Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Məhərrəmlilər və yaxud Məhərrəm uşağı — Şimal-qərbi Azərbaycan ərazisində əsasən Qax və Şəki rayonları ərazisində məskunlaşmış ən böyüknəsillərdən biri.
Tarixi
Bu nəslin soykökü ilə bağlı əldə edilən məlumatlar tək xarakter daşıyır. Məhərrəmlilər oğuzların Yıva qolundan olan Baranlı Sülaləsi ilə bağlayır. Anadoluda QaraYusif tərəfindən əsası qoyulmuş Qaraqoyunlular Ağqoyunlu Şahı Uzun Həsən tərəfindən ləğv edildikdən sonra bu nəslin sağ qalan Bir hissəsi Azərbaycana köç edərək Azərbaycanın Qazax, Zaqatala, Qax ərazilərinə və cənubi Dağıstanın Ulukosor mahalında məskunlaşmışlar. Yıvaların fəaliyyəti nəticəsində Qazaxda Şəmşədil sultanlığı, Azərbaycanın şimal-qərbində isə Car-Balakən azad icması və İlisu sultanlığı yarandığı iddia edilməkdədir.
Nəslin nümayəndələrinin qoruyub saxladiqları tam olmayan arxeoqrafik və geneoloji materiallara görə onların sələflərinin XVI əsrin sonlarında Osmanlı ordusunun tərkibində gəlmış Yıva tayfasindandır. Kipr fatehi Lələ Mustafa Paşanın Qafqaza yürüşü zamanı Tiflisin alınmasında önəmli rol oynamış bu tayfanın nümayəndələri sonralar Özdəmiroğlu Osman Paşanın hakimliyi dövründə Şirvanın şimal-qərb sərhədini qorumaq məqsədilə Şimali Azərbaycan və cənubi Dağıstan ərazilərində bir sıra müdafiə məqsədli yaşayış məskənləri salmışlar. Bunlardan biri də məhərrəmlilərin ilk dövrlərdə məskunlaşdıqları Sögüt kəndi (cənubi Dağıstanda indiki Rutul rayonuda eyniadlı kənd) hesab olunur. Adını tayfanın ana vətəni olan Domaniç yaylağının Sogüt kəndindən götürdüyü bilinməkdədir.
Şəki rayonundakı Göynük və Biləcik, Qax rayonu ərazisindəki İlisu, Lələpaşa (Lələ Mustafa Paşanın adı ilə bağlıdır), Lələli, Qındırğa, Armudlu Dəmirqazıx (Qanıxçayın sol sahilində qədim yaşayış məskəni), Pir Osman kurqanı və bunun kimi onlarla yer adları da həmin dövrdə Osmanlı Türkiyəsi ərazisindən gətirilmə toponimlər hesab olunur.
Məhərrəmlilər bir müddət sonra İlisuda Qaradolaq məhəlləsinin əsasını qoymuşlar. Məhərrəmlilərin sələfləri olan şəxslər 1844-cü ildə Daniyal sultanla birlikdə Şeyx Şamilin tərəfinə keçmiş və uzun müddət ruslara qarşı vuruşmuşlar.Bu nəsildən olan Səid bəy Daniyal Sultanın naibi kimi Andalal mahalını idarə etmişdir.
Qafqaz müharibəsi sona çatdıqdan sonra onların bir hissəsi Rusiya imperiyası dairələri tərəfindən təqib olunduqları üçün Avarıstanının Ulukosor mahalının İrib (hal-hazırda Gilan) və Ratlub (hal-hazırda Bilt) yaşayışlarını davam etdirmiş, digər qismi isə yenidən İlisuya geri qayıtmış, bir necə ailə isə Zaqatalanın Yuxarı Tala kəndinə köçərək Dürüstoba məhəlləsini salmışlar.
Bu təqiblərin nəticəsidir ki, Məhərrəmlilər sonralar dörd əsas qola ayrılmaqla (Damad oğlu, Surxay oğlu, Hasip oğlu, Kərəm oğlu) müxtəlif soyadları götürmək məcburiyyətində qalmışlar. Belə ki, hal-hazırda Məhərrəmlilərin Azərbaycanda yaşayan nümayəndələri Məhərrəmov, Əhmədov, Rəşidov, Babayev, Xəlilov, İmamov, Həsilov, Məmmədov,Qafulov soyadlarını daşıyırlar. Maraqlı faktdır ki, İlisu sultanlarının nəsil şəcərəsi ilə bağlı ilk məlumatlar XIX əsrin ortalarında, alman əsilli rus tədqiqatçısı A.İ.Fon-Plottoya, bu soyun nümayəndəsi, Zaqatala dairəsində dövrünün tanınmış elm adamı olan ilisulu Hacıbaba Əfəndi (hazırda onun xələfləri Babayev soyadını daşıyırlar) tərəfindən verilmişdir. Sonralar bu məlumatlar yazılı mənbə şəklində hansısa yolla Dağıstanda Mahaçqala arxivinə aparılmışdır. Molla Abid oğlu Allahverdi tərəfindən tərtib olunan bu yazının tarixi 1700-cü ilə aiddir və yaşadığı dövrü hələ də araşdırılmamış Qax hakimi Məlik Turqay haqqındakı məlumatlar məhz bu mənbədə öz əksini tapmışdır.
Başıpozuq dəstələrində
İlisuda yaşadıqları dövrdə nəslin bir qrup üzvü Zaqatala dairəsinin erməni əsilli rəisi ştabs-kapitan Behbud Martirosoviç Şelkovnikovla aralarında yaranan münaqişə nəticəsində 1869-cu ildə Osmanlıya köç etmişlər. Bir müddət Osmanlıda İzmir ətrafında zeybəklərin içərisində məskunlaşmış və onlarla birlikdə başıpozuq dəstələrinin tərkibində könüllü olaraq qeyri-nizami ordu sıralarında vuruşmuşlar. Onlar bolqar millətçiləri Todor Kableşkov və Georgi Benkovskinin başçılıq etdiyi Aprel üsyanının yatırılmasında yaxından iştirak etmiş, daha sonra isə rus-türk müharibəsinə qatılaraq ön dəstələrin tərkibində rusların piyada birliklərinə qarşı vuruşmuşlar. 1915-ci ildə Gelibolu yarımadasında Çanaqqala döyüşlərində Kilidbahir qalasının müdafiəsində və Anafartalar cəbhəsində Anzak birliklərinə qarşı vuruşduqları məlumdur.
Həmin döyüşlərdən sonra sağ qalmış nəslin 17 (say tam dəqiq deyil) nəfər nümayəndəsi Çanaqqalanın Biqa ilçəsinin Sarıca kəndində və Eceabat ilçəsində və həmin ilçənin Biqalı kəndində yaşayışlarını davam etdirmişlər. Azərbaycan ərazisində yaşayan Məhərrəmlilər sovet hakimiyyəti illərində 1918-ci il erməni-müsəlman davasındakı iştirakına görə repressiyaya məruz qalmışlar.
İlisu kəndindəki digər böyük nəsillərdən biri olan Seyidəlilər ilə eyni qan bağına malik olduğu bilinməkdədir.
Bu nəsildən olan bir çox şəxs Azərbaycan ictimai-siyasi və mədəni həyatında əhəmiyyətli yer tutmuş və tuturlar.
Soyun tanınmış nümayəndələri
- Məhəmməd Eldaroğlu — memar.
- Pyotr Babayev — inqilabçı.
- Hətəm Əhmədov
- Nəzir Əhmədov — ayrı-ayrı dövrlərdə Zaqatala və Abşeron rayon partiya komitəsinin I katibi, Şəki rayonu icra hakimiyyətinin başçısı, Azərbaycan respublikası iqtisadiyyat nazirinin I müavini
- Asiyət Yusifova
- Xəyyam Məmmədov
- Elxan Əhmədov
- Paşa Məmmədov
- Məhərrəmli Qəzənfər(SSR-i Güləş ustası)
- Şamil Fətullayev "XIX əsr və XX əsrin əvvəlində Azərbaycanda şəhər tikintisi və memarlıq" Bakı 1989
- Abbasqulu Ağa Bakixanov "Gülüstani-İrəm"(rus dilində) Bakı-1991 s 96
- "Azərbaycanın dialektoloji atlası" Bakı-1992
- Faruq Sümər "Oğuzlar" Bakı-1992 s 3–429
- Məhəmməd Həsən Vəliyev(Baharlı)"Azərbaycan(fiziki-coğrafi,etnoqrafik oçerk)" Bakı-1993 s.3–187
- Əhməd Zəki Validi Toğan "Azərbaycan" Bakı-2007 s3–87
- Ali Tayyar Öndər "Türkiyenin etnik yapısı" Ankara Kızılay-2008
- Ənvər Çingizoğlu "Zülqədər eli" Baki 2011
- Ənvər Çingizoğlu "Şəmşəddil sultanlığı" Bakı-2012 s 4–207
- Mirzə Abbaslı "Şah İsmayıl Xətainin ömür yolu miniatürlərdə" Bakı İşıq-1981
- Türkiye Cemhuriyyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlügü Gelibolu müharebesi belgeleri 1915–1918 ci yy
- İbrahim Efendi Peçevî (haz. Bekir Sıtkı Baykal), (1999) Peçevi Tarihi 2 Cilt, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları;
- Tarihi-İ Osman Paşa Özdemiroğlu Osman Paşanın Kafkasya Fetihleri(H. 986–988/M. 1578–1580) ve Tebriz’in Fethi(H.993/M. 1585)Yunus Zeyrek Kültür Bakanlığı Ankara 2001
- Никитин К."Очерк Елисуйского ущелья" // Газета "Кавказ". Тифлис, 1866. №70.
- Шухардт Г. О географии и статистике картвельских (южнокавказских) языков // СМОМПК. Тифлис, 1899. Вып. 26.
- Петрушевский И.П. "Джаро-белоканские вольные общества в первой половине XIX в" Баку 1934
- Вахушти Багратиони. "История царства Грузинского" / Перевод, предисловие, словарь и указатель: Н.Т.Накашидзе. — Тб.: Мецниереба, 1976
- Хапизов Ш. "Тлейсерух (Кьессер): историко-этнографический очерк" Махачкала, 2008.
- Хапизов Ш.М. "Поселения Джарского общества (историко-географическое и этнографическое описание микрорегиона в Восточном Закавказье)". Махачкала, 2011.
- Айтберов Т.М., Хапизов " Елису и Горный магал в ХII–ХIХ вв.(очерки истории и ономастики)". – Махачкала, 2011. 390 с
İstinadlar
- Айтберов Т.М., Хапизов " Елису и Горный магал в ХII–ХIХ вв.(очерки истории и ономастики)". – Махачкала, 2011.
 | Soylarla əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Meherremliler ve yaxud Meherrem usagi Simal qerbi Azerbaycan erazisinde esasen Qax ve Seki rayonlari erazisinde meskunlasmis en boyuknesillerden biri TarixiBu neslin soykoku ile bagli elde edilen melumatlar tek xarakter dasiyir Meherremliler oguzlarin Yiva qolundan olan Baranli Sulalesi ile baglayir Anadoluda QaraYusif terefinden esasi qoyulmus Qaraqoyunlular Agqoyunlu Sahi Uzun Hesen terefinden legv edildikden sonra bu neslin sag qalan Bir hissesi Azerbaycana koc ederek Azerbaycanin Qazax Zaqatala Qax erazilerine ve cenubi Dagistanin Ulukosor mahalinda meskunlasmislar Yivalarin fealiyyeti neticesinde Qazaxda Semsedil sultanligi Azerbaycanin simal qerbinde ise Car Balaken azad icmasi ve Ilisu sultanligi yarandigi iddia edilmekdedir Neslin numayendelerinin qoruyub saxladiqlari tam olmayan arxeoqrafik ve geneoloji materiallara gore onlarin seleflerinin XVI esrin sonlarinda Osmanli ordusunun terkibinde gelmis Yiva tayfasindandir Kipr fatehi Lele Mustafa Pasanin Qafqaza yurusu zamani Tiflisin alinmasinda onemli rol oynamis bu tayfanin numayendeleri sonralar Ozdemiroglu Osman Pasanin hakimliyi dovrunde Sirvanin simal qerb serhedini qorumaq meqsedile Simali Azerbaycan ve cenubi Dagistan erazilerinde bir sira mudafie meqsedli yasayis meskenleri salmislar Bunlardan biri de meherremlilerin ilk dovrlerde meskunlasdiqlari Sogut kendi cenubi Dagistanda indiki Rutul rayonuda eyniadli kend hesab olunur Adini tayfanin ana veteni olan Domanic yaylaginin Sogut kendinden goturduyu bilinmekdedir Seki rayonundaki Goynuk ve Bilecik Qax rayonu erazisindeki Ilisu Lelepasa Lele Mustafa Pasanin adi ile baglidir Leleli Qindirga Armudlu Demirqazix Qanixcayin sol sahilinde qedim yasayis meskeni Pir Osman kurqani ve bunun kimi onlarla yer adlari da hemin dovrde Osmanli Turkiyesi erazisinden getirilme toponimler hesab olunur Meherremliler bir muddet sonra Ilisuda Qaradolaq mehellesinin esasini qoymuslar Meherremlilerin selefleri olan sexsler 1844 cu ilde Daniyal sultanla birlikde Seyx Samilin terefine kecmis ve uzun muddet ruslara qarsi vurusmuslar Bu nesilden olan Seid bey Daniyal Sultanin naibi kimi Andalal mahalini idare etmisdir Qafqaz muharibesi sona catdiqdan sonra onlarin bir hissesi Rusiya imperiyasi daireleri terefinden teqib olunduqlari ucun Avaristaninin Ulukosor mahalinin Irib hal hazirda Gilan ve Ratlub hal hazirda Bilt yasayislarini davam etdirmis diger qismi ise yeniden Ilisuya geri qayitmis bir nece aile ise Zaqatalanin Yuxari Tala kendine kocerek Durustoba mehellesini salmislar Bu teqiblerin neticesidir ki Meherremliler sonralar dord esas qola ayrilmaqla Damad oglu Surxay oglu Hasip oglu Kerem oglu muxtelif soyadlari goturmek mecburiyyetinde qalmislar Bele ki hal hazirda Meherremlilerin Azerbaycanda yasayan numayendeleri Meherremov Ehmedov Residov Babayev Xelilov Imamov Hesilov Memmedov Qafulov soyadlarini dasiyirlar Maraqli faktdir ki Ilisu sultanlarinin nesil seceresi ile bagli ilk melumatlar XIX esrin ortalarinda alman esilli rus tedqiqatcisi A I Fon Plottoya bu soyun numayendesi Zaqatala dairesinde dovrunun taninmis elm adami olan ilisulu Hacibaba Efendi hazirda onun xelefleri Babayev soyadini dasiyirlar terefinden verilmisdir Sonralar bu melumatlar yazili menbe seklinde hansisa yolla Dagistanda Mahacqala arxivine aparilmisdir Molla Abid oglu Allahverdi terefinden tertib olunan bu yazinin tarixi 1700 cu ile aiddir ve yasadigi dovru hele de arasdirilmamis Qax hakimi Melik Turqay haqqindaki melumatlar mehz bu menbede oz eksini tapmisdir Basipozuq destelerindeIlisuda yasadiqlari dovrde neslin bir qrup uzvu Zaqatala dairesinin ermeni esilli reisi stabs kapitan Behbud Martirosovic Selkovnikovla aralarinda yaranan munaqise neticesinde 1869 cu ilde Osmanliya koc etmisler Bir muddet Osmanlida Izmir etrafinda zeybeklerin icerisinde meskunlasmis ve onlarla birlikde basipozuq destelerinin terkibinde konullu olaraq qeyri nizami ordu siralarinda vurusmuslar Onlar bolqar milletcileri Todor Kableskov ve Georgi Benkovskinin basciliq etdiyi Aprel usyaninin yatirilmasinda yaxindan istirak etmis daha sonra ise rus turk muharibesine qatilaraq on destelerin terkibinde ruslarin piyada birliklerine qarsi vurusmuslar 1915 ci ilde Gelibolu yarimadasinda Canaqqala doyuslerinde Kilidbahir qalasinin mudafiesinde ve Anafartalar cebhesinde Anzak birliklerine qarsi vurusduqlari melumdur Hemin doyuslerden sonra sag qalmis neslin 17 say tam deqiq deyil nefer numayendesi Canaqqalanin Biqa ilcesinin Sarica kendinde ve Eceabat ilcesinde ve hemin ilcenin Biqali kendinde yasayislarini davam etdirmisler Azerbaycan erazisinde yasayan Meherremliler sovet hakimiyyeti illerinde 1918 ci il ermeni muselman davasindaki istirakina gore repressiyaya meruz qalmislar Ilisu kendindeki diger boyuk nesillerden biri olan Seyideliler ile eyni qan bagina malik oldugu bilinmekdedir Bu nesilden olan bir cox sexs Azerbaycan ictimai siyasi ve medeni heyatinda ehemiyyetli yer tutmus ve tuturlar Soyun taninmis numayendeleriMehemmed Eldaroglu memar Pyotr Babayev inqilabci Hetem Ehmedov Nezir Ehmedov ayri ayri dovrlerde Zaqatala ve Abseron rayon partiya komitesinin I katibi Seki rayonu icra hakimiyyetinin bascisi Azerbaycan respublikasi iqtisadiyyat nazirinin I muavini Asiyet Yusifova Xeyyam Memmedov Elxan Ehmedov Pasa Memmedov Meherremli Qezenfer SSR i Gules ustasi Samil Fetullayev XIX esr ve XX esrin evvelinde Azerbaycanda seher tikintisi ve memarliq Baki 1989 Abbasqulu Aga Bakixanov Gulustani Irem rus dilinde Baki 1991 s 96 Azerbaycanin dialektoloji atlasi Baki 1992 Faruq Sumer Oguzlar Baki 1992 s 3 429 Mehemmed Hesen Veliyev Baharli Azerbaycan fiziki cografi etnoqrafik ocerk Baki 1993 s 3 187 Ehmed Zeki Validi Togan Azerbaycan Baki 2007 s3 87 Ali Tayyar Onder Turkiyenin etnik yapisi Ankara Kizilay 2008 Enver Cingizoglu Zulqeder eli Baki 2011 Enver Cingizoglu Semseddil sultanligi Baki 2012 s 4 207 Mirze Abbasli Sah Ismayil Xetainin omur yolu miniaturlerde Baki Isiq 1981 Turkce Turkiye Cemhuriyyeti Basbakanlik Devlet Arsivleri Genel Mudurlugu Gelibolu muharebesi belgeleri 1915 1918 ci yy Ibrahim Efendi Pecevi haz Bekir Sitki Baykal 1999 Pecevi Tarihi 2 Cilt Ankara Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlari Tarihi I Osman Pasa Ozdemiroglu Osman Pasanin Kafkasya Fetihleri H 986 988 M 1578 1580 ve Tebriz in Fethi H 993 M 1585 Yunus Zeyrek Kultur Bakanligi Ankara 2001 Rusca Nikitin K Ocherk Elisujskogo ushelya Gazeta Kavkaz Tiflis 1866 70 Shuhardt G O geografii i statistike kartvelskih yuzhnokavkazskih yazykov SMOMPK Tiflis 1899 Vyp 26 Petrushevskij I P Dzharo belokanskie volnye obshestva v pervoj polovine XIX v Baku 1934 Vahushti Bagrationi Istoriya carstva Gruzinskogo Perevod predislovie slovar i ukazatel N T Nakashidze Tb Mecniereba 1976 Hapizov Sh Tlejseruh Kesser istoriko etnograficheskij ocherk Mahachkala 2008 Hapizov Sh M Poseleniya Dzharskogo obshestva istoriko geograficheskoe i etnograficheskoe opisanie mikroregiona v Vostochnom Zakavkaze Mahachkala 2011 Ajtberov T M Hapizov Elisu i Gornyj magal v HII HIH vv ocherki istorii i onomastiki Mahachkala 2011 390 sIstinadlarAjtberov T M Hapizov Elisu i Gornyj magal v HII HIH vv ocherki istorii i onomastiki Mahachkala 2011 Soylarla elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin