Mohi döyüşü

Mohi döyüşü (mac. Muhi csata, rum. Bătălia de la Muhi, xorv. Bitka na rijeci Šajo, slovak. Bitka pri rieke Slaná) — 1241-ci ilin 11 aprelində Macarıstan krallığı ilə Monqol imperiyası arasında baş vermiş həlledici və dağıdıcı qarşıdurma. XIII əsrin ən faciəli və dramatik hadisələrindən biri olmaqla yanaşı, Avropanın monqol istilası qarşısındakı müdafiə imkanlarını da sınamışdır. Macar kralı IV Bela rəhbərliyindəki ordu ilə, Batı xan və məşhur monqol sərkərdəsi Sabutayın komandanlığı altında hərəkət edən monqol ordusu arasında baş vermiş bu döyüş, Avropada böyük sarsıntı yaratmışdır.

Mohi döyüşü
Tarix	11 aprel 1241
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Döyüş Macarıstanın Mohi kəndi yaxınlığında, Şayo (Sajó) çayı sahilində baş tutmuşdur. Monqollar Macarıstana bir neçə istiqamətdən hücum edərək ölkənin müdafiəsini zəiflətmiş, əhali arasında təşviş yaratmışdılar. IV Bela, ölkənin müxtəlif bölgələrindən əsgərlər toplayaraq böyük bir ordu ilə düşmənə qarşı çıxmağa qərar verdi. O, ordugahını Şayo çayı yaxınlığında qurdu və burada monqolların hücumuna qarşı mövqe tutmuşdur. Monqollar isə qeyri-ənənəvi və ağıllı hərbi taktikalar tətbiq edirdilər. Sabutay düşməni aldatmaq məqsədilə Macar düşərgəsini birbaşa hücum etmədən əhatəyə almışdır və bir neçə gün ərzində psixoloji təzyiq göstərmişdir. Nəhayət, 1241-ci ilin aprelin 11-də gecəyarısı monqol ordusu qəfil hücuma keçmişdir. Onlar körpünü tutaraq macar ordusunun müdafiəsini yarıb düşərgəyə girdilər. Bu, macarlar üçün ağır bir məğlubiyyətlə nəticələnmişdir. Döyüş zamanı Macar ordusu düzgün təşkilatlanmamışdı və əsgərlərin çoxu feodal mülklərdən toplanmış təcrübəsiz döyüşçülər idi. Monqollar isə yüksək səviyyədə koordinasiyalı, sürətli və dəqiq hücumlarla tanınırdılar. Onların taktikasına atlı oxçuların istifadəsi, süni geriçəkilmə və düşməni əhatəyə alma kimi metodlar daxil idi. Mohi döyüşündə bu taktikaların hər biri istifadə olundu və Macar ordusu tamamilə məhv edilmişdir.

Kral IV Bela döyüş meydanından çətinliklə canını qurtardı və Adriatik dənizi sahillərinə — Dalmatiyaya qaçmışdır. Monqollar Budaya qədər irəlilədilər və ölkəni viran qoydular. Şəhərlər, kəndlər, monastırlar dağıdıldı, minlərlə insan qətlə yetirildi. Macarıstan bu döyüşdən sonra uzun illər özünə gələ bilmədi və əhalisinin böyük bir hissəsini itirmişdir. Ölkənin iqtisadi və sosial strukturu sarsılmışdır. Monqolların bu uğuru Avropada vahimə yaratdı. Almaniyadan İtaliyaya qədər bütün Avropa dövlətləri yeni bir istilaya hazırlaşmağa başladılar. Lakin 1242-ci ildə Monqol xaqanı Ugedeyin vəfatı nəticəsində Batu xan geri dönmək məcburiyyətində qaldı və Avropa bu dəfəlik genişmiqyaslı monqol istilasından qurtulmuşdur. Lakin Mohi döyüşü Avropaya monqolların nə qədər təhlükəli və güclü olduğunu açıq şəkildə göstərdi.

Nəticə etibarilə, Mohi döyüşü təkcə Macarıstan üçün deyil, ümumilikdə Avropa üçün ciddi xəbərdarlıq olmuşdur. Bu hadisə Macarıstan kralını ölkəni yenidən qurmağa və güclü qalalar inşa etməyə vadar etmişdir. IV Bela bu faciədən dərs çıxarmış və sonrakı illərdə ölkədə bir sıra islahatlar həyata keçirmişdir. Mohi döyüşü tarixdə təkcə bir məğlubiyyət kimi deyil, həm də Avropa müdafiəsinin dönüş nöqtəsi kimi dəyərləndirilir.

İstinadlar

1. Sverdrup, Carl. "Numbers in Mongol Warfare". Journal of Medieval Military History. Boydell Press. 8. 2010: 109–17 [p. 115]. doi:10.1515/9781846159022-004. ISBN . The Mongols probably had a nominal force of at least 30,000 men, with the personal units of Batu and Sube'etei forming the core of the army.
2. (the University of Michigan)John Merton Patrick. Artillery and warfare during the thirteenth and fourteenth centuries. 8, Issue 3 of Monograph series. Utah State University Press. 1961. səh. 13. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-11-28. superior mobility and combination of shock and missile tactics again won the day. As the battle developed, the Mongols broke up western cavalry charges, and placed a heavy fire of flaming arrows and naphtha fire-bombs
3. (the University of Michigan)John Merton Patrick. Artillery and warfare during the thirteenth and fourteenth centuries. 8, Issue 3 of Monograph series. Utah State University Press. 1961. səh. 13. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-11-28. 33 D'Ohsson's European account of these events credits the Mongols with using catapults and ballistae only in the battle of Muhi, but several Chinese sources speak of p'ao and "fire-catapults" as present. The Meng Wu Er Shih Chi states, for instance, that the Mongols attacked with the p'ao for five days before taking the city of Strigonie, to which many Hungarians had fled: "On the sixth day the city was taken. The powerful soldiers threw the Huo Kuan Vets (fire-pot) and rushed into the city, crying and shouting.34 Whether or not Batu actually used explosive powder on the Sayo, only twelve years later Mangu was requesting "naphtha-shooters" in large numbers for his invasion of Persia, according to Yule
4. Sverdrup, pp. 114–115, citing Rashid al-Din's chronicles, 1:198, 2:152. Rashid Al-Din's figures give Batu and Subutai about 40,000 horsemen total when they invaded Central Europe in 1241 (including Turkic auxiliaries recruited since the conquest of Rus), divided into five columns (three in Hungary, one in Transylvania, and one in Poland). He proceeds to say that while the nominal total of the Mongol force in Hungary was 30,000, the effective total on the field at Muhi would have been between that number and 15,000, close to the latter.
5. The Mongols and the Islamic World, ed. Peter Jackson, (Yale University Press, 2017), 132.
6. The Penguin Atlas of Medieval History, ed. Colin McEvedy, (Penguin Books, 2014), 64.
7. Erik Fügedi. Castle and Society in Medieval Hungary (1000-1437). Akadémiai Kiadó. 1986. səh. 48. ISBN .
8. Pál Engel. The Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary. Bloomsbury. 2001. ISBN .
9. Martyn Rady. Nobility, Land and Service in Medieval Hungary. Palgrave Macmillan. 2000. ISBN .
10. Saunders, J. J. The Mongol Empire. April 2022. səh. 123.
11. Świętosławski, Witold. The Organization of the Mongols' War Expeditions, 35–6.
12. Gustav Strakosch-Grassmann, Der Einfall der Mongolen in Mitteleuropa in den Jahren 1241 und 1242 (Innsbruck, 1893), 68–101.
13. Sverdrup, Carl. "The Military Operations of Genghis Khan and Sube'etei." Helion and Company (May 4, 2017). Page 318.
14. The Mongol Invasion of Hungary, Martyn Rady,Medieval World, vol. November-Dec, (1991), 46.
15. J.J. Saunders, The History of the Mongol Conquests, (University of Pennsylvania Press, 2001), 222.
16. (the University of Michigan)John Merton Patrick. Artillery and warfare during the thirteenth and fourteenth centuries. 8, Issue 3 of Monograph series. Utah State University Press. 1961. səh. 13. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-11-28. (along, it seems, with explosive charges of gunpowder) on the massed Hungarians trapped within their defensive ring of wagons. King Béla escaped, though 70,000 Hungarians died in the massacre that resulted—a slaughter that extended over several days of the retreat from Mohi.
17. Michael Kohn. Dateline Mongolia: An American Journalist in Nomad's Land. RDR Books. 2006. səh. 28. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-07-29.
18. Robert Cowley. Robert Cowley (redaktor). Experience of War (reprint). Random House Inc. 1993. səh. 86. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-07-29.
19. Christopher Lloyd. What on Earth Happened?: The Complete Story of the Planet, Life, and People from the Big Bang to the Present Day (illustrated). Bloomsbury. 2008. səh. 396. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-11-28. 1 9 The Mongols are known to have used gunpowder and firearms in Europe as early as 1241 at the Battle of Muhi in Hungary. See Jacques Gernet, A History of Chinese Civilisation (Cambridge University Press, 1982). page 379
20. James Riddick Partington. A history of Greek fire and gunpowder (reprint, illustrated). JHU Press. 1960. səh. 250. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-11-28. After defeating the Kipchak Turks (Cumans), Bulgars and Russians, the Mongol army under Subutai took Cracow and Breslau, and on 9 April 1241, defeated a German army under Duke Henry of Silesia at Liegnitz. The Mongols under Batu defeated the Hungarians under King Bela IV at Muhi on the Sajo on 11th April, 1241. ... it has priority over the use of gunpowder, which the Mongols used two days later in the battle beside the Sajo. ...
21. William H. McNeill. The Rise of the West: A History of the Human Community. University of Chicago Press. 1992. səh. 492. ISBN . İstifadə tarixi: 2011-07-29.

Ədəbiyyat

• Amitai-Preiss, Reuven. The Mamluk-Ilkhanid War. Cambridge: Cambridge University Press. 1998. ISBN .
• Carey, Brian Todd. Warfare in the Medieval World. Pen & Sword Books. 2007. ISBN .
• Gabriel, Richard A. Genghis Khan's Greatest General: Subotai the Valiant. Norman, Okla.: University of Oklahoma Press. 2006. ISBN .
• Kosztolnyik, Z. J. Hungary in the Thirteenth Century. East European Monographs; No. CDXXXIX. New York: Columbia University Press. 1996.
• Morgan, David. The Mongols. Oxford: Blackwell Publishing. 1990. ISBN .
• Nicolle, David. The Mongol Warlords. Brockhampton Press. 1998.
• Regan, Geoffrey. The Guinness Book of Decisive Battles. Canopy Books. 1992. ISBN .
• Saunders, J. J. The History of the Mongol Conquests. London: Routledge. 1971. ISBN .
• Sicker, Martin. The Islamic World in Ascendancy: from the Arab conquests to the siege of Vienna. Praeger Publishers. 2000.
• Soucek, Svatopluk. A History of Inner Asia. Cambridge University Press. 2000. ISBN .
• Jackson, Peter. The Mongols and the West. Pearson Longman. 2005.
• Obrusánszky, Borbála. A tatárok kivonulásának okai [The reasons for the departure of the Tatars] (PDF) // Székelyföld - kulturális folyóirat (Hungarian). 21/9. Csíkszereda: Hargita Megye Tanácsa, Hargita Kiadóhivatal, Székelyföld Alapítvány. September 2017. 113–129. ISSN 1453-3871.

Xarici keçidlər

• by Timotheus