Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Malleson missiyası (ing. Malleson mission) və yaxud Britaniyalıların Zakaspiyskə müdaxiləsi (ing. British intervention in Transcaspia) — Müttəfiqlərin vətəndaş müharibəsi zamanı Rusiyaya müdaxiləsi kontekstində 1918-ci ilin avqustundan 1919-cu ilin aprelinə qədər Xəzərin şərq sahilində (müasir Türkmənistan) bolşevik qüvvələrinə qarşı fəaliyyət göstərən general Vilfrid Mallesonun başçılıq etdiyi Britaniya Hindistanı qoşunu qüvvələrinin hərbi əməliyyatı.
| Malleson missiyası Britaniyalıların Zakaspiyskə müdaxiləsi | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya vətəndaş müharibəsinə müttəfiqlərin müdaxiləsi | |||
| ing. Malleson mission | |||
 Zakaspiysk vilayətinin xəritəsi | |||
| Tarix | 5 aprel 1919 | ||
| Yeri | Zakaspiysk vilayəti | ||
| Nəticəsi | 1919-cu ilin mart-aprel aylarında ingilislərin bölgədən qovulması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| | |||
Tarixi
1918-ci ildə Rusiya Türküstanı Rusiyada vətəndaş müharibəsi səbəbindən xaos içində idi. Bölgədə bir çox qruplar münaqişəyə girmişdi. Bolşevik Daşkənd Soveti öz bölgələri üçün müstəqillik iddiasında olan kazaklar da daxil olmaqla müxtəlif qrupların hücumu altında idi. Bundan əlavə, Ağ ordu qoşunları ilə ingilislər arasında sövdələşmələr var idi. Geosiyasi baxımdan Britaniya imperiyası nöqteyi-nəzərindən bu ərazi Britaniya Hindistanı və İran ilə yaxınlığına və ümumi təsir dairəsinə görə onları maraqlandırırdı. Rusiya imperiyası vahid halda olaraq qaldığı halda, bu, ingilislər üçün problem deyildi, lakin 1917-ci il oktyabrda baş tutan bolşevik inqilabı ilə imperiya süquta uğradı. Vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirən təxminən 28.000 Almaniya və Avstriya-Macarıstan əsgərinin hərbi əsir kimi bölgədə saxlanılması idi. 1918-ci ilin iyun ayına qədər London və Dehlidəki Britaniya hakimiyyət orqanları və onların Mərkəzi Asiyadakı müttəfiqləri, xüsusən də Əfqanıstan Əmirliyi hələ də sürətlə pozulan vəziyyətlə bağlı nə etmək niyyətində olduqları, və məqsədləri barədə tutarlı və ya ardıcıl baxışa malik deyildilər. Onlar bölgəyə siyasi və ya hərbi müdaxilə vəziyyətində cavab hərəkətləri haqda planları yox idi.
Missiya
Bayram Əli döyüşü
Bolşeviklərdən, alman və Osmanlı hərbi fəaliyyətindən narahat olan Britaniya hökuməti Britaniya Hindistanından Məşhəd və Qacar dövləti ərazisindən bölgəyə bir qüvvə göndərmək qərarına gəldi. Qüvvəyə general Vilfrid Malleson rəhbərlik etməli idi. Onun missiyası "Alman və Osmanlı təbliğatı" və düşmən qüvvələrinə kömək üçün dəmir yolları və təhcizatdan istifadəyə yol verməmək idi. Həmçinin missiya bölgədə olan Britaniya "mütəffiqləri"nə hər cürə yardım göstərməli idi.
General Malleson Reginald Tigu-Consa 1918-ci il iyulun 12-də Aşqabadda hakimiyyəti ələ keçirmiş anti-bolşevik Zakaspiysk hökumətinə nəzarət edən qrup olan Aşqabad Komitəsi ilə ilkin əlaqə qurmağı tapşırdı. İlk hərbi əməliyyat avqustun 11-də, 19-cu pəncab alayının iki pulemyotçu bölməsinin Qacar dövlətinin Muhammabad şəhərindən çıxıb sərhədi keçərək Artıq istiqamətində zirehli qatara minərək Zakaspiysk dəmir yolu ilə Bayram Əliyə doğru hərəkət etdikdə baş verdi. Bunda əsas məqsəd bolşeviklərin hücumu zamanı yerli Zakaspiysk üsyançı qüvvələrinə kömək etmək idi.
Bolşeviklər 1918-ci il avqustun 12-də və ya 15-də 3000-ə yaxın qoşunla Britaniya-Hindistan və Zakaspiysk ordusunun Bayram Əlidə olan hissələrinə hücum etdilər. Lakin Zakaspiysk qüvvələrinin sayı 1000 nəfərdən ibarət idi (əsasən türkmən qoşunları). Onlar tez bir zamanda bolşevik ordusu tərəfindən məğlub edildi. Yerli Zakaspiysk ordusu səngərlərini qoyub qaçdılar, Britaniya-Hindistan pulemyotçuları və Pəncab piyadaları isə zirehli qatarlarını müdafiə etməyə çalışdılar. Lakin hind dəstəsinin pulemyotlardan istifadə etməsi rəsmi hesabata görə, tam darmadağın edilmənin qarşısını aldı.
Rəsmi heabatda deyilirdi: '“Döyüşçülər plemyotlardan fasiləsiz atəş açma nəticəsində silah nəzarət edə bilinməyəcək səviyyədə qızana qədər müqavimət göstərdilər. Zakaspiysk hesabatına görə düşmənə 350 itki verdilər. Hindistan heyətindən iki nəfər yaralandı, pulemyotlardan birini isə onu soyutmaq istəyərkən iki nəfər yanıq xəsarəti aldığından atmalı oldular”..
Darmadağından qaçmalarına baxmayaraq, Britaniya-Hindistan və Zakaspiysk bölmələri 3 gün ərzində istirahət etmədən, az yemək və su olmadan geri qayıtmağa məcbur oldular və dəmir yolu xətti ilə Duşaka çəkildilər. Pulemyot dəstəsi xəstəlik və itkilərə görə İranın Məhəmmədabad şəhərinə qayıtdı.
Kakada döyüşlər
Qacar dövlətindəki qüvvələrini yenidən cəmləşdirdikdən sonra Malleson Knollys tabeliyində olan 19-cu Pəncab Alayının 500-ə yaxın şəxsi heyətini yenidən Rusiya Türküstanına göndərdi. Orada 26 avqustda Kaka (Kaahka) ərazisində onlar Zakaspiysk üsyançı qüvvələri ilə birləşdi. Zakaspiysk bölgəsindən olan təxminən 1000 nəfərlik yerli qüvvə ingilislər tərəfindən kifayət qədər keyfiyyətsiz qoşunlar hesab edilirdi. Onlara türkmən tayfa başçısı Oraz Sirdar komandanlıq edirdi.
Keçmiş avstriyalı hərbi əsirlərin böyük bir hissəsinin daxil olduğu bolşevik qüvvələri Britaniya Zakaspiysk qüvvələrinə hücum etdi. Lakin onların hücumu Əfqanıstan sərhədindəki Kuşxada dəf edildi. Türkmənistanın Kaka şəhərində 28 avqust, 11 sentyabr və 18 sentyabr tarixlərində ingilislərə cüzi uğur gətirən, Zakaspiysk və Məşhəddə Britaniya rəhbərliyini həvəsləndirən növbəti toqquşmalar oldu. Malleson daha sonra Qacar dövlətindən 28-ci Yüngül Silahlı Atcı alayının gəlişi ilə kiçik kömək aldı.
Malleson Aşqabad Komitəsi ilə müntəzəm əlaqə saxlayırdı. Onlar Britaniya maliyyəsini və dəstəyini təmin etməyə çalışırdılar. Çünki onların əslində heç bir iqtisadiyyatı və ya vəsait toplamaq üçün metodu yox idi. İki britaniyalı polkovnik başqa bir qrupla, ingilislərdən pul alan, lakin motivasiyası və dəstəyinin səviyyəsi bəlli olmayan gizli qrup olan Türküstan Birliyi ilə əməkdaşlığa başladılar. Lakin sonradan maliyyə ayrılmadığından qrup dağıldı.
Duşak döyüşü
Bu zaman Malleson Hindistan hökümətinin qərarının əksinə gedərək Zakaspiysk vilayətinin daha da dərinliklərinə irəliləyərək bolşeviklərin üzərinə hücum etmək qərarına gəldi. Birləşmiş qüvvələr gecə reydinə çıxaraq oktyabrın 9-dan 11-dək Arman Saqadada, oktyabrın 14-də isə Duşak döyüşündə bolşevikləri ağır məğlubiyyətə uğratdılar. Duşakda ingilis qoşunları bolşeviklərə 1000 nəfər itki verərək, özləri 54 nəfər ölü, 150 nəfər yaralı itirdilər. Döyüşlərin əksəriyyətində Britaniya-Hind qoşunları vuruşurdu və əsasən nizamsız türkmənlərdən təşkil olunan Zakaspiyski qoşunları aşağı döyüş keyfiyyəti göstərirdi. Pəncab piyadalarının süngü hücumu, eləcə də 28-ci süvarilərin hücumu nəticəsində bolşevik qüvvələrini geri çəkildi. Zakaspiysk qoşunları Kaaxaya, bolşevik qoşunları isə mütəşəkkil şəkildə Duşaka çəkildi. Lakin daha sonra bolşeviklər Mərvə doğru gedərək, orada mövqe tutdular. İngilislər oktyabrın 20-də Teceni tutdular. Zakaspiysk qüvvələri daha sonra Mərvi ələ keçirməyə cəhd etdilər.
Döyüşlərdə zirehli qatarlar iştirak edirdi. İngilislərin/Zakaspiysklərin iki, bolşeviklərin isə üç zirehli qatarı var idi. Yollar yararsız idi və nəqliyyat vasitələri kifayət qədər hərəkət genişliyinə malik deyildi. Nəqliyyat və hücum üçün toplarla silahlanmış zirehli qatarlardan istifadə olunurdu. Ancaq Birinci Dünya müharibəsinin başa çatması ilə missiyanın əsas səbəblərindən biri - almanlar və türklərdən gələn təhlükə artıq mövcud deyildi. Bununla belə, Malleson Aşqabad komitəsinə dəstək verməyi zəruri hesab edirdi.
Komitənin istefası və Türküstan Ordusunun yaradılması
1918-ci ilin sonlarında Aşqabad Komitəsi paytaxt üzərində nəzarəti itirməyə başladı və Britaniyadan kömək istədi. Malleson komitəyə vəd etdiyi vəsaiti verməmişdi. Paytaxtda ümumi üsyan baş verdi və Aşqabad Komitəsi istefa verdi. 1919-cu il yanvarın 1-də Zakaspiyski bölgəsini idarə etmək üçün yeni İctimai Təhlükəsizlik Komitəsi yaradıldı. Onun tərkibi əsasən Reginald Tiq-Cons tərəfindən seçilən beş nəfərdən ibarət idi. O, yeni komitəyə iki türkmən təyin etdi və o, bu mərhələdə komitə Britaniyanın təsirinə daha çox düşdü. Zakaspiysk
Yanvarın 12-də İngilis qüvvələri Annenkovoda bolşeviklərin hücumuna məruz qaldı. Lakin ingilislər 38-39 yaralı və 12 ölü verməsinə baxmayaraq hücumu dəf edə bildilər.
General Anton Denikinin Ağ ordusunun Cənub bölmələrinin hissələri kiçik qruplar halında Zakaspiysk ordusuna qoşulmağa başladılar. Zakaspiysk hökuməti tezliklə Ağ ordu qüvvələri ilə əlaqə qurdu. Denikin nəhayət bölgəyə daha çox nəzarət etməyə başladı. Çünki onun komandanlıq etdiyi hərbi hissələr Türküstanda bolşeviklər ilə döyüşməyə başladılar. 22 yanvar 1919-cu ildə Ağ Türküstan Ordusu yaradıldı.
Britaniya imperiyasının bölgədən geri çəkilməsi
Malleson bir müddət Britaniya qoşunlarını bölgədən necə çıxarmağı planlaşdırırdı, çünki bu mürəkkəb bir iş idi. O, Britaniya ordusunun bölgədən çıxdığını Aşqabad Komitəsinə məxfi şəkildə bildirdi. Komitə üzvləri narazılıq və çaxnaşma yaradacağından qorxaraq bu barədə ictimaiyyətə məlumat verməmək qərarına gəldilər. Komitənin özü bu xəbərdən təşvişə düşmüşdü, baxmayaraq ki, onlar Denikin və ağqvardiyaçılarla əməkdaşlığa şalışırdılar. Onlar Denikinin timsalında Zakaspiysk üçün yeni müttəfiq tapdılar. Təhlükəsiz geri çəkilmək üçün Malleson geri çəkilmənin cinahdan hücum üçün hiylə olduğu barədə şayiə yaydı. Bolşeviklər hiyləyə aldandılar və şayiəyə cavab olaraq geri çəkilən ingilis qoşunlarını təqib etmək əvəzinə mövqelərini gücləndirdilər. Həmin vaxt 950 nəfər olan Britaniya qoşunları martın əvvəlində geri çəkilməyə başladı. Onlar bütünlüklə 1919-cu il aprelin ortalarında Zakaspiyski tərk etdilər. Lakin ingilislərin getməsi ilə bolşeviklər Zakaspiysk qüvvələrini tədricən geri oturdaraq yeni hücumlara başladılar. 1920-ci ilə qədər Zakaspiysk hökuməti və Aşqabad komitəsi məğlub oldu. Bolşevik Daşkənd Soveti əraziyə tam nəzarəti bərpa etdi.
Astraliyalı Dik Ellis Mallesonun missiyasında zabit kimi xidmət etmişdi. O, 1963-cü ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra bu haqda xatirələrini yazaraq nəşr etdirdi.
Döyüşlər və itkilər
Malleson missiyası zamanı döyüşlər və Britaniya itkiləri aşağıdakı kimi olub:
- 12/15 avqust 1918: Bayram Əli döyüşü
- 28 avqust 1918: Kaahinin müdafiəsi – 5 ölü;
- 1918: Kuşxanın müdafiəsi - 3 zabit ölüb və ya yaralanıb, 24 əsgər ölüb və ya yaralanıb;
- 15 sentyabr 1918: Kaahi yaxınlığında atışma - 3 ölü;
- 9-14 oktyabr 1918: Duşak döyüşü – 54+ ölü, 150+ yaralı;
- 12 yanvar 1919: Annenkovonun müdafiəsi - 12 ölü, 38-39 yaralı;
- digər döyüş və toqquşmalarda 10 nəfər öldürülüb.
İstinadlar
- Sargent, 2004. səh. 21
- Sargent, 2004. səh. Executive summary
- Sargent, 2004. səh. 1
- Sargent, 2004. səh. 8
- Moberly, 1987. səh. 335
- Sargent, 2004. səh. 9
- Sargent, 2004. səh. 11
- Sargent, 2004. səh. 11–12, 19
- Wright, 2017. səh. 431
- Sargent, 2004. səh. 12
- Sargent, 2004. səh. 19
- Ellis, 1963. səh. 75
- Ellis, 1963. səh. 79
- Ellis, 1963. səh. 76
- Ellis, 1963. səh. 132
- Sargent, 2004. səh. 30
- Ellis, 1963. səh. 150
- Wright, 2017. səh. 501–504
Ədəbiyyat
- Milner Papers (1931) at New College Oxford, Volume 1 and 2. Written by en:Alfred Milner, 1st Viscount Milner, British Secretary of State for War (18 April 1918 – 10 January 1919).
- en:India Office Records (until 1947), London. Written by the government of British India.
- Ellis, Charles Howard "Dick". The British "Intervention" in Transcaspia, 1918–1919. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1963. 186. İstifadə tarixi: 20 December 2023. (also known as "The Transcaspian Episode", written by a participating British officer)
- Moberly, Frederick James. Operations in Persia, 1914–1919. London: en:HMSO. 1987. 490. ISBN . İstifadə tarixi: 20 December 2023. ("Official History")
- Sargent, Michael. British Military Involvement in Transcaspia: 1918–1919 (PDF). Camberley: en:Conflict Studies Research Centre. April 2004. 54. ISBN . İstifadə tarixi: 20 December 2023.
- Wright, Damien. Churchill's Secret War With Lenin: British and Commonwealth Military Intervention in the Russian Civil War, 1918–20. Solihull: Helion and Company. 2017. 576. ISBN . İstifadə tarixi: 20 December 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Malleson missiyasi ing Malleson mission ve yaxud Britaniyalilarin Zakaspiyske mudaxilesi ing British intervention in Transcaspia Muttefiqlerin vetendas muharibesi zamani Rusiyaya mudaxilesi kontekstinde 1918 ci ilin avqustundan 1919 cu ilin apreline qeder Xezerin serq sahilinde muasir Turkmenistan bolsevik quvvelerine qarsi fealiyyet gosteren general Vilfrid Mallesonun basciliq etdiyi Britaniya Hindistani qosunu quvvelerinin herbi emeliyyati Malleson missiyasi Britaniyalilarin Zakaspiyske mudaxilesiRusiya vetendas muharibesine muttefiqlerin mudaxilesiing Malleson missionZakaspiysk vilayetinin xeritesiTarix 5 aprel 1919Yeri Zakaspiysk vilayetiNeticesi 1919 cu ilin mart aprel aylarinda ingilislerin bolgeden qovulmasiMunaqise terefleriTurkustan MSSR Mustemleke Hindistani Zakaspi muveqqeti hokumeti Turkustan Ordusu VSYuR Komandan lar B N Ivanov V MallesonTereflerin quvvesi3000 mine yaxin bolsevik Bayram Elide 950 ingilis hindstanli 19 cu Pencab alayi 1000 Transxezer mensevik Bayram Elide ItkilerMelum deyil lakin Dusak doyusunde en azi 1000 itki 86 olu 213 yaraliTarixi1918 ci ilde Rusiya Turkustani Rusiyada vetendas muharibesi sebebinden xaos icinde idi Bolgede bir cox qruplar munaqiseye girmisdi Bolsevik Daskend Soveti oz bolgeleri ucun musteqillik iddiasinda olan kazaklar da daxil olmaqla muxtelif qruplarin hucumu altinda idi Bundan elave Ag ordu qosunlari ile ingilisler arasinda sovdelesmeler var idi Geosiyasi baximdan Britaniya imperiyasi noqteyi nezerinden bu erazi Britaniya Hindistani ve Iran ile yaxinligina ve umumi tesir dairesine gore onlari maraqlandirirdi Rusiya imperiyasi vahid halda olaraq qaldigi halda bu ingilisler ucun problem deyildi lakin 1917 ci il oktyabrda bas tutan bolsevik inqilabi ile imperiya suquta ugradi Veziyyeti daha da murekkeblesdiren texminen 28 000 Almaniya ve Avstriya Macaristan esgerinin herbi esir kimi bolgede saxlanilmasi idi 1918 ci ilin iyun ayina qeder London ve Dehlideki Britaniya hakimiyyet orqanlari ve onlarin Merkezi Asiyadaki muttefiqleri xususen de Efqanistan Emirliyi hele de suretle pozulan veziyyetle bagli ne etmek niyyetinde olduqlari ve meqsedleri barede tutarli ve ya ardicil baxisa malik deyildiler Onlar bolgeye siyasi ve ya herbi mudaxile veziyyetinde cavab hereketleri haqda planlari yox idi MissiyaBayram Eli doyusu Britaniya Missiyasina rehberlik eden general Vilfrid Malleson Bolseviklerden alman ve Osmanli herbi fealiyyetinden narahat olan Britaniya hokumeti Britaniya Hindistanindan Meshed ve Qacar dovleti erazisinden bolgeye bir quvve gondermek qerarina geldi Quvveye general Vilfrid Malleson rehberlik etmeli idi Onun missiyasi Alman ve Osmanli tebligati ve dusmen quvvelerine komek ucun demir yollari ve tehcizatdan istifadeye yol vermemek idi Hemcinin missiya bolgede olan Britaniya muteffiqleri ne her cure yardim gostermeli idi General Malleson Reginald Tigu Consa 1918 ci il iyulun 12 de Asqabadda hakimiyyeti ele kecirmis anti bolsevik Zakaspiysk hokumetine nezaret eden qrup olan Asqabad Komitesi ile ilkin elaqe qurmagi tapsirdi Ilk herbi emeliyyat avqustun 11 de 19 cu pencab alayinin iki pulemyotcu bolmesinin Qacar dovletinin Muhammabad seherinden cixib serhedi kecerek Artiq istiqametinde zirehli qatara minerek Zakaspiysk demir yolu ile Bayram Eliye dogru hereket etdikde bas verdi Bunda esas meqsed bolseviklerin hucumu zamani yerli Zakaspiysk usyanci quvvelerine komek etmek idi Bolsevikler 1918 ci il avqustun 12 de ve ya 15 de 3000 e yaxin qosunla Britaniya Hindistan ve Zakaspiysk ordusunun Bayram Elide olan hisselerine hucum etdiler Lakin Zakaspiysk quvvelerinin sayi 1000 neferden ibaret idi esasen turkmen qosunlari Onlar tez bir zamanda bolsevik ordusu terefinden meglub edildi Yerli Zakaspiysk ordusu sengerlerini qoyub qacdilar Britaniya Hindistan pulemyotculari ve Pencab piyadalari ise zirehli qatarlarini mudafie etmeye calisdilar Lakin hind destesinin pulemyotlardan istifade etmesi resmi hesabata gore tam darmadagin edilmenin qarsisini aldi Resmi heabatda deyilirdi Doyusculer plemyotlardan fasilesiz ates acma neticesinde silah nezaret ede bilinmeyecek seviyyede qizana qeder muqavimet gosterdiler Zakaspiysk hesabatina gore dusmene 350 itki verdiler Hindistan heyetinden iki nefer yaralandi pulemyotlardan birini ise onu soyutmaq isteyerken iki nefer yaniq xesareti aldigindan atmali oldular Darmadagindan qacmalarina baxmayaraq Britaniya Hindistan ve Zakaspiysk bolmeleri 3 gun erzinde istirahet etmeden az yemek ve su olmadan geri qayitmaga mecbur oldular ve demir yolu xetti ile Dusaka cekildiler Pulemyot destesi xestelik ve itkilere gore Iranin Mehemmedabad seherine qayitdi Kakada doyusler Dusak doyusunun bas verdiyi qedim Merv seherinin xarabaliqlari Qacar dovletindeki quvvelerini yeniden cemlesdirdikden sonra Malleson Knollys tabeliyinde olan 19 cu Pencab Alayinin 500 e yaxin sexsi heyetini yeniden Rusiya Turkustanina gonderdi Orada 26 avqustda Kaka Kaahka erazisinde onlar Zakaspiysk usyanci quvveleri ile birlesdi Zakaspiysk bolgesinden olan texminen 1000 neferlik yerli quvve ingilisler terefinden kifayet qeder keyfiyyetsiz qosunlar hesab edilirdi Onlara turkmen tayfa bascisi Oraz Sirdar komandanliq edirdi Kecmis avstriyali herbi esirlerin boyuk bir hissesinin daxil oldugu bolsevik quvveleri Britaniya Zakaspiysk quvvelerine hucum etdi Lakin onlarin hucumu Efqanistan serhedindeki Kusxada def edildi Turkmenistanin Kaka seherinde 28 avqust 11 sentyabr ve 18 sentyabr tarixlerinde ingilislere cuzi ugur getiren Zakaspiysk ve Meshedde Britaniya rehberliyini heveslendiren novbeti toqqusmalar oldu Malleson daha sonra Qacar dovletinden 28 ci Yungul Silahli Atci alayinin gelisi ile kicik komek aldi Malleson Asqabad Komitesi ile muntezem elaqe saxlayirdi Onlar Britaniya maliyyesini ve desteyini temin etmeye calisirdilar Cunki onlarin eslinde hec bir iqtisadiyyati ve ya vesait toplamaq ucun metodu yox idi Iki britaniyali polkovnik basqa bir qrupla ingilislerden pul alan lakin motivasiyasi ve desteyinin seviyyesi belli olmayan gizli qrup olan Turkustan Birliyi ile emekdasliga basladilar Lakin sonradan maliyye ayrilmadigindan qrup dagildi Dusak doyusu Bu zaman Malleson Hindistan hokumetinin qerarinin eksine gederek Zakaspiysk vilayetinin daha da derinliklerine irelileyerek bolseviklerin uzerine hucum etmek qerarina geldi Birlesmis quvveler gece reydine cixaraq oktyabrin 9 dan 11 dek Arman Saqadada oktyabrin 14 de ise Dusak doyusunde bolsevikleri agir meglubiyyete ugratdilar Dusakda ingilis qosunlari bolseviklere 1000 nefer itki vererek ozleri 54 nefer olu 150 nefer yarali itirdiler Doyuslerin ekseriyyetinde Britaniya Hind qosunlari vurusurdu ve esasen nizamsiz turkmenlerden teskil olunan Zakaspiyski qosunlari asagi doyus keyfiyyeti gosterirdi Pencab piyadalarinin sungu hucumu elece de 28 ci suvarilerin hucumu neticesinde bolsevik quvvelerini geri cekildi Zakaspiysk qosunlari Kaaxaya bolsevik qosunlari ise mutesekkil sekilde Dusaka cekildi Lakin daha sonra bolsevikler Merve dogru gederek orada movqe tutdular Ingilisler oktyabrin 20 de Teceni tutdular Zakaspiysk quvveleri daha sonra Mervi ele kecirmeye cehd etdiler Doyuslerde zirehli qatarlar istirak edirdi Ingilislerin Zakaspiysklerin iki bolseviklerin ise uc zirehli qatari var idi Yollar yararsiz idi ve neqliyyat vasiteleri kifayet qeder hereket genisliyine malik deyildi Neqliyyat ve hucum ucun toplarla silahlanmis zirehli qatarlardan istifade olunurdu Ancaq Birinci Dunya muharibesinin basa catmasi ile missiyanin esas sebeblerinden biri almanlar ve turklerden gelen tehluke artiq movcud deyildi Bununla bele Malleson Asqabad komitesine destek vermeyi zeruri hesab edirdi Komitenin istefasi ve Turkustan Ordusunun yaradilmasi Isaak Brodskinin Iyirmi alti Baki komissarinin edami eseri Malleson missiyasi zamani gullelenen 26 Baki komisarinin taleyine hesr olunub 1918 ci ilin sonlarinda Asqabad Komitesi paytaxt uzerinde nezareti itirmeye basladi ve Britaniyadan komek istedi Malleson komiteye ved etdiyi vesaiti vermemisdi Paytaxtda umumi usyan bas verdi ve Asqabad Komitesi istefa verdi 1919 cu il yanvarin 1 de Zakaspiyski bolgesini idare etmek ucun yeni Ictimai Tehlukesizlik Komitesi yaradildi Onun terkibi esasen Reginald Tiq Cons terefinden secilen bes neferden ibaret idi O yeni komiteye iki turkmen teyin etdi ve o bu merhelede komite Britaniyanin tesirine daha cox dusdu Zakaspiysk Yanvarin 12 de Ingilis quvveleri Annenkovoda bolseviklerin hucumuna meruz qaldi Lakin ingilisler 38 39 yarali ve 12 olu vermesine baxmayaraq hucumu def ede bildiler General Anton Denikinin Ag ordusunun Cenub bolmelerinin hisseleri kicik qruplar halinda Zakaspiysk ordusuna qosulmaga basladilar Zakaspiysk hokumeti tezlikle Ag ordu quvveleri ile elaqe qurdu Denikin nehayet bolgeye daha cox nezaret etmeye basladi Cunki onun komandanliq etdiyi herbi hisseler Turkustanda bolsevikler ile doyusmeye basladilar 22 yanvar 1919 cu ilde Ag Turkustan Ordusu yaradildi Britaniya imperiyasinin bolgeden geri cekilmesiMalleson bir muddet Britaniya qosunlarini bolgeden nece cixarmagi planlasdirirdi cunki bu murekkeb bir is idi O Britaniya ordusunun bolgeden cixdigini Asqabad Komitesine mexfi sekilde bildirdi Komite uzvleri naraziliq ve caxnasma yaradacagindan qorxaraq bu barede ictimaiyyete melumat vermemek qerarina geldiler Komitenin ozu bu xeberden tesvise dusmusdu baxmayaraq ki onlar Denikin ve agqvardiyacilarla emekdasliga salisirdilar Onlar Denikinin timsalinda Zakaspiysk ucun yeni muttefiq tapdilar Tehlukesiz geri cekilmek ucun Malleson geri cekilmenin cinahdan hucum ucun hiyle oldugu barede sayie yaydi Bolsevikler hiyleye aldandilar ve sayieye cavab olaraq geri cekilen ingilis qosunlarini teqib etmek evezine movqelerini guclendirdiler Hemin vaxt 950 nefer olan Britaniya qosunlari martin evvelinde geri cekilmeye basladi Onlar butunlukle 1919 cu il aprelin ortalarinda Zakaspiyski terk etdiler Lakin ingilislerin getmesi ile bolsevikler Zakaspiysk quvvelerini tedricen geri oturdaraq yeni hucumlara basladilar 1920 ci ile qeder Zakaspiysk hokumeti ve Asqabad komitesi meglub oldu Bolsevik Daskend Soveti eraziye tam nezareti berpa etdi Astraliyali Dik Ellis Mallesonun missiyasinda zabit kimi xidmet etmisdi O 1963 cu ilde teqaude cixdiqdan sonra bu haqda xatirelerini yazaraq nesr etdirdi Doyusler ve itkilerMalleson missiyasinin esas doyus quvvesi olan 19 cu Pencab alayinin doyusculeri Malleson missiyasi zamani doyusler ve Britaniya itkileri asagidaki kimi olub 12 15 avqust 1918 Bayram Eli doyusu 28 avqust 1918 Kaahinin mudafiesi 5 olu 1918 Kusxanin mudafiesi 3 zabit olub ve ya yaralanib 24 esger olub ve ya yaralanib 15 sentyabr 1918 Kaahi yaxinliginda atisma 3 olu 9 14 oktyabr 1918 Dusak doyusu 54 olu 150 yarali 12 yanvar 1919 Annenkovonun mudafiesi 12 olu 38 39 yarali diger doyus ve toqqusmalarda 10 nefer oldurulub IstinadlarSargent 2004 seh 21 Sargent 2004 seh Executive summary Sargent 2004 seh 1 Sargent 2004 seh 8 Moberly 1987 seh 335 Sargent 2004 seh 9 Sargent 2004 seh 11 Sargent 2004 seh 11 12 19 Wright 2017 seh 431 Sargent 2004 seh 12 Sargent 2004 seh 19 Ellis 1963 seh 75 Ellis 1963 seh 79 Ellis 1963 seh 76 Ellis 1963 seh 132 Sargent 2004 seh 30 Ellis 1963 seh 150 Wright 2017 seh 501 504EdebiyyatMilner Papers 1931 at New College Oxford Volume 1 and 2 Written by en Alfred Milner 1st Viscount Milner British Secretary of State for War 18 April 1918 10 January 1919 en India Office Records until 1947 London Written by the government of British India Ellis Charles Howard Dick The British Intervention in Transcaspia 1918 1919 Berkeley and Los Angeles University of California Press 1963 186 Istifade tarixi 20 December 2023 also known as The Transcaspian Episode written by a participating British officer Moberly Frederick James Operations in Persia 1914 1919 London en HMSO 1987 490 ISBN 9780112904533 Istifade tarixi 20 December 2023 Official History Sargent Michael British Military Involvement in Transcaspia 1918 1919 PDF Camberley en Conflict Studies Research Centre April 2004 54 ISBN 1 904423 64 7 Istifade tarixi 20 December 2023 Wright Damien Churchill s Secret War With Lenin British and Commonwealth Military Intervention in the Russian Civil War 1918 20 Solihull Helion and Company 2017 576 ISBN 9781913118112 Istifade tarixi 20 December 2023