz 1295 ci ilde Baydu uzerinde Qazanin qelebe qazanmasina sebeb oldu Qazan xan kimi taxta cixdiqdan sonra onu dovletin naibi elan etdi Eyni zamanda Novruz Qazanin bibisi olan Togan Xatun ile evli idi Bu ikisi Qazan xanin dini dusuncelerinin formalasmasinda muhum rol oynamisdilar Qazan xanin muselman olmasini elan edilmesinden sonra Baydunu destekleyen muselman emirler teref deyisdirmisdiler ve bu da iki sahzade arasindaki mubarizenin neticesinin mueyyen edilmesinde muhum rol oynamisdi Gurcustana qacmaga calisan Baydu hebs edilmis ve 4 oktyabr 1295 ci ilde edam edilmisdi Hemcinin menbelerde yazilan bilgilere gore Novruz aga xristianlara qarsi temizlemelere baslamis yalniz bundan sonra Qazan xan yarliq vererek bu siyasetin huquqi oldugunu bildirmisdi Xristian muellif olan Stefanos Arbelian yazir ki Novruzun seyleri neticesinde Elxaniler dovletindeki butun monqollar muselmanliga kecdiler Lakin Fezlullah Resideddin Qazan xanin Islami qebul etdiyi gunde diger monqollarinda kutlevi sekilde bu dine kecdiklerini yazir vasaf Sirazi ve Hemdullah Mustofhi ise Qazan xanin taxta cixmasindan sonra qerar qebul etdiyini ve butun monqollara Islami qebul etmeyi emr etdiyini qeyd edirler Lakin butun monqollarin Islama kecmedikleri de bildirilmekdedir 1296 ci ilde Noyon Oyrot dini tezyiqlere gore ve mecburi din deyisdirme hadiselerine gore memluklere siginma kimi mubahiseli hesab edile bilecek qerar qebul etmisdi Memluk salnamelerinde onlara siginan Oyrot ailelerinin sayi 10 18 min aile olaraq gosterilir Eyni zamanda bu qacqinlarin buddist patriarxlar oldugu da iddia edilir Qazan xan elan edildikden sonra Novruz oz qardaslari olan Laqzi Guregeni maliyye islerine nezaret eden Haci Narini ise divana nezaret eden sexsler olaraq teyin etdi Qati dindar muselman olan Novruz aga III Yabalaxa ve Rabban Bar Sauma terefinden Nestorian xristianliginin qati eleyhdari kimi teqdim edilir Islamin dovletin yeni dini elan edilmesinden sonra Novruz butun buddist ve xristian ibadet yerlerinin ya dagidilmasini ya da mescide cevrilmesini emr edir Xristian mebedlerinden elave buddistler Qazan xan ile Novruz aganin basqa dinlere qarsi tezyiq siyasetinden en cox eziyyet ceken kesim idiler Qazan xan dovletin icerisinde de muqavimetle qarsilasdi Hulaku xanin nevesi olan sahzade Soqay usyan qaldirdi Onun usyaninin diger sebebleri olsa da hem o hem de onu destekleyen Emir Barola kimi serkerdeler usyana sebeb kimi din deyisdirmeye mecbur edilmelerini de gosterirdiler Usyancilar Qazan xanin bu siyasetini Novruz aga ile elaqelendirirdiler Soqayin usyaninin yatirilmasi diger usyanlarin meydana cixmasi ile neticelendi Esen Teymurun ve nin usyanlarinin da yatirilmasindan sonra Cingiz xanin qardasinin neslinden gelen sahzade Arslan usyana basladi Bu usyan Qazan xanin heyatina tehluke yaratsa da diger usyanlar kimi Novruz aganin yardimi ile yatirildi Usyanlara cavab olaraq Qazan xan 1296 ci ilde kutlevi edam prosesine basladi Bu proses zamani 5 sahzade onlarin qan qohumlari elece de 38 serkerde edam edildi Qazan xan 1295 ci ilde ile gorusduyu zaman ona xristianlara toxunmayacagini bildirmisdi Eyni zamanda 1296 ci ilden Qazan xanin bu siyasetini terk etdiyini gosteren her hansisa material yoxdur II Hetumla gorusduyu zaman Qazan xan yalniz Elxanli buddistlerine qarsi qisas almaga davam edeceyini de bildirmisdi Belelikle Qazan xan ermeni kilsesine mensub olan tebeelerini himaye etse de xususile Nestorianlara qarsi tezyiqleri davam etdirdi Xristianlara qarsi tezyiqler bir nece ay davam etse de 1296 ci ilde bitdi Bu tarix Soqayin Arslanin ve Esen Teymurun usyanlarinin yatirildigi dovre tesaduf edirdi Oldurulmesi Novruz Cagatay xanliginin xani Duva xanin Xorasana 1295 ci ildeki yurusunun qarsisini almaq ucun basladilan herbi kompaniyada Qazan xanin ordusuna rehberlik etmisdir Lakin bu yurus zamani Elxamli sahzadelerinden olan un oglu Soqay onun Xorasandaki ordusuna qatilmaqdan imtina edir Soqay orduya qatilma cagirisinin bir tele oldugunu ve Novruzun eslinde Xorasandaki torpaqlarindan esilzadeleri temizlemeyi meqsedlediyini dusunurdu Novruz Qazan xana bu barede melumat verdi ve sonda onu edam etdi Lakin qisa muddet sonra Novruzun ozu ordu icerisinde onemli nufuza malik olan Nurin Aga ile mubahise etdi ve Xorasani terk etdi Qerbe geldikden sonra Novruz aga ona qarsi teskil edilmis bir sui qesd cehdinden qurtula bildi Onu oldurmeye cehd eden Tugtay adli esger Novruzun oz atasi olan Arqun agani qetle yetirdiyini iddia edirdi Qisa muddet sonra Novruz Qazan xanin sahib divani terefinden memluklerle birlik olmaqda ittiham edildi Heqiqeten de Memluk menbelerine gore Novruz Sultan Lacinla yazisirdi Bundan istifade eden Qazan xan Novruz ve onun terefdarlarina qarsi 1297 ci ilden etibaren boyuk temizlemeye basladi Onun qardasi Haci Narin ve onun terefdasi Satilmis Novruz usaqlari ile birlikde Hemedanda edam edildiler Novruzun bir diger qardasi Lazi Guregen 2 aprel 1297 ci ilde Iraqda edam edildi 12 yasli oglu Togay Arqun aganin nevesi ve Qazan xanin arvadi olan Bulugan Xatun Xorasaninin seyleri neticesinde edamdan qurtula bildi Edam evezine o Emir Huseynin yanina gonderildi Xilas ola bilenlerin digerleri ise qardasi Yol Qutluq ve qardasinin oglu Kucluq oldu Lakin imperiyadaki hakim tebeqenin Novruzdan naraziligi getdikce artmaqda idi Bu da onun tedricen zeifledilmesine ve 1297 ci ilin yayinda edam edilmesi ile neticelendi Xeyanetde ittiham edilen Novruzun memluklerle yazismasini gosteren senedler uze cixarilmisdi Lakin muelliflerin bezisi bu senedlerin saxta oldugunu bildirmekdedirler Mektublarda Novruzun ozu ile eyni dinde olan Memluk sultanindan Elxanli buddist monqollarinin Islami qebul etmeye muqavimet gosterdiyine gore yardim istediyi qeyd edilmisdi Menbelerde Novruzun oldurulmesinden sonra qeyri muselmanlara qarsi tezyiqlerin dayandirildigi bildirilir Belelikle Qutluqsaha Novruzu teqib ve oldurmek emr edildi Onun ordulari Novruzu Cem ve Nisapur yaxinliginda iki defe meglub etmeyi bacardi Bu meglubiyyetlerden sonra Novruz muasir Efqanistanin simalinda Heratda melik Fexreddinin yaninda siginacaq tapdi Lakin Fexreddin ona xeyanet ederek Qutluqsaha tehvil verdi Neticede Novruz 13 avqust 1297 ci ilde edam edildi Onunla birlikde qardaslari Haci ve Bulquq da edam edildiler Novruzun kesilmis basi kesilerek Bagdadin darvazasindan asildi Ailesi Novruz aga Oyrot Abaqa xanin qizi Tugancugu almisdi Ordu Buga Sultansah Arday Qazan adli oglanlari vardi Hemcinin baxAlinaq Buga Emir CobanIstinadlarJournal of Azad University 2023 Cingizoglu 2008 Landa 2018 Hope 2015 seh 451 473 Brack 2016 Roux 1993 seh 411 Local appanages of Chaghatayids Badakhshan Amir Nawruz 693 Oriental Coins Database 3 mart 2011 Istifade tarixi 1 iyun 2024 Biran 1997 seh 58 Hope 2016 seh 154 155 166 167 Jackson 2015 seh 170 Hautala 2018 seh 143 Khanbaghi 2006 seh 69 70 Grousset 1970 seh 380MenbeEnver Cingizoglu Oyrot ulusu Baki Soy dergisi 2008 Roman Hautala Comparing the Islamisation of the Jochid and Huleguid Uluses Muslim and Christian Perspectives Revue des mondes musulmans et de la Mediterranee 2018 Journal of Azad University امیر نوروز سردار بدفرجام 2023 Hope Michael Power Politics and Tradition in the Mongol Empire and the Ilkhanate of Iran Oxford University Press 2016 ISBN 978 0 19 876859 3 Landa Ishayahu 2018 doi 10 6082 M1B27SG2 Oirats in the Ilkhanate and the Mamluk Sultanate in the Thirteenth to the Early Fifteenth Centuries Two Cases of Assimilation into the Muslim Environment Mamluk Studies Review 155 2018 Hope Michael The Nawruz King the rebellion of Amir Nawruz in Khurasan 688 694 1289 94 and its implications for the Ilkhan polity at the end of the thirteenth century Bulletin of the School of Oriental and African Studies 78 3 2015 451 473 ISBN ISSN 0041 977X S2CID 154583048 Brack Jonathan Mediating Sacred Kingship Conversion and Sovereignty in Mongol Iran PDF University of Michigan 2016 Biran Michal Qaidu and the rise of the independent Mongol state in Central Asia Surrey Curzon 1997 ISBN ISBN 0 7007 0631 3 OCLC 38533490 Jackson Peter The Mongols and the West Pearson Education Ltd 2015 414 ISBN 0 582 36896 0 Roux Jean Paul Histoire de l Empire Mongol Fayard 1993 ISBN 2 213 03164 9 Grousset Rene The Empire of the Steppes A History of Central Asia Rutgers University Press 1970 ISBN 978 0 8135 1304 1 Bosworth Clifford Edmund Historic Cities of the Islamic World Brill 2007 ISBN 978 90 04 15388 2 Smith John M The History of the Sarbadar Dynasty 1336 1381 A D and its Sources Walter de Gruyter 2012 ISBN 978 3 11 080110 1 Namik Kemal اوراق پريشان ترجمۀ حال امير نوروز قسطنطينيه مطبعه ابو الضيا 1884 Foltz Richard Religions of the Silk Road New York Palgrave Macmillan 2010 ISBN 978 0 230 62125 1 Aptin Khanbaghi The Fire the Star and the Cross Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran I B Tauris 2006 Xarici kecidler