IV Laslo (mac. IV. (Kun) László, xorv. Ladislav IV. (Kumanac), slovak. Ladislav IV. (Kumánsky); 5 avqust 1262, bilinmir – 10 iyul 1290) — 1272-1290-cı illərdə Macarıstan və Xorvatiya kralı. Onun anası Yelizaveta Macarıstanda məskunlaşmış bütpərəst Kumanların liderinin qızı idi. Yeddi yaşında Siciliya kralı I Çarlzın qızı (və ya İzabella) ilə evlənmişdir. Üsyankar lord onu qaçırıb həbs edəndə Laslo cəmi doqquz yaşında idi.
IV Laslo | |
---|---|
![]() | |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | 5 avqust 1262 |
Doğum yeri |
|
Vəfat tarixi | 10 iyul 1290 (27 yaşında) |
Anası | Elizabeth the Cuman |
Həyat yoldaşı |
|
![]() |
Həyatı
IV Laslo 1262-ci ildə Macarıstan kralı IV Belanın nəvəsi və kral ilə onun kuman (polovets) əsilli həyat yoldaşı Yelizaveta (mac. Erzsébet Kun) ailəsində anadan olmuşdur. Anası, Qızıl Orda xanlığından Macarıstana mühacirət etmiş kumanlar içindən idi. Bu səbəbdən IV Laslo, yarı kuman, yarı macar idi. Anasının etnik mənşəyi, onun hakimiyyəti dövründə böyük mübahisələrə və siyasi qarşıdurmalara səbəb olmuşdur. O, xüsusilə macar zadəganları və katolik kilsəsi tərəfindən şübhə və narazılıqla qarşılanırdı.
Taxta çıxması
V İştvan 1272-ci ildə qəfil vəfat etdikdə, oğlu Laslo cəmi 10 yaşında idi. Yaşının az olması səbəbindən ölkədə faktiki hakimiyyət bir sıra zadəgan ailələrinin — xüsusilə Aba, Çak, Köseqi və Qutkeled kimi aristokrat klanların hakimiyyəti altında idi. Laslo nominal olaraq kral olsa da, onun hakimiyyətinin ilk illəri siyasi xaos və baronlar arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə ilə keçmişdir. Kral sarayında real hakimiyyət anası Elisabeth Kun və onu dəstəkləyən kuman qəbilələrinin əlinə keçdi. Laslo uşaqlıqdan kuman mədəniyyətinə yaxın böyüdü, onların dilini danışdı, geyimlərini geyindi və həyat tərzlərini mənimsədi. Bu isə onu getdikcə daha da macar zadəganlarından və xristian din adamlarından uzaqlaşdırdı.
Hakimiyyət dövrü (1272–1290)
Laslonun hakimiyyətinin çox hissəsi feodal anarxiyası və mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi ilə xarakterizə olunur. Əsas səbəblər bunlar idi:
- Kral sarayı içində və xaricində aristokratik ailələr arasında nüfuz uğrunda fasiləsiz münaqişələr vardı.
- Laslo tez-tez baronlara qarşı mübarizədə tərəf dəyişdirirdi, bu da onu qeyri-sabit və etibarsız lider kimi tanıdırdı.
- Kilsə Laslonun kuman həyat tərzini qəbul etməsini və onların xristianlaşdırılmasına qarşı çıxmasını tənqid edirdi. O, hətta 1279-cu ildə papa tərəfindən göndərilmiş legatı — yepiskopu həbs etmişdi.
Kralın xristian həyat yoldaşı, İtalyan əsilli ilə münasibətləri də uğursuz olmuşdu. O, onu da həbs etmiş və kuman qadınlarla açıq-aşkar birlikdə yaşamışdı. Laslonun anası kuman olduğu üçün kral daim onları qorumağa çalışmışdı. Lakin 1279-cu ildə Papa və Macarıstan kilsəsi, kumanların xristianlığı qəbul etməsini tələb etmişdir. Kumanlar isə buna qarşı üsyan etdilər və nəticədə Macarıstan içində vətəndaş qarşıdurması başladı. 1282-ci ildə kumanlar açıq şəkildə üsyan etmiş və məşhur Hod döyüşünə səbəb olmuşdur. Bu döyüşdə Laslo macar zadəganları ilə birlikdə vuruşaraq kumanları məğlub etmişdir. Lakin sonradan Laslo yenidən onlara yaxınlaşmış və faktiki olaraq onların arasında yaşamağa başlamışdır. 1285-ci ildə Qızıl Orda xanınlarından olan Noğay xan və Tula-Buqa ikinci dəfə Macarıstana hücum etdilər. Bu monqol istilası əvvəlki (1241–42) istilaya nisbətən zəif olsa da, ölkəyə ciddi ziyan vurdu. İşğalın qarşısı əsasən yerli baronlar və əyalət qoşunları tərəfindən alındı. Laslonun özü döyüşlərə az müdaxilə etmişdir. Bu, onun nüfuzunu daha da azaltmışdır.
Qətlə yetirilməsi və vəfatı
IV Laslo 1290-cı ildə — cəmi 28 yaşında ikən qətlə yetirildi. Onu, böyük ehtimalla, xristianlaşdırılmağa məcbur edilmiş kumanlar tərəfindən öldürüldü. Rəvayətə görə, qətl onun düşərgəsində, kumanlarla birlikdə yaşadığı vaxt baş vermişdi. Onun ölümü ilə Arpad sülaləsinin kişilər xətti üzərində varisliyi böhran vəziyyətinə düşmüşdür. Bu hadisə Macarıstanda siyasi parçalanmaya və daha sonra taxta çıxmasına yol açmışdır.
İstinadlar
- Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians (ch. 2.74), p. 155.
- Rásonyi, L. "Les anthroponyms Comans de Hongrie". Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. 20 (2). 1967: 135–149. JSTOR 23682109.
- Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians (Edited and translated by László Veszprémy and Frank Schaer with a study by Jenő Szűcs) (1999). CEU Press. ISBN
- The Hungarian Illuminated Chronicle: Chronica de Gestis Hungarorum (Edited by Dezső Dercsényi) (1970). Corvina, Taplinger Publishing. ISBN
- Zsoldos, Attila. Családi ügy: IV. Béla és István ifjabb király viszálya az 1260-as években [A family affair: The Conflict between Béla IV and King-junior Stephen in the 1260s] (macar). História, MTA Történettudományi Intézete. 2007. ISBN .
- Bárány, Attila. The Expansion of the Kingdom of Hungary in the Middle Ages (1000–1490) // Berend, Nóra (redaktor). The Expansion of Central Europe in the Middle Ages. Ashgate Variorum. 2012. 333–380. ISBN .
- Bartl, Július; Čičaj, Viliam; Kohútova, Mária; Letz, Róbert; Segeš, Vladimír; Škvarna, Dušan. Slovak History: Chronology & Lexicon. Bolchazy-Carducci Publishers, Slovenské Pedegogické Nakladatel'stvo. 2002. ISBN .
- Berend, Nora. At the Gate of Christendom: Jews, Muslims and 'Pagans' in Medieval Hungary, c. 1000–c. 1300. Cambridge University Press. 2001. ISBN .
- Engel, Pál. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. 2001. ISBN .
- Érszegi, Géza; Solymosi, László. Az Árpádok királysága, 1000–1301 [The Monarchy of the Árpáds, 1000–1301] // Solymosi, László (redaktor). Magyarország történeti kronológiája, I: a kezdetektől 1526-ig [Historical Chronology of Hungary, Volume I: From the Beginning to 1526] (macar). Akadémiai Kiadó. 1981. 79–187. ISBN .
- Klaniczay, Gábor. Holy Rulers and Blessed Princes: Dynastic Cults in Medieval Central Europe. Cambridge University Press. 2002. ISBN .
- Kontler, László. Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. 1999. ISBN .
- Kristó, Gyula; Makk, Ferenc. Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (macar). I.P.C. Könyvek. 1996. ISBN .
- Kristó, Gyula. IV. (Kun) László [Ladislaus IV the Cuman] // Kristó, Gyula; Engel, Pál; Makk, Ferenc (redaktorlar ). Korai magyar történeti lexikon (9–14. század) [Encyclopedia of the Early Hungarian History (9th–14th centuries)] (macar). Akadémiai Kiadó. 1994. səh. 396. ISBN .
- Kristó, Gyula. Háborúk és hadviselés az Árpádok korában [Wars and Tactics under the Árpáds] (macar). Szukits Könyvkiadó. 2003. ISBN .
- Makk, Ferenc. Mária 2. [Mary, 2nd entry] // Kristó, Gyula; Engel, Pál; Makk, Ferenc (redaktorlar ). Korai magyar történeti lexikon (9–14. század) [Encyclopedia of the Early Hungarian History (9th–14th centuries)] (macar). Akadémiai Kiadó. 1994. səh. 444. ISBN .
- Sălăgean, Tudor. Regnum Transilvanum. The assertion of the Congregational Regime // Pop, Ioan-Aurel; Nägler, Thomas (redaktorlar ). The History of Transylvania, Vol. I. (Until 1541). Romanian Cultural Institute (Center for Transylvanian Studies). 2005. 233–246. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
IV Laslo mac IV Kun Laszlo xorv Ladislav IV Kumanac slovak Ladislav IV Kumansky 5 avqust 1262 bilinmir 10 iyul 1290 1272 1290 ci illerde Macaristan ve Xorvatiya krali Onun anasi Yelizaveta Macaristanda meskunlasmis butperest Kumanlarin liderinin qizi idi Yeddi yasinda Siciliya krali I Carlzin qizi Yelizaveta ve ya Izabella ile evlenmisdir Usyankar lord Ioahim Qutkeled onu qacirib hebs edende Laslo cemi doqquz yasinda idi 1 IV Laslo Sexsi melumatlar Dogum tarixi 5 avqust 1262 Dogum yeri bilinmir Vefat tarixi 10 iyul 1290 27 yasinda Anasi Elizabeth the Cuman Heyat yoldasi teq 1270 1272 1290 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 1 1 Taxta cixmasi 2 Hakimiyyet dovru 1272 1290 3 Qetle yetirilmesi ve vefati 4 IstinadlarHeyatiredakteIV Laslo 1262 ci ilde Macaristan krali IV Belanin nevesi ve kral V Istvan ile onun kuman polovets esilli heyat yoldasi Yelizaveta mac Erzsebet Kun ailesinde anadan olmusdur 2 Anasi Qizil Orda xanligindan Macaristana muhaciret etmis kumanlar icinden idi Bu sebebden IV Laslo yari kuman yari macar idi Anasinin etnik menseyi onun hakimiyyeti dovrunde boyuk mubahiselere ve siyasi qarsidurmalara sebeb olmusdur O xususile macar zadeganlari ve katolik kilsesi terefinden subhe ve naraziliqla qarsilanirdi 3 Taxta cixmasiredakte V Istvan 1272 ci ilde qefil vefat etdikde oglu Laslo cemi 10 yasinda idi 4 Yasinin az olmasi sebebinden olkede faktiki hakimiyyet bir sira zadegan ailelerinin xususile Aba Cak Koseqi ve Qutkeled kimi aristokrat klanlarin hakimiyyeti altinda idi 5 Laslo nominal olaraq kral olsa da onun hakimiyyetinin ilk illeri siyasi xaos ve baronlar arasinda hakimiyyet ugrunda mubarize ile kecmisdir 6 Kral sarayinda real hakimiyyet anasi Elisabeth Kun ve onu destekleyen kuman qebilelerinin eline kecdi Laslo usaqliqdan kuman medeniyyetine yaxin boyudu onlarin dilini danisdi geyimlerini geyindi ve heyat terzlerini menimsedi 7 Bu ise onu getdikce daha da macar zadeganlarindan ve xristian din adamlarindan uzaqlasdirdi 8 Hakimiyyet dovru 1272 1290 redakteLaslonun hakimiyyetinin cox hissesi feodal anarxiyasi ve merkezi hakimiyyetin zeiflemesi ile xarakterize olunur Esas sebebler bunlar idi 9 Kral sarayi icinde ve xaricinde aristokratik aileler arasinda nufuz ugrunda fasilesiz munaqiseler vardi Laslo tez tez baronlara qarsi mubarizede teref deyisdirirdi bu da onu qeyri sabit ve etibarsiz lider kimi tanidirdi Kilse Laslonun kuman heyat terzini qebul etmesini ve onlarin xristianlasdirilmasina qarsi cixmasini tenqid edirdi O hetta 1279 cu ilde papa terefinden gonderilmis legati yepiskopu hebs etmisdi Kralin xristian heyat yoldasi Italyan esilli Yelizaveta ile munasibetleri de ugursuz olmusdu O onu da hebs etmis ve kuman qadinlarla aciq askar birlikde yasamisdi 10 Laslonun anasi kuman oldugu ucun kral daim onlari qorumaga calismisdi Lakin 1279 cu ilde Papa ve Macaristan kilsesi kumanlarin xristianligi qebul etmesini teleb etmisdir Kumanlar ise buna qarsi usyan etdiler ve neticede Macaristan icinde vetendas qarsidurmasi basladi 1282 ci ilde kumanlar aciq sekilde usyan etmis ve meshur Hod doyusune sebeb olmusdur 11 Bu doyusde Laslo macar zadeganlari ile birlikde vurusaraq kumanlari meglub etmisdir Lakin sonradan Laslo yeniden onlara yaxinlasmis ve faktiki olaraq onlarin arasinda yasamaga baslamisdir 1285 ci ilde Qizil Orda xaninlarindan olan Nogay xan ve Tula Buqa ikinci defe Macaristana hucum etdiler 12 Bu monqol istilasi evvelki 1241 42 istilaya nisbeten zeif olsa da olkeye ciddi ziyan vurdu Isgalin qarsisi esasen yerli baronlar ve eyalet qosunlari terefinden alindi Laslonun ozu doyuslere az mudaxile etmisdir Bu onun nufuzunu daha da azaltmisdir 13 Qetle yetirilmesi ve vefatiredakteIV Laslo 1290 ci ilde cemi 28 yasinda iken qetle yetirildi 14 Onu boyuk ehtimalla xristianlasdirilmaga mecbur edilmis kumanlar terefinden olduruldu Revayete gore qetl onun dusergesinde kumanlarla birlikde yasadigi vaxt bas vermisdi 15 Onun olumu ile Arpad sulalesinin kisiler xetti uzerinde varisliyi bohran veziyyetine dusmusdur Bu hadise Macaristanda siyasi parcalanmaya ve daha sonra Anju sulalesinin taxta cixmasina yol acmisdir 16 Istinadlarredakte Simon of Keza The Deeds of the Hungarians ch 2 74 p 155 Rasonyi L Les anthroponyms Comans de Hongrie Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 20 2 1967 135 149 JSTOR 23682109 Simon of Keza The Deeds of the Hungarians Edited and translated by Laszlo Veszpremy and Frank Schaer with a study by Jeno Szucs 1999 CEU Press ISBN 963 9116 31 9 The Hungarian Illuminated Chronicle Chronica de Gestis Hungarorum Edited by Dezso Dercsenyi 1970 Corvina Taplinger Publishing ISBN 0 8008 4015 1 Zsoldos Attila Csaladi ugy IV Bela es Istvan ifjabb kiraly viszalya az 1260 as evekben A family affair The Conflict between Bela IV and King junior Stephen in the 1260s macar Historia MTA Tortenettudomanyi Intezete 2007 ISBN 978 963 9627 15 4 Barany Attila The Expansion of the Kingdom of Hungary in the Middle Ages 1000 1490 Berend Nora redaktor The Expansion of Central Europe in the Middle Ages Ashgate Variorum 2012 333 380 ISBN 978 1 4094 2245 7 Bartl Julius Cicaj Viliam Kohutova Maria Letz Robert Seges Vladimir Skvarna Dusan Slovak History Chronology amp Lexicon Bolchazy Carducci Publishers Slovenske Pedegogicke Nakladatel stvo 2002 ISBN 0 86516 444 4 Berend Nora At the Gate of Christendom Jews Muslims and Pagans in Medieval Hungary c 1000 c 1300 Cambridge University Press 2001 ISBN 978 0 521 02720 5 Engel Pal The Realm of St Stephen A History of Medieval Hungary 895 1526 I B Tauris Publishers 2001 ISBN 1 86064 061 3 Erszegi Geza Solymosi Laszlo Az Arpadok kiralysaga 1000 1301 The Monarchy of the Arpads 1000 1301 Solymosi Laszlo redaktor Magyarorszag torteneti kronologiaja I a kezdetektol 1526 ig Historical Chronology of Hungary Volume I From the Beginning to 1526 macar Akademiai Kiado 1981 79 187 ISBN 963 05 2661 1 Klaniczay Gabor Holy Rulers and Blessed Princes Dynastic Cults in Medieval Central Europe Cambridge University Press 2002 ISBN 0 521 42018 0 Kontler Laszlo Millennium in Central Europe A History of Hungary Atlantisz Publishing House 1999 ISBN 963 9165 37 9 Kristo Gyula Makk Ferenc Az Arpad haz uralkodoi Rulers of the House of Arpad macar I P C Konyvek 1996 ISBN 963 7930 97 3 Kristo Gyula IV Kun Laszlo Ladislaus IV the Cuman Kristo Gyula Engel Pal Makk Ferenc redaktorlar Korai magyar torteneti lexikon 9 14 szazad Encyclopedia of the Early Hungarian History 9th 14th centuries macar Akademiai Kiado 1994 seh 396 ISBN 963 05 6722 9 Kristo Gyula Haboruk es hadviseles az Arpadok koraban Wars and Tactics under the Arpads macar Szukits Konyvkiado 2003 ISBN 963 9441 87 2 Makk Ferenc Maria 2 Mary 2nd entry Kristo Gyula Engel Pal Makk Ferenc redaktorlar Korai magyar torteneti lexikon 9 14 szazad Encyclopedia of the Early Hungarian History 9th 14th centuries macar Akademiai Kiado 1994 seh 444 ISBN 963 05 6722 9 Sălăgean Tudor Regnum Transilvanum The assertion of the Congregational Regime Pop Ioan Aurel Nagler Thomas redaktorlar The History of Transylvania Vol I Until 1541 Romanian Cultural Institute Center for Transylvanian Studies 2005 233 246 ISBN 973 7784 00 6 nbsp Vikianbarda IV Laslo ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title IV Laslo amp oldid 8092362