Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bədəxşan(Puştu/fars. بدخشان, tac. Бадахшон, rus. Бадахшан, (çin.), "Bədax dağları" anlamında, Min sülaləsi dövründə Çin adı - 巴丹沙)—Tarixi vilayət.
Tarixi
Əfqan Türkistanı olaraq da bilinən bölgənin şimalında Amudərya, cənubunda Hindukuş dağları, şərqində Şərqi Türkistan, qərbində isə Kunduz çayıdır. Qismən dağlıq görünüşdə yüksək bir yayla olan Bədəxşanın ən hərəkətli kəsimi və ən canlı ticarət sahəsi Gökçəsu (Kökçəsu) vadisidir. Öncələri Bədəxşan adının də bu vadidə çox olduğu söylənən bədaxş/bəlaxş (Fr. balais, İng. balas) adındakı çəhrayı yaqutdan (ləl-i Bədaxşi, ləl-i Bədaxşani) gəldiyi irəli sürülmüşsə də daha sonra bunun əksinin söz mövzusu olduğu və daşın adını buradan aldığı görüşü qüvvət qazanmış , son illərdə isə kəlimənin Sasanilərn bədaxş/badaxş (Pəhləvicə bidaxş “müfəttiş, yüksək hakim”) ünvanından törəndiyi təsbit edilmişdir . Bədəxşan adı ilk dəfə VII-VIII əsrlərə aid Çin qaynaqlarında Po-to Chang-na şəklində keçir. Çinlilər bu ölkəni Tu-ho-lonun (Toxaristan) bir bölgəsi olarak tərif edirlər. İslam coğrafyaçıları Toxaristan adını iki ayrı mənada işlətmişlər və dar anlamda Bəlx ilə Bədaxşan arasındakı bölgəyə, geniş anlamda da Amudəryanın iki kənarını əhatə edən Bəlxin şərqinndəki bütün torpaqlara bu adı vermişdilər; Bədəxşana isə Türk hökmdarlarının daşıdığı “yabqu” ünvanından dolayı “Cabquyənin ölkəsi” dedikləri görünür. Çindən və Şərqi Türkistandan gələn qədim İpək yolunun Bədəxşandan keçməsi mədənlər yönündən zəngin olan bu bölgədə ticarəti inkişaf etdirmiş və özəlliklə hakimiyyət mərkəzi olan Feyzabad şəhərini iqtisadiyyatın mərkəzi halına gətirmişdir.
Bədəxşan V əsrdə Ağhun türkləri tərəfindən işğal edildi. Bölgənin ərəblər tərəfindən nə zaman alındığı dəqiq olaraq bilinməməklə bərabər İslamiyətin buraya Talas savaşından (751) sonra yayıldığı təxmin edilməkdədir. Təbəri ölkənin adını sadəcə bir dəfə, 736-cı ilin hadisələri içində Cabquyə ölkəsindəki Kişmə qarşı edilən hücum və digər uzaq bölgələrə edilən hərbi səfərlər səbəbiylə zikr edir. Yaqubiyə görə Bədəxşanda olan Cirm şəhəri İslamiyətin Tibet ticarət yolu üzərində gəldiyi son nəqtəni təşkil edir. Eyni yerdə Xumar bəy adında bir Türk əmirindən də Bədəxşanın hakimi olaraq bəhs edilir. İstəxri isə Bədəxşanı Əbül-Fəthin ölkəsi olaraq tanıdır ki, bundan məqsədi Bədəxşanın Əbül-Fəth əl-Yaftaliyə bağlı olduğunu göstərməkdir. Səmani və Yaquta görə Yaftalinin oğlu Əbu Nasr buranı Samanilərin komandanı Qaratəginə qarşı müdafiə etmişdir (951). Bədəxşanın ilk dövr İslami dönəmə aid siyasi durumu haqqında başqa bilgi yoxdur. Daha sonra XI əsrin ortalarında şair Nasir Xosrov (ö. 1072) bölgəyə İsmaili məzhəbini yaymışdır.
1895-ci ildə Bədəxşan iki hissəyə ayrılıb.
Coğrafiyası
1964-cü ildəki baş idari reformlarla əyalət statusu qazanan Bədəxşanın sahəsi 47.403 km²-dir.
Əhalisi
Bədəxşanın əhalisi 520.620-dir (1983). 2009-cu ilin əvvəlinə olan rəsmi təxminə əsasən əhalisi 860.3 min nəfər,
Əhali sayılanda millətlərə görə ayırım edilmədiyindən bölgədə yaşayan etnik qrupların dəqiq saylarını təsbit etmək mümkün deyildir. Əhalisinin çoxunu sünni özbəklər ilə çoxu sünni,bir qismi şiə olan taciklər,qalanını da puştunlar ilə qırğızlar təşkil edir.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Bartold, “Bədəxşan”, İA, II, 435-438.
- Bartold, - A. Bənnigsən - H. Carrèrə - Dencausse, “Badakhshān”, EI² (İng.), I, 851-855
- X. de Planhol - D. Balland - W. Eilərs, “Badakšān”, EIr., III, 355-361; IV, 242-244.
- T. G. Abaeva, Ocherki İstorii Badakhshana, Tashkent, 1964.
İstinadlar
- https://archive.org/stream/02076762.cn#page/n4/mode/2up
- bax. İA, II, 435
- EIr., III, 361; IV, 242-244
- Yaqubi, Kitabül-Büldan, s. 288-292
- İstəxri, Məsalik (de Qoeje), s. 278-297
- Yaqut, Mucəmül-büldan, I, 320
- . 2010-01-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-10.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bedexsan Pustu fars بدخشان tac Badahshon rus Badahshan cin Bedax daglari anlaminda Min sulalesi dovrunde Cin adi 巴丹沙 Tarixi vilayet TarixiEfqan Turkistani olaraq da bilinen bolgenin simalinda Amuderya cenubunda Hindukus daglari serqinde Serqi Turkistan qerbinde ise Kunduz cayidir Qismen dagliq gorunusde yuksek bir yayla olan Bedexsanin en hereketli kesimi ve en canli ticaret sahesi Gokcesu Kokcesu vadisidir Onceleri Bedexsan adinin de bu vadide cox oldugu soylenen bedaxs belaxs Fr balais Ing balas adindaki cehrayi yaqutdan lel i Bedaxsi lel i Bedaxsani geldiyi ireli surulmusse de daha sonra bunun eksinin soz movzusu oldugu ve dasin adini buradan aldigi gorusu quvvet qazanmis son illerde ise kelimenin Sasanilern bedaxs badaxs Pehlevice bidaxs mufettis yuksek hakim unvanindan torendiyi tesbit edilmisdir Bedexsan adi ilk defe VII VIII esrlere aid Cin qaynaqlarinda Po to Chang na seklinde kecir Cinliler bu olkeni Tu ho lonun Toxaristan bir bolgesi olarak terif edirler Islam cografyacilari Toxaristan adini iki ayri menada isletmisler ve dar anlamda Belx ile Bedaxsan arasindaki bolgeye genis anlamda da Amuderyanin iki kenarini ehate eden Belxin serqinndeki butun torpaqlara bu adi vermisdiler Bedexsana ise Turk hokmdarlarinin dasidigi yabqu unvanindan dolayi Cabquyenin olkesi dedikleri gorunur Cinden ve Serqi Turkistandan gelen qedim Ipek yolunun Bedexsandan kecmesi medenler yonunden zengin olan bu bolgede ticareti inkisaf etdirmis ve ozellikle hakimiyyet merkezi olan Feyzabad seherini iqtisadiyyatin merkezi halina getirmisdir Bedexsan V esrde Aghun turkleri terefinden isgal edildi Bolgenin erebler terefinden ne zaman alindigi deqiq olaraq bilinmemekle beraber Islamiyetin buraya Talas savasindan 751 sonra yayildigi texmin edilmekdedir Teberi olkenin adini sadece bir defe 736 ci ilin hadiseleri icinde Cabquye olkesindeki Kisme qarsi edilen hucum ve diger uzaq bolgelere edilen herbi seferler sebebiyle zikr edir Yaqubiye gore Bedexsanda olan Cirm seheri Islamiyetin Tibet ticaret yolu uzerinde geldiyi son neqteni teskil edir Eyni yerde Xumar bey adinda bir Turk emirinden de Bedexsanin hakimi olaraq behs edilir Istexri ise Bedexsani Ebul Fethin olkesi olaraq tanidir ki bundan meqsedi Bedexsanin Ebul Feth el Yaftaliye bagli oldugunu gostermekdir Semani ve Yaquta gore Yaftalinin oglu Ebu Nasr burani Samanilerin komandani Qarategine qarsi mudafie etmisdir 951 Bedexsanin ilk dovr Islami doneme aid siyasi durumu haqqinda basqa bilgi yoxdur Daha sonra XI esrin ortalarinda sair Nasir Xosrov o 1072 bolgeye Ismaili mezhebini yaymisdir 1895 ci ilde Bedexsan iki hisseye ayrilib Cografiyasi1964 cu ildeki bas idari reformlarla eyalet statusu qazanan Bedexsanin sahesi 47 403 km dir EhalisiBedexsanin ehalisi 520 620 dir 1983 2009 cu ilin evveline olan resmi texmine esasen ehalisi 860 3 min nefer Ehali sayilanda milletlere gore ayirim edilmediyinden bolgede yasayan etnik qruplarin deqiq saylarini tesbit etmek mumkun deyildir Ehalisinin coxunu sunni ozbekler ile coxu sunni bir qismi sie olan tacikler qalanini da pustunlar ile qirgizlar teskil edir Hemcinin baxBedexsan vilayetiEdebiyyatBartold Bedexsan IA II 435 438 Bartold A Bennigsen H Carrere Dencausse Badakhshan EI Ing I 851 855 X de Planhol D Balland W Eilers Badaksan EIr III 355 361 IV 242 244 T G Abaeva Ocherki Istorii Badakhshana Tashkent 1964 Istinadlarhttps archive org stream 02076762 cn page n4 mode 2up bax IA II 435 EIr III 361 IV 242 244 Yaqubi Kitabul Buldan s 288 292 Istexri Mesalik de Qoeje s 278 297 Yaqut Mucemul buldan I 320 2010 01 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 10 Xarici kecidler