Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
IV Bela və ya Böyük Bela (mac. IV. Béla, 29 noyabr 1206, Transilvaniya – 3 may 1270, Buda)—1235–1270-ci illərdə Macarıstan və Xorvatiyanın kralı. IV Bela həmçinin 1254–1258-ci illər ərzində Striya hersoqu olmuşdur.
| IV Bela | |
|---|---|
| mac. IV. Béla | |
 | |
Macarıstan və Xorvatiyanın kralı | |
| 21 sentyabr 1235 – 3 may 1270 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 29 noyabr 1206 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 3 may 1270 (63 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, monarx |
| Ailəsi | Arpad sülaləsi |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | tarix |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Bela kral ilk həyat yoldaşından olan ən böyük oğlu idi. O, 29 noyabr 1206-cı ildə Transilvaniyada anadan olmuşdu. Kral Andraşın təşəbbüsü ilə 7 iyunda Papa III İnnokenti yepiskop və baronlara müraciət edərək gələcək krala sədaqət andı içməyi tapşırdı. 1213-cü ildə atası II Andraş onu Bulqar çarı Borilin qızı ilə nişanlasa da tezliklə bu nişan pozulur. II Andraş Müqəddəs Torpaqlara səfəri zamanı IV Belanı nənəsi Meraniyanın yanında qoyur. 1218-ci ildə səfərdən qayıtdıqdan sonra isə onu Niseya imperatorunun qızı ilə evləndirir. Nikah 1220-ci ildə baş tutur. 1226-cı ilə qədər Bela Transilvaniyanı hersoq titulu ilə idarə etmişdir. O əyalətin şərqində yaşayan paqan kumanlar arasında xristian missonerlərinin fəaliyyətini dəstəkləyirdi. Hətta bəzi kuman qəbilə başçıları onun həkimiyyətini tanımışdı. 1235-ci ildə kral II Andraşın vəfatı ilə IV Bela taxta çıxmağa nail oldu.
IV Bela Macarıstan və Xorvatiyanın kralı
Taxta çıxdıqdan sonra o atasının yaxın adamlarını cəzalandırdı. Məsələn yaxın məsləhətçiləri baron Denis kor edilmiş, Yulius Kan isə həbs edilmişdi. Bela özünün əsas məqsədinin babası III Belanın hakimiyyəti illərindəki kimi "kral hüquqlarının bərpası" və "ölkədə mövcud vəziyyətin bərpası" olduğunu bəyan etdi. O kral yığıcaqlarında baronların iştirakının qarşısını almaq üçün "baron stulları"nı yandırılmasını əmr etdi. Əvvəllər kral tərəfindən paylanan torpaqlar məsələsinə baxılması üçün yeni bir komissya yaratdı. II Andraş tərəfindən bağışlanan bir çox torpaqlar geri qaytarıldı. Papa IX Qreqori onun bu addımını şiddətlə tənqid etdi və nəticə də geri alnmış mülklərin yenidən sahiblərinə qaytarılması qarşılığında Papa ona səlahiyyət verir ki, illərdir "Müqəddəs baxış"a qarşı çıxan yerli müsəlman və yəhudiləri maliyyə idarəsində işə qəbul etsin. Bela şəhərlərin inkişafını dəstəkləyirdi. Buna misal olaraq, Sekeşfexervar sakinlərinin azadlıqlarını təsdiq etmiş, eləcədə 1237-ci ildə şəhərində məskunlaşan macar və almanlara bir sıra imtiyazlar vermişdi.
Monqolların Macarıstana yürüşü
1240-cı ilin dekabr ayında Batı xan monqol ordusunun Macarıstan sərhəddində toplayır. 1241-ci ildə Macarıstan monqolların hücumuna məruz qalmışdır. Bu zaman Avstriya hersoqu II Fridrix onların köməyinə gəlir. Tərəflər 12 aprel 1941-ci ildə qarşı qarşıya gəldilər. Macarlar bu döyüşdə böyük itkilər vermişdi. IV Bela qaçaraq döyüş meydananını tərk etsə də monqollar onu Adriatik dənizi sahillərinə qədər izlədi. 1242-ci ilin mart ayında Macarıstan yenidən monqolların hücuma məruz qaldı. Monqol ordusuna bu dəfə Ögedey xanın oğlu Kadan rəhbərlik edirdi. Yürüş zamanı böyük macar şəhərləri alt-üst edildi. Bela bir müddət Troqir şəhərinə sığınmalı oldu. Sərkərdə Kadanın şəhəri mühasirəyə aldığı bir zamanda ona Böyük Xaqanın ölməsi xəbəri gəldi və bu səbəbdən monqollar Macarıstanı tərk edərək geri qayıtdılar.
"İkinci qurucu" Bela
Monqollar şəhəri tərk etdikdən sonra Bela 1242-ci ilin may ayında Macarıstana qayıtdı. Kral gördü ki, monqollar ölkəsinə külli miqdarda ziyan verib. Şəhərlər darmadağın edilib. Əsasən Danubiya ətrafında dağıntılar xüsusilə ağır idi. Sadəcə Sekeşfexervar, Esterqom və Pannonhalma arxiyepiskopluğu kimi yaxşı müdafiə edilən şəhərlər bu hücumdan yaxasını qurtara bilmişdi. Vəziyyət belə olduqda Bela yeni radikal reformlar həyata keçirmək məcburiyyətində qaldı. İlk əvvəl monqolların növbəti yürüşlərinə qarşı bir sıra tədbirlər görməyə qərar verən kral Danubiya ərtafını xüsusi hərbi qüvvələrlə gücləndirdi. Köhnə kral sarayını tərk edərək özü üçün yeni bir qala inşa etdirməyi əmr etdi. Bu qalalardan biri Nadşaroşda digəri isə Vişeqradda inşa olundu. Bununla yanaşı 100-ə qədər yeni müdafiə qalaları inşa edildi. O icazə verdi ki, baronlar və yepiskoplar öz əraziləri ətrafında daş qalalar tiksinlər və hərbi qüvvə saxlasınlar. Onun hakimiyyəti dövründə Macarıstana Müqəddəs Roma imperiyasından, Polşadan və başqa qonşu dövlətlərdən minlərlə kolonist axını baş verdi. IV Bela monqolların geri çəkilməsindən istifadə edərək daha aktiv xarici siyasət aparmağa başladı. 1242-ci ilin ikinci yarısında Avstriya işğal edildi. Monqollara qarşı müdafiə taktikasını mənimsəyən Bela 3 qızını monqol işğalına məruz qalan və ya təhlükə yaşayan dövlərlərin şahzadələri ilə evləndirdi. Belanın səyləri nəticəsində dağılmış dövlət yenidən yüksəldi və bu səbəbdən ona "İkinci Qurucu" titulu verildi.
Hakimiyyətinin son illəri
1261-ci ildə Bela oğlu Stefan ilə birlikdə Bolqarıstanı işğal etdi. Bulqar çarı Çar Konstatin Tik məcbur oldu ki, Vidini tərk etsin. İşğaldan sonra Bela Macarıstana qayıtsa da oğlu Bolqarıstanda qaldı. Belanın kiçik oğlu Belaya və qızı Annaya olan isti münasibəti digər oğlu Stefanı qəzəbləndirdi. O əsərlərində tez tez valideyn qayğısından məhrum qaldığını və atası tərəfindən öldürülmək təhlükəsi altında olduğunu vurğulayırdı. Vəziyyət belə olduqda yaranabiləcək bir vətəndaş müharibəsinin qarşısını almaq məqsədilə Arxiyepiskop Fillip və bir sıra yüksək vəzifəli dövlət adamları ata ilə oğul arasında münasibətləri yoluna qoymağa çalışdı. ilə ölkə iki hissəyə bölündü: Dunaydan qərbdəki torpaqlar Belanın, şərqdəki torpaqlar isə Stefanın hakimiyyəti altında qaldı. Ata ilə oğul arasındakı münasibətlər hələ də gərgin olaraq qalırdı. Stefanın ölkənin qərbində yerləşən anası və bacısına aid torpaqları ələ keçirməsinə qarşılıq Bela qızı Annanın başçılığı ilə 1264-cü ildə böyük bir ordunu onun üzərinə göndərdi. Anna Şaroşpatak şəhərini tutaraq Stefanın yoldaşını və uşaqlarını əsir aldı. Stefan özü isə Transilvaniyanın şərqində, Feketehalomda qəsrə sığındı. Tərəflər 1265-ci ildə qarşı qarşıya gəldi. 1266-cı ildə bağlanan sülhə əsasən ölkənin Dunay boyunca bölünməsi təsdiqləndi.
Vəfatı
1269-cu ildə Belanın öz adını verdiyi sevimli oğlu Bela vəfat etdi. 1270-ci ildə isə qızı Marqaretin ölümü kralı xəstələndirdi. Uzun müddət xəstə yatdıqdan sonra Bela 3 may 1270-ci ildə 63 yaşında vəfat etdi. O Esterqomda Franiskan kilsəsində dəfn edildi. Daha sonra Esterqomlu Fillip tərəfindən məzarı Esterqom kafedralında köçürüldü.
İstinadlar
- Béla IV of Hungary // https://pantheon.world/profile/person/Béla_IV_of_Hungary.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- . The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. The University of Michigan Press. 1994. ISBN .
- Curta, Florin. Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press. 2006. ISBN .
- Tanner, Marcus. Croatia: A Nation Forged in War. Yale University Press. 2010. ISBN .
- Engel, Pál. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. 2001. ISBN .
- Zsoldos, Attila. Családi ügy: IV. Béla és István ifjabb király viszálya az 1260-as években [A family affair: The Conflict between Béla IV and King-junior Stephen in the 1260s] (macar). História, MTA Történettudományi Intézete. 2007. ISBN .
- Érszegi, Géza; Solymosi, László. Az Árpádok királysága, 1000–1301 [The Monarchy of the Árpáds, 1000–1301] // Solymosi, László (redaktor). Magyarország történeti kronológiája, I: a kezdetektől 1526-ig [Historical Chronology of Hungary, Volume I: From the Beginning to 1526] (macar). Akadémiai Kiadó. 1981. 79–187. ISBN .
- Sălăgean, Tudor. 'Regnum Transilvanum. The assertion of the Congregational Regime // Pop, Ioan-Aurel; Nägler, Thomas (redaktorlar ). The History of Transylvania, Vol. I. (Until 1541). Romanian Cultural Institute (Center for Transylvanian Studies). 2005. 233–246. ISBN .
- Kristó, Gyula. Háborúk és hadviselés az Árpádok korában [Wars and Tactics under the Árpáds] (macar). Szukits Könyvkiadó. 2003. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
IV Bela ve ya Boyuk Bela mac IV Bela 29 noyabr 1206 Transilvaniya 3 may 1270 Buda 1235 1270 ci illerde Macaristan ve Xorvatiyanin krali IV Bela hemcinin 1254 1258 ci iller erzinde Striya hersoqu olmusdur IV Belamac IV BelaMacaristan ve Xorvatiyanin krali21 sentyabr 1235 3 may 1270EvvelkiSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 29 noyabr 1206 1206 11 29 Dogum yeri Transilvaniya RuminiyaVefat tarixi 3 may 1270 63 yasinda Vefat yeri Buda Macaristan kralligiDefn yeri SekesfexervarFealiyyeti siyasetci monarxAilesi Arpad sulalesiElmi fealiyyetiElm sahesi tarix Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiBela kral ilk heyat yoldasindan olan en boyuk oglu idi O 29 noyabr 1206 ci ilde Transilvaniyada anadan olmusdu Kral Andrasin tesebbusu ile 7 iyunda Papa III Innokenti yepiskop ve baronlara muraciet ederek gelecek krala sedaqet andi icmeyi tapsirdi 1213 cu ilde atasi II Andras onu Bulqar cari Borilin qizi ile nisanlasa da tezlikle bu nisan pozulur II Andras Muqeddes Torpaqlara seferi zamani IV Belani nenesi Meraniyanin yaninda qoyur 1218 ci ilde seferden qayitdiqdan sonra ise onu Niseya imperatorunun qizi ile evlendirir Nikah 1220 ci ilde bas tutur 1226 ci ile qeder Bela Transilvaniyani hersoq titulu ile idare etmisdir O eyaletin serqinde yasayan paqan kumanlar arasinda xristian missonerlerinin fealiyyetini destekleyirdi Hetta bezi kuman qebile bascilari onun hekimiyyetini tanimisdi 1235 ci ilde kral II Andrasin vefati ile IV Bela taxta cixmaga nail oldu IV Bela Macaristan ve Xorvatiyanin kraliIV Belanin taxta cixma merasimi Taxta cixdiqdan sonra o atasinin yaxin adamlarini cezalandirdi Meselen yaxin meslehetcileri baron Denis kor edilmis Yulius Kan ise hebs edilmisdi Bela ozunun esas meqsedinin babasi III Belanin hakimiyyeti illerindeki kimi kral huquqlarinin berpasi ve olkede movcud veziyyetin berpasi oldugunu beyan etdi O kral yigicaqlarinda baronlarin istirakinin qarsisini almaq ucun baron stullari ni yandirilmasini emr etdi Evveller kral terefinden paylanan torpaqlar meselesine baxilmasi ucun yeni bir komissya yaratdi II Andras terefinden bagislanan bir cox torpaqlar geri qaytarildi Papa IX Qreqori onun bu addimini siddetle tenqid etdi ve netice de geri alnmis mulklerin yeniden sahiblerine qaytarilmasi qarsiliginda Papa ona selahiyyet verir ki illerdir Muqeddes baxis a qarsi cixan yerli muselman ve yehudileri maliyye idaresinde ise qebul etsin Bela seherlerin inkisafini destekleyirdi Buna misal olaraq Sekesfexervar sakinlerinin azadliqlarini tesdiq etmis elecede 1237 ci ilde seherinde meskunlasan macar ve almanlara bir sira imtiyazlar vermisdi Monqollarin Macaristana yurusu 1240 ci ilin dekabr ayinda Bati xan monqol ordusunun Macaristan serheddinde toplayir 1241 ci ilde Macaristan monqollarin hucumuna meruz qalmisdir Bu zaman Avstriya hersoqu II Fridrix onlarin komeyine gelir Terefler 12 aprel 1941 ci ilde qarsi qarsiya geldiler Macarlar bu doyusde boyuk itkiler vermisdi IV Bela qacaraq doyus meydananini terk etse de monqollar onu Adriatik denizi sahillerine qeder izledi 1242 ci ilin mart ayinda Macaristan yeniden monqollarin hucuma meruz qaldi Monqol ordusuna bu defe Ogedey xanin oglu Kadan rehberlik edirdi Yurus zamani boyuk macar seherleri alt ust edildi Bela bir muddet Troqir seherine siginmali oldu Serkerde Kadanin seheri muhasireye aldigi bir zamanda ona Boyuk Xaqanin olmesi xeberi geldi ve bu sebebden monqollar Macaristani terk ederek geri qayitdilar Ikinci qurucu Bela Monqollar seheri terk etdikden sonra Bela 1242 ci ilin may ayinda Macaristana qayitdi Kral gordu ki monqollar olkesine kulli miqdarda ziyan verib Seherler darmadagin edilib Esasen Danubiya etrafinda dagintilar xususile agir idi Sadece Sekesfexervar Esterqom ve Pannonhalma arxiyepiskoplugu kimi yaxsi mudafie edilen seherler bu hucumdan yaxasini qurtara bilmisdi Veziyyet bele olduqda Bela yeni radikal reformlar heyata kecirmek mecburiyyetinde qaldi Ilk evvel monqollarin novbeti yuruslerine qarsi bir sira tedbirler gormeye qerar veren kral Danubiya ertafini xususi herbi quvvelerle guclendirdi Kohne kral sarayini terk ederek ozu ucun yeni bir qala insa etdirmeyi emr etdi Bu qalalardan biri Nadsarosda digeri ise Viseqradda insa olundu Bununla yanasi 100 e qeder yeni mudafie qalalari insa edildi O icaze verdi ki baronlar ve yepiskoplar oz erazileri etrafinda das qalalar tiksinler ve herbi quvve saxlasinlar Onun hakimiyyeti dovrunde Macaristana Muqeddes Roma imperiyasindan Polsadan ve basqa qonsu dovletlerden minlerle kolonist axini bas verdi IV Bela monqollarin geri cekilmesinden istifade ederek daha aktiv xarici siyaset aparmaga basladi 1242 ci ilin ikinci yarisinda Avstriya isgal edildi Monqollara qarsi mudafie taktikasini menimseyen Bela 3 qizini monqol isgalina meruz qalan ve ya tehluke yasayan dovlerlerin sahzadeleri ile evlendirdi Belanin seyleri neticesinde dagilmis dovlet yeniden yukseldi ve bu sebebden ona Ikinci Qurucu titulu verildi Hakimiyyetinin son illeri IV Belanin Budapest seherinde yerlesen heykeli 1261 ci ilde Bela oglu Stefan ile birlikde Bolqaristani isgal etdi Bulqar cari Car Konstatin Tik mecbur oldu ki Vidini terk etsin Isgaldan sonra Bela Macaristana qayitsa da oglu Bolqaristanda qaldi Belanin kicik oglu Belaya ve qizi Annaya olan isti munasibeti diger oglu Stefani qezeblendirdi O eserlerinde tez tez valideyn qaygisindan mehrum qaldigini ve atasi terefinden oldurulmek tehlukesi altinda oldugunu vurgulayirdi Veziyyet bele olduqda yaranabilecek bir vetendas muharibesinin qarsisini almaq meqsedile Arxiyepiskop Fillip ve bir sira yuksek vezifeli dovlet adamlari ata ile ogul arasinda munasibetleri yoluna qoymaga calisdi ile olke iki hisseye bolundu Dunaydan qerbdeki torpaqlar Belanin serqdeki torpaqlar ise Stefanin hakimiyyeti altinda qaldi Ata ile ogul arasindaki munasibetler hele de gergin olaraq qalirdi Stefanin olkenin qerbinde yerlesen anasi ve bacisina aid torpaqlari ele kecirmesine qarsiliq Bela qizi Annanin basciligi ile 1264 cu ilde boyuk bir ordunu onun uzerine gonderdi Anna Sarospatak seherini tutaraq Stefanin yoldasini ve usaqlarini esir aldi Stefan ozu ise Transilvaniyanin serqinde Feketehalomda qesre sigindi Terefler 1265 ci ilde qarsi qarsiya geldi 1266 ci ilde baglanan sulhe esasen olkenin Dunay boyunca bolunmesi tesdiqlendi Vefati1269 cu ilde Belanin oz adini verdiyi sevimli oglu Bela vefat etdi 1270 ci ilde ise qizi Marqaretin olumu krali xestelendirdi Uzun muddet xeste yatdiqdan sonra Bela 3 may 1270 ci ilde 63 yasinda vefat etdi O Esterqomda Franiskan kilsesinde defn edildi Daha sonra Esterqomlu Fillip terefinden mezari Esterqom kafedralinda kocuruldu IstinadlarBela IV of Hungary https pantheon world profile person Bela IV of Hungary Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi The Late Medieval Balkans A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest The University of Michigan Press 1994 ISBN 0 472 08260 4 Curta Florin Southeastern Europe in the Middle Ages 500 1250 Cambridge University Press 2006 ISBN 978 0 521 89452 4 Tanner Marcus Croatia A Nation Forged in War Yale University Press 2010 ISBN 978 0 300 16394 0 Engel Pal The Realm of St Stephen A History of Medieval Hungary 895 1526 I B Tauris Publishers 2001 ISBN 1 86064 061 3 Zsoldos Attila Csaladi ugy IV Bela es Istvan ifjabb kiraly viszalya az 1260 as evekben A family affair The Conflict between Bela IV and King junior Stephen in the 1260s macar Historia MTA Tortenettudomanyi Intezete 2007 ISBN 978 963 9627 15 4 Erszegi Geza Solymosi Laszlo Az Arpadok kiralysaga 1000 1301 The Monarchy of the Arpads 1000 1301 Solymosi Laszlo redaktor Magyarorszag torteneti kronologiaja I a kezdetektol 1526 ig Historical Chronology of Hungary Volume I From the Beginning to 1526 macar Akademiai Kiado 1981 79 187 ISBN 963 05 2661 1 Sălăgean Tudor Regnum Transilvanum The assertion of the Congregational Regime Pop Ioan Aurel Nagler Thomas redaktorlar The History of Transylvania Vol I Until 1541 Romanian Cultural Institute Center for Transylvanian Studies 2005 233 246 ISBN 973 7784 00 6 Kristo Gyula Haboruk es hadviseles az Arpadok koraban Wars and Tactics under the Arpads macar Szukits Konyvkiado 2003 ISBN 963 9441 87 2