Müqəddəs Pavel kafedralı ing St Paul s Cathedral Londonda yerləşən Anqlikan kafedralı və London yepiskopunun iqamətgahı

Müqəddəs Pavel kafedralı (ing. St Paul's Cathedral) – Londonda yerləşən Anqlikan kafedralı və London yepiskopunun iqamətgahı. Kafedral, tabe olan bütün kilsələrin kimi fəaliyyət göstərir. London şəhərinin ən yüksək nöqətsi olan inşa edilmiş kilsə, I dərəcəli vacibliyə malik abidə kimi siyahısına salınmışdır. Hazırkı kafedralın yerində b.e. 604-cü ilində inşa edilmiş kilsə kimi, kafedral da Həvari Pavelə ithaf edilmişdir. XVIII əsrin sonlarına aid olan hazırkı kilsə binası, üslubunda Ser Kristofer Ren tərəfindən dizayn edilmişdir. Renin sağlığında tamamlanmış kilsə inşası, Böyük London yanğınından sonra, şəhərin bərpa layihəsinin bir hissəsi olmuşdur. Ərazidə olmuş və Böyük Yanğın zamanı böyük bir hissəsi dağılmış qotik üslublu Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı, orta əsrlər və erkən modern London həyatında böyük rol oynamışdır.

Müqəddəs Pavel kafedralı
ing. Cathedral Church of St Paul the Apostle
Müqəddəs Pavel kafedralının Festival bağlarından görünüşü


Ölkə	Birləşmiş Krallıq
Status	fəaliyyət göstərir
Şəhər	London
Yerləşir	London
Aidiyyatı	Anqlikan kilsəsi
Memar	Ser Kristofer Ren
Tikilmə tarixi	1675-1710
Üslubu
Hündürlüyü	111 metr
Uzunluğu	158 metr
Eni	75 metr
Qüllələri	2
Rəsmi sayt	stpauls.co.uk

İngiltərənin qeydiyyata alınmış abidələri
Rəsmi adı: St Paul's Cathedral
Təyin edilib	4 yanvar 1950
İstinad nöm.	1079157
Kafedralın planı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kafedral Londonun ən məşhur və ikonik görməli yerlərndən biridir. Renin şəhər kilsələrinin qüllələri ilə əhatə olunmuş kafedral günbəzi 300 ildın artıqdır ki, London skaylaynında dominant yer tutur. 111 metr gündürlüyə malik kafedral, 1710-1963-cü illər arasında şəhərin ən hündür tikilisi olaraq qalmışdır. Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzi, hələ də dünyanın ən böyük günbəzlərindən biridir. Müqəddəs Pavel kafedralı, sonra Birləşmiş Krallıq ərazisindəki ikinci ən böyül kilsə binasıdır.

Müqəddəs Pavel kafedralında həyata keçirilmiş mərasimlər arasında Admiral Lord Nelson, Vellinqton qrafı Artur Uelsli, Uinston Çörçil və Marqaret Tetçerin dəfni, Kraliça Viktoriyanın yubileyi, birinci və ikinci Dünya Müharibələrinin sülh dua mərasimləri, , açılışı, Kraliça II Elizabetin , , və yubileyləri, 80 və 90-cı doğum günü mərasimləri daxildir. Müxtəlif dövrlərdə Müqəddəs Pavel kafedralı fərqli təbliğat materiallarının əsas subyektinə çevrilmiş, zamanı kafedralın günbəzi tüstü və alov içində təsvir edilmişdir.

Hazırda, Müqəddəs Pavel kafedralı saat və günlük ibadət mərasimləri olan kilsə kimi fəaliyyət göstərir. İbadətçilər üçün kafedrala giriş ödənişsiz olsa da, turistlər üçün giriş biletinin qiyməti 23 funt-sterlinqdir. Kafedrala ən yaxın metro stansiyası 120 metr aralıda yerləşən stansiyasıdır.

Tarixi

Kafedraldan əvvəl

Londiniumun ilkin kafedralının yeri bəlli olmasa da, əfsanə və orta əsrlər ənənəsi kafedralın olduğunu göstərir. Müqəddəs Pavel bir kafedral üçün qeyri-adi atribusiyadır və Qədim Roma dövründə şəhərdə başqa bir kafedralın da olduğunu düşünməyə əsas verir. Müqəddəs Lusius haqqında əfsanə isə, Kornhilldəki Müqəddəs Pyotr kilsəsini Londiniumun xristian cəmiyyəti ilə əlaqələndirir. Kilsə qədim Londiniumun ən yüksək nöqtəsində yerləşir və əfsanələrdəki dəyərinə görə, orta əsr prosessiyalarında bu kilsəyə daha çox üstünlük verilirdi. Lakin, həmin kilsə ilə bağlı başqa bir tutarlı sübut yoxdur, Foruma görə kilsənin yerləşdiyi ərazi isə, əfsanələrin həqiqiliyini şübhə altına salır. 1995-ci ildə arxeoloji qazıntılar zamanı V əsrə aid Qədim Roma baziliksı aşkara çıxarılmış və onun kafedral olduğu ehtimalı irəli sürülmüşdür.

ingilis tarixçi və arxeoloqu qeyd edir ki, orta əsrlər Müqəddəs Pavel kafedralının yerləşdiyi ərazidə, Qədim Roma dövründə ilahnə Dianaya həsr edilmiş olmuşdur.Kristofer Ren bildirir ki, Böyük Yanğından sonra, yeni kafedralın inşası zamanı ərazidə Diana məbədinin mövcudluğuna dair heç bir iz aşkara çıxmamışdır, buna görə də, Kamdenin nəzəriyyəsi müasir arxeoloqlar tərəfindən qəbul edilmir.

Normanlardan əvvəlki kafedrallar

*Müqəddəs Erkonvald rahiblərə yol göstərir.* Kafedraldakı Müqəddəs Erkonvald ziyarətgahı Vestminister abbatlığındakı Müqəddəs Eduard ziyarətgahı ilə rəqabətdə idi və buna görə də, ser Rouland Hillin London meri olduğu dövrdə Müqəddəs Erkinvaldın relikviyaları kafedraldan götürülmüşdür.

Qədim Roma dövründə Londonda xristianlığın olması haqqında məlumat olsa da, kilsə və ya kafedralın yeri ilə bağlı inandırıcı bir dəlil yoxdur. İnanca görə, 314-cü ildə çağırılmış Londondan iki nümayəndə də iştirak etmişdir. tərəfindən XII əsrdə yazılmış London arxiyepiskopları siyahısına görə, Londonda əsası II əsrdə əfsanəvi kral hakimiyyəti dövründə müqəddəs missionerlər , , Elvanus və Medvinin iştirakı ilə qoyulmuşdur. Müasir tarixçilər bu məlumatlardan heç birini etibarlı hesab etmirlər və mənbənin dövrümüzə çatmış mətni də problemli hesab olunur, lakin, 314-cü ildə çağırılmış Arl kilsə məclisində iştirak etmiş yepiksoplar Restitut və Adelfiy, ehtimal ki, Londiniumu təmsil etmişlər.

Tarixçi-rahib yazır ki, 604-cü ildə Kenterberili Avqustin, Şərqi saksların və onların kralı ilk yepiskopu kimi xeyir-dua vermişdir.

Sebertin dayısı və hökmdarı olan kralı yeni yepiskopun iqamətgahı olması üçün Londonda müqəddəs Pavelə ithaf olunmuş kilsə inşa etdirmişdi. Tutarlı sübut olmasa da, ehtimal edilir ki, bu ilk anqlo-sakson kafedralı sonradan orta əsr və müasir Müqəddəs Pavel kafedralının inşa edildiyi ərazidə yerləşmişdir.

Təxminən 616-cı ildə Sebertin ölümündən sonra, onun hakimiyyətə gəlmiş paqan dinlərə inanan oğlanları Melliti Londondan qovurlar və şərqi sakslar yenidən paqan inanclara qayıdırlar. İlk kafedral kilsəsinin taleyi isə məlum deyil. Şərqi sakslar arasında xristian inancına qayıdış VII əsrin sonlarında baş verir və ehtimal olunur ki, anqlo-sakson kafedralı ya bərpa edilmiş, ya da adları bəlli olan , və kimi yepiskopların iqamətgahı kimi yenidən inşa olunmuşdur. Y

episkop Erkonvald 693-cü ildə kafedral ərazisində dəfn edilmişdir. Həmin kilsə binası 962-ci ildə yanğın zamanı məhv olmuş, lakin, elə həmin ildəcə onun yerində yeni kilsə binası inşa edilmişdir.

1016-cı ildə vəfat etmiş İngiltərə kralı Müqəddəs Pavel kafedralında dəfn edilsə də, hazırda onun məzarı itirilmiş hesab olunur. Anqlosaks salnaməsində verilən məlumata görə, 1087-ci ilin London yanğını zamanı şəhərin əsas hissəsi ilə birlikdə kafedral da yanmışdır.

Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı

Əsas məqalə: Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı

Əksər hallarda “Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı” adlandırılan dördüncü Müqəddəs Pavel kafedralı 1087-ci ilin yanğınından sonranormanlar tərəfindən inşa edilmişdir. 1135-ci ildə baş vermiş növbəti yanğın inşaat işlərinin bir müddət dayandırılmasına səbəb olmuş və yeni kafedral yalnız 1240-cı ildə ithaf edilmişdir. İnşaat zamanı Roman üslubu Qotik üslubla əvəzlənmiş və bu özünü oxvari tağlarda, yuxarı hissələrin iri pəncərələrində və binanın şərq qurtaracağının memarlığında öz əksini tapmışdır. olduğu kimi, Müqəddəs Pavel kafedralının qabırğavari tağtavanı da daşdan yox, taxtadan inşa edilmişdir ki, bu da tikilinin sonrakı taleyinə təsir etmişdir.

1256-cı ildə kafedralın genişləndirilməsi üçün işlərə başlanılır. 1300-ü ildə tikinti işlərinə xeyir-dua verilsə də, inşaat yalnız 1314-cü ildə tamamlanmışdır. Son orta əsrlər dövründə Müqəddəs Pavel kafedralı uzunluğuna görə yalnız kilsəsindən, qülləsinin hündürlüyünə görə isə yalnız və qülləsindən geri qalırdı.1878-ci ildə tərəfindən aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı müəyyən edilmişdir ki, binanın uzunluğu 178 metr (585 fut), eni 30 metr (100 fut), transept və transept meydanının ölçüsü isə 88 metr (290 fut) olmuşdur. Kafedral qülləsinin hündürlüyü 149 metr (489 fut) olmuşdur.

XVI əsrin əvvəllərində bina tədricən dağılmağa başlayır. VIII Henri və VI Eduardın hakimiyyəti dövründə həyata keçirilmiş zamanı kilsənin daxili dekorları, kapella və ziyarətgahları dağıdılmışdır. 1538-ci ildə ehtimal ki, kafedraldakı ziyarətgahdan götürülmüş Müqəddəs Erkenvaldın təsviri kral zinət əşyaları ustadına gətirilmişdir. Digər müqəddəslərin təsvirləri, ehtimal ki, bir müddət daha kafedralda qalmışdır. Kral VI Eduardın hakimiyyəti dövründə daha sistemli şəkildə ikonalarla mübarizə həyata keçirilir; “Boz Monaxın Xronikası” adlı mənbədə verilən məlumata görə, 1547-ci ilin noyabrında kilsələrdəki xaçlar və digər təsvirlər məhv edilmiş, 1552-ci ilin oktyabrında isə “bütün tanrı kilsələrindəki altarlar və kapellalar” (ing. "Alle the alteres and chappelles in alle Powlles churche") dağıdılmışdır.1561-ci ildə güclü şimşək zərbəsi Müqəddəs Pavel kilsəsinin qülləsini dağıtmış, Roma-Katolik kilsəsi isə bu təbiət hadisəsini Rəbbin ilahi məhkəməsinin İngiltərə protestant hökmdarlarına qınağı kimi təqdim etmişdir. Bundan sonra, yepiskop Ceyms Pilkinqton çıxış edərək şimşək zərbəsinin binanın hörmətsiz istifadəyə cəza olaraq göndərildiyini demişdir. Kafedrala dəymiş zərərin aradan qaldırılması üçün din xadimləri və London əhalisi tərəfindən təcili addımlar atılmağa başlanmış, ianə toplanışı elan edilmişdir. Lakin, iqtisadi depressiyadan sonra dirçəlməyə çalışan ölkə və şəhər iqtisadiyyatı üçün təmir xərcləri həddən artıq böyük idi. Buna görə toplanmış məbləğlə kilsənin damının təmir edilməsi qərara alınır.

1630-cu illərdə ilk ingilis memarı olan binaya qərb fasadı inşa edir. 1642-1652-ci illərin İngiltərə Burjua İnqlabı zamanı kilsə parlament qüvvələri tərəfindən qəddar münasibətlə üzləşir, qədim sənədlər və qanun əlyazmaları isə dağıdılır və məhv edilir.İngiltərə Respublikası dövründə dağıdılmış və zərər görmüş binalar - lord-protektorun şəhər sarayı olan kimi mülki tikililər, eyni zamanda kilsə və qəbirsanlıqların bərpa edilməsi üçün dövlət tərəfindən inşaat materialları təmin edilir. Bu dövrdə insanlar, açıq səma altında vəzin həyata keçirildiyi, şimal-şərqi kilsə həyətinə - adlandırılan yerə toplaşırlar.

1666-cı ilin Böyük London yanğını zamanı köhnə Müqəddəs Pavel kafedralı tamamilə məhv olur. Kilsəni bərpa etmək mümkün olsa da, dövlət tərəfindən onun yerində müasir üslubda yeni kafedralın inşa edilməsi qərarı alınır. Yanğından əvvəl də kafedralın yenilənməsi və ya yerində yeni binanın inşası məsələsi aktiv müzakirə edilirdi.

Müasir Müqəddəs Pavel kafedralı

30 iyul 1669-cu ildə yeni kafedral binası üçün layihənin hazırlanması işi rəsmi olaraq ser Kristofer Renə həvalə edilmişdir. Daha əvvəl Renə yanğın zamanı itirilmiş digər şəhər kilsələrinin bərpa işi də həvalə edilmişdi. Belə ki, o, şəhərdə memarıdır. Müqəddəs Pavel kafedrasının layihələndirilməsi ilə paralel olaraq, memarlığa həsr olunmuş beş traktatının nəşri ilə də məşğul olmuşdur.

1666-cı ildə yanğının baş verməsindən beş il əvvəl – 1661-ci ildən etibarən Kristofer Ren, Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralının yenidən qurulması ilə bağlı müzakirələrə başlamışdı. Ehtimal edilən təmir işləri, əsasən, 1630-cu ildə tərəfindən inşa edilmiş klassik fasadın tamamlanması üçün interyer və eksteryerin yenilənməsindən ibarət olmalı idi. Ren, yarımdağılmış vəziyyətdə olan qülləni günbəzlə əvəz etməyi, bunun üçün isə mövcud konstruksiyanı inşaat pilləkəni kimi istifadə etməyi planlaşdırırdı. Onun təqdim etdiyi çertyojlarda günbəzin nef və yanlardakı keçidləri əhatə etdiyi görünür. Yanğından sonra, köhnə kafedralın strukturunun böyük bir hissəsinin saxlanması mümkün hesab edilsə də, 1670-ci illərdə köhnə tikilinin bütün qalıqlarının sökülməsi işi həyata keçirilir.

1668-ci ildə dekan , Kristofer Renə yazdığı məktubda bildirir ki, , London və Oksford yepiskopları ilə razılaşdırmadan sonra, “bütün anlamlarda gözəl və nəcib olacaq”, “şəhər və millətin nüfuzuna layiq” yeni kafedral layihələndirməyi ona etibar edir. Layihənin hazırlanması bir neçə il çəkir, lakin, nəhayət hazırlanaraq bütün tərəflərlə razılaşdırılır, Renin gələcəkdə lazım hesab etdiyi dəyişiklikləri etmək icazəsi ilə birlikdə kral sifarişinə əlavə edilir. Layihə nəticəsində, hazırda da fəaliyyət göstərən, Böyük Britaniyanın ikinci ən böyük kilsəsi olan və dünyanın ən gözəl günbəzi elan edilmiş günbəzə malik Müqəddəs Pavel kafedralı inşa edilir. Binanın inşası kömür mədənlərindən alınan vergi hesabına maliyyələşdirilir və inşaat işləri memarın sağlığında tamamlanır, işlərin icrasına isə çoxlu sayda podratçı şirkətlər cəlb olunur.

Kafedralın inşasının tamamlanması 26 oktyabr 1708-ci ildə fənərə son inşaat daşının qoyulması ilə tamamlanır və tamamlanma işi Renin oğlu Kiçik Kristofer və daşçılardan biri tərəfindən icra edilir. 1711-ci ildə Milad bayramı günü Parlament rəsmən kafedralın inşasının tamamlandığını elan edir. Lakin, faktiki olaraq, bundan bir neçə il sonra da, kilsədə inşaat işləri davam etdirilir, kilsə damındakı heykəllər isə yalnız 1720-ci illərdə quraşdırılır.1716-cı ildə kafedralın inşasına çəkilən ümumi xərc məbləği 1 095 556 funt-sterlində (2021-ci ildə infilyasiya nəzərə alınmaqla 174 milyon funt-sterlinq) çatmışdı.

İthaf edilməsi

2 dekabr 1697-ci ildə, Böyük Yanğının Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralını məhv etməsindən 31 il 3 ay sonra yeni inşa edilmiş kafedrala istifadə üçün xeyir-dua verilmişdir. Mərasimdə London yepiskopu Henri Kompton xütbə oxumuşdur. Komptonun xütbəsi əsasında hazırlanmışdır: “Mənə “Rəbbin evinə gedərk” deyiləndə sevindim.” Növbəti baxar günü isə kafedralda ilk ənənəvi ibadət icra edilmişdir.

Renin kilsəsi haqqında cəmiyyətdə fərqli fikirlər yaranmışdı; bəziləri onu bəyənir: “Xaricdən, daxildən, aşağıdan, yuxarıdan/Ona baxan gözlər hədsiz həzzlə dolur”, bəziləri isə ona nifrət edirdilər: “Kilsənin ətrafında Papalığıın ruhu hiss olunur”, “qızıl suyuna çəkilmiş kapitellər, ağır arkalar...Onlar yad idi, ingilissayağı deyildi...”

1900-cü ildən sonrakı tarixi

Sufrajistlər tərəfindən hazırlanmış iki bomba 2019-cu ildə London-Siti Polis Muzeyində sərgi zamanı. Sağ tərəfdəki bomba, Müqəddəs Pavel kafedralını partlatmaq üçün hazırlanmışdı.

Sufrajistlərin terror hücumları

1913-1914-cü illərdə sufrajistlər tərəfindən törədilmiş iki partlayış az qala kafedralın uçmasına səbəb olacaqdı. 1912-1914-cü illərdə həyata keçirilmiş sujrajist partlayış və yanğınlarının bir hissəsi olan bu iki terror hücumu, qadınlara seçki hüququnun verilməsi uğrunda mübarizə aparan Qadınların İctimai və Siyasi Birliyi tərəfindən təşkil olunmuşdu. Bu terror hadisələri zamanı kilsələr ən çox hücuma məruz qalan yerlərdən idi, çünki, sufrajistlər Anqlikan kilsəsinin qadınlara seçki hüququnun verilməsinə qarşı çıxdığını düşünürdülər. Ümumlikdə 1913-1914-cü illərdə bütün Böyük Britaniya ərazisində 32 kilsəyə hücum edilmişdi.

Müqəddəs Pavel kilsəsinə ilk hücum 8 may 1913-cü ild, xütbədən əvvəl həyata keçirilmişdir. İnsanlar kilsəyə girdiyi zaman bombanın tıqqıltısı eşidilmiş və bomba, aşkar edilmişdir. Bomba kalium nitratdan hazırlanmışdı. Əgər bomba partlasaydı, ehtimal ki, kafedralda yerləşən tarixi yepiskop taxtı və onun ətrafındakı hissələri tamamilə dağıdardı. Xardal bankasından hazırlanmış qurğunun qalıqları hazırda London-Siti Polis Muzeyində zərgilənir.

Kilsədə partlayış törətməyə ikinci cəhd, sufrajistlər tərəfindən 13 iyun 1914-cü il tarixində edilmiş, lakin, bu dəfə də bombanı partlamadan əvvəl aşkarlamaq mümkün olmuşdur. Bu partlayış cəhdindən iki gün əvvəl isə, Vestminster abbatlığında törədilmiş partlayış isə, zədələnməsinə, abbatlığın çıxışlarnda kütləvi panika yaşanmasına səbəb olmuşdur. Müqəddəs Pavel kafedralında partlayışın qarşısının alındığı vaxtda isə Trafalqar meydanındakı kilsəsində və partlayışlar həyata keçirilmişdir.

Müharibə zamanı zədələnməsi

29 dekabr 1940-cı ildə çəkilmiş ikonik *"St Paul's Survives"* adlı fotoda "Blitz" zamanə Müqəddəs Pavel Kafedralı görünür

Kafedral “”dən salamat qurtulsa da, 10 oktyabr 1940-cı ildə və 17 aprel 1941-ci ildə bombalamaya məruz qalmışdır. İlk zərbə kilsənin əsas altarını dağıtmış, şimal transeptinə tuş gələn ikinci zərbə isə sərdabə üzərindəki döşəmədə deşik açmışdır. Hesab edilir ki, ikinci bomba şimal transept yaxınlığında daxili yuxarı hissədə partlamışdır və onun gücü bütün gümbəzi bir qədər yana itələməyə yetmişdir.

12 sentyabr 1940-cı ildə kafedrala düşmüş saatlı bomba leytenant Robert Devisin rəhbərlik etdiyi Kral mühəndislərinin tərəfindən uğurla zərərsizləşdirilmişdir.

Mütəxəssislərin dəyərləndirməsinə görə, əgər bu bombanı zərərsizləşdirmək mümkün olmasaydı, kafedral tamamilə dağılardı; sonradan təhlükəsiz yerdə partladıldığı zaman həmin bomba 30 m (100 fut) dərinlikdə krater yaratmışdır.

Bombanı təhlükəsizləşdirdiklərinə görə Devis və minaaxtaran Kameron Uayli layiq görülmüşlər. Hazırda Devisin medalı, digər medallarla birlikdə Londonun sərgilənir.

Londonun müharibə dövründə çəkilmiş ən məşhur şəkillərindən biri, 29 dekabt 1940-cı ildə “” zamanı fotoqraf Herbert Meyson tərəfindən çəkilmiş Müqəddəs Pavel kafedralının fotosudur. Tüdor-stridəki binanın damından çəkilmiş həmin fotoda tüstü-duman içində qalmış kafedralın günbəzi görünür. professor yazır:

Tüstü buludlarına bürünmüş, müharibənin xaos və dağıntıları arasında solğun görünən günbəz, qürurlu və əzəmətli dayanır – sarsılmazlığı ifadə edir. Hava hücumu zamanı ser Uinston Çörçill, Gildholla zəng edərək, yanğınsöndürmə hissələrinin bütün qüvvələrinin Müqəddəs Pavel kafedralına yönləndirilməsinə israr edirdi. Onun sözlərinə görə, nəyin hesabına olur-olsun, kafedralı xilas etmək lazım idi, çünki, onun zədələnməsi ölkənin mınəvi ruhunun sarsılmasına gətirib çıxara bilər.

Müharibədən sonrakı dövrdə

29 iyul 1981-ci ildə kafedralda baş tutmuşdur. Ənənəvi olaraq kral ailəsi toy mərasimlərinin keçirildiyi yerinə, cütlüyün Müqəddəs Pavel kafedralına üstünlük verməsinin səbəbi, kafedralda qonaqların oturması üçün daha çox yerin olması ilə əlaqəli idi.

1996-cı ildə kafedral günbəzinin mis, qurğuşun və şifer hissələrinin yenilənməsi və bərpası üçün işlərə başlanmışdır. Böyük Britaniyada icra edilmiş ən böyük bərpa layihələrindən biri olan Müqəddəs Pavel kafedralının bərpa layihəsi on beş il davam etdikdən sonra 15 iyun 2011-ci ildə tamamlanmışdır.

Occupy London

2011-ci ilin oktyabrında antikapitalist siyasi hərəkat olan “” üzvləri Peternoster meydanındakı London Fond Birjası binasına daxil olmaq cəhdlərinin boş çıxmasından sonra, Müqəddəs Pavel kafedralının qabağında düşərgə yaratmışdı. Bundan sonra baş verən bağlanmalar, kafedralın maddi vəziyyətinə zərər vermişdir. Bildirilmişdir ki, həmin dövrdə kafedral, hər gün 20.000 funt-sterlinqə qədər gəlirdən məhrum olmuşdur. İstefa verən kansler Cayls Freyzer bildirmişdir ki, onun fikrincə, “aktivistlərin düşərgədən uzaqlaşdırılması, kilsə gəlirləri naminə zorakılığa yol aça bilər.” Bundan sonra, Müqəddəs Pavel kafedralının dekanı Qrem Noulz da istefa etmişdir. məhkəmə iddiası nəticəsində çıxarılmış qərara əsasən 2012-ci il fevral ayının sonuna yaxın zorakılığa yol vermədən düşərgənin köçürülməsinə müvəffəq olunmuşdur.

2019-cu il terror planı

MI5 və apardığı araşdırma-təhqiqat işləri nəticəsində 10 oktyabr 2019-cu ildə yeni İslamı qəbul etmiş Birləşmiş Krallıq vətəndaşı Safiya Amira Şeyx həbs edilmişdir. 2019-cu ilin sentyabrında Şeyx, kafedralın interyer şəkillərini çəkmişdir. Telegram-da yaratdığı qrup vasitəsi ilə digər Böyük Britaniya müsəlmanlarını radikallaşdırmağa çalışmaqla yanaşı, o, kafedral, otel və dəmir yolu vağzalında partlayıcılar vasitəsi ilə terror əməliyyatları keçirməyi planlaşdırmışdır. Həbs olunduqdan sonra ittihamları qəbul edən Şeyx, ömürlük həbs cəzası almışdır.

Kristofer Renin kafedral layihəsi

Dizaynın hazırlanması

Ser Kristofer Ren
dedi, “Mən bir neçə kişi ilə nahar etməyi planlaşdırıram.
Əgər kimsə zəng eləsə, deyin ki,
mən, Müqəddəs Pavel kafedralının dizaynıyla məşğulam.”

tərəfindən yazılmış

Müqəddəs Pavel kafedralının layihəsinin hazırlanması zamanı Kristofer Ren çoxsaylı problemlərlə üzləşmişdi. Onun qarşısında Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralını əvəz edəcək və əsas ibadət yeri və abidəsi olacaq layiqli kilsə tikmək tapşırığı qoyulmuşdu. O, eyni zamanda həm Anqlikan kilsəsinin tələblərini yerinə yetirməli, həm layihəyə hamilik edən kraliyyət zövqlərini nəzərə almalı, həm də dini liturgiya məclislərinin keçirilməsi üçün kilsə inşası üzərində formalaşmış orta əsr ingilis kilsə memarlığı ənənələrinə hörmətini nümayiş etdirməli idi. Ren, italyan memarlığındakı müasir İntibah və Barokko tendensiyaları ilə tanış idi, həmçinin Fransaya səfər edərək yaradıcılığını araşdırmışdı.

Renin dizaynı beş əsas mərhələdə inkişaf etmişdi. İlk mərhələ yalnız bir çertyoj və kilsə modelinin bir hissəsi şəklində saxlanmışdır. Çertyoj (adətən “İlk model konstruksiyası” adlandırılır) görünür ki, yumru günbəzvari vestibül (ola bilsin ki, Roma Panteonu əsasında dizayn edilmişdi) və ona birləşən bazilika formalı düzbucaqlı kilsədən ibarət idi. Ola bilsin ki, çertyojun hazırlanması zamanı, memar, Londondakı ilhamlanmışdı. Lakin, “kifayət qədər ehtişamlı” hesab edilmədiyinə görə, həmin layihə rədd edilmişdir. Renin ikinci layihəsi formasında idi ki, kilsə xadimləri onun Anqlikan liturgiyasının tələblərinə cavab vermədiyi qənaətinə gəlmişdilər.

Renin üçüncü layihəsi, 1673-cü ilin “Böyük model”ində icra edilmişdir. Palıd ağacı və gipsdən modelin hazırlanmasına 500 funt-sterlinqdən çox (müasir məzənnə ilə təxminən 32000 funt-sterlinq) xərc çəkilmişdi. Modelin hündürlüyü 4 metr (13 fut), eni isə 6 metrə (21 fut) bərabərdir. Bu modeldə yunan xaçı forması saxlansa da, yan neflər sayəsində forma genişləndirilmişdir. Kilsənin bərpası ilə məşğul olan komissiyanın üzvləri həmin layihəni tənqid edərək, Anqlikan kilsəsi daxilində hər-hansı bir vərəsəliyi ifadə etmək üçün bu layihənin digər ingilis kilsələri ilə heç bir oxşarlığa malik olmadığını bildirmişdilər. Bu layihə ilə bağlı başqa bir problem onda idi ki, mərkəzi günbəzi saxlayan səkkiz əsas sütuna görə, bütün layihənin eyni zamanda tamamlanıb təhvil verilməsi lazım idi, o zaman isə, layihənin mərhələlərlə tamamlanması və ictimaytə açılması qəbul edilmişdi. “Böyük Model” Renin ən sevimli dizaynı idi və memar onun, İntibah dövrü gözəlliyini əks etdirdiyini düşünürdü.

“Böyük model”dən sonra, Ren, bir daha modellər hazırlamamaq və layihələrini ictimai müzakirəyə çıxarmamaq qərarına gəldi. O, hesab edirdi ki, bu addımlar, “boşuna vaxt itkisi və işin bacarıqsız hakimlərin öhdəsinə verilməsi”ndən başqa bir nəticəyə gətirib çıxarmır. Renin hazırladığı “Böyük model” dövrümüzə kimi saxlanılıb və Müqəddəs Pavel kafedralında sərgilənməkdədir.

Renin dördüncü layihəsi “Qarant” layihəsi adlandırılır; belə ki, bu layihə, kilsənin bərpası üçün kral qarantı almışdır. Bu layihədə, Ren, ingilis kilsə memarlığı üçün ənənəvi olan qotik üslubu, “yaxşı memarlıq manerası” ilə birləşdirməyə çalışmışdır. Layihə, orta əsr kilsələrinə xas, uzun planına malikdir. 1¹⁄₂ mərtəbəli olması nəzərdə tutulmuş tikilininqərbində və transeptlərin qurtaracağında klassik portiklər vardır. Həmin portiklər, Köhnə Müqəddəs Pavel kafedralına əlavə etdiyi klassik fasaddan ilhamlanaraq yaradılmışdır. Xaçın tərəflərinin kəsişmə yerində kiçik günbəz üçün baraban rolunu oynayan geniş, lakin dərin olmayan gönbəz yerləşdirilmişdir. Onun üzərindəki kiçik günbəz isə, getdikcə daralan yeddi pilləyə malik qüllə ilə tamamlanmışdır. Von Hart ehtimal edir ki, qüllənin memarlığına şərq paqodalarının ənənəvi memarlığı təsir etmiş ola bilər. Bu plan, Müqəddəs Pavel kafedralında istifadə edilməsə də, qülləsində tətbiq edilmişdir. Bu plan ənənəvi şərqə deyil, günəşin çıxdığı yerə istiqamətlənmək üçün bir qədər döndürülmüşdü ki, bu da Renin astronomiya bilgilərini ifadə edir.

Yunan xaçı formalı dizayn

Qarant dizaynı

İnşa edilmiş layihə

Yekun dizayn

Yekun layihə, inşa edilmiş halında, təsdiqlənmiş rəsmi Qarant variantından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Layihəni təqdim etdiyi zaman, Ren, kraldan kiçik dekorativ dəyişikliklər etməyə icazə almış və bundan istifadə etmişdi. Bu dəyişiklərin bir çoxu inşaatın davam etdiyi otuz il müddətində həyata keçirilmiş, ən əhəmiyyətli dəyişiklik isə günbəzdə edilmişdir: “Daş fənərin dəstəklənməsi üçün, o, birinci günbəzin üstündə daha bir konstruksiya – zərif formaya malik kərpic konus inşa etdi...Həmin kərpic konstruksiyanı isə taxta və qurğuşundan inşa edilmiş başqa bir konstruksiyanın altında gizlətdi; onların arasında isə fənərə aparan yüngül pilləkən yerləşdirdi." (Kristofer Ren, ser Kristofer Renin oğlu) Kafedralın yekun dizaynı Romadakı Müqəddəs Pyotr bazilikası əsasında hazırlanmışdı. Nef üzərindəki günbəz isə 1665-ci ildə Renin Paris səfəri zamanı gördüyü, Fransua Mansar tərəfindən tikilmiş ilhamlanaraq yaradılmışdır.

Kafedralın təməl daşının qoyulma tarixi mübahisə mövzusudur. Müasir hesabatlardan birində həmin tarix 21 iyun 1675-ci il kimi, digərində, 25 iyun, başqa birində isə 28 iyun kimi qeyd edilir. Lakin, ümumi qəbul edilmiş fikrə görə təməl daşı 1675-ci ilin iyununda qoyulmuşdur. Sonradan Edvard Stroqn iddia etmişdir ki, təməl daşı onun qardaşı Tomas Stronq tərəfindən qoyulmuşdur. Tomas, Ren tərəfindən inşaata təyin edilmiş iki daş ustasından biri idi.

Struktur layihələndirməsi

Günbəzin kəsmə planı xarici və daxili günbəz arasındakı qozavari kərpic tikilini göstərir

Uilyam Dikinsonun yer planı (1709–1710)

Renin qarşısında Londonun gilli, yumşaq torpağında iri kafedral kilsənin inşa edilməsi məsələsi dururdu. Adətən kilsələrin şərq qurtaracağı altında sərdabə yerləşirsə, Müqəddəs Pavel kafedralını bütün Avropa kafedrallarından fərqləndirən onun bütün zirzəmisinin sərdabə olması idi və bu sərdabə Avropanın ən böyük sərdabəsidir. Sərdabənin struktur funksiyası da var. Genişliyinə baxmayaraq, sərdabə ərazisinin böyük bir hissəsini geniş yeraltı sütunlar tutur; onlar, yerüstündəki daha nazik sütunların ağırlığını bərabər şəkildə paylamağa xidmət edir. Əgər əksər kafedrallarda qüllə və günbəzlər adətən dörd sütun üzərində inşa edilirsə, Ren, ağırlığın təməl səviyyədə daha geniş paylaşdırılmasını təmin etmək üçün, Müqəddəs Pavel kafedralının günbəzini səkkiz sütun üzərində inşa etmişdir. İnşaat müddətində binanın təməli dərinə oturmuş, Ren isə bundan nəticə çıxararaq layihəyə struktur dəyişiklikləri etmişdir.

Əsas problemlərdən biri, itirilmiş köhnə kafedral qülləsini əvəz edəcək qədər yüksək günbəzin inşa edilməsi, həmçinin bu qədər hündür günbəzin daxildən də qənaətbəxş görünüşünü təmin etmək idi. Ren, Müqəddəs Pyotr bazilikasının günbəzi kimi, iki üzlüklü günbəz inşa etməyi planlaşdırmışdı. Onun bu vizual problemi həll etməkdə əsas hədəfi, daxili və xarici günbəzlərin hündürlüyünü Mikelancelonun Müqəddəs Pyotr kafedralında etdiyindən daha çox artırmaq, bunun üçün isə günbəzləri yarımsfrea deyil, zəncir xətti şəklində çəkmək idi. Daxili və xarici günbəzlərin arasında, Ren, kərpicdən konus inşa etmişdir ki, o da, həm qurğuşunla örtülmüş xarici günbəzin, həm də günbəzi tamamlayan və zəngin dekor edilmiş fənərin ağırlığını saxlayır. Həm daxili günbəz, həm, kərpic konus hissənin qalınlığı 18 düymdür; çatlama və parçalanmaların qarşısını almaq üçün onların hər ikisi döyülmüş dəmirdən hazırlanmış zəncirlərlə bərkidilmişdir.

Order layihəsində xarici kontrforslar birinci mərtəbə səviyyəsində göstərilmişdir. Bu, klassik xüsusiyyət deyildi və Renin ən birinci dəyişdiyi elementlərdən biri olmuşdur. Bunun əvəzinə o, kafedralın divarlarının qalın olmasına xüsusi diqqət yetirmişdir ki, xarici kontrforslara ehtiyac qalmasın. Fənər və tağtavanlara əlavə möhkəmlik vermək üçün, sonrakı layihələndirmə mərhələsində arkbutanlarla bərkidilmişlər. Onlar yuxarı mərtəbənin arakəsmələri arxasında gizlədilmişdir; arakəsmələr isə binanın klassik tərzini saxlamaq, kifayət qədər vizual həcm əlavə etmək və ağırlığı ilə divarlara və aşağıdakı kontrforslara təziyq edn günbəzin xarici görünüşünü balanslaşdırmaq üçün əlavə edilmişdir.

Dizaynerlər, inşaatçılar və ustalar

Uzunmüddətli layihələndirmə və rasionallaşdırma dövründə, Ren, 1684-cü ildən etibarən əsas köməkçisi kimi işə götürmüşdür.1696-1711-ci illərdə Uilyam Dikinson ölçügötürən-klerk kimi Renin yanında çalışmışdır. Coşua Marşall (1678-ci ildə erkən vəfatına kimi), Tomas və Edvard Stronq qardaşları kafedralın inşasında daşçı usta kimi çalışmışlar, eyni zamanda qardaşların inşaatda məşğullu tam həcmli olmuşdur. Con Lenqlend otuz ildən artıq müddətdə kafedralın inşasında usta-dülgər kimi çalışmışdır. Kafedralın fasadlarının heykəltəraşlıq işləri, eyni zamanda şimal fasadının frontonu, həmçinin interyerin taxta yonma işləri heykəltəraş Qrinlinq Gibbson tərəfindən həyata keçirilmişdir. cənub transeptinin frontonunu yaratmışdır, səhnəsini əks etdirən qərb fasadının frontonu, həmçinin həmin frontonu bəzəyən yeddi böyük heykəlin müəllifi heykəltəraş . Kafedralın döşəməsi 1709-1710-cu illərdə ağ və qara mərmərdən usta Uilyam Dikinson tərəfindən döşənmişdir. Darvazalar və balüstradın döymə dəmirdan istehsal edilmiş dekorları tərəfindən hazırlanmışdır. Günbəzi bəzəyən şar və xaç, silah ustası Endryu Niblett tərəfindən hazırlanmışdır.

Müharibə zamanı kafedrala dəyən zərərlərin aradan qaldırılması üçün çoxlu sayda dülgər və daşçı ustalar işə cəlb olunmuşdur. Xüsusilə yonmaçı-ustad Cino Masero bərpa işlərində fərqlənmiş, onun əhəngdaşından yonduğu 2,50 metrlik Məsih heykəli, indi də kafedralın altarını bəzəməkdədir.

Memarlıq xüsusiyyətləri

Müqəddəs Pavel kafedralı, özündə Renin orta əsrlər ingilis kilsələrinin memarlıq ənənələrini rasionallaşdırması, Palladio memarlığından alınmış ilham, klassik tərzi, XVII əsr Romasının barokko tərzi, həmçinin yaradıcılığına aid binaların xüsusiyyətlərini birləşdirən təmkinli barokko üslubunda inşa edilmişdir. Orta əsrlər memarlığının təsiri özünü ən qabarıq şəkildə kafedralın planında nümayiş etdirir. Böyük və kafedralları kimi, Müqəddəs Pavel kafedralı da qismən geniş enə və əhəmiyyətli dərəcədə kənara çıxan transeptlərə malikdir. Əsas diqqət, bianın ümumi formasını gizlətməyən, əksinə vurğulayan fasada yönləndirilmişdir. olduğu kimi, qüllələr nefin enindən kənara çıxır. Renin əmisi o idi və əmisinin yanında çalışdığı müddətdə, memar, əksər kilsələrin günbəz və mərkəzi qüllələrindən fərqli olaraq, həm yan nefləri, həm mərkəzi nefi əhatə edən və kəsişmə nöqtəsində yerləşən, məxsus unikal səkkizgüşəli fənər qülləsi ilə tanış olmuşdu. Müqəddəs Pavel kafedralının dizayn edilməsi zamanı, Ren, İli kafedralının həmin xüsusiyyətini yeni layihəyə uyğunlaşdırmışdır. Yan kəsimi zamanı da, Müqəddəs Pavel kafedralının orta əsr memarlıq ənənələrini saxladığını, nefdən xeyli alçaq keçidlər və fənərə malik olduğunu görürük.

Eksteryerləri

Qeydlər

"Nomina Episcoporum, cum Clericis Suis, Quinam, et ex Quibus Provinciis, ad Arelatensem Synodum Convenerint" ["The Names of the Bishops with Their Clerics who Came Together at the Synod of Arles and from which Province They Came"](from Labbé, Cossart, 1671, col. 1429 included in Thackery, 1843. səh. 272 ff.).

İstinadlar

Hibbert və b. 2011. səh. 778
Gardner, Kleiner və Mamiya, 2004. səh. 760
Pierce, 2004
"Sightseeing, Times & Prices". Stpauls.co.uk. The Chapter of St Paul's Cathedral. 29 January 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 26 mart 2023.
"St. Paul's Cathedral". 2023-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 26 mart 2023.
Denison, 1995
Sankey, 1998. səh. 78–82
Camden, 1607. səh. 306–307
Clark, 1996. səh. 1–9
Mann, J. C. "The Administration of Roman Britain". Antiquity. 140. December 1961: 316–20.
Bede, 1910. səh. 68–69
Garmonsway, 1953. səh. 48
Garmonsway, 1953. səh. 218
"The City Churches" Tabor, M. p107:London; The Swarthmore Press Ltd; 1917
"1087 cathedral". St Paul's official website. 2014-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 22.04.2023.
Clifton-Taylor, 275.
Lehmberg, 2014. səh. 114
Morrissey, 2011. səh. 3
Dugdale, 1658. səh. 133–134
Kelly, 2004. səh. 43
Benham, 67–68.
"The Survey of Building Sites in London after the Great Fire of 1666" Mills, P/ Oliver, J Vol I p59: MS. 84 reproduced in facsimile, London, , 1946
Campbell, 2007. səh. 26
Hart, 2002
Campbell, 2007. səh. 10
Lang, 1956. səh. 47–63
Summerson, 1983. səh. 204
Summerson, 1983. səh. 223
Fletcher, 1962. səh. 913
Keene, Burn və Saint, 2004. səh. 219
Campbell, 2007. səh. 161
Campbell, 2007. səh. 69
Wright, 1693
Tinniswood, 2001. səh. 315
"Suffragettes, violence and militancy". British Library. 30 December 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
Webb, Simon. The Suffragette Bombers: Britain's Forgotten Terrorists (ingilis). Pen and Sword. 2014. səh. 65. ISBN . 29 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
Bearman, C. J. "An Examination of Suffragette Violence". The English Historical Review. 120 (486). 2005: 378. doi:10.1093/ehr/cei119. ISSN 0013-8266. JSTOR 3490924. 8 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
Jones, Ian. London: Bombed Blitzed and Blown Up: The British Capital Under Attack Since 1867 (ingilis). Frontline Books. 2016. 63–64. ISBN . 29 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.
Jardine, 2006
"St. Paul's Cathedral in London Hit by Bomb". . 19 April 1941. 17 November 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 29 November 2020.
The Chapter of St Paul's Cathedral, 2014
Geffen, 2014
, 33 Engineer regiment, Royal Engineers website, 30 January 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 January 2008
"No. 34956". (Supplement). 27 September 1940. 5767–5768.
Miller, Julie. "Inside Princess Diana's Royal Wedding Fairy Tale". Vanity Fair. 2018-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 31 mart 2024.
"St Paul's Cathedral completes £40m restoration project". BBC News. 15 June 2011. 17 June 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 November 2011.
Walker, Butt, 2011
Ward, 2011
St Paul's protest: Occupy London camp evicted, BBC, 28 February 2012, 25 June 2018 tarixində , İstifadə tarixi: 21 July 2018
"Woman jailed for life following triple-bomb plot conviction". Counter Terrorism Policing (ingilis). 3 July 2020. 27 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 31 mart 2024.
Campbell, 2007. səh. 27–28
Tabor, 1919. səh. 108
Downes, 1987. səh. 11–34
Saunders, 2001. səh. 60
Hart, 1995. səh. 17–23
Hart, 2002. səh. 48
Barker, Hyde, 1982. səh. 32
Campbell, 2007. səh. 53–54
Harris, 1988. səh. 214–15
Fletcher, 1962. səh. 906
Campbell, 2007. səh. 56–59
Summerson, 1953. səh. 228
Campbell, 2007. səh. 137
Campbell, 2007. səh. 105–114
Tinniswood, 2010. səh. 203
Summerson, 1953. səh. 238–240
Lang, 1956. səh. 209
Lang, 1956. səh. 252, 230
St Paul's website, Miscellaneous Drawings 20 mart 2013 at the Wayback Machine
St Paul's Cathedral website, Climb the Dome 21 may 2013 at the Wayback Machine
"Figure of Christ – St. Paul's Cathedral • Gino Masero". Gino Masero. 21 October 2017. 13 November 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 26 may 2024.
Gardner, Kleiner və Mamiya, 2004. səh. 63

Sitat səhvi: <references> daxilindəki "npor.org.uk1" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "npor.org.uk2" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "stpauls" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "may19" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "worship-music" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur

Sitat səhvi: <references> daxilindəki "Pauls" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur

Ədəbiyyat

Barker, Felix; Hyde, Ralph, London as it might have been, John Murray, 1982
Bede. C. Jane, Lionel (redaktor). Ecclesiastical History of the English Nation. John Stevens. 1910.
Betjeman, John, A Pictorial History of English Architecture, John Murray, 1970, ISBN
Burns, Arthur, St. Paul's: The Cathedral Church of London, 604-2004, London: Yale University Press, 2004, ISBN , 2023-02-10 tarixində , İstifadə tarixi: 2023-03-26
Camden, William, Britannia (latın), London: G. Bishop & J. Norton, 1607, 306–7
Campbell, James W. P., Building St Paul's, London: , 2007, ISBN
The Chapter of St Paul's Cathedral, Cutting edge technology reveals historical secrets of St Paul's in new TV series, St Paul's Cathedral, 4 March 2014, 2 August 2020 tarixində , İstifadə tarixi: 26 March 2023
The Chapter of St Paul's Cathedral, The Organs and Bells, St Paul's Cathedral, 2016b, 17 October 2018 tarixində , İstifadə tarixi: 18 February 2016
The Chapter of St Paul's Cathedral, Who are we?, St Paul's Cathedral, 2016c, 2020-11-30 tarixində , İstifadə tarixi: 2023-03-26
The Chapter of St Paul's Cathedral, Members of Chapter, St Paul's Cathedral, 2016d, 30 November 2020 tarixində , İstifadə tarixi: 1 January 2021
The Chapter of St Paul's Cathedral, New Canon Pastor appointed at St Paul's, St Paul's Cathedral, 2016e, 7 August 2020 tarixində , İstifadə tarixi: 18 February 2016
Clark, John, The Temple of Diana // Bird, Joanna; və b. (redaktorlar ), Interpreting Roman London, Oxbow Monograph, 58, Oxford: Oxbow, 1996, 1–9
Denison, Simon, , British Archaeology, Council for British Archaeology, June 1995, 13 May 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 30 March 2013
Downes, Kerry, Sir Christopher Wren: the Design of St Paul's Cathedral, London: Trefoil Publications, 1987, 11–34
Dugdale, William. The History of St. Pauls Cathedral in London, from Its Foundation Untill [sic] These Times: Extracted Out of Originall Charters, Records, Leiger Books, and Other Manuscript,. Beautified with Sundry Prospects of the Church, Figures of Tombes and Monuments. Tho. Warren. 1658. 2023-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-26.
Dunton, Larkin, The World and Its People, Silver, Burdett, 1896, 25–26
Fletcher, Banister Fletcher, A History of Architecture on the Comparative Method (seventeenth edition), Athlone Press, University of London, 1962
Geffen, Anthony (producer), Time Scanners: St. Paul's Cathedral // Scanners, Atlantic Productions, 8 July 2014, 17 June 2019 tarixində , İstifadə tarixi: 26 March 2023
Hart, Vaughan, St Paul's Cathedral, Christopher Wren, London: Phaidon Press Limited, 1995, 17–23.
Hart, Vaughan, Nicholas Hawksmoor: Rebuilding Ancient Wonders, , 2002, ISBN
Hart, Vaughan (2020). Christopher Wren: In Search of Eastern Antiquity, Yale University Press ISBN
Gardner, Helen; Kleiner, Fred S.; Mamiya, Christin J., Gardner's Art through the Ages, Thomson Wadsworth, 2004, ISBN
Garmonsway, G. N., trans., The Anglo-Saxon Chronicle, London: Dent, 1953
Harris, Brian L., Harris's Guide to Churches and Cathedrals, Ebury Press, 1988, ISBN
Keene, Derek; Burn, R. Arthur; Saint, Andrew, redaktorlar St Paul's — The Cathedral Church of London 604–2004, Yale University Press, 2004, ISBN
Kelly, S.E., redaktorCharters of St Paul's, London, Anglo-Saxon Charters, Oxford University Press, 2004, ISBN
Holmes, Richard, Wellington: The Iron Duke, London: Harper Collins Publishers, 2002, ISBN
Jardine, Lisa, "Homage to Highbury", BBC News, 15 May 2006, 20 February 2021 tarixində , İstifadə tarixi: 7 September 2010
Lang, Jane, Rebuilding St Paul's after the Great Fire of London, Oxford: Oxford University Press, 1956
Leapman, Michael, Eyewitness Travel Guide to Great Britain, Dorling Kindersley, 1995, ISBN
Lehmberg, Stanford E. The Reformation of Cathedrals: Cathedrals in English Society. Princeton University Press. 14 July 2014. ISBN . 29 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 26 March 2023.
Morrissey, Mary. Politics and the Paul's Cross Sermons, 1558-1642. Oxford: University Press. 2011. doi:10.1093/acprof:oso/9780199571765.001.0001. ISBN . 2023-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-26.
Pevsner, Nikolaus, An Outline of European Architecture, Pelican Books, 1964
Pierce, Rebecca. National Identity and the British Empire: the Image of Saint Paul's Cathedral (Masters). Marshall University. 2004. 2023-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-26.
Quinn, Jennifer, "Margaret Thatcher, former British prime minister known as 'The Iron Lady,' dies at 87", , 8 April 2013, 11 November 2020 tarixində , İstifadə tarixi: 26 March 2023
Sankey, D., Cathedrals, granaries and urban vitality in late Roman London // Watson, Bruce (redaktor), Roman London: Recent Archaeological Work, JRA Supplementary Series, 24, Portsmouth, RI: Journal of Roman Archaeology, 1998, 78–82
Saunders, Ann, St Paul's: The Story of the Cathedral, London: Collins and Brown Limited, 2001, səh. 60
Summerson, John, Architecture of Britain 1530–1830, The Pelican History of Art, Penguin Books, 1983, ISBN
Tabor, Margaret Emma. The City Churches: A Short Guide with Illustrations & Maps. Swarthmore Press. 1919.
Thackery, Francis, Researches into the Ecclesiastical and Political State of Ancient Britain under the Roman Emperors: with Observations upon the Principal Events and Characters Connected with the Christian Religion, during the First Five Centuries, London: T. Cadell, 1843, 2023-07-29 tarixində , İstifadə tarixi: 2023-03-26
Labbé, Philippe; Cossart, Gabriel, redaktorlar Ab Initiis Æræ Christianæ ad Annum CCCXXIV: From the Beginning of the Christian Era to the Year 324: col. 1429. // Sacrosancta Concilia ad Regiam Editionem Exacta: quae Nunc Quarta Parte Prodit Actior: The Sancrosanct Councils Exacted for the Royal Edition: which the Editors Now Produce in Four Parts& (latın), I, Paris: The Typographical Society for Ecclesiastical Books, 1671, 2023-07-29 tarixində , İstifadə tarixi: 2023-03-26
Tinniswood, Adrian, His Invention so Fertile: A Life of Christopher Wren, London: Oxford Press, 2001, səh. 315
Tinniswood, Adrian, His Invention So Fertile, London: Random House, 2010, səh. 203
Walker, Peter; Butt, Riazat, "St Paul's may seek injunction to move Occupy London activists", The Guardian, London, 27 October 2011, 11 November 2020 tarixində , İstifadə tarixi: 26 March 2023
Walker, Peter, "Dean of St Paul's Cathedral resigns over Occupy London protest row", The Guardian, 31 October 2011, 12 November 2020 tarixində , İstifadə tarixi: 26 March 2023
Ward, Victoria, "Giles Fraser resignation: 'I couldn't face Dale Farm on the steps of St Paul's'", Daily Telegraph, London, 28 October 2011, 11 January 2022 tarixində arxivləşdirilib
Hibbert, Christopher; Weinreb, Ben; Keay, John; Keay, Julia. The London Encyclopaedia (3rd). Pan Macmillan. 2011. ISBN . 2023-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-03-26.
Wright, James, The Choire, London, 1693

Xarici keçidlər

St Paul Katedrali rəsmi internet saytı
katedral aid 125 fotoşəkil 2006-05-23 at the Wayback Machine
St Paul Katedrali turizm rəhbəri

[11] "Nomina Episcoporum, cum Clericis Suis, Quinam, et ex Quibus Provinciis, ad Arelatensem Synodum Convenerint" ["The Names of the Bishops with Their Clerics who Came Together at the Synod of Arles and from which Province They Came"](from Labbé, Cossart, 1671, col. 1429 included in Thackery, 1843. səh. 272 ff.).

[FOOTNOTEHibbertWeinrebKeayKeay2011778-1] Hibbert və b. 2011. səh. 778

[FOOTNOTEGardnerKleinerMamiya2004760-2] Gardner, Kleiner və Mamiya, 2004. səh. 760

[FOOTNOTEPierce2004-3] Pierce, 2004

[4] "Sightseeing, Times & Prices". Stpauls.co.uk. The Chapter of St Paul's Cathedral. 29 January 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 26 mart 2023.

[5] "St. Paul's Cathedral". 2023-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 26 mart 2023.

[FOOTNOTEDenison1995-6] Denison, 1995

[FOOTNOTESankey199878–82-7] Sankey, 1998. səh. 78–82

[FOOTNOTECamden1607306–307-8] Camden, 1607. səh. 306–307

[FOOTNOTEClark19961–9-9] Clark, 1996. səh. 1–9

[10] Mann, J. C. "The Administration of Roman Britain". Antiquity. 140. December 1961: 316–20.

[FOOTNOTEBede191068–69-12] Bede, 1910. səh. 68–69

[FOOTNOTEGarmonsway195348-13] Garmonsway, 1953. səh. 48

[FOOTNOTEGarmonsway1953218-14] Garmonsway, 1953. səh. 218

[15] "The City Churches" Tabor, M. p107:London; The Swarthmore Press Ltd; 1917

[Cath1086-16] "1087 cathedral". St Paul's official website. 2014-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 22.04.2023.

[Clifton-Taylor,_275-17] Clifton-Taylor, 275.

[FOOTNOTELehmberg2014114-18] Lehmberg, 2014. səh. 114

[FOOTNOTEMorrissey20113-19] Morrissey, 2011. səh. 3

[FOOTNOTEDugdale1658133–134-20] Dugdale, 1658. səh. 133–134

[FOOTNOTEKelly200443-21] Kelly, 2004. səh. 43

[22] Benham, 67–68.

[23] "The Survey of Building Sites in London after the Great Fire of 1666" Mills, P/ Oliver, J Vol I p59: MS. 84 reproduced in facsimile, London, , 1946

[FOOTNOTECampbell200726-24] Campbell, 2007. səh. 26

[FOOTNOTEHart2002-25] Hart, 2002

[FOOTNOTECampbell200710-26] Campbell, 2007. səh. 10

[FOOTNOTELang195647–63-27] Lang, 1956. səh. 47–63

[FOOTNOTESummerson1983204-28] Summerson, 1983. səh. 204

[FOOTNOTESummerson1983223-29] Summerson, 1983. səh. 223

[FOOTNOTEFletcher1962913-30] Fletcher, 1962. səh. 913

[FOOTNOTEKeeneBurnSaint2004219-31] Keene, Burn və Saint, 2004. səh. 219

[FOOTNOTECampbell2007161-32] Campbell, 2007. səh. 161

[FOOTNOTECampbell200769-33] Campbell, 2007. səh. 69

[FOOTNOTEWright1693-34] Wright, 1693

[FOOTNOTETinniswood2001315-35] Tinniswood, 2001. səh. 315

[BL-36] "Suffragettes, violence and militancy". British Library. 30 December 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.

[37] Webb, Simon. The Suffragette Bombers: Britain's Forgotten Terrorists (ingilis). Pen and Sword. 2014. səh. 65. ISBN . 29 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.

[38] Bearman, C. J. "An Examination of Suffragette Violence". The English Historical Review. 120 (486). 2005: 378. doi:10.1093/ehr/cei119. ISSN 0013-8266. JSTOR 3490924. 8 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.

[Jones-39] Jones, Ian. London: Bombed Blitzed and Blown Up: The British Capital Under Attack Since 1867 (ingilis). Frontline Books. 2016. 63–64. ISBN . 29 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 23 mart 2024.

[FOOTNOTEJardine2006-40] Jardine, 2006

[EI-41] "St. Paul's Cathedral in London Hit by Bomb". . 19 April 1941. 17 November 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 29 November 2020.

[FOOTNOTEThe_Chapter_of_St_Paul's_Cathedral2014-42] The Chapter of St Paul's Cathedral, 2014

[FOOTNOTEGeffen2014-43] Geffen, 2014

[33EngineerRegiment-44] , 33 Engineer regiment, Royal Engineers website, 30 January 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 January 2008

[45] "No. 34956". (Supplement). 27 September 1940. 5767–5768.

[46] Miller, Julie. "Inside Princess Diana's Royal Wedding Fairy Tale". Vanity Fair. 2018-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 31 mart 2024.

[bbc20110615-47] "St Paul's Cathedral completes £40m restoration project". BBC News. 15 June 2011. 17 June 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 November 2011.

[FOOTNOTEWalkerButt2011-48] Walker, Butt, 2011

[FOOTNOTEWard2011-49] Ward, 2011

[bbc20120228-50] St Paul's protest: Occupy London camp evicted, BBC, 28 February 2012, 25 June 2018 tarixində , İstifadə tarixi: 21 July 2018

[51] "Woman jailed for life following triple-bomb plot conviction". Counter Terrorism Policing (ingilis). 3 July 2020. 27 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 31 mart 2024.

[FOOTNOTECampbell200727–28-52] Campbell, 2007. səh. 27–28

[FOOTNOTETabor1919108-53] Tabor, 1919. səh. 108

[FOOTNOTEDownes198711–34-54] Downes, 1987. səh. 11–34

[FOOTNOTESaunders200160-55] Saunders, 2001. səh. 60

[FOOTNOTEHart199517–23-56] Hart, 1995. səh. 17–23

[FOOTNOTEHart200248-57] Hart, 2002. səh. 48

[FOOTNOTEBarkerHyde198232-58] Barker, Hyde, 1982. səh. 32

[FOOTNOTECampbell200753–54-59] Campbell, 2007. səh. 53–54

[FOOTNOTEHarris1988214–15-60] Harris, 1988. səh. 214–15

[FOOTNOTEFletcher1962906-61] Fletcher, 1962. səh. 906

[FOOTNOTECampbell200756–59-62] Campbell, 2007. səh. 56–59

[FOOTNOTESummerson1953228-63] Summerson, 1953. səh. 228

[FOOTNOTECampbell2007137-64] Campbell, 2007. səh. 137

[FOOTNOTECampbell2007105–114-65] Campbell, 2007. səh. 105–114

[FOOTNOTETinniswood2010203-66] Tinniswood, 2010. səh. 203

[FOOTNOTESummerson1953238–240-67] Summerson, 1953. səh. 238–240

[FOOTNOTELang1956209-68] Lang, 1956. səh. 209

[FOOTNOTELang1956252,_230-69] Lang, 1956. səh. 252, 230

[70] St Paul's website, Miscellaneous Drawings 20 mart 2013 at the Wayback Machine

[71] St Paul's Cathedral website, Climb the Dome 21 may 2013 at the Wayback Machine

[72] "Figure of Christ – St. Paul's Cathedral • Gino Masero". Gino Masero. 21 October 2017. 13 November 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 26 may 2024.

[FOOTNOTEGardnerKleinerMamiya200463-73] Gardner, Kleiner və Mamiya, 2004. səh. 63