Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Monqolların Macarıstana ikinci istilası — 1285–1286-cı illərin qışında monqolların Macarıstan krallığına ikinci yürüşü. Monqol qoşunlarına Qızıl Ordanın sərkərdələri Noğay xan və Tula-Buqa başçılıq edirdilər. Yerli qüvvələr işğalçılara bir sıra bölgələrdə, o cümlədən, məsələn, müqavimət göstərdilər. Yürüş iki ay davam etdi və bundan sonra monqollar geri çəkildilər.
| Second Mongol invasion of Hungary | |||
|---|---|---|---|
| Avropanın monqollar tərəfindən istilası | |||
 Macarıstandakı monqollar, 1285, İllüstrasiyalı Salnamədə təsvir edilmişdir. Solda əsir qadınları olan atdan düşmüş monqollar, sağda xilas edilmiş qadınla macarlar. | |||
| Tarix | 1285–1286 | ||
| Yeri | Macarıstan krallığı | ||
| Nəticəsi | Macarıstan qələbəsi | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Qızıl Orda istilası dəf edilir | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| | |||
Birinci yürüş
1241-ci ildə Sabutay və Batı xanın başçılığı ilə monqol ordusu Polşa, Bolqarıstan, Xorvatiya və Macarıstan krallığı da daxil olmaqla Mərkəzi və Şərqi Avropaya hücum etmişdir. Macarların Mohi döyüşündə hücumun qarşısını almaq cəhdi fəlakətlə nəticələnmişdir. Macar süvarilərinin əsas hissəsini təşkil edən yüngül atlılar monqol qüvvələrinə qarşı effektiv olmamışdır, baxmayaraq ki, bir neçə ağır zirehli döyüşçü (əsasən templ ordeninin cəngavərləri) yaxın döyüşlərdə özlərini daha yaxşı göstərdilər. Monqollar macar ordusunu darmadağın etdilər və növbəti bir il ərzində kənd təsərrüfatı bölgələrini talan etdilər. Yürüşün sonuna qədər kral qaçmaq məcburiyyətində qalmışdır, ölkə əhalisinin təxminən dörddə biri həlak oldu, və krallığın bir çox iri yaşayış məntəqələri dağıntılara çevrilmişdir.
IV Belanın islahatları
Kral IV Bela qaçqınlıqdan qayıtdıqdan sonra sonrakı bir neçə onillik ərzində Macarıstanda islahatlar həyata keçirmişdir. Əvvəlcə o, serviyentlər və iobaqionlər kastri adlı təbəqələri birləşdirərək yeni bir Qərb tipli, ağır silahlanmış və yaxşı təlim görmüş süvari cəngavərlər sinfi yaratmışdır. Halbuki daha əvvəl Macarıstanın müdafiəsi əsasən taxta qalalara və yüngül süvarilərə əsaslanırdı. 1247-ci ildə o, Müqəddəs Yəhya cəngavərləri ilə feodal müqaviləsi bağlanmışdır və cənub-şərq sərhəd torpaqlarını onlara verərək, əvəzində zirehli süvarilər və möhkəmləndirilmiş istehkamlar yaradılmasına yardım göstərmələrini istəmişdir. 1248-ci ildə o, ölkənin orta təbəqəsinin baronlara xidmət edə biləcəyini bildirdi, təki baronlar öz torpaqlarındakı adamları lazımi şəkildə (zirehli) kral ordusuna gətirsinlər. Həmin dövrdən qalan sənədlərdə deyilir: “Ölkəmizin zadəganları yepiskoplara, digər zadəganlara xidmət etdikləri şəkildə xidmət edə bilərlər.” 1250-ci ildən sonra kralın birbaşa xidmətində olan azad kiçik və orta torpaq sahibləri də zadəgan sinfinə daxil edilmişdir. Nəhayət, yeni məskunlaşanlara şərti zadəganlıq verildi və onlardan tələb edilirdi ki, kral istədikdə atla və zirehli şəkildə döyüşə çıxsınlar. 1259-cu ildə o, Papa ilə əlaqəyə girərək Venesiyadan azı 1000 arbaletçi (yaylı oxatan) muzdlu cəlb etmək istədiyini bildirdi (Arbaletlər 1241-ci ildə monqollara qarşı istifadə olunmuş azsaylı, lakin təsirli silahlar sayılırdı).
Bəzi tarixçilər iddia edirlər ki, IV Bela ilk işğala cavab olaraq qala tikintisində islahatlar aparmışdır. Hökmdarlığının sonunda o, 100-ə yaxın yeni qalanın tikintisinə nəzarət etmişdir. Bu, krallığın yarısı Avstriya hersoqluğu ilə sərhəddə yerləşən cəmi 10 daş qalaya malik olduğu 1241-ci illə müqayisədə əhəmiyyətli irəliləyiş idi. İlk işğal zamanı əksər şəhər və qalaların divarlarını təşkil edən taxta, gil və torpaqdan istehkamlar asanlıqla monqolların mühasirə mühərriklərinin əlinə keçmişdir. Alman salnaməçilərindən biri qeyd etmişdir ki, macarların “divarlarla və ya möhkəm qalalarla qorunan demək olar ki, heç bir şəhəri yoxdur”. Bəzi müasir tarixçilər, yaxşı möhkəmləndirilmiş qalaların monqol ordusu üçün əhəmiyyətli problem yaratdığını iddia edirlər. Məsələn, Ktiş qalasının uğursuz mühasirəsi daş qalaların üstünlüyünə haqq qazandırmaq üçün istifadə olunur, eyni zamanda hücum edənlərin az qala qalanı ələ keçirməsi və döyüşün onun divarlarında getməsi faktına çox vaxt məhəl qoymurlar, mühasirə yalnız monqollar Belanın qalada olmadığını başa düşəndə sona çatır. Digər tarixçilər monqol ordusunun bu cür istehkamlara qarşı mühasirə müharibəsi aparmaq bacarığını vurğulayırlar. Daha doğrusu, monqol qoşunlarının hərəkət sürəti və Macarıstan kralının ovlanması daha uzun mühasirələr üçün imkanlar açmırdı. Yeni qalaların tikintisini orta əsrlər cəmiyyətinin inkişafı, zadəganların böyüməsi, mülklərin ərazi təşkili və inkişafı, habelə macar krallarının qərb qonşularına qarşı ardıcıl siyasəti müəyyən edirdi.
İkinci işğala hazırlıq
1254-cü ildə Batı xan Macarıstandan evlənmə ittifaqı tələb etmişdir və ölkənin ordusunun dörddə birini Mərkəzi və Qərbi Avropaya hücum üçün göndərməyi istəmişdir.. Buna qarşılıq Macarıstan vergidən azad olunacaq və daha çox dağıntılardan xilas olacaqdı. Bela bu tələbə etinasız yanaşdı. 1259 və 1264-cü illərdə əlavə ultimatumlar göndərildi, bu dəfə Batı xanın qardaşı və varisi Bərkə xan tərəfindən. Bərkə oxşar tələblər irəli sürmüşdür: əgər Macarıstan monqolara tabe olub, onların Avropaya hücumunun planlaşdırılmasına qatılarsa, o zaman vergi ödəməkdən azad olunacaq və 1/5 talan əldə edəcəklər. Bela yenə də rədd etmişdir. 1259-cu ildə Papaya yazdığı məktublar göstərir ki, monqollar öz etibarsızlıqları ilə tanınırdılar və Papa qeyd etmişdi ki, "xəyanətkar" işğalçılarla bağlanan müqavilələr heç bir əhəmiyyət daşımır.
IV Bela və ölümündən sonra 1272-ci ildə Macarıstan taxtını IV Laslo tutmuşdur. Anası tərəfindən təsirlənən Laslo, Kuman adını almışdır. Sonrakı illərdə o, zadəganlara və din adamlarına qarşı müqavimətini o qədər artırmışdır ki, Papalığın qanunu ilə paqan olan Kumanların xristianlığı qəbul etməsini tələb edən legatı həbs etmişdir həmçinin onun xristian həyat yoldaşı zindana salmışdır.Esterqom arxiyepiskopu Lodomer Macarıstan kralına qarşı bir müqəddəs savaş elan etmişdir. Lakin, 1282-ci ildə Polovtsilərin üsyan etməsi və Macarıstana gəlməsi ilə Laslo və onun zadəganları tərəddüd etmədən üsyanı yatırdılar. "İllüstrasiya edilmiş Xronika"da deyilir ki, IV Laslo, "Cəsur Coşua kimi, xalqı və krallığı üçün" Polovtsilərə qarşı çıxaraq onları Hod gölünün yaxınlığında, Xodmezövaşarxeyə yaxın yerdə məğlub etmişdir.
Buna baxmayaraq, kralın nüfuzu, xüsusən də zadəganlar arasında, təsirli idi. 1283-cü ildə o, Polovtsilərin arasında yaşamağa başlamışdır. 1282-ci il Polovtsilərin üsyanı, monqol işğalının başlamasında katalizator rolunu oynayırdı. Macarıstana sürgün edilən Polovtsilərin döyüşçüləri öz xidmətlərini Qızıl Ordanın faktiki başçısı Noğay xana təklif edərək, Macarıstandakı təhlükəli siyasi vəziyyət haqqında ona məlumat verdilər. Bu fürsəti görən Noğay, zəif görünən bu krallığa qarşı genişmiqyaslı bir hücum başlatmağa qərar vermişdir.
İstila
Qüvvələr
1285-ci ilin qışında monqol qoşunları Macarıstana ikinci dəfə hücum etmişdilər. 1241-ci ildə olduğu kimi, monqollar Macarıstana iki cəbhədən istila etdilər. Noğaylar Transilvaniyadan hücuma keçdilər, Tula-Buqa isə Zakarpatiya və Moraviya üzərindən hücuma başladılar. Üçüncü, kiçik bir qoşun isə əvvəlki Kadanın yolu ilə krallığın mərkəzinə daxil olmuşdur. Hücum marşrutları, Batı və Sabutayın 40 il əvvəl keçdikləri yolları əks etdirirdi: Tula-Buqa Veretske keçidindən keçərək, Noğay isə Brasso vasitəsilə Transilvaniyaya daxil olmuşdur. İlk hücumda olduğu kimi, monqollar sürət və qəflətə önəm verdilər və məqsədləri Macarıstan ordusunu hissə-hissə məhv etmək idi, qışda hücuma keçərək Macarıstanı hazırlıqsız yaxalamağa çalışırdılar və Lasloya qarşı döyüşə girməzdən əvvəl sürətlə hərəkət etmək istəyirdilər. Ancaq krallıqda anarxiya və baronların mübahisələri zorla həll etmə vərdişi səbəbindən yerli qoşunlar yaxşı təlim almış və sürətli idilər. Qızıl Ordanın Yuan sülaləsi və İlxanlığı ilə yaxınlaşması Avropaya qoşun yeritmək üçün daha çox təhlükəsizlik təmin etmişdi; Qaliç-Volın Xronikası "böyük ordu" kimi təsvir edir, lakin onun dəqiq ölçüsü məlum deyil. Məlumdur ki, monqol ordusuna onların vassallarının süvariləri, rus knyazları, o cümlədən Lev Daniloviç daxil idi.
Stefan Krakovski, monqol hücumunun qüvvəsini 30,000-dən çox olaraq qiymətləndirir, kiçik bir monqol hücumunu 2 il sonra Polşaya təxminən eyni sayı ilə qiymətləndirərək, Noğay və Tula-Buqanın şəxsi olaraq hücumu idarə etdiyini qeyd edərək bunun nəhəng bir ordu olduğunu göstərir. Alman və Macarıstan mənbələri hücum edən monqol qüvvələrinin sayını əhəmiyyətli hesab edirlər, bəziləri isə Benediktin məktubunda monqol ordusunun 200,000 nəfər olduğunu bildirirlər, amma bu, çox güman ki, şişirdilmişdir. nda monqol ordusunun sayı yüz minlərlə olaraq qiymətləndirilir, Tula-Buqa sütununun yol boyunca 100,000 nəfər itirdiyi bildirilir. Avstriyalı tarixçi Zaltsburqdan yazır ki, monqol ordu düşərgəsi 16 km genişlikdə və 10 km dərinlikdə olub (hansı ordunun olduğu və bu məlumatı necə əldə etdikləri məlum deyil). 1255-ci ildə Vilhelm Rubruk yazırdı ki, macarlar maksimum 30,000 hərbçi toplaya bilirdilər və vəziyyət son 30 ildə çox dəyişməmişdi. Bu dövrün monqol hücumu zamanı bu qüvvələrin nə qədərinin toplandığı isə məlum deyil.
Transilvaniya və Macarıstan düzənlikləri
Noğay xan 1286-cı ilin yazına qədər Transilvaniyada qalmışdır. Burada Sasreqen (Reqin), Brasso (Braşov) və Besterce (Bistritsa) kimi bir neçə şəhər və kəndi qarət etmişdir. O, həmçinin bir neçə qala və istehkamlı şəhərləri dağıtmağa nail olmuşdur. Lakin Noğay xan, Tula-Buqa kimi, Aranyos (Qoç) vadisindəki Sakson Ban Mikod qalası, Tordanın keçmiş kral qalası (indiki Turda, Rumıniya) istisna olmaqla, heç bir əsas istehkam ala bilməmişdir. Tula-Buqanın əsas sütunu məğlub edildikdən sonra Kral IV Laslo Noğay xan qüvvələrini Transilvaniyadan çıxarmaq üçün ekspedisiyaya rəhbərlik etmişdir. Onun ordusu əhəmiyyətli təsir göstərmək üçün çox gec gəlmişdir, çünki Noğayların qüvvələri yerli macar qüvvələrinin — əsasən komandanlığı altında olan saksların əlində artıq ciddi məğlubiyyətə uğramışdılar. Laslo onları geri çəkilməyə məcbur etməklə kifayətlənmişdir.
İstinadlar
- Jackson p.207:"The Volynian Chronicle has him arrive back with few survivors of his original force after crossing the Carpathians".
- Berend, Nora, redaktorThe expansion of Central Europe in the Middle Ages. The expansion of Latin Europe, 1000-1500. Farnham, Surrey, England ; Burlington, VT: Ashgate/Variorum. 2012. ISBN . OCLC 755072422.
- Sugar, p.27: "In the plains, between 50 and 80 percent of the settlements were destroyed. In forested areas, in the mountains, and in Transylvania, the demographic loss is estimated at 25-30 percent".
- Sugar, p.27: "The majority of the Hungarian forces consisted of light cavalry, who appeared 'oriental' to the Western observers. Yet this army had given up nomadic battle tactics and proved useless when facing the masters of this style of warfare. Hungarian tactics were a mix of eastern and western military traditions, as were the ineffective walls of clay bricks and palisades. Two elements of the Hungarian defense had proved effective, however: close combat with mass armored knights and stone fortifications".
- Ertman, Thomas. "Birth of the Leviathan: Building States and Regimes in Medieval and Early Modern Europe." Cambridge University Press (January 13, 1997). Page 273.
- Székely, György. "Egy elfeledett rettegés: a második tatárjárás a magyar történeti hagyományokban és az egyetemes összefüggésekben [A Forgotten Dread: The Second Mongol Invasion in the Hungarian Historiographical Tradition and International Context]". Századok (macar). Magyar Történelmi Társulat. 122 (1–2). 1988: 52–88. ISSN 0039-8098.
- Sugar, p. 28-29
- Jackson, p, 71 and 84
- Jackson, p. 65
- Sugar, p. 26: "The country centers, lacking defenses, and the residences of [nobles], protected at best by moats, fences, and wooden towers, were no obstacle. Using ballistas, the Mongols leveled the forts, and put the settlements to the torch".
- Jackson, p. 66
- Fügedi, Erik. Castle and society in medieval Hungary (1000-1437). Studia historica Academiae Scientiarum Hungaricae (ingilis və macar). Budapest: Akadémiai Kiadó : [Distributor, Kultura]. 1986. 46–48. ISBN .
- Janes, Andrej. "A Phantom Menace Did the Mongol Invasion Really Influence Stone Castle Building in Medieval Slavonia, Papers of the conference Fortifications, Defence Systems, Structures and Features in the Past, T. Tkalčec (ed.), 2019, 225-238". Proceedings of the 4th International Scientific Conference on Mediaeval Archaeology of the Institute of Archaeology. 2019-01-01.
- Pow, p. 29-30
- Jean W. Sedlar, East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500 (Seattle: University of Washington Press), 379.
- Szőcs, Tibor. "Egy második "tatárjárás"? A tatár–magyar kapcsolatok a XIII. század második felében [A Second Tartar Invasion? The Tartar–Hungarian Relations in the Second Half of the 13th Century]". Belvedere Meridionale (macar). 22 (3–4). 2010: 16–49. ISSN 1419-0222.
- Bezzola, Die Mongolen, 188.
- Chambers, p. 164
- Salagean, Tudor. Transylvania in the Second Half of the Thirteenth Century: The Rise of the Congregation System Brill, 2016, pages 134-138
- Salagean, p. 133
- Jackson, Peter -- The Mongols and the West: 1221–1410. 2005 Routledge, 448p ISBN
- Salagean, p. 135
- Salagean, p. 135
- Perfecky, George A. (1973). The Galician-Volynian Chronicle. Munich: Wilhelm Fink Verlag. Page 95.
- Stefan Krakowski -- Polska w walce z najazdami tatarskimi w XIII wieku, Wyd. 1956
- Perfecky, George A. (1973). The Galician-Volynian Chronicle. Munich: Wilhelm Fink Verlag. Page 96.
- Krakowski, p. 212
- William of Rubruck. "The journey of William of Rubruck to the eastern parts of the world, 1253-55." Translated by William Woodville Rockhill. Page 281. "It would be very easy to conquer or to pass through all these countries. The King of Hungary has not at most XXX thousand soldiers."
- Cartledge, Bryan. The Will to Survive: A History of Hungary. C. Hurst & Co. 2011. ISBN .
- Chambers, James -- The Devil's Horsemen: The Mongol Invasion of Europe
- Peter F. Sugar, Péter Hanák, Tibor Frank -- A History of Hungary. 1990 Indiana University 448p. ISBN
- Pow, Stephen Lindsay -- Deep Ditches and Well-built walls. Calgary, 2012.https://prism.ucalgary.ca/bitstream/handle/11023/232/ucalgary_2012_pow_lindsey.pdf?sequence=2&isAllowed=y
- Pál Engel, Tamás Pálosfalvi, Andrew Ayton: The Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526, I.B.Tauris & Co Ltd, London. 2001. 471.p
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Monqollarin Macaristana ikinci istilasi 1285 1286 ci illerin qisinda monqollarin Macaristan kralligina ikinci yurusu Monqol qosunlarina Qizil Ordanin serkerdeleri Nogay xan ve Tula Buqa basciliq edirdiler Yerli quvveler isgalcilara bir sira bolgelerde o cumleden meselen muqavimet gosterdiler Yurus iki ay davam etdi ve bundan sonra monqollar geri cekildiler Second Mongol invasion of HungaryAvropanin monqollar terefinden istilasiMacaristandaki monqollar 1285 Illustrasiyali Salnamede tesvir edilmisdir Solda esir qadinlari olan atdan dusmus monqollar sagda xilas edilmis qadinla macarlar Tarix 1285 1286Yeri Macaristan kralligiNeticesi Macaristan qelebesiErazi deyisikliyi Qizil Orda istilasi def edilirMunaqise terefleriQizil Orda Monqollar Qalic Volin knyazligi Macaristan kralligiKomandan lar Nogay xan Tula Buqa Kral Kral IV Laslo Peter Aba Ivanka Aba Tereflerin quvvesi30 000 50 000 30 000Birinci yurus1241 ci ilde Sabutay ve Bati xanin basciligi ile monqol ordusu Polsa Bolqaristan Xorvatiya ve Macaristan kralligi da daxil olmaqla Merkezi ve Serqi Avropaya hucum etmisdir Macarlarin Mohi doyusunde hucumun qarsisini almaq cehdi felaketle neticelenmisdir Macar suvarilerinin esas hissesini teskil eden yungul atlilar monqol quvvelerine qarsi effektiv olmamisdir baxmayaraq ki bir nece agir zirehli doyuscu esasen templ ordeninin cengaverleri yaxin doyuslerde ozlerini daha yaxsi gosterdiler Monqollar macar ordusunu darmadagin etdiler ve novbeti bir il erzinde kend teserrufati bolgelerini talan etdiler Yurusun sonuna qeder kral qacmaq mecburiyyetinde qalmisdir olke ehalisinin texminen dordde biri helak oldu ve kralligin bir cox iri yasayis menteqeleri dagintilara cevrilmisdir IV Belanin islahatlari XIII esrde monqol hucumu neticesinde bu gun Slovakiyada yerlesen Spis qalasi mac Szepesvar kimi guclu das qalalar insa edilmisdir Kral IV Bela qacqinliqdan qayitdiqdan sonra sonraki bir nece onillik erzinde Macaristanda islahatlar heyata kecirmisdir Evvelce o serviyentler ve iobaqionler kastri adli tebeqeleri birlesdirerek yeni bir Qerb tipli agir silahlanmis ve yaxsi telim gormus suvari cengaverler sinfi yaratmisdir Halbuki daha evvel Macaristanin mudafiesi esasen taxta qalalara ve yungul suvarilere esaslanirdi 1247 ci ilde o Muqeddes Yehya cengaverleri ile feodal muqavilesi baglanmisdir ve cenub serq serhed torpaqlarini onlara vererek evezinde zirehli suvariler ve mohkemlendirilmis istehkamlar yaradilmasina yardim gostermelerini istemisdir 1248 ci ilde o olkenin orta tebeqesinin baronlara xidmet ede bileceyini bildirdi teki baronlar oz torpaqlarindaki adamlari lazimi sekilde zirehli kral ordusuna getirsinler Hemin dovrden qalan senedlerde deyilir Olkemizin zadeganlari yepiskoplara diger zadeganlara xidmet etdikleri sekilde xidmet ede bilerler 1250 ci ilden sonra kralin birbasa xidmetinde olan azad kicik ve orta torpaq sahibleri de zadegan sinfine daxil edilmisdir Nehayet yeni meskunlasanlara serti zadeganliq verildi ve onlardan teleb edilirdi ki kral istedikde atla ve zirehli sekilde doyuse cixsinlar 1259 cu ilde o Papa ile elaqeye girerek Venesiyadan azi 1000 arbaletci yayli oxatan muzdlu celb etmek istediyini bildirdi Arbaletler 1241 ci ilde monqollara qarsi istifade olunmus azsayli lakin tesirli silahlar sayilirdi Bezi tarixciler iddia edirler ki IV Bela ilk isgala cavab olaraq qala tikintisinde islahatlar aparmisdir Hokmdarliginin sonunda o 100 e yaxin yeni qalanin tikintisine nezaret etmisdir Bu kralligin yarisi Avstriya hersoqlugu ile serhedde yerlesen cemi 10 das qalaya malik oldugu 1241 ci ille muqayisede ehemiyyetli irelileyis idi Ilk isgal zamani ekser seher ve qalalarin divarlarini teskil eden taxta gil ve torpaqdan istehkamlar asanliqla monqollarin muhasire muherriklerinin eline kecmisdir Alman salnamecilerinden biri qeyd etmisdir ki macarlarin divarlarla ve ya mohkem qalalarla qorunan demek olar ki hec bir seheri yoxdur Bezi muasir tarixciler yaxsi mohkemlendirilmis qalalarin monqol ordusu ucun ehemiyyetli problem yaratdigini iddia edirler Meselen Ktis qalasinin ugursuz muhasiresi das qalalarin ustunluyune haqq qazandirmaq ucun istifade olunur eyni zamanda hucum edenlerin az qala qalani ele kecirmesi ve doyusun onun divarlarinda getmesi faktina cox vaxt mehel qoymurlar muhasire yalniz monqollar Belanin qalada olmadigini basa dusende sona catir Diger tarixciler monqol ordusunun bu cur istehkamlara qarsi muhasire muharibesi aparmaq bacarigini vurgulayirlar Daha dogrusu monqol qosunlarinin hereket sureti ve Macaristan kralinin ovlanmasi daha uzun muhasireler ucun imkanlar acmirdi Yeni qalalarin tikintisini orta esrler cemiyyetinin inkisafi zadeganlarin boyumesi mulklerin erazi teskili ve inkisafi habele macar krallarinin qerb qonsularina qarsi ardicil siyaseti mueyyen edirdi Ikinci isgala hazirliq XIII esrin ikinci yarisinda Macaristan Kralligi 1254 cu ilde Bati xan Macaristandan evlenme ittifaqi teleb etmisdir ve olkenin ordusunun dordde birini Merkezi ve Qerbi Avropaya hucum ucun gondermeyi istemisdir Buna qarsiliq Macaristan vergiden azad olunacaq ve daha cox dagintilardan xilas olacaqdi Bela bu telebe etinasiz yanasdi 1259 ve 1264 cu illerde elave ultimatumlar gonderildi bu defe Bati xanin qardasi ve varisi Berke xan terefinden Berke oxsar telebler ireli surmusdur eger Macaristan monqolara tabe olub onlarin Avropaya hucumunun planlasdirilmasina qatilarsa o zaman vergi odemekden azad olunacaq ve 1 5 talan elde edecekler Bela yene de redd etmisdir 1259 cu ilde Papaya yazdigi mektublar gosterir ki monqollar oz etibarsizliqlari ile taninirdilar ve Papa qeyd etmisdi ki xeyanetkar isgalcilarla baglanan muqavileler hec bir ehemiyyet dasimir IV Bela ve olumunden sonra 1272 ci ilde Macaristan taxtini IV Laslo tutmusdur Anasi terefinden tesirlenen Laslo Kuman adini almisdir Sonraki illerde o zadeganlara ve din adamlarina qarsi muqavimetini o qeder artirmisdir ki Papaligin qanunu ile paqan olan Kumanlarin xristianligi qebul etmesini teleb eden legati hebs etmisdir hemcinin onun xristian heyat yoldasi zindana salmisdir Esterqom arxiyepiskopu Lodomer Macaristan kralina qarsi bir muqeddes savas elan etmisdir Lakin 1282 ci ilde Polovtsilerin usyan etmesi ve Macaristana gelmesi ile Laslo ve onun zadeganlari tereddud etmeden usyani yatirdilar Illustrasiya edilmis Xronika da deyilir ki IV Laslo Cesur Cosua kimi xalqi ve kralligi ucun Polovtsilere qarsi cixaraq onlari Hod golunun yaxinliginda Xodmezovasarxeye yaxin yerde meglub etmisdir Buna baxmayaraq kralin nufuzu xususen de zadeganlar arasinda tesirli idi 1283 cu ilde o Polovtsilerin arasinda yasamaga baslamisdir 1282 ci il Polovtsilerin usyani monqol isgalinin baslamasinda katalizator rolunu oynayirdi Macaristana surgun edilen Polovtsilerin doyusculeri oz xidmetlerini Qizil Ordanin faktiki bascisi Nogay xana teklif ederek Macaristandaki tehlukeli siyasi veziyyet haqqinda ona melumat verdiler Bu furseti goren Nogay zeif gorunen bu kralliga qarsi genismiqyasli bir hucum baslatmaga qerar vermisdir IstilaQuvveler 1285 ci ilin qisinda monqol qosunlari Macaristana ikinci defe hucum etmisdiler 1241 ci ilde oldugu kimi monqollar Macaristana iki cebheden istila etdiler Nogaylar Transilvaniyadan hucuma kecdiler Tula Buqa ise Zakarpatiya ve Moraviya uzerinden hucuma basladilar Ucuncu kicik bir qosun ise evvelki Kadanin yolu ile kralligin merkezine daxil olmusdur Hucum marsrutlari Bati ve Sabutayin 40 il evvel kecdikleri yollari eks etdirirdi Tula Buqa Veretske kecidinden kecerek Nogay ise Brasso vasitesile Transilvaniyaya daxil olmusdur Ilk hucumda oldugu kimi monqollar suret ve qeflete onem verdiler ve meqsedleri Macaristan ordusunu hisse hisse mehv etmek idi qisda hucuma kecerek Macaristani hazirliqsiz yaxalamaga calisirdilar ve Lasloya qarsi doyuse girmezden evvel suretle hereket etmek isteyirdiler Ancaq kralliqda anarxiya ve baronlarin mubahiseleri zorla hell etme verdisi sebebinden yerli qosunlar yaxsi telim almis ve suretli idiler Qizil Ordanin Yuan sulalesi ve Ilxanligi ile yaxinlasmasi Avropaya qosun yeritmek ucun daha cox tehlukesizlik temin etmisdi Qalic Volin Xronikasi boyuk ordu kimi tesvir edir lakin onun deqiq olcusu melum deyil Melumdur ki monqol ordusuna onlarin vassallarinin suvarileri rus knyazlari o cumleden Lev Danilovic daxil idi Stefan Krakovski monqol hucumunun quvvesini 30 000 den cox olaraq qiymetlendirir kicik bir monqol hucumunu 2 il sonra Polsaya texminen eyni sayi ile qiymetlendirerek Nogay ve Tula Buqanin sexsi olaraq hucumu idare etdiyini qeyd ederek bunun neheng bir ordu oldugunu gosterir Alman ve Macaristan menbeleri hucum eden monqol quvvelerinin sayini ehemiyyetli hesab edirler bezileri ise Benediktin mektubunda monqol ordusunun 200 000 nefer oldugunu bildirirler amma bu cox guman ki sisirdilmisdir nda monqol ordusunun sayi yuz minlerle olaraq qiymetlendirilir Tula Buqa sutununun yol boyunca 100 000 nefer itirdiyi bildirilir Avstriyali tarixci Zaltsburqdan yazir ki monqol ordu dusergesi 16 km genislikde ve 10 km derinlikde olub hansi ordunun oldugu ve bu melumati nece elde etdikleri melum deyil 1255 ci ilde Vilhelm Rubruk yazirdi ki macarlar maksimum 30 000 herbci toplaya bilirdiler ve veziyyet son 30 ilde cox deyismemisdi Bu dovrun monqol hucumu zamani bu quvvelerin ne qederinin toplandigi ise melum deyil Transilvaniya ve Macaristan duzenlikleri Nogay xan 1286 ci ilin yazina qeder Transilvaniyada qalmisdir Burada Sasreqen Reqin Brasso Brasov ve Besterce Bistritsa kimi bir nece seher ve kendi qaret etmisdir O hemcinin bir nece qala ve istehkamli seherleri dagitmaga nail olmusdur Lakin Nogay xan Tula Buqa kimi Aranyos Qoc vadisindeki Sakson Ban Mikod qalasi Tordanin kecmis kral qalasi indiki Turda Ruminiya istisna olmaqla hec bir esas istehkam ala bilmemisdir Tula Buqanin esas sutunu meglub edildikden sonra Kral IV Laslo Nogay xan quvvelerini Transilvaniyadan cixarmaq ucun ekspedisiyaya rehberlik etmisdir Onun ordusu ehemiyyetli tesir gostermek ucun cox gec gelmisdir cunki Nogaylarin quvveleri yerli macar quvvelerinin esasen komandanligi altinda olan sakslarin elinde artiq ciddi meglubiyyete ugramisdilar Laslo onlari geri cekilmeye mecbur etmekle kifayetlenmisdir IstinadlarJackson p 207 The Volynian Chronicle has him arrive back with few survivors of his original force after crossing the Carpathians Berend Nora redaktorThe expansion of Central Europe in the Middle Ages The expansion of Latin Europe 1000 1500 Farnham Surrey England Burlington VT Ashgate Variorum 2012 ISBN 978 1 4094 2245 7 OCLC 755072422 Sugar p 27 In the plains between 50 and 80 percent of the settlements were destroyed In forested areas in the mountains and in Transylvania the demographic loss is estimated at 25 30 percent Sugar p 27 The majority of the Hungarian forces consisted of light cavalry who appeared oriental to the Western observers Yet this army had given up nomadic battle tactics and proved useless when facing the masters of this style of warfare Hungarian tactics were a mix of eastern and western military traditions as were the ineffective walls of clay bricks and palisades Two elements of the Hungarian defense had proved effective however close combat with mass armored knights and stone fortifications Ertman Thomas Birth of the Leviathan Building States and Regimes in Medieval and Early Modern Europe Cambridge University Press January 13 1997 Page 273 Szekely Gyorgy Egy elfeledett retteges a masodik tatarjaras a magyar torteneti hagyomanyokban es az egyetemes osszefuggesekben A Forgotten Dread The Second Mongol Invasion in the Hungarian Historiographical Tradition and International Context Szazadok macar Magyar Tortenelmi Tarsulat 122 1 2 1988 52 88 ISSN 0039 8098 Sugar p 28 29 Jackson p 71 and 84 Jackson p 65 Sugar p 26 The country centers lacking defenses and the residences of nobles protected at best by moats fences and wooden towers were no obstacle Using ballistas the Mongols leveled the forts and put the settlements to the torch Jackson p 66 Fugedi Erik Castle and society in medieval Hungary 1000 1437 Studia historica Academiae Scientiarum Hungaricae ingilis ve macar Budapest Akademiai Kiado Distributor Kultura 1986 46 48 ISBN 978 963 05 3802 2 Janes Andrej A Phantom Menace Did the Mongol Invasion Really Influence Stone Castle Building in Medieval Slavonia Papers of the conference Fortifications Defence Systems Structures and Features in the Past T Tkalcec ed 2019 225 238 Proceedings of the 4th International Scientific Conference on Mediaeval Archaeology of the Institute of Archaeology 2019 01 01 Pow p 29 30 Jean W Sedlar East Central Europe in the Middle Ages 1000 1500 Seattle University of Washington Press 379 Szocs Tibor Egy masodik tatarjaras A tatar magyar kapcsolatok a XIII szazad masodik feleben A Second Tartar Invasion The Tartar Hungarian Relations in the Second Half of the 13th Century Belvedere Meridionale macar 22 3 4 2010 16 49 ISSN 1419 0222 Bezzola Die Mongolen 188 Chambers p 164 Salagean Tudor Transylvania in the Second Half of the Thirteenth Century The Rise of the Congregation System Brill 2016 pages 134 138 Salagean p 133 Jackson Peter The Mongols and the West 1221 1410 2005 Routledge 448p ISBN 978 0582368965 Salagean p 135 Salagean p 135 Perfecky George A 1973 The Galician Volynian Chronicle Munich Wilhelm Fink Verlag Page 95 Stefan Krakowski Polska w walce z najazdami tatarskimi w XIII wieku Wyd 1956 Perfecky George A 1973 The Galician Volynian Chronicle Munich Wilhelm Fink Verlag Page 96 Krakowski p 212 William of Rubruck The journey of William of Rubruck to the eastern parts of the world 1253 55 Translated by William Woodville Rockhill Page 281 It would be very easy to conquer or to pass through all these countries The King of Hungary has not at most XXX thousand soldiers Cartledge Bryan The Will to Survive A History of Hungary C Hurst amp Co 2011 ISBN 978 1 84904 112 6 Chambers James The Devil s Horsemen The Mongol Invasion of Europe Peter F Sugar Peter Hanak Tibor Frank A History of Hungary 1990 Indiana University 448p ISBN 978 0253208675 Pow Stephen Lindsay Deep Ditches and Well built walls Calgary 2012 https prism ucalgary ca bitstream handle 11023 232 ucalgary 2012 pow lindsey pdf sequence 2 amp isAllowed y Pal Engel Tamas Palosfalvi Andrew Ayton The Realm of St Stephen A History of Medieval Hungary 895 1526 I B Tauris amp Co Ltd London 2001 471 p